Vlaamsch Nationaal Verbond

Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) was een Vlaams-nationalistische partij Vlaams-nationalistische partijen
Het partijpolitieke Vlaams-nationalisme brak door in de nasleep van de Eerste Wereldoorlog en streefde een verregaande of volledige staatkundige verzelfstandiging van Vlaanderen na. De b... Lees meer die in 1933 werd opgericht. Leider Staf de Clercq De Clercq, Staf
Staf de Clercq (1884-1942) was een Vlaams-nationalistische politicus, die zijn politieke carrière begon als kamerlid voor de Frontpartij. Hij staat vooral bekend als stichter en eerste l... Lees meer voer een radicale koers met de ‘Dietsche Volksstaat’ als einddoel, maar hij slaagde erin meer gematigde leiders te integreren in het VNV. Het VNV bouwde een jeugdbeweging, militie, vrouwenbeweging en vakbond uit. Achter de schermen voerde de Clercq een geheime politiek om in de gunst te komen van het Duitse nationaalsocialisme. Na de bezetting van België was het VNV met in 1941 50.000 leden de belangrijkste collaborerende organisatie in België. De VNV-leiding wilde erkend worden als de nationaalsocialistische eenheidspartij van een onafhankelijk Vlaanderen onder Duitse paraplu. Het kon met de steun van de bezetter machtsposities verwerven in de lokale besturen en het schakelde zich in in de militaire collaboratie. Het moest de concurrentie dulden van een Groot-Duitse beweging die de gunst van Hitler genoot en werd aan het eind van de bezetter politiek opzij geschoven.

Oprichting

Nadat Het Vlaamsche Front Het Vlaamsche Front
Het Vlaamsche Front was een Vlaams-nationalistische partij, die werd opgericht in 1919 en ook bekend stond onder de couranter gebruikte officieuze benaming Frontpartij. Gesticht als een ... Lees meer na 1925 was uiteengevallen in een aantal provinciaal en arrondissementeel georganiseerde partijen, klonk de roep om een nieuwe landelijke Vlaams-nationalistische partij. Na de stichting van het Verbond van Dietsche Nationaal-Solidaristen Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen
Het Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen (Verdinaso) (1931-1941) was een fascistisch geïnspireerde beweging onder leiding van Joris van Severen, die een staats- en maatschappijherv... Lees meer (Verdinaso) in 1931 en zetelverlies voor de Vlaams-nationalisten bij de verkiezing van 1932 kreeg de Brabantse voorman Staf de Clercq De Clercq, Staf
Staf de Clercq (1884-1942) was een Vlaams-nationalistische politicus, die zijn politieke carrière begon als kamerlid voor de Frontpartij. Hij staat vooral bekend als stichter en eerste l... Lees meer de opdracht een nieuwe eenheidspartij te vormen.

De Clercq zocht naar een programma dat aanvaardbaar was voor de andere regionale tenoren. Twee met elkaar verweven kwesties leidden tot moeilijk te verzoenen uitgangspunten. Sommigen koesterden revolutionaire doelstellingen: namelijk de vorming van een Groot-Nederlandse Groot-Nederland
Groot-Nederland is een politiek en cultureel begrip dat respectievelijk staat voor een staatkundige vereniging van België of Vlaanderen met Nederland en de culturele en taalkundige samen... Lees meer ' Dietse Diets
Het woord ‘Diets’ stamt uit het Middelnederlands. In de context van de Vlaamse beweging dook deze term voor het eerst op in de loop van de 19de eeuw, meestal als equivalent voor Nederlan... Lees meer ' staat met autoritair geleide 'organische' instellingen. Anderen wensten België te hervormen langs parlementair-democratische weg om een onafhankelijke Vlaamse (deel)staat te bekomen met democratische instellingen. Voor de enen moest de nieuwe partij een revolutionair-strijdbaar imago hebben wars van elk compromis met andersdenkenden, voor de anderen was een coalitie met Vlaamsgezinden in andere partijen de voorwaarde tot een geslaagde parlementaire strategie. De economische crisis en het aan de macht komen van het nationaalsocialisme in Duitsland dompelde de parlementaire democratie in een vertrouwenscrisis die het gematigde Vlaams-nationalisme in het defensief drong. Dat werd aangewakkerd door het succes van het Verdinaso, dat een fascistische koers insloeg. 

Programma en eenmaking

Het op 8 oktober 1933 openbaar gemaakte programma van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) was een compromis dat vooral tegemoetkwam aan de radicalen. Zoals het Verdinaso streefde het VNV naar een anti-marxistische, anti-liberale autoritair-corporatieve Dietse Volksstaat. Anders dan het Verdinaso bleef het VNV deelnemen aan verkiezingen en de parlementaire politiek, wat een tegemoetkoming was aan de gematigde vleugel in de partij. De Clercq werd aangesteld als een autoritaire leider, maar hij trad uiterst pragmatisch op, schipperend tussen de twee vleugels van zijn partij. Zijn eerste zorg was de partijorganisaties van enkele gematigde tenoren daadwerkelijk te integreren in het VNV. De voormannen van de Limburgse en Turnhoutse Katholieke Vlaamsche Volkspartij Katholieke Vlaamsche Volkspartij
De Katholieke Vlaamsche Volkspartij was de Vlaamse vleugel van het Blok der Katholieken van België, opgericht op 11 oktober 1936 met als Franstalige tegenhanger de Parti catholique social... Lees meer (KVV) en van de Aalsterse organisatie hadden wel lippendienst bewezen aan De Clercqs initiatief, maar ze bleken niet bereid zich te engageren toen hij daadwerkelijk van start ging. Met name het feit dat het streven naar een ‘werkelijke volksmedezeggenschap’ in het stichtingsprogramma was gesneuveld, deed hen terugkrabbelen. Voor de Antwerpse Frontpartij en het Aalsterse Kamerlid Karel-Leopold van Opdenbosch Van Opdenbosch, Karel-Leopold
Karel-Leopold van Opdenbosch (1867-1940) was daensistisch en Vlaams-nationalistisch volksvertegenwoordiger. Hij kantte zich tegen de oprichting van het VNV. Ook was hij schepen en waarnem... Lees meer was dit het bewijs dat het VNV in wezen fascistische doelstellingen koesterde. De Clercq kon behalve op zijn eigen Brabantse organisatie aanvankelijk alleen rekenen op Hendrik Elias Elias, Hendrik
Hendrik Elias (1902-1973) was een historicus en Vlaams-nationalistisch politicus die als leider van het Vlaamsch Nationaal Verbond collaboreerde met de Duitse bezetter tijdens de Tweede W... Lees meer , die met zijn Vlaamsch Nationale Volkspartij (VNVP) toetrad, en het West-Vlaamse Katholiek Vlaamsch Nationaal Verbond Katholiek Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Katholiek Vlaamsch Nationaal Verbond (1925-1933) was een Vlaams-nationalistische partij in West-Vlaanderen. Lees meer , dat de grootste invloed had uitgeoefend op de totstandkoming van het programma.

