Diets

De term ‘Diets’ is afkomstig van het Middelnederlandse woord 'diet' (volk).

Betekenisevolutie vóór 1914

In de 12de eeuw werd het woord ‘diets’ door de Brugse dichter en geleerde Jacob van Maerlant gebruikt als aanduiding voor een van de Middelnederlandse dialecten. Van Maerlant had het over ‘Diets’ naast ‘Vlaams’, ‘Zeeuws’ en ‘Brabants’. In die zin gold ‘diets’ voor een meer in het zuiden gebruikt Middelnederlands en ‘duuts’ (in wezen hetzelfde woord) voor een meer in het noorden gebruikt Middelnederlands. Op den duur ontstond echter een zekere consensus onder de taalgeleerden om ‘diets’ te gebruiken voor het gehele Middelnederlandse taalgebied. Deze betekenis had het zeker in de 19de eeuw. Vergelijk bijvoorbeeld de uitspraak, gebezigd op het 24ste  Nederlandsche Taal- en Letterkundig Congres Nederlandse Congressen
De Nederlandse Congressen waren gemeenschappelijke (culturele) ontmoetingen van Vlamingen en Nederlanders in Vlaanderen en Nederland die met onderbrekingen werden georganiseerd sinds 1849... Lees meer : ‘Allen die de aloude Dietsche tale spreken van Duinkerke tot den Dollard.’

Het was maar een kleine stap om de term vanaf het midden van de 19e eeuw ook sporadisch te gebruiken in de betekenis van Nieuwnederlands (het Nederlands sinds ca. 1500), maar alleen de ‘Nederlandse Waal’ Lucien-Leopold Jottrand Jottrand, Lucien
Lucien Jottrand (1804-1877) was een progressieve, Vlaamsgezinde democraat. Hij ijverde voor het algemeen stemrecht, waarin volgens hem de sleutel voor een complete Waalse en Vlaamse geli... Lees meer en de uitgever van Dietsche Warande Dietsche Warande
Dietsche Warande was een Tijdschrift voor Kunst en Zedegeschiedenis, onder redactie van Pieter Paul Alberdingk Thijm. Het was de Vlaamse voortzetting van het Nederlandse tijdschrift De Di... Lees meer , Jozef Alberdingk Thijm Alberdingk Thijm, Jozef
Jozef Alberdingk Thijm (1820-1889) was voortrekker van de katholieke emancipatie in Nederland en een veelzijdig man: handelaar, uitgever, architectuur- en kunstcriticus, kenner van de mid... Lees meer , gebruikten het regelmatig in die zin. Thijm vond het ‘ zulk een schone naam’, die ‘ons’ zelfbewustzijn ten goede kwam. Ook  Hendrik Conscience Conscience, Hendrik
Hendrik Conscience (1812-1883) was de eerste auteur die het in België aandurfde een roman in het Nederlands te schrijven en te publiceren. Zijn oeuvre van zo’n 65 romans, dat ook een bred... Lees meer ,  Prudens van Duyse Van Duyse, Prudens
Lees meer , Johan M. Dautzenberg Dautzenberg, Johan M.
Lees meer , Jan J. de Laet De Laet, Jan Jacob
Antwerpenaar Jan J. de Laet (1815-1891) was een liberale en flamingantische letterkundige. Ook ijverde hij als Kamerlid van de Meetingpartij voor het stemmen van taalwetten. Lees meer en Guido Gezelle Gezelle, Guido
Guido Gezelle (1830-1899) was een Vlaamse priester die de Vlaamse volkstaal verdedigde binnen het algemeen Nederlands. Hij verwierf grote bekendheid als lyrisch dichter van religieuze nat... Lees meer bezigden ‘Diets’ al eens als equivalent voor Nederlands, maar het was pas vanaf de jaren 1880 dat de term meer en meer opdook, maar dan vooral in Vlaamse poëzie en katholieke Vlaamsgezinde studentenbladen ( De Vlaamsche Vlagge (1875-1933) De Vlaamsche Vlagge (1875-1933)
De Vlaamsche Vlagge (1875-1933) was een West-Vlaams scholieren- en studententijdschrift onder wisselende redactie van seminaristen, universiteitsstudenten en priester-leraars. Het ademde ... Lees meer , De Student De Student
De Student was een katholiek scholieren- en studententijdschrift dat verscheen van 1881 tot in 1930. Het was voor 1914 het meest gezagvolle orgaan van de Katholieke Vlaamse Studentenbeweg... Lees meer ), waarbij zelfs sprake was van ‘Ludeker Walendietsch’ en de ‘verdietsching van wiskundige termen’. Buiten Thijm was er in Nederland haast niemand die ‘Diets’ gebruikte als synoniem voor de eigen taal en in Vlaanderen stierf het woord in die betekenis ook uit rond 1900, hoewel het in sommige Brabantse en Limburgse dialecten op dat moment nog steeds voorkwam. In De Student kreeg de term zelfs nog meer betekenissen toegedicht: Frankisch, Continentaal West-Germaans en Germaans, maar de vindplaatsen daarvan zijn erg beperkt.

