Davidsfonds

Tot 1914

In het Willemsfonds Willemsfonds
Het Willemsfonds (1851-heden) is een liberaal-vrijzinnige culturele vereniging en drukkingsgroep die het gebruik van het Nederlands promoot en ondersteunt. Lees meer , dat werd opgericht in 1851, werkten klerikale en antiklerikale flaminganten aanvankelijk samen aan het bevorderen van de culturele emancipatie van Vlaanderen en de verbetering van de positie van het Nederlands in België. Nadat vanaf de jaren 1860 de inspiratie van het Willemsfonds meer en meer hoofdzakelijk vrijzinnig en liberaal werd, ontstonden er spanningen met de katholieke leden. Dat leidde ertoe dat begin 1875 op initiatief van de Leuvense Vlaamsgezinde (studenten)vereniging Met Tijd en Vlijt Met Tijd en Vlijt
Met Tijd en Vlijt was een Vlaamsgezind Studentengenootschap dat in 1836 aan de Leuvense universiteit werd opgericht en bleef bestaan tot na de Tweede Wereldoorlog. Het speelde tot 1875 e... Lees meer – en in het bijzonder van een van de leden, pastoor Lodewijk Schuermans Schuermans, Lodewijk
Lodewijk Schuermans (1821-1891) was een priester met een voorliefde voor de Nederlandse taalkunde, zo getuigen onder meer zijn ‘Algemeen Vlaamsch Idioticon’ en zijn betrokkenheid bij het ... Lees meer van Wilsele – het Davidsfonds werd opgericht. Op instigatie van de Gentse flamingant Frans de Potter De Potter, Frans
Frans de Potter (1834-1904) was historicus en letterkundige. Hij stond aan de wieg van twee belangrijke instituten: het Davidsfonds en de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letter... Lees meer werd de nieuwe organisatie genoemd naar de overleden voorzitter van Met Tijd en Vlijt, priester en hoogleraar Nederlandse literatuur en Belgische geschiedenis Jan Baptist David David, Jan-Baptist
Jan-Baptist David (1801-1866) was een katholiek priester, en vanaf 1834 hoogleraar nationale taal, letterkunde en geschiedenis aan de Katholieke Universiteit in Mechelen en Leuven. Hij sp... Lees meer .

Er meldden zich in de loop van het stichtingsjaar 2500 leden, verspreid over 27 plaatselijke afdelingen. Drie jaar later was het ledenaantal opgelopen tot 5000. Het Davidsfonds presenteerde zich nadrukkelijk als katholiek en Vlaams, met als leuze ‘Godsdienst, Taal, Vaderland’, waarbij met de laatste omschrijving uitdrukkelijk België België
Geen Vlaamse beweging zonder België. Het is ook onmogelijk om België te begrijpen zonder de geschiedenis van de Vlaamse beweging erbij te betrekken. Tussen het ontstaan van een culturele ... Lees meer werd bedoeld.

In april 1878 werd het in Leuven gevestigde hoofdbestuur onder het voorzitterschap van de Leuvense hoogleraar Pieter Albderdingck Thijm Alberdingk Thijm, Paul
Lees meer wegens financiële nonchalance en slordigheid tot ontslag gedwongen. Pastoor Schuermans trad op als bemiddelaar en interim-voorzitter. Vervolgens werd Pieter Willems Willems, Pieter
Lees meer , collega-hoogleraar van Alberdingck Thijm maar vooral diens rivaal in verband met de leiding en de oriëntatie van Met Tijd en Vlijt en het Davidsfonds, aangesteld als voorzitter. Frans de Potter nam de functie van algemeen secretaris op zich. De reorganisatie die werd doorgevoerd impliceerde enerzijds dat het hoofdbestuur zijn beslissingsmacht behield en dat het definitief werd gevestigd in Leuven en anderzijds dat de plaatselijke afdelingen meer inspraak kregen.

Met zijn veertiendaags blad De Vlaamsche Wacht De Vlaamsche Wacht
De Vlaamsche Wacht, veertiendaagsch tijdschrift voor Nederlandsche letteren, kunst, wetenschap en bibliographie verscheen van 1878 tot 1886. Lees meer slaagde De Potter erin om vanaf 1878 zowel de ledenwerving als de Vlaamse strijdbaarheid van het Davidsfonds op te voeren, waarbij samenwerking met liberale Vlaamsgezinden niet werd uitgesloten. Na de taalwet betreffende het officieel middelbaar onderwijs Middelbaar onderwijs
De geschiedenis van het middelbaar onderwijs is nauw verweven met die van de Vlaamse beweging. Tot diep in de 20ste eeuw bleef de middelbare school een grotendeels Franstalig bastion van ... Lees meer van 1883 ijverde het Davidsfonds bijzonder intensief maar vooralsnog zonder veel resultaat voor de vernederlandsing van het katholieke onderwijs. Het hoofdbestuur gaf ook Nederlandstalige boeken uit en stimuleerde, naar het model van het Willemsfonds en de Gentse afdeling, het opzetten van volks bibliotheken Openbare bibliotheken
Openbare bibliotheken kennen een lange geschiedenis, die in de Zuidelijke Nederlanden teruggaat tot de 17de eeuw. Ze spelen een rol in de (stedelijke) leescultuur door op een laagdrempeli... Lees meer . Dat voorbeeld kende aanvankelijk echter niet veel navolging, evenmin als de voordrachten met muzikale omkadering die de Brugse Davidsfondsafdeling organiseerde. Nadat in 1888 de kaap van 7000 leden was gerond, zette zich een geleidelijk ledenverlies in.