Met de verkiezingen van 1936 in zicht slaagde De Clercq er toch nog in met alle andere groepen een akkoord te bereiken. Het feit dat het VNV de kiesstrijd aanging onder de benaming Vlaamsch Nationaal Blok Vlaamsch Nationaal Blok
Vlaamsch Nationaal Blok (VNB) was de benaming waaronder de Vlaams-nationalistische partij het Vlaamsch Nationaal Verbond bij de parlements- en provincieraadsverkiezingen van 1936 en de p... Lees meer (VNB), een gelegenheidsformatie met een gematigd Vlaams-nationalistisch programma, vergemakkelijkte de toenadering. Zelfs de Antwerpse Frontpartij, die de democratie principieel verdedigde, was bereid tot de vorming van een kartellijst getrokken door Hendrik Borginon Borginon, Hendrik
Hendrik Borginon (1890-1985) was lid van de leiding van de Frontbeweging en Vlaams-nationalistisch politicus in de Frontpartij en het Vlaamsch Nationaal Verbond. Tijdens de bezetting fung... Lees meer , de leider van de Vlaamsch Nationale Kamergroep, die geen functie in het VNV aanvaardde uit onvrede met het te rechtse programma. De Antwerpse Fronters en Borginon meenden het VNV naar hun hand te kunnen zetten. De succesvolle stembusgang die het VNB 13,6% (+2,8%) van de Vlaamse stemmen opleverde, consacreerde integendeel De Clercq als leider en bezegelde de integratie van alle regionale groepen zonder dat het oorspronkelijke programma werd afgezwakt.

Kijklustigen verzamelen rond een VNV-verkiezingskaravaan, s.d. (ADVN, VFA366)

Radicaal maar geïsoleerd

De Clercq was slechts bereid 'zelfregering' (wat als federalisme Federalisme
Sinds het begin van de 20ste eeuw behoort federalisme tot het programma van eerst de Waalse en vervolgens ook de Vlaamse beweging. Vanaf 1970 is de transformatie van België van unitaire t... Lees meer kon worden uitgelegd) als 'wachthalle' tot de Dietse Volksstaat te aanvaarden. Hij bleef er echter van overtuigd dat het VNV de totale macht moest verwerven om op revolutionaire wijze Dietsland te realiseren. Vanuit die opvatting torpedeerde hij de samenwerking met de Katholieke Vlaamsche Volkspartij Katholieke Vlaamsche Volkspartij
De Katholieke Vlaamsche Volkspartij was de Vlaamse vleugel van het Blok der Katholieken van België, opgericht op 11 oktober 1936 met als Franstalige tegenhanger de Parti catholique social... Lees meer (KVV) – de Vlaamse partijvleugel van de in 1936 geregionaliseerde Katholieke Unie – in een Vlaamsche Concentratie Vlaamsche Concentratie
Vlaamsche Concentratie (1935-±1940) was de naam voor de idee en de beweging die streefde naar de hergroepering van alle katholieke Vlamingen. Lees meer van federalistisch gezinde Vlaamsgezinden, omdat dat een machtsdeling in Vlaanderen impliceerde. Hij wilde wél samenwerken met Rex Rex
Rex was een Belgische politieke partij (1935-1940) en een collaboratiebeweging in Franstalig België (1940-1944). Lees meer van Léon Degrelle Degrelle, Léon
Léon Degrelle (1906-1994) was de leider van Rex, initieel een Belgische, extreemrechtse nationalistische beweging, nadien omgevormd tot partij, die na 1936 radicaliseerde in fascistische ... Lees meer vanuit het perspectief van een machtsdeling in België en de alleenheerschappij van het VNV in Vlaanderen.

Die opvattingen isoleerden het VNV. De partij werd aangevallen als een Duitse vijfde colonne. Radicale VNV'ers maakten geen geheim van hun sympathie voor het regime dat met de slogan ‘Ein Volk, ein Reich, ein Führer’ naadloos aansloot bij hun opvattingen. Gematigde VNV'ers wezen de vereenzelviging van de hand, maar accepteerden de samenwerking met hun nationaalsocialistische partijgenoten. De Clercq bewaakte het evenwicht en onderhandelde in het geheim met vertegenwoordigers van het Derde Rijk met het oog op een mogelijke nieuwe oorlog en Duitse bezetting. Officieel steunde het VNV de onafhankelijkheidspolitiek, al werd beklemtoond dat de pro- Franse krachten in het Belgisch establishment België wilden meesleuren in een oorlog voor Franse belangen. Zo kon het VNV zich als vredespartij voorstellen, zij aan zij met het antimilitaristische Verbond der Vlaamse Oud-strijders Nieuw Verbond der Vlaamse Oud-strijders
Lees meer (VOS).

