Vlaamsche Concentratie

Vlaamsche Concentratie was vanaf 1935 de naam voor de idee en de beweging die streefde naar de hergroepering van alle katholieke Vlamingen.
De idee werd gelanceerd door het dagblad De Standaard De Standaard (1914-)
Het eerste nummer van het dagblad De Standaard verscheen op 4 december 1918. De krant was gedurende vele decennia hét blad bij uitstek van de katholieke Vlaamse beweging in al haar varian... Lees meer , maar de Vlaamse concentratie werd vooral het streefdoel van het weekblad Nieuw Vlaanderen Nieuw Vlaanderen (1934-1944)
Nieuw Vlaanderen (1934-1944) had als uitgangspunt de eentaligheid van Vlaanderen. Door zijn federalistische stellingname midden jaren 1930 was het blad radicaler dan de katholieke partij ... Lees meer dat een grote aantrekkingskracht uitoefende op intellectuelen die balanceerden tussen de katholieke partij en het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (VNV). Het op 17 augustus 1935 verschenen artikel "De concentratie der Vlaamse strijdkrachten op de federale gedachte" vond onder meer gehoor in de Katholieke Vlaamsche Landsbond Katholieke Vlaamse Landsbond (1919-1964)
De Katholieke Vlaamsche Landsbond (1919-1955) was de federatie van de Katholieke Vlaamsche Arrondissementsbonden, die als drukkingsgroep streed voor de vernederlandsing van Vlaanderen met... Lees meer (KVL) waar radicale ideeën, die afweken van Frans van Cauwelaerts Van Cauwelaert, Frans
Frans van Cauwelaert (1880-1961) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die een hoofdrol speelde in de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen. Van Cauwelaert lag in 19... Lees meer visie, veld hadden gewonnen. Nieuw Vlaanderen vond verder respons in het Katholiek Vlaamsch Oud-Hoogstudentenverbond Katholiek Vlaams Oud-Hoogstudentenverbond
Lees meer (KVOHV) dat op 8 maart 1936 werd heropgericht.
De zware nederlaag van de katholieke partij en de winst van VNV en Rex Rex
Rex was een Belgische politieke partij (1935-1940) en een collaboratiebeweging in Franstalig België (1940-1944). Lees meer bij de parlementsverkiezingen van 24 mei 1936 brachten de Vlaamsche Concentratie in een stroomversnelling.