Een kleine groep taalgeleerden, voornamelijk uit de Zuidelijke Nederlanden, gebruikte in de 19de eeuw de term ‘al-diets’ om daar de gehele Neder-Duitstalige gemeenschap mee aan te duiden. Deze gemeenschap strekte zich uit van Vlaanderen, via Nederland en Westfalen tot ver in het Noorden en Noord-Oosten van Duitsland ( Aldietse Beweging Aldietse beweging
De Aldietse Beweging van Constant J. Hansen streefde van in de 19de eeuw naar een taalkundige versmelting van het Nederlands met het Platduits. Hij onderstreepte de Dietsche taaleenheid ... Lees meer ). Een van de voorvechters om van het Neder-Duits het nieuwe Diets te maken was de Antwerpenaar  Constant J. Hansen Hansen, Constant J.
Lees meer . Niet iedereen ging daarmee akkoord. Er werd immers gevreesd voor politieke bijbedoelingen van de ‘Nederduitsers’ en hoewel bijvoorbeeld op de Nederlandse congressen Nederlandse Congressen
De Nederlandse Congressen waren gemeenschappelijke (culturele) ontmoetingen van Vlamingen en Nederlanders in Vlaanderen en Nederland die met onderbrekingen werden georganiseerd sinds 1849... Lees meer vanaf 1849 al eens het woord ‘Dietsch’ als synoniem gebruikt werd voor Groot-Nederlands Groot-Nederland
Groot-Nederland is een politiek en cultureel begrip dat respectievelijk staat voor een staatkundige vereniging van België of Vlaanderen met Nederland en de culturele en taalkundige samen... Lees meer in de politieke betekenis van het woord, bleef een verdere verspreiding voorlopig uit. Het woord kwam zelfs iets meer voor als aanduiding voor ‘Vlaams’, zij het overwegend bij Albrecht Rodenbach Rodenbach, Albrecht
Albrecht Rodenbach (1856-1880) was een West-Vlaams studentenleider en dichter, die een sleutelrol speelde in het ontstaan van de Blauwvoeterij en de katholieke Vlaamse studentenbeweging. ... Lees meer en in De Student. Ook aan deze invulling van de term kwam rond 1895 een einde.

De term ‘Diets’ in politiek Groot-Nederlands vaarwater

Het is pas in en na de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer dat de term 'diets' in het bijzonder in zwang kwam bij  Groot-Nederlanders Groot-Nederland
Groot-Nederland is een politiek en cultureel begrip dat respectievelijk staat voor een staatkundige vereniging van België of Vlaanderen met Nederland en de culturele en taalkundige samen... Lees meer  die op grond van de Vlaams-Nederlandse taal- en cultuurgemeenschap ook een politieke eenwording bepleitten. In deze zin is er sprake van organisaties als  De Dietsche Bond Dietsche Bond
De Dietsche Bond (1917-1941) werd opgericht als activistisch gezind alternatief voor het neutrale Algemeen-Nederlands Verbond. De bond nam verschillende prominente activisten op in zijn ... Lees meer  (1917), het  Dietsch Studentenverbond Dietsch Studentenverbond
Het Dietsch Studenten Verbond was een van oorsprong Nederlandse nationalistische studentenvereniging, die in de periode 1922-1941 actief was in Nederland en Vlaanderen. Op haar hoogtepunt... Lees meer  (1922) en  Dietsche Studentencongressen Groot-Nederlandse Studentencongressen
De Groot-Nederlandse Studentencongressen waren bijeenkomsten van Vlaamse en Nederlandse studenten, gericht op het versterken van de onderlinge banden - vanuit de overtuiging dat Vlamingen... Lees meer  (1923) en periodieken als  Dietsche Stemmen Dietsche Stemmen
Dietsche Stemmen was een Groot-Nederlands georiënteerd tijdschrift (1915-1918) dat het activisme steunde, een zelfstandig Vlaanderen nastreefde en Nederlandse ‘stamgenoten’ voor dit prog... Lees meer  (1916) en de  Dietsche Gedachte Dietsche Gedachte
De Dietsche Gedachte (1926-1941) was het maandblad van de Dietsche Bond, een in 1917 opgerichte organisatie van Groot-Nederlandse strekking. Lees meer  (1926).