Leden en organisatie

Aan de vooravond van de bezetting telde het VNV circa 30.000 leden. Eén op drie verkoos een geheim lidmaatschap. Het VNV had een eigen vlag: oranje met in het midden een blauwe driehoek ( Delta Delta
De delta was tijdens het interbellum en de Tweede Wereldoorlog een symbool voor het Groot-Nederlandse streven van het Vlaams-nationalisme. Lees meer -teken) op witte ondergrond met blauwe cirkel. De strijdkreet van het VNV was: ‘Hou-zee!’. Naast de mannenorganisatie, beschikte de partij over een aantal nevenorganisaties. Het Vlaamsch Nationaal Syndicaat Vlaamsch Nationaal Syndicaat
Het Vlaamsch Nationaal Syndicaat (1933-1941) was een Vlaams-nationalistische vakbond die deel uitmaakte van de Vlaams-nationalistische partij het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). Lees meer (VNS) was een vakbondsorganisatie die met zijn vrijgestelden en secretariaten een belangrijke rol speelde in de beginjaren van het VNV. Het Algemeen Vlaamsch Nationaal Jeugdverbond Algemeen Vlaamsch Nationaal Jeugdverbond
Het Algemeen Vlaamsch Nationaal Jeugdverbond (AVNJ) was een Vlaams-nationalistische jeugdbeweging en militie ontstaan in 1928. Van 1934 tot 1941 was het de jeugdbeweging van het Vlaamsch ... Lees meer (AVNJ) was aanvankelijk een combinatie van een klassieke jeugdbeweging en een militie onder leiding van Hilaire Gravez Gravez, Hilaire
Hilaire Gravez (1889-1974) was een Vlaams-nationalistische politicus en arts, die tijdens de Eerste Wereldoorlog een prominente rol speelde in de Frontbeweging. Tijdens de jaren 1930 koos... Lees meer . In 1936 splitste de Grijze Brigade, van 1937 af Werfbrigade Werfbrigade
Werfbrigade (1937-1940) was een militantenorganisatie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV), ontstaan uit de Grijze Brigade (1936) en in juli 1940 opgegaan in de Zwarte Brigade van het... Lees meer geheten, zich af. Het was een geüniformeerde ordedienst die optrad bij grote VNV-manifestaties zoals de jaarlijkse Vlaamsch Nationale Landdagen Vlaams Nationale Landdagen
De Vlaams Nationale Landdagen waren Vlaams-nationalistische manifestaties, meestal in open lucht, tijdens het interbellum georganiseerd door Staf de Clercq in Kester en later door het VNV... Lees meer . Van 1935 af werden die op een martiale manier georganiseerd, met de rede van de Leider als hoogtepunt. Het Vlaamsch Nationaal Vrouwenverbond Vlaamsch Nationaal Vrouwenverbond
Het Vlaamsch Nationaal Vrouwenverbond (1930-1944) was een Vlaams-nationalistische vrouwenorganisatie die in 1934 deel werd van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). Lees meer (VNVV) onder leiding van Magda Haegens Haegens, Magda
Magda Haegens (1900-1992) had de leiding over de vrouwenorganisatie van het Vlaams Nationaal Verbond (VNV), tot ze in 1940 uit deze functie ontslagen werd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog ... Lees meer was een combinatie van volwassenenwerking en meisjesjeugdbeweging, de Kerlinnekensbonden.

Toespraak van Staf de Clercq op de eerste Landdag van het VNV, Kesterheide, 1935. (ADVN, VFD172)

De nevenorganisaties waren in principe alleen via hun hoogste leiding verbonden met de VNV-leiding. In de praktijk waren het ondergeschikte organisaties. Toen Gravez en Haegens acties ondernamen tegen de VNV-leiding, werden ze respectievelijk in 1938 en 1940 afgezet en vervangen door VNV-getrouwen, respectievelijk Edgar Lehembre Lehembre, Edgar
Edgar Lehembre (1903-1970) werd in 1933 lid van het VNV. Vanaf 1938 leidde hij de VNV-jeugdbeweging het Algemeen Vlaamsch Nationaal Jeugdverbond en diens opvolger de Nationaal-Socialisti... Lees meer en Odile van den Berghe Vandenberge, Odila
Odila Maréchal-Vandenberge (1881-1956) was sinds de jaren dertig lid van het VNV en werd in 1936 gecoöpteerd tot senator. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd ze leider van de vrouwenbeweg... Lees meer . Ook de VNS-leiding moest inbinden toen ze het door het VNV verkondigde principe van depolitisering inzake vakbondswerking te letterlijk interpreteerde. In 1936 besliste de VNV-leiding dat het VNS samen met de syndicaten van Rex moest samensmelten in de Vlaamsche Arbeidsorde Vlaamsche Arbeidsorde
Vlaamsche Arbeidsorde (1936-1941) werd opgericht onder de leiding van Victor Leemans als een corporatistische organisatie die in theorie de rexistische vakbonden en het Vlaamsch Nationaal... Lees meer onder leiding van Victor Leemans Leemans, Victor
Victor Leemans (1901-1971) was een politiek en sociaaleconomisch theoreticus, die het gedachtegoed van de revolutie van rechts introduceerde in de Vlaamse beweging. Tijdens de Tweede Were... Lees meer . De wil om op alle maatschappelijke terreinen VNV-organisaties uit te bouwen hing samen met een strategie die voorzag in de vorming van een Vlaams-nationalistische zuil. Ideologisch had het een ruimere betekenis. Elke organisatie pretendeerde op haar terrein de voorafspiegeling te zijn van de Dietse Volksstaat. In het VNV-programma werden ze 'Centrales' genoemd die de taak hadden het Vlaamse volk in het VNV 'in te lijven'. Er waren ook nog een Pers- en een Cultuurcentrale voorzien.