In de vroege jaren 1890 werd het Davidsfonds geactiveerd door de grondwetsherziening, die in 1893 zou leiden tot de invoering van het algemeen meervoudig stemrecht. Tegelijk leidde de opkomst van het daensisme Daensistische beweging
Daensistische beweging is de verzamelnaam voor een geheel van feiten, opvattingen, organisaties, personen en strijdmiddelen die tijdens de late 19de en de vroege 20ste eeuw een onderdeel... Lees meer , dat door de katholieke partij Katholieke partij
De katholieke partij, later CVP (vanaf 1945) en CD&V (vanaf 2001) speelde een cruciale rol in de geschiedenis van de Vlaamse beweging. De partij had een belangrijk aandeel in onder m... Lees meer werd uitgestoten, tot een verdere daling van het ledenbestand. Tijdens de tweede helft van dat decennium zorgde de campagne voor de Gelijkheidswet Gelijkheidswet
De gelijkheidswet van 1898 stelde het Nederlands voor officiële publicaties gelijk aan het Frans. De wet werd vanuit de Vlaamse beweging breed ondersteund, en leidde, na de Waalse afwijzi... Lees meer , die er uiteindelijk kwam in 1898, voor een nieuwe (flamingantische) impuls. Net zoals de eeuwfeestviering van de Boerenkrijg Boerenkrijg
De Boerenkrijg is de benaming van een opstand in het najaar van 1798 tegen het Franse regime. Lees meer in datzelfde jaar, die grotendeels het werk was van het Davidsfonds.

De inhuldiging van het standbeeld van Jan Baptist David in zijn geboortestad Lier, die op 21, 22 en 23 augustus 1897 met veel vertoon plaatsvond, groeide uit tot een betoging voor de zogenaamde Gelijkheidswet, die het Nederlands als officiële taal naast het Frans moest erkennen. (KADOC, kcd000166)

Desondanks kon de achteruitgang niet worden gestuit, zowel kwantitatief (ledenaantal) als kwalitatief (intellectueel peil van de publicaties). De keuze van de katholieke politicus en Leuvense hoogleraar Joris Helleputte Helleputte, Joris
Joris Helleputte (1852-1925) heeft bijna een halve eeuw lang gewogen op de Belgische samenleving: als neogotisch architect, als gangmaker van sociale organisaties, inzonderheid de Belgisc... Lees meer als voorzitter (1898-1911) was geen succes. Net als die van Hendrik Evers Evers, Hendrik
Hendrik Evers (1873-1939) was Norbertijn in de abdij van Averbode. Hij was algemeen secretaris van het Davidsfonds. Ook was hij redactielid van Dietsche Warande en Belfort. Lees meer , norbertijn van de abdij van Averbode en academicus, die na het overlijden van De Potter in 1904 werd aangesteld als algemeen secretaris. Eind 1907 werd de jurist en voormalige Leuvense studentenleider Karel Heynderickx aangesteld als zijn adjunct en een jaar later werd die effectief zijn opvolger.

Ondertussen deed vooral de Leuvense hoogleraar Emiel Vliebergh Vliebergh, Emiel
Emiel Vliebergh (1872-1925) was een centrale figuur in de katholieke Vlaamse beweging. Hij stuurde aan op taalwetgeving, culturele ontwikkeling en eenheid onder de katholieke flaminganten... Lees meer als lid van het hoofdbestuur een nieuwe wind waaien in het Davidsfonds. De kwaliteit van de publicaties verhoogde, de algemene ledenvergaderingen werden omgevormd tot tweejaarlijkse algemene Vlaams-katholieke congressen en de flamingantische combattiviteit werd opgedreven. Zo zette men zich sterk in voor de taalwet van 1910 op het middelbaar onderwijs, die nu voor het eerst ook gold voor de katholieke scholen en formuleerden het hoofdbestuur, de vijf gouwbonden en een twintigtal afdelingen in 1913 een oproep voor Vlaamse leger Leger
Lees meer regimenten.

Ondertussen steeg het ledenaantal opnieuw, met name tot 12000 in 1914, gespreid over 112 lokale afdelingen Dat was vooral het werk van propagandist Eligius Ossenblok Ossenblok, Eligius
Eligius Ossenblok (1854-1934) speelde als hoofdbestuurslid en als provinciaal propagandist voor Antwerpen een belangrijke rol binnen het Davidsfonds. Lees meer , die ook de taalgrens Taalgrens
Het begrip ‘taalgrens’ verwijst in het algemeen naar een grens die twee bevolkingsgroepen die een verschillende taal spreken van elkaar scheidt en in het bijzonder naar de grens tussen he... Lees meer werking van het Davidsfonds op poten zette. Ossenblok had eerder gekandideerd om algemeen secretaris te worden, maar had de duimen moeten leggen voor Heynderickx. In 1910 werd in diens thuisstad Sint-Niklaas een eerste vrouwenafdeling opgericht, een voorbeeld dat de volgende jaren navolging kreeg. Van bij de stichting en tot na de Tweede Wereldoorlog telde het Davidsfonds ook afdelingen in Wallonië, die zich richtten tot de daar woonachtige Nederlandssprekenden.

Muziekuitgave van het Davidsfonds, 1911. (ADVN, VBRC1623)

De Eerste Wereldoorlog en het interbellum

De Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer verlamde de activiteit van het hoofdbestuur en van de meeste afdelingen bijna volledig, op de bibliotheekwerking na. Algemeen secretaris Heynderickx kwam volop in het activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer terecht als erehoogleraar aan de Gentse Von Bissing Von Bissinguniversiteit
Lees meer -universiteit, secretaris-generaal van het gesplitste ministerie van Binnenlandse Zaken en later lid van de Commissie van Gevolmachtigden Commissie van Gevolmachtigden
De Commissie van Gevolmachtigden was in 1918 het uitvoerende orgaan van de Raad van Vlaanderen. De elf gevolmachtigden in de Commissie waren belast met de leiding en vertegenwoordiging va... Lees meer voor dat beleidsdomein. Vliebergh, die voorzitter was sinds 1911, protesteerde publiekelijk tegen het activisme en de Flamenpolitik Flamenpolitik
Met het begrip ‘Flamenpolitik’ wordt verwezen naar de politiek die de Duitse bezetter voerde ten aanzien van de Vlaamse beweging tijdens de Eerste en de Tweede Wereldoorlog. Sommige aute... Lees meer , net als tal van plaatselijke Davidsfondsbestuursleden. Daardoor bleef het aantal Davidsfondsers dat voor het activisme koos eerder beperkt.