Christelijke en volkse orde

Onder invloed van buitenlandse ontwikkelingen was er een verschuiving merkbaar. Enerzijds haakte de concentratie, na de overwinning van het linkse Volksfront in Spanje en Frankrijk, in op het groeiende anticommunisme in katholieke milieus. Anderzijds oefende de 'revolutie van rechts' een grote aantrekkingskracht uit op de Vlaamsche Concentratie, die de klemtoon legde op een christelijke en volkse orde.
Symptomatisch voor het aldus ontstane klimaat was de totstandkoming van bestuurscoalities tussen de katholieke partij Katholieke partij
De katholieke partij, later CVP (vanaf 1945) en CD&V (vanaf 2001) speelde een cruciale rol in de geschiedenis van de Vlaamse beweging. De partij had een belangrijk aandeel in onder m... Lees meer en het VNV in drie provincies. In de intern verdeelde katholieke partij drukten bovendien vele Vlaamsgezinden de wens op een eigen Vlaams partijleven uit, zij het in verschillende gradaties. Voor Nieuw Vlaanderen was de federalisering van de katholieke partij de eerste stap in de richting van een Vlaamsche Concentratie. Daartoe werd nadrukkelijk opgeroepen, onder anderen door Gaston Eyskens Eyskens, Gaston
Gaston Eyskens (1905-1988) was een Vlaamsgezinde katholieke econoom en politicus, die onder andere eerste minister was ten tijde van de Koningskwestie en aan de basis lag van de eerste st... Lees meer in De Standaard van 3 juni 1936.
Het op 19 juli 1936 in Leuven georganiseerde Congres vormde een eerste hoogtepunt van de Vlaamsche Concentratie. De oproep dateerde van 8 juli 1936, verscheen in het 11 juli-nummer van Nieuw Vlaanderen, en was ondertekend door Albert Bouweraerts Bouweraerts, Albert
Albert Bauweraerts (1880-1964) was een Brusselse leraar pedagogie, die verschillende generaties Vlaamsgezinde onderwijzers vormde. Van 1925 tot 1964 was hij voorzitter van de Katholieke V... Lees meer en Hendrik J. van de Wijer Van de Wijer, Hendrik
Hendrik J. van de Wijer (1883-1968), germanist, naamkundige en gewoon hoogleraar te Leuven, was als stichter en hoofdredacteur de drijvende kracht achter het weekblad Nieuw Vlaanderen en ... Lees meer , respectievelijk als voorzitter van de KVL en het KVOHV. Aan VNV-zijde reageerde men gematigd positief op deze oproep. Tijdens de landdag 12 juli 1936 wees Staf de Clercq De Clercq, Staf
Staf de Clercq (1884-1942) was een Vlaams-nationalistische politicus, die zijn politieke carrière begon als kamerlid voor de Frontpartij. Hij staat vooral bekend als stichter en eerste l... Lees meer op de mogelijkheid van een uitbreiding van het Vlaamsch Nationaal Blok Vlaamsch Nationaal Blok
Vlaamsch Nationaal Blok (VNB) was de benaming waaronder de Vlaams-nationalistische partij het Vlaamsch Nationaal Verbond bij de parlements- en provincieraadsverkiezingen van 1936 en de p... Lees meer tot een breder front. Voor de gematigde vleugel (onder meer Hendrik Elias Elias, Hendrik
Hendrik Elias (1902-1973) was een historicus en Vlaams-nationalistisch politicus die als leider van het Vlaamsch Nationaal Verbond collaboreerde met de Duitse bezetter tijdens de Tweede W... Lees meer , Gerard Romsée Romsée, Gerard
Lees meer en Hendrik Borginon Borginon, Hendrik
Hendrik Borginon (1890-1985) was lid van de leiding van de Frontbeweging en Vlaams-nationalistisch politicus in de Frontpartij en het Vlaamsch Nationaal Verbond. Tijdens de bezetting fung... Lees meer ) was de concentratie een piste om het VNV aansluiting te laten vinden bij het politieke centrum.
Het Leuvense congres met Van de Wijer als voorzitter en Richard van Cauteren Van Cauteren, Richard
Richard van Cauteren (1903-1987) was burgerlijk mijningenieur en hoogleraar aan de KUL. Hij werd de eerste decaan van de Nederlandstalige Faculteit Toegepaste Wetenschappen (1964-1968). V... Lees meer als secretaris kende een enthousiast verloop. Als sprekers traden op Paul-Felix Beeckman Beeckman, Paul-Felix
Paul-Felix Beeckman (1900-1978) was als student actief in het Algemeen Katholiek Vlaamsch Studentenverbond en het KVHV. Later engageerde hij zich binnen het VNV. Na de Tweede Wereldoorlog... Lees meer , Eyskens, Fernand van Goethem Van Goethem, Fernand
Fernand van Goethem (1895-1974) was een Leuvense hoogleraar, die een belangrijke impuls heeft gegeven aan de beoefening van de sociale en politieke wetenschappen in het Nederlands in Vlaa... Lees meer , Edgar de Bruyne De Bruyne, Edgar
Edgar de Bruyne (1898-1959) was een professor filosofie, die zich tevens in de politiek engageerde. De Bruyne was senator voor de katholieke partij en bekleedde na de oorlog een ministerp... Lees meer , Karel Devriendt (uit naam van de jeugd), Leo Delwaide Delwaide, Leo
Leo Delwaide (1897-1978) was advocaat en politicus voor achtereenvolgens de katholieke partij en de Christelijke Volkspartij. Als burgemeester van Antwerpen (1940-1944) speelde hij tijden... Lees meer , Hendrik Elias, Bouweraerts en Frantz van Dorpe Van Dorpe, Frantz
Lees meer (als lid van het Verdinaso Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen
Het Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen (Verdinaso) (1931-1941) was een fascistisch geïnspireerde beweging onder leiding van Joris van Severen, die een staats- en maatschappijherv... Lees meer ). Het Leuvense congres riep op "een machtsconcentratie op organische grondslag op te richten tussen de Vlaamse politieke, economische, sociale en culturele formaties tot de gemeenschappelijke verdediging van het Vlaamse volksbestaan en het opbouwen van een christelijke en volkse orde in Vlaanderen". De congresbesluiten beperkten zich tot de eis voor Vlaamse zelfstandigheid door de splitsing van de bestuurlijke diensten en de sociale en economische instellingen. Concreet werden ook de opheffing van het Frans-Belgisch Militair Akkoord en amnestie Amnestie
Lees meer voor de activisten Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer geëist.
Na het congres werd een leidingscomité samengesteld uit Van de Wijer (voorzitter) met Bouweraerts, Eyskens, Van Goethem, Devriendt, De Bruyne, Van Cauteren, Delwaide en Maurice Orban Orban, Maurice
Maurice Orban (1889-1977) was een Oost-Vlaamse hoogleraar en politicus voor de katholieke partij, die zowel in zijn advocatenpraktijk als in het politieke leven blijk gaf van een vaak ona... Lees meer , Elias, Beeckman en Romsée en Frans Daels Daels, Frans
Frans Daels (1882-1974) vormde de spil van de Vlaamsgezinde organisaties aan het IJzerfront en groeide in het interbellum als voorzitter van het IJzerbedevaartcomité en voorvechter van N... Lees meer , voorzitter van het IJzerbedevaartcomité IJzerbedevaartcomité
Lees meer . Naast enkele Leuvense professoren waren er dus politici van de katholieke partij (Delwaide en Orban) en het VNV (Elias en Romsée). Het Verdinaso was niet meer vertegenwoordigd.
Voor Nieuw Vlaanderen van 25 juli betekende dit alles de stichting van het "Vlaamsche Volksfront".