Leiding

De leiders van de Centrales maakten deel uit van de Hoofdraad van het VNV, waarin voorts naast de VNV-leider zelf, ook nog een algemeen propagandaleider, een algemeen secretaris en vijf gouwleiders, één voor elke provincie, zetelden. Zo zag de hoogste VNV-leiding er in theorie uit tot 1936. Daaronder functioneerde occasioneel een Algemene Raad waarin alle kaders tot op het arrondissementeel niveau zetelden. In de praktijk was er een kleine groep die de werkelijke macht had. In 1936 vormde zij een 'Politieke Staf' die de Hoofdraad verving. Naast De Clercq zelf, ging het om de volgende personen: propagandaleider Reimond Tollenaere Tollenaere, Reimond
Reimond Tollenaere (1909-1942) was een Vlaams-nationalistisch studentenleider in Gent en politicus in het VNV. Hij was parlementair (1936-1942) en propagandaleider. Hij stuurde het VNV in... Lees meer , een jonge advocaat met uitgesproken nationaalsocialistische opvattingen die door De Clercq persoonlijk werd aangetrokken; algemeen secretaris Ernest van den Berghe Van den Berghe, Ernest (1897-1995)
Ernest van den Berghe (1897-1995) speelde een belangrijke rol in het Aalsterse Vlaams-nationalisme en trad op als nationaal algemeen secretaris van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV).... Lees meer die ook de sterke Aalsterse organisatie met haar pers en sociale organisaties vertegenwoordigde; Elias, de belangrijkste ideoloog met gematigde opvattingen en opsteller van de programmatische teksten De Dietsche Volksstaat (1935) en Hier is het Vlaamsch Nationaal Verbond (1937); Gerard Romsée Romsée, Gerard
Lees meer , de zeer gematigde gewezen leider van de Limburgse KVV; Herman van Puymbrouck Van Puymbrouck, Herman
Herman van Puymbrouck (1884-1949) was medestichter van de Frontpartij en vervolgens hoofdredacteur van De Schelde, later Volk en Staat. Vanaf de late jaren 1930 steunde hij onverkort het ... Lees meer , de nationaalsocialistischgezinde hoofdredacteur en mede-eigenaar van de Antwerpse VNV- krant De Schelde – Volk en Staat Volk en Staat
Volk en staat (15 november 1936 - 3 september 1944) was een Vlaams-nationalistisch dagblad en orgaan van het Vlaamsch Nationaal Verbond. Het blad verscheen als opvolger van De Schelde (1... Lees meer . De samenstelling weerspiegelde het ideologische evenwicht, dat soms uiterst moeizaam in stand kon worden gehouden. Zo verschenen Elias' programmatorische teksten anoniem, omdat hij het oneens was met de amendementen die werden aangebracht door De Clercq en de radicalen. De Clercq aarzelde niet om op treden als het evenwicht in gevaar was. Toen Van Puymbrouck in de VNV-krant nazi-Duitsland dermate ophemelde dat een ernstig conflict met de gematigde vleugel niet kon uitblijven, verwijderde De Clercq hem als hoofdredacteur, waardoor Van Puymbrouck zijn enige machtsbasis verloor en uit het VNV verdween.

In een VNV-verkiezingsbrochure uit 1939 werd afgerekend met onder meer Franskiljons, socialisten, communisten en liberalen. Ook 'hetsers' en immigranten moesten het ontgelden, hier voorgesteld als Joodse karikaturen. (ADVN, VBRC355)

De Militaire Organisatie

Toen de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer uitbrak, bouwde De Clercq in het Belgisch leger een Militaire Organisatie Militaire Organisatie
De Militaire Organisatie (MO) werd opgericht door Staf de Clercq, leider van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV), tijdens de mobilisatie na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog (193... Lees meer (MO) uit die onder zijn persoonlijk bevel stond. De leden moesten bereid zijn elk bevel van De Clercq uit te voeren, ook als ze daarmee hoogverraad zouden plegen. Het korte verloop van de achttiendaagse veldtocht heeft voorkomen dat de MO werkelijk operationeel werd. Dat verhinderde niet dat De Clercq al in de eerste dagen van de bezetting en wellicht nog voor de wapenstilstand contact had met de Duitse Abwehr, om de verdienste van de MO voor de Duitse oorlogsvoering te laten acteren. Tevens besprak De Clercq de inzet van VNV'ers als vertrouwensmensen op strategisch belangrijke sectoren zoals de spoorwegen. Op 3 juni 1940 ontmoette hij de militaire bevelhebber Alexander von Falkenhausen Von Falkenhausen, Alexander
Alexander von Falkenhausen (1878-1966) was de Militaire Bevelhebber in België tijdens de Duitse bezetting van 1940 tot 1944. In die functie was hij de hoogste Duits autoriteit in België.... Lees meer en diens Militärverwaltungschef Eggert Reeder Reeder, Eggert
Eggert Reeder (1894-1959) leidde van 1940 tot 1944 het Duitse militaire bestuur. Hij was een van de centrale figuren in de Duitse Flamenpolitik van tijdens de Tweede Wereldoorlog. Lees meer . De VNV-leider bood hun de medewerking van zijn beweging aan en wees erop dat hij het einde van de vijandelijkheden niet had afgewacht om de Duitse kant te kiezen.

Naar een tweede activisme

Nochtans was De Clercq aanwezig op 14 mei 1940 toen verkozenen van het VNV het parool ‘geen tweede activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer ’ onderschreven. Er was in de zomer van 1940 voor zover bekend geen enkele belangrijke VNV'er die niet bereid was tot collaboratie Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer . Dat enkele tientallen Vlaams-nationalisten onder wie een dertigtal VNV'ers in de meidagen door de Belgische Veiligheid waren opgepakt en weggevoerd naar Franse kampen, heeft zonder twijfel de stap naar de collaboratie vergemakkelijkt (zie Spooktreinen Spooktreinen
Het begrip Spooktreinen verwijst naar de wegvoering van 2000 tot 3000 verdachten door de Belgische staatsveiligheid in mei 1940. De verdachten, waaronder een aantal prominente Vlaams-nat... Lees meer ). In de VNV-top tekenden zich twee strekkingen af. De radicalen met De Clercq op kop meenden dat het uur van het VNV geslagen had. Ze claimden het politieke monopolie en wierpen de Dietse eis op de tafel. De gematigden zagen zich gelanceerd in een sterke onderhandelingspositie met Belgische groepen rond koning Leopold III van Saksen-Coburg, Leopold III
Leopold III (1901-1983) werd aan de vooravond van en tijdens de Tweede Wereldoorlog het boegbeeld van een autoritaire stroming in de Belgische politiek. Zijn controversiële houding en mee... Lees meer , die een aanwezigheidspolitiek voerden. Beide strekkingen rekenden op een bevoorrechte relatie met de bezetter waaraan ze hun macht ontleenden.