Een nieuwe dimensie kreeg het politieke gebruik van het woord 'diets' in de jaren 1930, toen een aantal organisaties, die vanuit hun ideologie een politieke en culturele eenheid van de Nederlandstalige gemeenschap voorstonden, zich in extreemrechtse en autoritaire richting ontwikkelde. In Nederland waren er de Nederlandse  Nationaal-Socialistische Beweging Nationaal-Socialistische Beweging
De Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) was een Nederlandse politieke partij, op 14 december 1931 opgericht en geleid door Anton Mussert. Lees meer  (NSB) (1931) en  Zwart Front Zwart Front
Het Zwart Front was een Nederlandse revolutionair-fascistische partij, op 5 mei 1934 door Arnold Meijer opgericht. De aanhang bleef grotendeels beperkt tot de provincie Noord-Brabant. Beg... Lees meer  (1934), in Vlaanderen het  Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen
Het Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen (Verdinaso) (1931-1941) was een fascistisch geïnspireerde beweging onder leiding van Joris van Severen, die een staats- en maatschappijherv... Lees meer  (Verdinaso) (1931) en het  Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer  (VNV) (1933).

In de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer raakte het begrip 'diets' op de achtergrond, omdat de Duitse bezetters in Nederland en in België elke vorm van Groot-Nederlandse activiteit verboden. Deze maatregel trof niet alleen de democratische Groot-Nederlandse, maar ook de ideologisch aan het nazi-regime verwante organisaties. In NSB-kringen maakte onder anderen G.W. Hylkema in zijn Ras en toekomst (1941) gebruik van de term ‘Groot-Dietschland’ als een van de Germaanse landen die onderling door ‘een band des bloeds’ verbonden waren. Het voorvoegsel 'groot' zou betrekking kunnen hebben op  Frans-Vlaanderen Frans-Vlaanderen
Dit artikel belicht de belangstelling vanuit de Vlaamse beweging voor de Vlaamse cultuur in Noord-Frankrijk. Lees meer , dat men samen met Vlaanderen en  Nederland Nederland
Nederland is met Vlaanderen verbonden door de economische infrastructuur, de taal en de geschiedenis. Vanaf eind 18de eeuw kreeg die verbondenheid in taal en cultuur op uiteenlopende mani... Lees meer  tot een geheel wilde maken. Daarnaast zien we in Vlaanderen dat enkele dissidente Vlaams-nationalistische groeperingen zich tooiden met de term 'diets' uit verzet tegen de vergaande  collaboratie Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer  van het VNV, waarbij het initiële Groot-Nederlandse programma terzijde werd geschoven (bijvoorbeeld het  Dietsch Solidaristisch Keurfront Dietsch Solidaristisch Keurfront
Lees meer  en het  Dietsch Eedverbond Dietsch Eedverbond
Het Dietsch Eedverbond was een informele en clandestiene organisatie die ijverde voor de prioritering van het Dietse streven. Lees meer ). Behalve een meer anti-Duitse en vooral anti-Germaanse inslag veranderde er voor deze dissidenten in ideologisch opzicht weinig.

Na 1945 bleef het begrip 'diets' volledig gelijkgesteld met rechts-autoritair denken. Alleen enkele organisaties waarin op de een of andere wijze weinig of geen afstand van de Nieuwe Orde was genomen, hanteerden nog het woord 'diets'. Zo vinden we het terug in de nomenclatuur van het  Algemeen Diets Jeugdverbond Algemeen Diets Jeugdverbond
Het Algemeen Diets Jeugdverbond (ADJV) was een Vlaams-nationalistische, Heel-Nederlandse jeugdvereniging die tussen 1949 en 1957 onder leiding van Staf Vermeire verschillende vendels en s... Lees meer , de Dietse Solidaristische Beweging en het  Verbond van Nederlandse Werkgemeenschappen Were Di Were Di
Were Di vzw was een radicaal Vlaams-nationalistische actiegroep die vooral met haar tijdschrift Dietsland Europa het rechts-nationalistische gedachtengoed verspreidde in de jaren 1960 tot... Lees meer  met het blad  Dietsland Europa Dietsland Europa
Het tijdschrift Dietsland Europa was het blad van de Jong Nederlandse Gemeenschap en later van Were Di. Het verdedigde radicaal Vlaamse, Groot-Nederlandse en extreemrechtse standpunten en... Lees meer . Genoemde organisaties waren en zijn over Nederland en Vlaanderen verspreid, zij het soms met veranderde namen.