Na 1918 creëerde het Davidsfonds mee het kader en het draagvlak voor een nieuwe start van de Vlaamse beweging, zowel plaatselijk als nationaal. Het richtte mee het Vlaamsch Verbond en lokale Katholieke Vlaamsche Verbonden op en propageerde het minimumprogramma Minimumprogramma
Het Minimumprogramma was de benaming voor het eisenpakket dat de Belgisch-loyale flaminganten, in het bijzonder inzake taalwetgeving, in de periode tussen de beide wereldoorlogen nastreef... Lees meer van Frans van Cauwelaert Van Cauwelaert, Frans
Frans van Cauwelaert (1880-1961) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die een hoofdrol speelde in de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen. Van Cauwelaert lag in 19... Lees meer binnen de katholieke partij en zuil. Betekenisvol was dat de Luikse bisschop Georges Rutten Rutten, Georges
Georges Rutten (1875-1952) was priester en doctor in de theologie en politieke en sociale wetenschappen. Hij legde de grondslag voor het christelijk syndicalisme in België. Lees meer in 1920 het erevoorzitterschap aanvaardde. Behalve in Limburg, dat onder het bisdom Luik ressorteerde, bleef de heropbloei van het Davidsfonds desalniettemin uit, onder meer door de tweespalt over de collaboratie met de Duitse bezetter tijdens de Eerste Wereldoorlog. Ook ging van hoofdbestuursleden zoals priester Amaat Joos Joos, Amaat
Amaat Joos (1855-1937) was een katholiek priester-leraar, pedagoog en taalkundige. Hij was actief en leidinggevend in de Vlaamse katholieke scholierenbeweging en richtte zich als pedagoog... Lees meer , die ziek was, en de katholieke schepen van Gent en parlementariër Alfons Siffer Siffer, Alfons
Alfons Siffer (1850-1941) was een gematigd Vlaamsgezinde katholieke drukker-uitgever en politicus, die tevens een leidende rol speelde binnen het Davidsfonds. Behalve volksvertegenwoordig... Lees meer weinig dynamiek uit. Floris van der Mueren Van der Mueren, Floris
Musicoloog Floris van der Mueren (1890-1966) was hoogleraar aan de Gentse universiteit. Hij was secretaris van het Davidsfonds en promotor van het ABN. Ook was hij politicus voor de Katho... Lees meer , die in 1918 algemeen secretaris was geworden, had te veel andere beslommeringen, terwijl voorzitter Vliebergh compleet verlamd was.

Bij de dood van Vliebergh, die al jaren leed aan multiple sclerose, in januari 1925 werd de leiding overgenomen door een ploeg die de overleden voorzitter zelf had gekozen: priester en Leuvens hoogleraar Arthur Boon Boon, Arthur
Priester en hoogleraar Arthur Boon (1883-1938) leverde een grote bijdrage aan de revitalisering van het Davidsfonds na de Eerste Wereldoorlog. Hij pleitte daarbij vooral voor een apolitie... Lees meer als voorzitter, Vlieberghs particuliere secretaris bij de Boerenbond Belgische Boerenbond
De Boerenbond is een beroepsorganisatie van en voor landbouwers die tot ver in de 20ste eeuw sterke banden had met de Kerk en de katholieke partij, zich van meet af sterk engageerde in de... Lees meer en het Davidsfonds Davidsfonds
Het Davidsfonds is een katholieke Vlaamse cultuurvereniging, die werd opgericht in januari 1875. Lees meer , Eduard Amter Amter, Edward
De Vlaamsgezinde katholiek Eduard Amter (1898-1969) was van 1924 tot 1964 algemeen secretaris van het Davidsfonds en vanuit die functie een belangrijke actor in het flamingantische midden... Lees meer , als algemeen secretaris, en ingenieur en hoge ambtenaar Ferdinand Maertens Maertens, Ferdinand
Ingenieur Ferdinand Maertens (1873-1957) speelde een prominente rol in het Davidsfonds. In 1947 hielp hij De Nieuwe Standaard uitgeven. Lees meer als ondervoorzitter. Het Davidsfonds stelde zich voortaan nadrukkelijk open voor Vlaams-nationalisten  Er werden acht propagandisten in dienst genomen, die elk een hele of een halve provincie bewerkten. De ledentallen gingen met sprongen omhoog tot in 1932 de piek van 74000 leden en 421 afdelingen werd bereikt. Er werd ook gestart met de uitgave van zogeheten ‘keurboeken’, een jeugdboekenreeks en een jaarlijkse liederenbundel. Ten behoeve van de bestuursleden en de leden werden tijdschriften opgezet, respectievelijk Leiding in 1927 (vanaf 1974 Informatief) en De Belleman De Belleman
De Belleman was van 1932 tot 1968 het ledenblad van het Davidsfonds. Lees meer in 1932 (vanaf 1968 DF-Mededelingen). In 1927 verwierf het Davidsfonds rechtspersoonlijkheid door de oprichting van een VZW, die in 1929 een huis kocht in de Blijde inkomststraat in Leuven. Daar was jarenlang het hoofdsecretariaat van het Davidsfonds gevestigd. In 2014 volgde de verhuizing naar het Quinten Metsysplein en in 2021 naar De Hoorn in de Sluisstraat, beide eveneens in Leuven.