De bezettende overheid zette de bakens uit binnen de grenzen die Adolf Hitler bepaalde. De Führer beschouwde een militair bezettingsbestuur als politiek onverantwoordelijk. Het kon geen enkele beslissing nemen aangaande het toekomstige statuut van het bezette land. Vanuit zijn racistische wereldbeschouwing en misschien mede beïnvloed door gunstige rapporten van de Abwehr aangaande de MO, besliste hij, 14 juli 1940, dat de 'Germaanse' Vlamingen op alle manieren gesteund moesten worden terwijl de 'Latijnse' Walen geen begunstigingen mochten genieten. Reeder beschouwde dit als het fiat om met het VNV als bevoorrechte partner scheep te gaan. Hij maakte De Clercq eerst duidelijk dat ook hij het bevel van de Führer op te volgen had. Over een politieke hereniging met Nederland diende te worden gezwegen. Toen het VNV zich hier niet aan hield, liet Reeder de politieke verruimingsoperatie die de partij in augustus 1940 onder de benaming Volksbeweging was opgestart, lamleggen. De VNV-leider plooide.

Onvoorwaardelijk collaboratie aan de leiband van Hitler

Op 10 november 1940 verklaarde De Clercq dat het VNV de zijde van Duitsland koos omdat het zijn natuurlijk bondgenoot was. De VNV-leider beweerde dat al vóór de oorlog zo gezien te hebben. Hij beklemtoonde dat het VNV voor de oorlog en tijdens de achttiendaagse veldtocht een Duitsvriendelijke houding had aangenomen. Nu legde hij zijn lot en dat van zijn beweging in handen van Hitler. Over grenzen wilde hij niet spreken, want die werden bepaald door de overwinnaar. Maar De Clercq had een onvoorwaardelijk vertrouwen in de Führer. Het VNV stelde zich ten doel het nationaalsocialistische Vlaanderen onder de vleugels van de Duitse overwinnaar te vestigen. Eenieder die het anders zag, verklaarde hij tot vijand. Dat waren diegenen die de zijde van de geallieerden kozen, alsmede diegenen die de Belgische staat wilden redden.

Zo loodste De Clercq zijn partij in de onvoorwaardelijke collaboratie en legde hij de basis voor de kloof tussen het VNV en het gros van de Belgische bevolking, die in groeiende mate anti-Duits was. Tevens dwarsboomde hij zijn gematigde medestanders die een modus vivendi nastreefden met Belgische groepen rond de koning. Nochtans kwam er uit die hoek geen openlijk protest, mede doordat een aantal vooraanstaande VNV'ers met de steun van de bezetter machtsposities had ingenomen in de Belgische staatsstructuur. Uit de VNV-leiding was Romsée bijvoorbeeld in augustus 1940 tot gouverneur van Limburg benoemd. Het was slechts een opstapje tot zijn benoeming als secretaris-generaal van binnenlandse zaken in maart 1941. Elias aanvaardde in december 1940 een aanstelling als commissaris-burgemeester van Gent.

Het was slechts het topje van de ijsberg. Honderden VNV'ers werden de volgende maanden en jaren aangesteld op bestuursfuncties, vooral in lokale besturen en controlediensten. Zo verzekerde de bezetter zich van een meewerkend Duitsvriendelijk bestuur, terwijl het VNV een 'greep naar de macht' uitvoerde, zoals het in een brochure werd uitgedrukt. In essentie ging het om de vestiging van een nationaalsocialistisch Vlaanderen met een machtsmonopolie van het VNV (zie Oorlogsburgemeesters Oorlogsburgemeesters
De term ‘oorlogsburgemeesters’ verwijst naar de collaborerende burgemeesters die tijdens de Tweede Wereldoorlog werden benoemd en de hoeksteen vormden van de machtsgreep van het Vlaamsch ... Lees meer ).

Staf de Clercq schaarde zich met het VNV voluit achter de Nieuwe Orde van de Duitse bezetter. (ADVN, VAFB160)

Expansie van ledental en leiding

De positie van het VNV als bevoorrecht partner van een schijnbaar oppermachtig Duitsland, trok aan. Het VNV zag zijn ledental stijgen tot circa 50.000 in 1941. Een en ander maakte een aanpassing van de structuren noodzakelijk. In september 1940 traden nieuwe mensen toe tot het opperste leidingsorgaan, van toen af Raad van Leiding geheten. Frans Daels Daels, Frans
Frans Daels (1882-1974) vormde de spil van de Vlaamsgezinde organisaties aan het IJzerfront en groeide in het interbellum als voorzitter van het IJzerbedevaartcomité en voorvechter van N... Lees meer , de voorzitter van het IJzerbedevaartcomité, symboliseerde de verruiming in de richting van het radicaal Vlaamsgezinde katholieke milieu aan de rand van het VNV, in feite het enige dat het VNV kon aantrekken. Er was wel de toetreding van Edgard Delvo Delvo, Edgard
Edgard Delvo (1905-1999) was een, socialistisch kaderlid en volgeling van Hendrik de Man. Hij trad toe tot de VNV-leiding in 1940 en werd in 1942 leider van de Unie van Hand- en Geestesar... Lees meer , de algemeen secretaris van de socialistische Centrale voor Arbeidersopvoeding die de doorbraak naar de arbeidersklasse moest symboliseren, essentieel om in Duitse nationaalsocialistische ogen het imago van de kleinburgerlijke katholieke partij van zich af te werpen. Van een doorbraak in die richting was evenwel geen sprake. Delvo zou trouwens al in 1942 het VNV verlaten om leider te worden van de Unie van Hand- en Geestesarbeiders Unie van Hand- en Geestesarbeiders
Tijdens de Duitse bezetting in 1940-1945 probeerden Belgische vakbonden, zoals het Christelijk Vakverbond (ACV) en het Belgisch Vakverbond (BVV), hun positie te behouden. Onder druk van D... Lees meer (UHGA). Reimond Speleers Speleers, Reimond
Lees meer , gewezen professor aan de Von Bissing Universiteit, symboliseerde de band met het activisme. De anderen waren hoge VNV-kaders die de regionale vertegenwoordiging waarborgden. Gouwleider Jeroom Leuridan Leuridan, Jeroom
Jeroom Leuridan (1894-1945), leraar en advocaat, was van 1929 tot 1944 parlementslid van het Vlaams Nationaal Verbond (VNV), en vanaf 1934 VNV-gouwleider van West-Vlaanderen. Hij was een ... Lees meer was al lang voor de bezetting de feitelijke leider in West-Vlaanderen. Jan Timmermans Timmermans, Jan
Jan Timmermans (1901-1962) was VNV-kamerlid (1939-1940) en oorlogsschepen (1941-1944) en -burgemeester (1944) van Antwerpen. Lees meer was gouwleider van Antwerpen. Romsée woonde de vergaderingen sinds zijn benoeming tot gouverneur in augustus 1940 niet meer bij, maar bleef wel nominatim lid. Pas met de benoeming van gouwleider Theo Brouns Brouns, Theo
Lees meer in 1944 kreeg Limburg weer een effectieve vertegenwoordiger.