Barsten

In de katholieke partij was de geestdrift algemeen noch blijvend: de groep- Elckerlyc Elckerlyc
Elckerlyc (1935-1939) was een katholiek Vlaamsgezind weekblad dat werd opgericht door een groep rond de katholieke en flamingantische politicus Frans van Cauwelaert. Het verdedigde het mi... Lees meer onder aanvoering van Van Cauwelaert reageerde aanvankelijk gunstig en trad tot het Volksfront toe. Vanaf eind juli ontstonden er echter meningsverschillen met hoofdredacteur De Bruyne.

Voorbehoud of tegenwerking was er van de christelijke arbeidersbeweging. Het Algemeen Christelijk Werk(nem)ersverbond Algemeen Christelijk Werknemersverbond
Het Algemeen Christelijk Werkersverbond werd gesticht op 17 juli 1921 en in 1991 herdoopt als ACW Koepel van Christelijke Werknemers. In 2014 werd de organisatie omgevormd tot Beweging.ne... Lees meer (ACW) was afwijzend wat de federale maar vooral wat de corporatieve strekking (corporatisme) van het congres betrof. Vanuit katholieke hoek werd weliswaar op een concentratie aangedrongen, maar vanuit een ander perspectief. Dat bleek op het zesde Katholiek Congres van Mechelen dat van 10 tot 13 september 1936 door de Belgische bisschoppen werd bijeengeroepen en waaraan ook nationalisten en rexisten deelnamen. Minister Edmond Rubbens Rubbens, Edmond
Edmond Rubbens (1894-1938) was onder meer advocaat, volksvertegenwoordiger, lesgever, ACW-voorzitter en minister. In de loop van zijn leven verdedigde hij verschillende Vlaamsgezinde stan... Lees meer bepleitte er een concentratie in het kader van de terugkeer naar die ene grote katholieke partij.
Na het uitlekken van het geheim akkoord VNV-Rex van 6 oktober, probeerden katholieke politici het initiatief terug in handen te nemen. De oprichting, op 11 oktober, van een zogenoemd voorlopig directorium van de Katholieke Vlaamsche Volkspartij Katholieke Vlaamsche Volkspartij
De Katholieke Vlaamsche Volkspartij was de Vlaamse vleugel van het Blok der Katholieken van België, opgericht op 11 oktober 1936 met als Franstalige tegenhanger de Parti catholique social... Lees meer (KVV), binnen het nieuwe Blok der Katholieken van België Blok der Katholieken van België
Lees meer , was een antwoord op het akkoord VNV-Rex en ging gepaard met de verklaring dat het "de ruimst mogelijke concentratie (wilde) bewerken van alle gezonde volkskrachten in Vlaanderen, op een ondubbelzinnige Vlaams-nationale en christelijke grondslag". Deze zet volgde op een discreet initiatief van Prosper Thuysbaert Thuysbaert, Prosper
Jonkheer Prosper Paul Thuysbaert (1889 - 1965) was notaris in en burgemeester van zijn geboortestad Lokeren en hoogleraar aan de Leuvense universiteit. Wat de Vlaamse kwestie betreft spee... Lees meer die kopstukken van Katholieke Unie, Vlaamse Concentratie, VNV, Rex-Vlaanderen en Verdinaso bij hem thuis had samengebracht. Voorzitter van het voorlopig directorium was Alfons Verbist Verbist, Alfons
Alfons Verbist (1888-1974) was een katholiek politicus, die als voorzitter van de KVV fungeerde en mee aan de basis lag van het beginselakkoord KVV-VNV. Na de oorlog was hij minister van ... Lees meer , die al in 1924 had aangedrongen op samenwerking tussen katholieke nationalisten en niet-nationalisten in de KVL. Tot het directorium behoorde verder Eyskens van Nieuw Vlaanderen. De KVV hoopte dat in de geest van de congressen van Leuven en Mechelen "een basis voor krachtdadige en loyale samenwerking zal kunnen worden gevonden in een grote politieke formatie, waarin zich zullen verenigen degenen die in Vlaanderen een nieuwe orde willen bouwen op christelijke, Vlaams-nationale en volkse grondslag", aldus het manifest van 17 oktober. Op uitnodiging van de KVV volgden onderhandelingen met gematigde leden van het VNV (Borginon, Elias, Romsée), die de grondslag moesten leggen van een christelijke Vlaamse volkspartij, wat op 8 december 1936 tot het Beginselakkoord KVV-VNV leidde. Zij die tevoren het Congres van de Vlaamsche Concentratie met argwaan hadden bekeken, waren ook nu terughoudend en zelfs afwijzend. In de christelijke arbeidersbeweging had intussen ook de stichting van Arbeidsorde Vlaamsche Arbeidsorde
Vlaamsche Arbeidsorde (1936-1941) werd opgericht onder de leiding van Victor Leemans als een corporatistische organisatie die in theorie de rexistische vakbonden en het Vlaamsch Nationaal... Lees meer kwaad bloed gezet. Dat initiatief werd beschouwd als een aanslag op de confessionele sociale organisaties en vormde mee de aanleiding voor de Kerstbrief van de Belgische bisschoppen waarin naast het communisme ook rechtse autoritaire strekkingen werden veroordeeld.