De Belleman, ontworpen door Leo Meurrens, presenteert de sterk stijgende boekverspreiding door het Davidsfonds tussen 1913 en 1933. Vanaf 1930 bracht het Davidsfonds jaarlijks minstens tien nieuwe boeken op de markt: vijf in de Volksreeks, twee in de Keurreeks, drie in de Jeugdreeks en een muziekuitgave. (ADVN, VB18679)

Het hoofdbestuur stimuleerde verder de activiteit van de afdelingen inzake voordrachten, muziekavonden en dergelijke. In 1922 richtte het Davidsfonds mee het Algemeen Secretariaat voor Katholieke Boekerijen op en bevorderde het de uitbouw van een netwerk van volksbibliotheken. In het verlengde daarvan werden in de jaren 1930 opstelwedstrijden voor scholieren en leergangen voor beschaafde uitspraak ingericht. Plaatselijke afdelingen initieerden en patroneerden bovendien de oprichting van heem- en geschiedkundige kringen, toneelverenigingen, zangkoren, kleine instrumentale muziekensembles en studiekringen. Ook nam het Davidsfonds het secretariaat op zich van de Katholieke Vlaamsche Radio Radio
Lees meer -Omroep tijdens de eerste drie jaar van zijn bestaan (1929-1932).

De taalgrens Taalgrens
Het begrip ‘taalgrens’ verwijst in het algemeen naar een grens die twee bevolkingsgroepen die een verschillende taal spreken van elkaar scheidt en in het bijzonder naar de grens tussen he... Lees meer werking van vóór de Eerste Wereldoorlog werd heropgestart en Flor Grammens Grammens, Flor
Onderwijzer Flor Grammens (1899-1985) verwierf tijdens zijn leven grote bekendheid door zijn herhaalde en soms spectaculaire acties tegen de schendingen van de taalwetgeving. Lees meer nam er de leiding van. Daarnaast werd krachtige financiële steun gegeven aan de Vlaamse en katholieke aanwezigheid in Brussel, evenals aan de vereniging Vlaamse Leergangen in Leuven, die er Nederlandse cursussen aan de universiteit – naast de bestaande Franse – promootte en (geldelijk) mee mogelijk maakte.

Bovendien werd samengewerkt met de Vlaamse Toeristenbond Vlaamse Toeristenbond
VTB-VAB (1922) was een cultureel-toeristische organisatie die bijdroeg aan de ontwikkeling van het toerisme en de mobiliteit in Vlaanderen. Ze was door haar financiële en culturele slagkr... Lees meer (VTB) en het Vlaamsch Nationaal Zangverbond Vlaamsch Nationaal Zangverbond
Lees meer , waardoor in deze en een aantal aanverwante (cultuur)organisaties de symbiose tussen katholieke en nationalistische flaminganten verder vorm kreeg. Daarbij aansluitend steunde het Davidsfonds de diverse pogingen die vanaf het midden van de jaren 1930 werden ondernomen om in Vlaanderen te komen tot een rechtse katholieke Concentratie van alle politiekmaatschappelijke krachten. Algemeen secretaris Amter werd bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1938, toen op heel wat plaatsen in Vlaanderen Concentratielijsten werden ingediend, in Korbeek-Lo trouwens verkozen via een kartel van die aard en was er vervolgens kortstondig burgemeester.

De Tweede Wereldoorlog en de nasleep ervan

Tijdens de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer wilde algemeen secretaris Amter in de eerste plaats vermijden dat de activiteiten zouden worden stilgelegd, zoals het geval was geweest tijdens de Eerste Wereldoorlog, waarna het tien jaar tijd gevraagd had om ze weer op het vooroorlogse peil te brengen. Op 1 september 1940 kreeg hij van het hoofdbestuur groen licht voor toetreding tot een door de VTB en het al in de collaboratie Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer gestapte Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (VNV) opgezet Verbond van Vlaamsche Vereenigingen, dat echter door de bezetter werd verboden. Voor de toetreding tot Volk en Kunst Volk en Kunst
Volk en Kunst (1940-1944) was een organisatie die tijdens de Tweede Wereldoorlog probeerde om de cultuurverspreidende organismen in Vlaanderen te coördineren. Lees meer , een organisatie via dewelke het VNV in cultureel opzicht zijn machtspositie wilde vestigen en die tot doel had het cultuurleven te stroomlijnen volgens de inzichten en de richtlijnen van de Nieuwe Orde, kreeg Amter begin 1941 geen toestemming van het hoofdbestuur. Voorzitter was toen de Leuvense hoogleraar Arthur Janssen Janssen, Arthur
Arthur Janssen was kannunik en hoogleraar moraaltheologie aan de Leuvense universiteit. Hij zette zich in die hoedanigheid in voor de promotie van het Nederlands in het hoger onderwijs.... Lees meer , die deze functie bekleedde van 1938 tot 1966.

Boekenbeurs van de Kortrijkse afdeling van het Davidsfonds, 1941. (KADOC)

Amter, die er door zijn superieuren eigenlijk van was weerhouden om te collaboreren, veranderde vervolgens het geweer van schouder. Hij hield er tijdens de volgende oorlogsjaren  de hand aan dat de gouw- en gewestbonden en de afdelingen niet zouden toetreden tot  organisaties die het cultuurleven wilden ‘ordenen’ of tot de door het VNV georganiseerde provinciale en gemeentelijke cultuurdiensten. Deze houding van de toonaangevende katholieke culturele vereniging was een van de factoren die leidden tot de mislukking van de door de Duitse bezetter en de collaborerende partijen en organisaties voorgestane culturele gelijkschakeling.