Op lagere niveaus ontplooide het VNV een drukke organisatorische arbeid. Het regende benoemingen allerhande. De partij ontplooide zich in de breedte, mede doordat zij naar het model van de NSDAP op alle maatschappelijke terreinen partijfunctionarissen wilde hebben. Toen met het keren van de oorlogskansen het VNV massaal leden verloor, was het tevens een manier om een blijvende expansie te suggereren.

Optocht in Antwerpen van de Dietsche Meisjesscharen (DMS), de jeugdorganisatie voor meisjes van het VNV, 20 april 1942. (CegeSoma)

Greep naast de macht

Doordat het Duitse militaire bezettingsbestuur het bondgenootschap hoofdzakelijk opportunistisch zag en doordat Hitler imperialistische doelstellingen koesterde en dus de annexatie van België wenste, bleef de 'greep naar de macht' van het VNV een lege doos. In vitale sectoren zoals de economie en justitie kreeg het VNV nauwelijks een voet aan de grond. Het Militaire Bestuur wenste zolang de oorlog duurde en/of Hitler geen openlijke beslissing nam ook geen fundamenteel conflict met Belgische machtscentra. Ook op de Kerk Kerk
De verhouding tussen Kerk en Vlaamse beweging vertoont historisch een tweevoudig beeld. Enerzijds waren de godsdienstige en de Vlaamsgezinde overtuiging innig verstrengeld en vormde de cl... Lees meer als hoeder van de Belgische eenheid had het VNV geen vat.

Bovendien werd vanuit Berlijn met de machtige steun van SS-leider Heinrich Himmler een Groot-Duitse beweging tegen het VNV in het leven geroepen. Al in september 1940 ontstond de Algemeene-SS-Vlaanderen Algemeene-SS Vlaanderen
De SS-Vlaanderen was een collaborerende militie tijdens de Tweede Wereldoorlog, die deel uitmaakte van de Duitse SS. Ze ijverde voor de aanhechting van Vlaanderen bij Duitsland. Lees meer en circa een jaar later werden de eerste initiatieven genomen om de Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap
De Duitsch-Vlaamsche Arbeidersgemeenschap (DeVlag) (1935-1945) was vóór de Tweede Wereldoorlog een organisatie van Vlaamse en Duitse studenten. Tijdens de oorlog ontpopte de DeVlag zich ... Lees meer (DeVlag) van Jef van de Wiele Van de Wiele, Jef
Jef van de Wiele (1903-1979) was een leraar, schrijver en leider van de Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap. Hij trad tijdens de Tweede Wereldoorlog in de culturele en politieke collabor... Lees meer uit de bouwen tot een annexionistische tegenbeweging. Het Militaire Bestuur dat principieel niet tegen een annexatie was, dwong het VNV tot een modus vivendi die erin gelegen was dat het VNV de Tagespolitik als werkterrein kreeg en de Groot-Duitsers de wereldbeschouwelijke opvoeding van de Vlamingen. Het was een voor het VNV onaanvaardbare regeling, maar de partij stond machteloos. De bezetter was alleen bereid voor hem onbruikbare concurrenten van het VNV te verbieden. Zo werden het Verdinaso en Rex-Vlaanderen in mei 1941 gedwongen zich te laten opslorpen in de Eenheidsbeweging-VNV.

De partij kon met haar nieuwe naam wel het politieke monopolie claimen, de DeVlag was een dagelijks bewijs van het tegendeel en van het feit dat zelfs in het smalle kamp van de collaboratie het VNV niet namens alle Vlamingen kon spreken. Het VNV hoopte met massamanifestaties te kunnen bewijzen dat het in tegenstelling tot zijn Groot-Duitse concurrent over een reële achterban beschikte. Het hoogtepunt was de Dr. Reimond Tollenaere-mars op 12 juli 1942 gehouden ter ere van de aan het oostfront Oostfronters
Het begrip oostfronters duidt in de context van de geschiedenis van de Vlaamse beweging op Vlamingen die als vrijwilliger aan de zijde van Duitsland vochten tegen het Sovjetrussische Rod... Lees meer in januari 1942 gesneuvelde propagandaleider. Er marcheerden 6700 geüniformeerde VNV'ers door Brussel. Dergelijk machtsvertoon verhoogde het belang van de militie. De Werfbrigade was in 1940 omgevormd tot de Zwarte Brigade die in 1941 fuseerde met de milities van Rex en Verdinaso tot Dietsche Militie – Zwarte Brigade Dietsche Militie – Zwarte Brigade
De Dietsche Militie-Zwarte Brigade was de militie van de Eenheidsbeweging-VNV (1941-1943), in november 1943 herdoopt tot Dietsche Militie (1943-1944). Lees meer , voorgesteld als de politieke soldaten van het VNV.

