Gelijkheidswet

Met de wet van 18 april 1898 betreffende het gebruik van het Nederlands in officiële publicaties, meestal ‘Gelijkheidswet’ genoemd, werd het Nederlands naast het Frans als staatstaal erkend. Voortaan werden de Belgische wetten zowel in het Nederlands als in het Frans ‘gestemd, bekrachtigd, afgekondigd en bekend gemaakt’. De wet noodzaakte een wijziging van de wetten van 19 september 1831 en van 28 februari 1845, die alleen de Franse versie van de wetten als officieel erkenden.

De eis van officiële wetteksten in het Nederlands was reeds een eerste keer in het petitionnement Petitionnement
Lees meer van 1840 geformuleerd, maar werd toen door het politieke establishment afgewezen. Ondertussen had de Vlaamse beweging een veel breder draagvlak ontwikkeld en waren reeds enkele belangrijke taalwetten Taalpolitiek en -wetgeving
Situaties van taalonderdrukking vindt men wereldwijd. Daarom besteedt deze bijdrage eerst aandacht aan gehanteerde taalpolitieke strategieën. Ook in België verzette een gedomineerde taalg... Lees meer aangenomen, zoals de wetten aangaande het gebruik van het Nederlands in strafrechtzaken (1873), bestuurszaken (1878) en het middelbaar onderwijs (1883). Hoewel de draagwijdte van de Gelijkheidswet beperkt was, was het de eerste taalwet die niet enkel betrekking had op de Vlaamse provincies, maar voor het hele land gold. Naar aanleiding van de wet beroerde de taalkwestie dieper dan ooit tevoren de gemoederen.

Voor de gelijkheid van Vlamingen en Walen

Dat de Vlaamse beweging de eis voor officiële gelijkberechting van het Nederlands en het Frans opnieuw op tafel legde, was een direct gevolg van de invoering van het algemeen meervoudig stemrecht in 1893. Dit bracht mee dat het deel van de bevolking dat enkel Nederlands sprak (het overgrote deel van de Vlamingen) in één klap een politieke factor van formaat werd, en leidde ook tot een toenemend gebruik van het Nederlands in het parlement (in het parlementair jaar 1909-1910 werden weliswaar nog slechts 10% van de toespraken in de Kamer in het Nederlands gehouden). Het was dus logisch dat de eis terug ter tafel kwam dat teksten in de toekomst zowel in het Frans als in het Nederlands behandeld zouden worden, en dat wetten voortaan in de twee talen zouden worden uitgevaardigd. De katholieke volksvertegenwoordiger Juliaan de Vriendt De Vriendt, Juliaan
Juliaan De Vriendt (1842-1935) was een pedagogisch en uitvoerend kunstschilder, die van 1894 tot 1900 kamerlid was voor de katholieke partij. In 1895 legde hij een wetsvoorstel neer voor ... Lees meer klaagde op 18 november 1898 in de Kamer op pathetische wijze aan dat de Vlamingen onderworpen waren aan wetten die niet in hun taal waren opgesteld: ‘Le peuple flamand, qui aujourd’hui compte 2 700 000 individus ne sachant que le flamand, se trouve dans cette situation injuste et tyrannique d’avoir à obéir à des lois qu’il ne sait ni lire ni comprendre!’.

De volksvertegenwoordigers De Vriendt en Edward Coremans Coremans, Edward (1835-1910)
Advocaat Edward Coremans (1835-1910) was politicus voor de Meetingpartij en voorzitter van de Nederduitsche Bond. Gedurende 42 jaar was Coremans als kamerlid een leidende figuur van de Vl... Lees meer ( Meetingpartij Meetingpartij
De Meeting (1862-1914) was een Antwerpse politieke formatie die ontstond uit een coalitie van flaminganten, progressieve liberalen en katholieken. Ze liet zich kenmerken door een uitgespr... Lees meer ), dienden in maart 1895 twee gelijkluidende wetsvoorstellen in, die in juni 1895 tot één tekst werden versmolten en een maand later door een bijzondere Kamercommissie werd goedgekeurd. Na de parlementsverkiezingen van juli 1896 werd het voorstel op 19 november met een grote meerderheid door de Kamer aanvaard (92 voor, drie tegen, één onthouding). In de Senaat, waar het voorstel van 26 januari tot 5 februari 1897 werd besproken, stuitte het echter op heftig verzet, dat gepaard ging met een buitenparlementaire campagne vanuit Luik en Brussel Brussel
In de geschiedenis van de Vlaamse beweging speelde Brussel een unieke rol vanwege haar hoofdstedelijke functies, economische aantrekkingskracht en als symbool van verfransing, die zich v... Lees meer . De Senaat zwakte met het amendement-Lejeune het wetsvoorstel af (50 tegen 47); Nederlandse wetteksten zouden enkel gelden als ‘officiële vertaling’ van de Franstalige tekst. In maart 1898 werd het oorspronkelijke voorstel echter voor een tweede maal in de Kamer bekrachtigd, en vervolgens alsnog door de Senaat aangenomen (47 tegen 39 stemmen en 3 onthoudingen).