Uit reactie legden sommige ‘ oorlogsburgemeesters Oorlogsburgemeesters
De term ‘oorlogsburgemeesters’ verwijst naar de collaborerende burgemeesters die tijdens de Tweede Wereldoorlog werden benoemd en de hoeksteen vormden van de machtsgreep van het Vlaamsch ... Lees meer ’ in hun gemeente de activiteiten van het Davidsfonds aan banden. Nadat vanaf 1926 was aangedrongen op de aanwezigheid van Vlaams-nationalisten in de afdelingsbesturen, werden VNV’ers daaruit vanaf 1941 geweerd. Ondertussen dreef de grote leeshonger tijdens de oorlog het aantal leden van de boekenclub van het Davidsfonds in 1944 op tot 93807, een aantal dat nadien weer zakte. De latere algemeen secretaris, Clem de Ridder De Ridder, Clem
Clem de Ridder (1920-2013) speelde tijdens de tweede helft van de twintigste eeuw een belangrijke rol in het flamingantische middenveld, onder meer als bestuurder van het Davidsfonds en ... Lees meer , trad tijdens de Tweede Wereldoorlog toe tot het VNV en werd wegens medewerking aan de collaboratiepers veroordeeld tot twee jaar gevangenisstraf, waarvan hij acht maanden uitzat.

Na de bevrijding sloot het Davidsfonds weer aan bij zijn oorspronkelijke leuze ‘Godsdienst, Taal, Vaderland’, het Belgische vaderland wel te verstaan. Vanuit die inspiratie werd in 1945 het boekje Staatsburgerlijke opvoeding van de Leuvense priester en hoogleraar filosoof Albert Dondeyne Dondeyne, Albert
Albert Dondeyne (1901-1985) was hoogleraar filosofie aan de KU Leuven en de mentor van Universitas. Hij was tegenstander van de splitsing van de Leuvense universiteit. Lees meer op 94000 exemplaren gedrukt en verspreid onder de leden. Tegelijk werd opgekomen tegen de uitwassen van de repressie Repressie
Lees meer , terwijl op het eerste naoorlogse congres van 22 september 1946 de taalstrijd veel aandacht kreeg en de talentelling in het kader van de volkstelling van 1947 kritisch werd opgevolgd. Het Davidsfonds bemiddelde ook tussen het oorspronkelijke IJzerbedevaart IJzerbedevaartcomité
Lees meer comité, dat in de collaboratie was gestapt en een rivaliserend comité, dat in 1945 was opgericht en dat werd aangestuurd vanuit de Christelijke Volkspartij Christelijke Volkspartij
Lees meer (CVP). De twee verzoenden zich uiteindelijk in 1948. Tijdens de Koningskwestie Koningskwestie
Constitutioneel, politiek en maatschappelijk vraagstuk rond de persoon en de houding van koning Leopold III tijdens de Tweede Wereldoorlog. Lees meer (1944-1950) manifesteerde het Davidsfonds zich, zoals vrijwel alle katholieke organisaties en verenigingen, als (ultra-)leopoldistisch. Samenwerking met het in 1945 opgerichte socialistische en Vlaamsgezinde August Vermeylenfonds August Vermeylenfonds
Het August Vermeylenfonds, opgericht in 1945 door Vlaamse socialisten, beoogde de versmelting van socialistische en Vlaamse idealen. In de jaren 1960 en 1970, onder leiding van Gerlo, koo... Lees meer en het Willemsfonds werd in de eerste naoorlogse jaren slechts schoorvoetend aanvaard, zeker door de traditionalistische, rechtse katholiek en Vlaams-nationalist Amter. Hij stond ook eerder wantrouwend tegenover uitingen van Vlaamsgezindheid van de christelijke arbeidersbeweging Christelijke arbeidersbeweging
In de christelijke arbeidersbeweging heeft steeds een uitgesproken belangstelling voor de Vlaamse kwestie bestaan. De groeiende invloed van deze beweging, in het kielzog van de democratis... Lees meer .

Affiche van het Davidsfonds ter promotie van het ‘Vaderlandsch Kunstfeest’ op 22 juli 1945 in Ekeren. Kort na de Tweede Wereldoorlog benadrukte het Davidsfonds voluit zijn gehechtheid aan het Belgische vaderland. (KADOC, kcb003656)

In de jaren 1950 werd het Belgische patriottisme, dat in niet onbelangrijke mate gekoppeld was geweest aan de verdediging van de door de vrijzinnigen gecontesteerde koning Leopold III van Saksen-Coburg, Leopold III
Leopold III (1901-1983) werd aan de vooravond van en tijdens de Tweede Wereldoorlog het boegbeeld van een autoritaire stroming in de Belgische politiek. Zijn controversiële houding en mee... Lees meer door de katholieke gemeenschap, stap voor stap weer verlaten. Hoofdbestuurslid Jozef Clottens Clottens, Jozef
Lees meer , die in 1953 mee het Vlaams Comité voor Federalisme Vlaams Comité voor Federalisme
Het Vlaams Comité voor Federalisme (1950-1955?) bestond uit academici die nadachten over oplossingen voor de Belgische communautaire problemen. Het comité produceerde een federalistisch m... Lees meer oprichtte, maakte het federalisme Federalisme
Sinds het begin van de 20ste eeuw behoort federalisme tot het programma van eerst de Waalse en vervolgens ook de Vlaamse beweging. Vanaf 1970 is de transformatie van België van unitaire t... Lees meer in de jaren 1950 geleidelijk acceptabel binnen het Davidsfonds.