Machtsontplooiing van het VNV tijdens de herdenkingsmars voor de aan het oostfront gesneuvelde Reimond Tollenaere in Brussel, 12 juli 1942. (CegeSoma, 14604)

Militaire collaboratie

VNV'ers werden ook echt soldaat. De VNV-leiding hoopte het politieke pleit ook te kunnen winnen door zijn volgelingen in te schakelen in de Duitse oorlogsvoering. Niet alleen hoopte het zo de goodwill van Berlijn af te dwingen, het rekende er ook op een eigen militaire macht op te bouwen. Al in februari 1941 bood De Clercq de vorming van een kustwachteenheid aan tegen de geallieerden. In april 1941 beval hij de werving voor de Waffen-SS. Vooral Tollenaere drong aan op dit engagement. Zelf vertrok hij met de eerste lichting van het Vlaamsch Legioen Vlaamsch Legioen
Het Vlaamsch Legioen (1941-1943) was een Vlaamse eenheid aan het oostfront tijdens de Tweede Wereldoorlog, die deel uitmaakte van de Waffen-SS. Lees meer , dat opgericht werd na het uitbreken van de Duits-Russische oorlog en aan het front werd ingezet als een onderdeel van de Waffen-SS. Ook in organisaties als de Vlaamsche Wacht Vlaamsche Wacht
De Vlaamsche Wacht (1941-1944) was een collaborerende Vlaamse militaire formatie tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ze werd ingezet in België als hulptroep van het bezettingsleger. Lees meer , de Vlaamsche Fabriekswacht Vlaamsche Wachtbrigade
De Vlaamsche Fabriekswacht was een paramilitaire eenheid die terreinen van de Duitse Luftwaffe bewaakte. Christiaan Turcksin richtte de formatie op in 1941. Later kreeg het de naam Dietsc... Lees meer en de Hilfsfeldgendarmerie, die hulp verleenden aan de Duitse bezettingstroepen in België, schakelde het VNV zijn volgelingen in.

Vooral de strijd aan het oostfront had een grote propagandistische waarde. Maar precies daar werd de VNV-leiding geconfronteerd met het failliet van haar strategie, toen ze constateerde dat haar volgelingen systematisch werden geïndoctrineerd met de Groot-Duitse gedachte. Ook op de andere gewapende formaties had de VNV-leiding nauwelijks vat. Zo stelde zich de bange vraag of haar volgelingen niet de bloedtol betaalden voor een uitzichtloze opbodpolitiek. De Clercq trachtte dit spookbeeld te bezweren door aan te dringen op politieke garanties. Hij hoopte Hitler zelf te kunnen overtuigen, maar moest het doen met ondergeschikten, vage intentieverklaringen en gebroken afspraken. Hij is nochtans niet afgeweken van de voorbehoudsloze collaboratiepolitiek.

Een nieuwe leider, geen nieuw geluid

Toen de VNV-leider op 22 oktober 1942 overleed, woekerde de twijfel al volop in brede VNV-gelederen. Velen rekenden erop dat Elias als De Clercqs opvolger een doorbraak zou kunnen forceren. De nieuwe VNV-leider voerde enerzijds een confrontatiepolitiek met de DeVlag en haar beschermheren. Op een VNV-kaderdag, 6 juni 1943, verbood hij dat kaderleden nog lid zouden zijn van de DeVlag. Op de Algemene Raad van 14 augustus 1943 verbood hij elke samenwerking met de SS, incluis de werving voor de Waffen-SS, waarin het Vlaamsch Legioen inmiddels tegen de zin van het VNV en vele VNV-gezinde vrijwilligers formeel was geïntegreerd. Op 17 oktober 1943 verklaarde hij het lidmaatschap van VNV en DeVlag onverenigbaar. Het was een regelrechte uitdaging aan de SS-top in Berlijn en in het bijzonder aan Gottlob Berger Berger, Gottlob
Gottlob Berger (1896-1975) was een Duitse hoge SS-leider en president van de Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap die een belangrijke rol speelde in de Volkstumspolitik tijdens de bezetti... Lees meer , de machtige chef van het SS-Hauptamt en tevens 'Präsident' van de DeVlag. Elias was anderzijds bereid toegevingen te doen om politieke waarborgen te verkrijgen in een rechtstreekse onderhandeling met de machthebbers in Berlijn. Op dezelfde dag dat hij het DeVlag-lidmaatschap onverenigbaar verklaarde, verbood hij VNV'ers nog lid te zijn van dissidente Groot-Nederlandse groepen als Nederland Eén! Nederland Eén!
Nederland Eén! was een geheime organisatie die tijdens de Tweede Wereldoorlog binnen het collaborerende Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) de Dietse gedachte verdedigde. Lees meer en het Dietsch Eedverbond Dietsch Eedverbond
Het Dietsch Eedverbond was een informele en clandestiene organisatie die ijverde voor de prioritering van het Dietse streven. Lees meer . Hij wist nochtans dat in zijn eigen Raad van Leiding sympathisanten van deze groepen zaten zoals Leuridan en Daels. De laatste had al einde 1942 ontslag genomen uit de leiding en zou op 4 december 1943 ontslag nemen als gewoon lid. Ook Van den Berghe had begin 1943 'onbepaald verlof' gekregen uit zijn functies, mede doordat hij het niet eens was met de gevolgde strategie. Elias riep de Raad van Leiding niet meer samen. Hij droeg als leider de volledige verantwoordelijkheid voor het beleid.

Toespraak van VNV-leider Hendrik Elias naar aanleiding van het vertrek van een nieuwe lichting Oostfrontvrijwilligers, 18 april 1943. (Amsab-ISG, fo009873)

Een belaagde en gehate minderheid

Zijn volgelingen droegen inmiddels de zware consequenties van de VNV-politiek. Aan het oostfront sneuvelden honderden VNV'ers. In Vlaanderen waren VNV'ers in militaire of geüniformeerde formaties en de talrijke VNV'ers in openbare functies het doelwit van het gewapende verzet. Vooral in Limburg, Leuven en Klein-Brabant voerde het verzet een ware terreur tegen VNV'ers. Vanuit de basis werd de VNV-leiding gebrek aan doortastendheid verweten. De malaise werd erdoor verdiept. Elias trachtte te sussen, maar kon niet verhinderen dat zijn volgelingen betrokken raakten bij de tegenterreur door de inzet van VNV-politiegroepen. Het VNV was een almaar slinkende kleine gehate en belaagde minderheid. In 1944 bleven er nog circa 15.000 leden over. De VNV-leiding slaagde er niet in een strategie te ontwikkelen om uit de impasse te geraken. Elias heeft gedacht aan de mogelijkheid dat het VNV nog een rol kon spelen als ordehandhaver bij een machtsvacuüm na een Duitse aftocht, maar meer dan wishful thinking van een machteloze leider was dit niet.