Het aanvankelijke verzet in de Senaat tegen het voorstel vormde de aanleiding voor een mobilisatiecampagne vanuit de Vlaamse beweging die de levensbeschouwelijke tegenstellingen oversteeg. Naast de organisatie van meetings en manifestaties werd via petities en audiënties druk uitgeoefend op Vlaamse ministers en parlementsleden. De Senatoren uit de Vlaamse provincies die voor het amendement-Lejeune hadden gestemd werden stevig onder vuur worden genomen (de term ‘volksverrader’ was niet van de lucht). Het hoogtepunt van de beweging vormde een grote Vlaamse betoging in Schaarbeek op 28 februari 1897 (het geschatte aantal deelnemers varieert van vijf- tot vijftienduizend), waarbij vlaggen en spandoeken werden meegedragen waarop, zoals was afgesproken, enkel het woord ‘gelijkheid’ stond.

De mobilisatie rond de taalwet droeg bij tot de popularisering van de symbolen die in toenemende mate een Vlaams identiteitsbesef schraagden, zoals het lied De Vlaamse Leeuw De Vlaamse Leeuw
De Vlaamse Leeuw (1847) is een nationaal Vlaams lied op tekst van Hippoliet van Peene en muziek van Karel Miry. Op 11 juli 1985 werden tekst en muzikale notatie officieel vastgelegd als V... Lees meer , de zwart-gele kleuren en de mythologisering van de Guldensporenslag Guldensporenslag
De Guldensporenslag was een veldslag op de Groeningekouter nabij Kortrijk op 11 juli 1302. Hierbij werd het Franse ridderleger verslagen. De slag kreeg in de Vlaamse beweging een symbolis... Lees meer . Naar aanleiding van de flamingantische betogingen componeerde Peter Benoit Benoit, Peter
Peter Benoit (1834-1901) was een Vlaamsgezinde componist en muziekpedagoog. Lees meer het Lied der Vlamingen. Daarbij fungeerde de ‘verfranste’ Belgische staat steeds uitdrukkelijker als vijandbeeld.

Van de eis voor tweetaligheid tot nationalisme

Flaminganten hoopten dat met de gelijkheidswet een aanvang zou worden gemaakt met het invoeren van tweetaligheid Tweetaligheid
Lees meer over het hele Belgische grondgebied. Dat leek tegemoet te komen aan de sociologische realiteit in het noorden, waar de elite in belangrijke mate Franstalig (en voor het grootste deel tweetalig) was, terwijl er anderzijds door arbeidsmigratie in veel Waalse steden en industriële sites sprake was van aanzienlijke Vlaamse minderheden (zie Vlamingen in Wallonië Vlamingen in Wallonië
Lees meer ). Het sloot ook aan bij de toenmalige denkbeelden over een ‘âme belge’ onder historici als Edmond Picard Picard, Edmond
Edmond Picard (1836-1924) was een belangrijk jurist en publicist. Hij publiceerde over de Belgische wetgeving en kunst, maar ook over wat hij zag als de Belgische ziel. Lees meer en Henri Pirenne Pirenne, Henri
Henri Pirenne (1862-1935) was een van de invloedrijkste Belgische historici uit de 20ste eeuw. Zijn werk, met name zijn zevendelige Histoire de Belgique, reflecteerde een Belgisch-nationa... Lees meer , die een reactie vormden op de groeiende tweespalt tussen Vlamingen en Walen. De katholieke regering van toen lijkt de Vlaamse beweging aanvankelijk in de piste van algemene tweetaligheid te zijn gevolgd, en nam daartoe tussen 1906 en 1910 ook enkele initiatieven (mijnenwet, taalregeling voor het middelbaar onderwijs Middelbaar onderwijs
De geschiedenis van het middelbaar onderwijs is nauw verweven met die van de Vlaamse beweging. Tot diep in de 20ste eeuw bleef de middelbare school een grotendeels Franstalig bastion van ... Lees meer , wet op de werkrechtersraden).

De regering stuitte echter op een hevig verzet aan Waalse kant. De liberaal-elitaire Waalse beweging Waalse beweging
De Waalse beweging ontstond op het einde van de 19e eeuw en heeft zijn wortels in een culturele, politieke en taalkundige dimensie. Ze was verdeeld in verschillende stromingen, waarvan de... Lees meer schaarde alle politieke krachten in Wallonië achter zich in de verdediging van de eentaligheid in het zuiden. Zelfs het merendeel van de Waalse socialisten, die de Gelijkheidswet aanvankelijk hadden gesteund – zoals bekend stemde Jules Destrée Destrée, Jules
Lees meer voor de wet –, sloot zich hierbij aan. Het verzet tegen de tweetaligheid vond vooral steun onder Waalse ambtenaren die vreesden voor toekomstige discriminatie in het voordeel van tweetalige Vlamingen binnen de publieke administraties. Binnen de Waalse beweging waren ook voor het eerst stemmen te horen die ijverden voor een ‘bestuurlijke scheiding’ van het land, wat tevens ingegeven was door het onafgebroken aan de macht zijn van katholieke regeringen die steunden op een hoofdzakelijk Vlaams electoraat in de decennia voor de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer .

De regering kwam uiteindelijk tegemoet aan het Waalse standpunt van een eentalig Wallonië. Ondertussen bleef ook de strijd voor het gebruik van het Nederlands in het noorden, zoals voor een gedeeltelijke vernederlandsing van het katholiek middelbaar onderwijs, moeizaam verlopen en werd een goed beleid van tweetaligheid ondermijnd door sluipende mechanismen. In reactie hierop werd binnen de Vlaamse beweging langzaam een bocht ingezet richting de eis voor een corresponderende eentaligheid voor Vlaanderen en, bij monde van enkele stemmen, het idee van bestuurlijke scheiding. De taalkwestie ontwikkelde zich tot een nationaliteitenprobleem.