Intussen werden in de helft van de plaatselijke afdelingen na de Tweede Wereldoorlog aanvankelijk nauwelijks activiteiten ontwikkeld, onder meer doordat behoorlijk wat lokale bestuursleden op de een of andere manier bij de collaboratie betrokken waren geweest en daarna in aanraking waren gekomen met de repressie. Onder meer door sprekerslijsten te verspreiden en lezingentournees te organiseren, probeerde het hoofdbestuur de afdelingen opnieuw te doen herleven. Met zowat 80000 leden-gezinnen in 1950 bleek het Davidsfonds ondanks alles levenskrachtig en kon het 75-jarige jubileum dat jaar plechtig worden gevierd met een congres dat onderwerpen aansneed zoals de achterstelling van het Nederlands in Congo Congo
Lees meer , de verfransende invloeden in het leger Leger
Lees meer en de situatie van de Vlamingen in Wallonië Vlamingen in Wallonië
Lees meer .

Vanaf de jaren 1950 tot de opheffing van het Jong-Davidsfonds

Tussen het begin van de jaren 1950 en 1964, toen Amter aftrad als algemeen secretaris, verloor het Davidsfonds een klein kwart van zijn leden, zodat er nog 63000 overbleven. Er werd onder andere te weinig ingespeeld op uiteenlopende maatschappelijke veranderingen en vernieuwingen. Op het Davidsfondscongres van 1962 werd gepleit voor culturele autonomie en economische decentralisatie, maar een jaar later ontkende voorzitter Janssen dat het Davidsfonds voorstander was van federalisme. Intussen ageerde het Vlaamsgezinde katholieke cultuurfonds tegen de talentelling en stond de vereniging in voor het secretariaat van het Vlaams Aktiekomitee Brussel en Taalgrens Vlaams Aktiekomitee Brussel en Taalgrens
Lees meer (VATB), dat in 1961 en 1962 de twee Marsen op Brussel Marsen op Brussel
De Mars(en) op Brussel waren twee flamingantische massabetogingen die in Brussel op 22 oktober 1961 en 14 oktober 1962 werden georganiseerd. Lees meer organiseerde.

Als voorzitter van het Vlaams Aktiekomitee Brussel en Taalgrens (VABT), stapte algemeen secretaris van het Davidsfonds Eduard Amter (derde van links) mee in de eerste mars op Brussel op 22 oktober 1961, samen met (van links naar rechts) Wilfried Martens, Paul Daels en Jozef van Overstraeten. Foto Nestor Gerard. (ADVN, VFA9851)

Clem de Ridder, die al sinds 1947 voor het Davidsfonds werkte en vanaf 1957 fungeerde als rechterhand van Amter, werd in 1964 aangesteld als algemeen secretaris. Hij moderniseerde de uitgeverij en de drukkerij en verbreedde het uitgavenpakket, onder andere met grammofoonplaten. Hij lag ook aan de basis van een film- en een reisdienst (Davosreizen), stimuleerde de oprichting van lokale gespreksgroepen en lees- en televisieclubs en hervormde de opleiding van de kaderleden. De Ridder omschreef het Davidsfonds aan het eind van de jaren 1960 niet onterecht als ‘de culturele middenstand van Vlaanderen’. Opmerkelijk was dat Jazz Bilzen, een van de eerste openluchtfestivals voor jazz- en rockmuziek in Vlaanderen, werd opgezet vanuit de plaatselijke Davidsfondsafdeling.

Ondertussen nam De Ridder al in het eerste jaar van zijn mandaat het initiatief tot de oprichting van het Overlegcentrum van Vlaamse Verenigingen Overlegcentrum van Vlaamse Verenigingen
Lees meer (OVV) en zorgde hij ervoor dat het Davidsfonds zich niet onbetuigd liet in de strijd om ‘Leuven Vlaams’ en bij de voorbereiding van de eerste staatshervorming Staatshervorming
Tussen 1970 en vandaag werden zes staatshervormingen doorgevoerd die België omvormden van een unitaire in een federale staat met drie gewesten, het Vlaamse, het Waalse en het Brussels Hoo... Lees meer van 1970.

De jaren 1960 verliepen voor het Davidsfonds echter niet probleemloos. Het conflict rondom het in 1956 opgerichte Jong-Davidsfonds Jong-Davidsfonds
Het Jong-Davidsfonds werd – na een moeilijke aanloop – opgericht in 1956 en kende zijn bloeitijd in de jaren 1960. Toenemende ideologische en organisatorische spanningen met de moederorga... Lees meer was een gevolg van de polarisatie omtrent de maatschappelijke, culturele, mentale en religieuze verschuivingen van de jaren 1960. Het leidde in 1972 tot het ontslag van voorzitter Raymond Derine Derine, Raymond
Raymond Derine (1926-1987) was jurist, hoogleraar, politicus, auteur en polemist. Hij was Antwerps schepen voor de CVP en voorzitter van het Davidsfonds (1970-1972), en zette zich in voor... Lees meer , daarin een jaar later gevolgd door De Ridder. Tegelijk werd het Jong-Davidsfonds opgeheven. De Ridder werd opgevolgd door Alfons Valvekens Valvekens, Alfons
Lees meer , die algemeen secretaris bleef tot 1982.