Verbrokkeling

In het VNV was er vooral bij de Diets Diets
Het woord ‘Diets’ stamt uit het Middelnederlands. In de context van de Vlaamse beweging dook deze term voor het eerst op in de loop van de 19de eeuw, meestal als equivalent voor Nederlan... Lees meer - en autoritairgezinden weerzin te bespeuren. Hun totalitaire opvattingen stonden een samenwerking met 'andersdenkenden' in de weg. Toen leider De Clercq deze kaart trok, onder invloed van onder meer priester Odiel Spruytte Spruytte, Odiel
Odiel Spruytte (1891-1940) was een ‘petit vicaire’ en een dwarsdenker in het bisdom Brugge. Als Vlaams-nationalist behoorde hij tot de kernredactie van het weekblad Jong Dietschland, en w... Lees meer , was de concentratie-idee ten dode opgeschreven, ondanks de pogingen van de gematigde VNV-leiders om ze warm te houden. Ook Van Severen Van Severen, Joris
Joris van Severen (1894-1940) is vooral bekend als de oprichter en leider van het fascistisch geïnspireerde Verdinaso (Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen). Medio jaren 1930 verru... Lees meer wees de concentratie af. Hij eiste de integrale overname van het Verdinaso-programma en bleef trouw aan zijn totalitair project.
De Vlaamse Concentratie werd ook gehinderd door de regeringsconstellatie van dat ogenblik. De katholieke partij maakte deel uit van de regering van nationale unie, die door het VNV en Rex werd bestreden. Voor veel nationalisten was de concentratie de hefboom om de regering- Van Zeeland Van Zeeland, Paul
Toen hoogleraar en bankier Paul van Zeeland (1893-1973) tussen 1935 en 1937 aan het hoofd stond van de Belgische regering, werden onder andere de taalwet in rechtszaken en een amnestiewet... Lees meer te doen vallen. Dat was ook het doel van Gustaaf Sap Sap, Gustaaf
Gustaaf Sap (1886-1940) was een invloedrijk en controversieel katholiek politicus, die op verschillende momenten in zijn leven een ministerpost bekleedde en vanaf 1929 tot zijn overlijden... Lees meer en De Standaard, die op een eigenzinnige wijze streefden naar een rechtse concentratie, waaraan ook Rex zou deelnemen. Het akkoord VNV-Rex van 4 oktober, dat door Nieuw Vlaanderen en De Standaard werd toegejuicht, was voor veel katholieken dan weer een rem op de toenadering tot de Vlaams-nationalisten.
De Vlaamsche Concentratie, die tot een volksbeweging had moeten leiden, bloedde dood aan tegenstellingen tussen en binnen de partijen in plaats van deze op te heffen. In 1937 en 1938 werden nog gesprekken gevoerd tussen politici van beide partijen, op initiatief vooral van het KVOHV en van Nieuw Vlaanderen, maar het klimaat en het enthousiasme waren er niet meer. Wel boden de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 1938 de gelegenheid tot plaatselijke coalities tussen katholieken, Vlaams-nationalisten en soms ook rexisten. In een honderdtal Vlaamse gemeenten dongen deze zogenaamde concentratielijsten naar de gunst van de kiezer. Ook in de landspolitiek kan men samenwerking vaststellen tussen VNV en KVV (onder andere inzake amnestie), maar dit alles betekende allerminst een verwezenlijking van de geplande eendrachtige concentratie. De concentratie echode nog na in sommige pogingen tot vorming van een eenheidsfront in 1940 en 1941.