De organisatie stort in

De oorlogsgeschiedenis van de nevenorganisaties van het VNV hing nauw samen met de mislukte 'greep naar de macht' van de moederorganisatie. Alle claimden ze op hun terrein tevergeefs het monopolie van de openbare werking. Arbeidsorde integreerde in de UHGA met de bedoeling de nationaalsocialistische eenheidsvakbond te domineren, wat evenwel door Duitse functionarissen werd verhinderd. De UHGA werd geleid door Delvo die van het VNV weggroeide in de richting van de DeVlag. Het AVNJ werd op 8 juli 1941 opgenomen in de Nationaal-Socialistische Jeugd Vlaanderen Nationaal-Socialistische Jeugd Vlaanderen
Lees meer (NSJV), met de Dietsche Blauwvoetvendels Dietsche Blauwvoetvendels
Dietsche Blauwvoetvendels (DBV) was een Vlaams-nationalistische jeugdbeweging voor jongens verbonden met het Vlaamsch Nationaal Verbond. Lees meer (DBV) als jongensafdeling en de Dietsche Meisjesscharen Dietsche Meisjesscharen
Dietsche Meisjesscharen (DMS) was een Vlaams-nationalistische jeugdbeweging voor meisjes verbonden met het Vlaamsch Nationaal verbond (VNV). Lees meer (DMS) als meisjesafdeling. De NSJV werd door de Duitse overheid gesubsidieerd. Het VNV slaagde er evenwel in via jeugdleider Lehembre de politieke controle te bewaren en de Groot-Duitse tendensen in de jeugdbeweging te neutraliseren. Dat lukte mede doordat de meeste jongeren zeer Groot-Nederlandsgezind waren, in die mate dat ze op dat gebied kritiek uitoefenden op het VNV.

Doordat de Groot-Duitse strekking geen vat kreeg op de NSJV riep ze in oktober 1943 de Hitlerjeugd Vlaanderen Hitlerjeugd Vlaanderen
De Hitlerjeugd Vlaanderen (HJV) werd eind 1943 opgericht door de DeVlag in een poging het monopolie op de Vlaamse Nieuwe Orde-gezinde jeugd te verwerven. De HJV bleef klein en werd overg... Lees meer in het leven. Dit veroorzaakte in de NSJV een heuse rebellie die leidde tot het ontslag van Lehembre en zowat het hele hogere DBV-kader. Alleen de DMS bleef het VNV trouw. DMS-leidster Jetje Claessens Claessens, Jetje
Jetje Claessens (1912-1995) was tijdens de Tweede Wereldoorlog leidster van de Nationaal-Socialistische Jeugd Vlaanderen (NSJV) en werd daarvoor ter dood veroordeeld. Ze ontving gratie en... Lees meer werd in 1944 nog opgenomen in de Raad van Leiding. Het VNVV moest de concurrentie dulden van de DeVlag-Vrouwenwerken.

Leden van de Dietsche Militie – Zwarte Brigade op wacht bij het stafkwartier in Brussel, verwoest door een bomaanslag door het verzet, 17 juli 1942. (ADVN, VFB133)

Groot-Germaanse luchtkastelen

Elias liet aan de SS-top weten dat hij geen Groot-Nederlander was. Hij plaatste de toekomst van Vlaanderen in een Groot-Germaanse volkeren- en statengemeenschap en sloot het voortbestaan van de Belgische 'ruimte' niet uit. Voor wat dit laatste betreft moest Elias willens nillens rekening houden met de politieke evolutie van Rex. Léon Degrelle Degrelle, Léon
Léon Degrelle (1906-1994) was de leider van Rex, initieel een Belgische, extreemrechtse nationalistische beweging, nadien omgevormd tot partij, die na 1936 radicaliseerde in fascistische ... Lees meer bepleitte de opname van Wallonië in het Germaanse Rijk nadat hij erin geslaagd was de Walen te laten erkennen als geromaniseerde Germanen. Waar zijn voorganger nog openlijk sprak over Wallonië als Vlaamse 'levensruimte', moest Elias een machtsdeling aanvaarden. In Vlaanderen bleef hij de totale macht claimen zoals hij ook het nationaalsocialisme in al zijn consequenties aanvaardde. Er is ook geen moment sprake van geweest dat hij de loyale samenwerking met Duitsland en de militaire collaboratie zou staken. Zo hoopte Elias een definitieve regeling af te dwingen. Na verscheidene onderhandelingsrondes met het Militaire Bestuur en Berger, ontmoette Elias op 29 februari en 1 maart 1944 Himmler. Hij vroeg de ontbinding van de DeVlag en de erkenning van het Vlaamse volk. Himmler weigerde. Elias keerde met lege handen terug.

Uitgerangeerd door de Duitse machthebbers, ter verantwoording geroepen door de Belgische justitie

Hitlers beslissing, 12 juli 1944, om Vlaanderen te annexeren bij Duitsland bezegelde het failliet van de VNV-politiek nog vóór de geallieerde bevrijding een maand later de partij van de kaart veegde. De meeste VNV-kaders en duizenden partijleden vluchtten naar Duitsland. Elias weigerde nog mee te werken met de Vlaamsche Landsleiding Vlaamsche Landsleiding
Lees meer van Jef van de Wiele Van de Wiele, Jef
Jef van de Wiele (1903-1979) was een leraar, schrijver en leider van de Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap. Hij trad tijdens de Tweede Wereldoorlog in de culturele en politieke collabor... Lees meer . Hij werd op 9 januari 1945 geïnterneerd door de Duitse overheid. In het bevrijde België werden zijn volgelingen die niet gevlucht waren inmiddels vervolgd wegens politieke collaboratie. Diegenen die verantwoordelijke posten hadden aanvaard of zich aan andere vormen van collaboratie hadden schuldig gemaakt, werden voor militaire rechtbanken gedaagd en liepen vaak celstraffen op. Gewone leden werden geïnterneerd en verloren vrijwel steeds voor een tijd hun burgerrechten. Velen werden ontslagen en leden financiële schade door boetes en verbeurdverklaringen. Velen hadden ook te lijden van de straat repressie Repressie
Lees meer . De hoogste VNV-kaders werden meestal ter dood veroordeeld. De meesten ontvingen gratie. Uit de VNV-leiding werd alleen Brouns geëxecuteerd wegens zijn aandeel in de tegenterreur. Ook enkele andere VNV'ers werden wegens verklikking of militaire collaboratie ter dood gebracht.