De voorbije halve eeuw

Na het interregnum als voorzitter van de Leuvense hoogleraar Carlo Heyman Heyman, Carlo
Carlo Heyman (1920-1994) was gewoon hoogleraar kunstgeschiedenis aan de KU Leuven. Van 1973 tot 1977 was hij voorzitter van het Davidsfonds en in dezelfde periode ook een tijdlang voorzit... Lees meer , die de plooien weer glad streek en die in 1975 de feestelijke viering van het honderdjarige bestaan coördineerde, kwam De Ridder in 1977 terug naar het Davidsfonds, nu als voorzitter. Onder zijn impuls kwam vrijwel onmiddellijk het Anti-Egmontkomitee Anti-Egmontkomitee
Het Anti-Egmontkomitee verenigde een 50-tal niet-partijpolitieke Vlaamse verenigingen in hun verzet tegen het Egmontpact. De uitgeoefende druk lag aan de basis van de val van de regering-... Lees meer tot stand, een breed flamingantisch front tegen het communautaire Egmontpact van de regering Tindemans Tindemans, Leo
De Vlaamse christendemocraat Leo Tindemans (1922-2014) leidde vier Belgische regeringen. Hij werd nadien CVP-voorzitter en later ook minister van Buitenlandse Zaken. Als minister van Geme... Lees meer II, dat mede door dat verzet uiteindelijk niet werd gerealiseerd. De Ridder, die nadrukkelijk de klemtoon legde op het ‘actief Vlaams en actief christelijk’ zijn van het Davidsfonds, bleef voorzitter tot 1986. Hij werd opgevolgd door de Leuvense hoogleraar Lieven van Gerven Van Gerven, Lieven
Lieven van Gerven (1928-2002) was hoogleraar natuurkunde aan de KU Leuven. Hij behoorde tot de radicale flank van de Vlaamse beweging en was onder meer voorzitter van het Davidsfonds (198... Lees meer , die voorzitter bleef tot 1995.

Inmiddels was in 1982 Norbert d’Hulst D'hulst, Norbert
Norbert D’Hulst speelde een grote rol in de omslag van het Davidsfonds naar een brede cultuurbeweging en -organisatie. Hij kantte zich tegen de commercialisering van de Vlaamse cultuur e... Lees meer aangetreden als algemeen secretaris. Hij zou deze functie vervullen tot 2006, het Davidsfonds in een stroomversnelling brengen en er een prominente en zelfs leidinggevende speler in het Vlaamse culturele veld van maken. D’Hulst transformeerde het Davidsfonds tot een vereniging die prioritair een (professionele) culturele organisatie was, met vooral aandacht voor taal en lezen en kunst en geschiedenis, wat onder meer werd geconcretiseerd met kwalitatieve en soms luxueuze lees- en kijkboeken over die thema’s. Illustratief voor deze evolutie was dat in 1986 (en opnieuw in 1992) het lijvige repertorium Wegwijs cultuur werd uitgegeven onder redactie van de Leuvense rector Roger Dillemans en Reginald de Schryver De Schryver, Reginald
De Leuvense hoogleraar geschiedenis Reginald de Schryver (1932-2012) publiceerde – behalve over internationale historiografie en culturele en diplomatieke geschiedenis – vanaf het midden... Lees meer , hoogleraar geschiedenis van dezelfde universiteit en met de medewerking van uiteenlopende experten. Terwijl de algemeen secretaris instond voor de culturele werking van het Davidsfonds, positioneerden de opeenvolgende voorzitters uit deze periode – De Ridder en Van Gerven – het katholieke cultuurfonds als actor in de Vlaamse beweging.

In 1989 werd het tijdschrift Kultuurleven overgenomen van de dominicanenorde en werd een samenwerkingsverband aangegaan met uitgeverij De Clauwaert De Clauwaert
Boekengilde en cultuurvereniging De Clauwaert startte in 1948 met het uitgeven van literair werk van Vlaamse auteurs die met de repressie te maken hadden gekregen. Nadien werd de groep va... Lees meer . In 1991 werd jeugdboekenuitgever Infodok overgenomen. Het Davidsfonds groeide met deze overnames uit tot een van de grotere uitgeverijen Boekbedrijf
In de 19de eeuw kwam het Vlaamse boekbedrijf moeizaam van de grond. Pas na de Eerste Wereldoorlog ontstonden in Vlaanderen de bestaansvoorwaarden voor een moderne cultuurindustrie. Tot d... Lees meer in Vlaanderen. Zoals tijdens de voorgaande decennia vormden publicaties over de geschiedenis van de Vlaamse beweging een niet onbelangrijk segment van het boekenaanbod dat op de markt werd gebracht. In 1987 kreeg het ledenblad een nieuwe titel, Omtrent.

Een van dé succesboeken van het Davidsfonds in de Keurreeks was De keien van de wetstraat (1987) van journalist Hugo de Ridder. (ADVN, VW26/159)

Sinds 1988 werden jaarlijks in de zomer, telkens in een andere Vlaamse regio, zoektochten georganiseerd, die gepaard gingen met de publicatie van toeristische gidsen over dat gebied. Een ander project waren schrijfwedstrijden voor jongeren, die de beste ‘junior journalist’ bekroonden. In 1987, het jaar na zijn aantreden als voorzitter, faciliteerde voorzitter Van Gerven met zijn vakgroep natuurkunde van de Leuvense universiteit de tentoonstelling ‘Van appel tot atoom. Natuurkunde na Newton’. Het initiatief vormde de aanzet tot een reeks prestigieuze cultuurhistorische en wetenschappelijke tentoonstellingen tijdens het daaropvolgende decennium. Vanaf 1993 werd ook de Universiteit Vrije Tijd, die lezingen(cycli) inrichtte voor volwassenen, uitgebouwd.

Wat de Vlaamse beweging aangaat, werd vanuit het OVV onder impuls van het Davidsfonds het Aktiekomitee Vlaanderen '90 Aktiekomitee Vlaanderen '90
Het Aktiekomitee Vlaanderen ’90 ontstond in 1989. Het wilde met petities, informatie en betogingen druk uitoefenen op de federale regering om een verregaande staatshervorming uit te werke... Lees meer opgericht, dat in 1990 en 1991 betogingen opzette onder het motto ‘Vlaanderen echt vrij’ en tegen de verdere europeanisering van Brussel Brussel
In de geschiedenis van de Vlaamse beweging speelde Brussel een unieke rol vanwege haar hoofdstedelijke functies, economische aantrekkingskracht en als symbool van verfransing, die zich v... Lees meer en de Vlaamse rand. In 1993 manifesteerde het Davidsfonds zich op initiatief van voorzitter Van Gerven – na de totstandkoming van het communautaire Sint-Michielsakkoord Sint-Michielsakkoord
Het Sint-Michielsakkoord (1992) was een regeerakkoord rond de vierde fase van de federale staatshervorming. Het vormde België om tot een federale staat. Lees meer – als een pleitbezorger van Vlaanderen als ‘een volwaardige staat, al of niet binnen een Belgisch verband, die een volwaardige partner wordt binnen de Europese Gemeenschap’. Tijdens de volgende jaren sprak de Davidsfondsvoorzitter zich steeds explicieter uit voor Vlaamse autonomie of onafhankelijkheid en raakte hij betrokken bij de contestatie van de IJzerbedevaart IJzerbedevaarten
De IJzerbedevaart is een jaarlijkse herdenking van de Vlaamse gesneuvelden tijdens de Eerste Wereldoorlog, die ontstond omstreeks 1920. Dit voor de Vlaamse beweging erg symbolische gebeur... Lees meer door radicale Vlaams-nationalisten van rechtse signatuur. Mede omdat hij dat deed zonder het hoofdbestuur te consulteren of te informeren, leidde dat in 1995 tot een escalatie, die ten slotte resulteerde in een complete vertrouwensbreuk en uiteindelijk, na de IJzerbedevaart eind augustus van dat jaar, tot het ontslag van Van Gerven. In april 1990, enkele weken na de stemming en ondertekening van de wet die abortus in België legaliseerde, had hij die nadrukkelijk veroordeeld en sprak hij over ‘prenatale doodslag’.

In de jaren 1990 kwam het Groot Dictee der Nederlandse taal geregeld op televisie. Dit inspireerde het Davidsfonds om in 1995 te starten met een eigen Groot Nederlands Dictee. In 1999 bracht dit evenement meer dan tweeduizend kandidaten op de been. (ADVN, VAFA2286)

Nadat een interimaire voorzitter een half jaar de honneurs had waargenomen, werd geschiedenisprofessor Fernand Vanhemelryck Vanhemelryk, Fernand
Fernand Vanhemelryk, emeritus professor geschiedenis bekleedde diverse academische functies, waaronder rector van KUB (1982-1992). Daarnaast was hij voorzitter van het Centrum voor Braba... Lees meer , iemand met een op consensus gericht profiel, in maart 1996 verkozen tot nieuwe voorzitter. Classicus Peter Peene hanteerde de voorzittershamer van 2001 tot 2016. Tijdens zijn eerste grote publieke optreden als voorzitter, het congres van het Davidsfonds in het Vlaamse feestjaar 2002 met als thema ‘Vlaamse Beweging: nog een opdracht? Nog een toekomst?’, liet hij meteen niets aan duidelijkheid te wensen over: ‘De Vlaamse Beweging is een marginaal verschijnsel geworden, dat jongeren nauwelijks nog aanspreekt. We moeten kritisch naar onszelf durven kijken, losbreken uit vastgeroeste en achterhaalde ideeën en opnieuw een brede culturele beweging worden’. Betekenisvol in verband met de veranderde atmosfeer binnen het Davidsfonds was ook dat op 7 februari 2004 in de aula van de Gentse universiteit een colloquium werd georganiseerd over ‘Het teken van de schande. Beulen, zwervers, homoseksuelen en andere “marginalen” in de geschiedenis’. Het was een initiatief dat De Ridder en Van Gerven zouden hebben afgeblokt.

In 2010 kreeg het Davidsfonds een nieuw logo en een nieuw motto, ‘Cultuur beleef je samen’. Twee van de vele initiatieven die tijdens Peenes bestuursperiode werden gelanceerd, waren de jaarlijkse ‘Nacht van de geschiedenis’, die plaatselijke organisaties en projecten met betrekking tot geschiedenis bundelde en het eveneens jaarlijkse ‘Toast Literair’, dat hetzelfde deed in verband met taal en literatuur. In deze jaren werden Davidsfonds Cultuurreizen en de Davidsfonds Academie (2013), voorheen Universiteit Vrije Tijd, de sterkhouders van de cultuurvereniging. Van de andere kant zag het Davidsfonds zich genoodzaakt in 2015 de eigen, verlieslatende  uitgeverij af te stoten naar WPG (nu Standaard Uitgeverij), al bleef de inprint wel bestaan. De tijd van de flamingantische mobilisatie via moties, petities, marsen en betogingen had het Davidsfonds zo goed als achter zich gelaten. Voor de Vlaamse beweging als geheel was dat – vooral als gevolg van de opeenvolgende staatshervormingen en de uitbouw van autonome politieke en andere instituties – niet anders.

Bankier Danny de Raeymaeker volgde Peene in 2016 gedurende enkele maanden op, tot hij naar aanleiding van zijn betrokkenheid bij de implosie van de Optima Bank ontslag nam. Vanaf begin 2017 wordt het Davidsfonds geleid door Peter de Wilde, die sinds 2009 ook commissaris-generaal is van Toerisme Vlaanderen. De op cultuur en vorming in de meest brede zin van het woord gefocuste aanpak, die sinds het eind van de vorige eeuw het DNA van het Davidsfonds vormt, werd en wordt voortgezet. Het oorspronkelijke driepuntenprogramma ‘Godsdienst, Taal, Vaderland’ raakte daarbij in de loop der jaren goeddeels ondergesneeuwd.

Onder het motto ‘Cultuur beleef je samen’ profileert het Davidsfonds zich als een open cultuurnetwerk en organiseert het een brede waaier aan activiteiten op gebied van geschiedenis, taal, kunst en erfgoed. (Davidsfonds)