Van Zeeland, Paul

Afkomst, studies en beroepsloopbaan

Paul van Zeeland was de zevende van acht kinderen in het gezin van een voormalige militair, die in 1880 in Soignies de drogisterij van een oudere broer had overgenomen. Zijn grootvader langs vaderskant had zich ten tijde van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (1815-1830) vanuit Noord-Brabant in Bierbeek gevestigd, waar hij onderwijzer en gemeentesecretaris was.

Van Zeeland volgde middelbaar onderwijs aan het Collège Saint-Vincent in zijn geboortestad Soignies. Zijn studies aan de Leuvense universiteit werden onderbroken door drie jaar krijgsgevangenschap in Duitsland Duitsland & Vlaanderen
Van de eerste helft van de 19de eeuw tot 1945 stond het Duitse beeld van Vlaanderen in het teken van etnisch-culturele verbondenheid. Die romantische perceptie leefde vooral bij een beper... Lees meer , gevolgd door internering in Zwitserland, tijdens de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer . In 1920 behaalde hij het diploma van doctor in de rechten, later aangevuld met een baccalaureaat in de thomistische filosofie en een doctoraat in de politieke en sociale wetenschappen. Ondertussen verbleef hij gedurende één academiejaar met een beurs van het Herbert Hoover Fonds aan Princeton University, waar hij afstudeerde als Master of Arts in Economics. Hij doorliep er ook een stage in een bank en publiceerde in 1922 La réforme banquaire aux Etats-Unis d’Amérique de 1913 à 1921. Le système de réserve fédérale. Datzelfde jaar werd hij aangesteld tot hoofd van de studiedienst van de Nationale Bank van België, waar hij in 1924 promoveerde tot secretaris, in 1926 tot directeur en in 1934 tot vicegouverneur. Vanaf 1928 doceerde hij tegelijk aan de Leuvense universiteit, waar hij als jurist en monetarist mee de opleiding economie Economie
Dit artikel gaat over de relatie tussen economie en Vlaamse beweging. Daarmee beoogt deze tekst geen economische geschiedenis te schetsen van wat we vandaag Vlaanderen noemen. Integendee... Lees meer uitbouwde.

Politiek debuut

Van juni tot november 1934 was Van Zeeland minister zonder portefeuille in de katholiek-liberale regering van Charles de Broqueville de Broqueville, Charles
Graaf Charles de Broqueville (1860-1940) was een katholiek politicus, regeringsleider (1911-1918) en minister van Oorlog (1912-1917). Hij werd na de oorlog nog enkele keren minister en wa... Lees meer . Van eind maart 1935 tot eind oktober 1937 stond hij aan het hoofd van twee opeenvolgende regeringen van nationale unie met katholieken Katholieke partij
De katholieke partij, later CVP (vanaf 1945) en CD&V (vanaf 2001) speelde een cruciale rol in de geschiedenis van de Vlaamse beweging. De partij had een belangrijk aandeel in onder m... Lees meer , liberalen Liberale partij
De verhouding tussen de liberale partij en het partijpolitieke liberalisme in België enerzijds, en de Vlaamse beweging anderzijds levert een gevarieerd en ingewikkeld beeld op dat evoluee... Lees meer en socialisten Socialistische partij
De socialistische partij werd in België in 1885 opgericht als de Belgische Werkliedenpartij (BWP), veranderde in 1945 haar naam in Belgische Socialistische Partij (BSP) en viel in 1978 u... Lees meer , die zich vooral richtte op het verhelpen aan de sinds 1929 aan gang zijn de economische crisis en de gevolgen ervan, onder meer door een devaluatie van de Belgische frank en een programma van openbare werken om de werkloosheid te bestrijden. Op 11 april 1937 haalde Van Zeeland het in een politieke krachtmeting als kandidaat van de regeringspartijen van Rex Rex
Rex was een Belgische politieke partij (1935-1940) en een collaboratiebeweging in Franstalig België (1940-1944). Lees meer -leider Léon Degrelle Degrelle, Léon
Léon Degrelle (1906-1994) was de leider van Rex, initieel een Belgische, extreemrechtse nationalistische beweging, nadien omgevormd tot partij, die na 1936 radicaliseerde in fascistische ... Lees meer bij een tussentijdse Kamerverkiezing in Brussel, nadat een Kamerlid van Rex en alle opvolgers op de kieslijst van 1936 ontslag hadden genomen. Van Zeeland, die – mede na een publieke steunoproep van aartsbisschop Ernest Jozef van Roey Van Roey, Ernest-Joseph
Ernest-Joseph van Roey (1926-1961) was Kardinaal-Aartsbisschop van Mechelen. Hij aanvaardde geleidelijk de onvermijdelijkheid van een eentalig Vlaanderen en bestreed het Vlaams-nationalis... Lees meer – 76% van de stemmen behaalde, bleef Kamerlid tot de parlementsverkiezingen van 2 april 1939.

Tijdens Van Zeelands premierschap stemde het parlement op 5 juni 1935 de wet op het taalgebruik in gerechtszaken en op 11 juni 1937 de amnestie Amnestie
Lees meer wet voor personen die tijdens de Eerste Wereldoorlog hadden gecollaboreerd met de Duitse bezetter (zie activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer ). Ook de splitsing van het Nationaal Instituut voor Radio-Omroep (NIR), de voorloper van de huidige VRT, werd doorgevoerd toen hij regeringsleider was. Deze wetgevende maatregelen waren, wat Van Zeeland betreft, ingegeven door zijn intentie om de Vlaams-Waalse verhoudingen pragmatisch te pacificeren door tegemoet te komen aan een aantal eisen van de Vlaamse beweging en zo het behoud van het unitaire België België
Geen Vlaamse beweging zonder België. Het is ook onmogelijk om België te begrijpen zonder de geschiedenis van de Vlaamse beweging erbij te betrekken. Tussen het ontstaan van een culturele ... Lees meer te garanderen. Het in november 1936 mede onder zijn impuls opgerichte Studiecentrum tot Hervorming van de Staat Studiecentrum tot Hervorming van de Staat
Het Studiecentrum tot Hervorming van de Staat (1936-1939, 1940) was een denktank, geleid door Maurice Lippens. Het beoogde een politieke reorganisatie van het Belgische parlementair beste... Lees meer , een soort publieke denktank avant la lettre, formuleerde in dat verband wel allerhande voorstellen, maar die bleven dode letter.

De tweede regering onder de leiding van Van Zeeland, die zich steevast presenteerde als een technocraat naast en boven de politieke partijen en die soms bestuurde met bijzondere machten en kaderwetten, kwam in oktober 1937 ten val toen via het katholieke Kamerlid Gustaaf Sap Sap, Gustaaf
Gustaaf Sap (1886-1940) was een invloedrijk en controversieel katholiek politicus, die op verschillende momenten in zijn leven een ministerpost bekleedde en vanaf 1929 tot zijn overlijden... Lees meer , die al een decennium met hem in conflict lag, en Rex, aan het licht werd gebracht dat Van Zeeland – hoewel hij er niet meer werkzaam was – behoorlijke geldsommen bleef ontvangen van de Nationale Bank. Eerder was aangetoond dat de politieke bedrijvigheid van Van Zeeland financieel werd ondersteund door de industriegroep Solvay, die hem onder meer in de gelegenheid had gesteld om de krant l’Indépendance belge te kopen en daarvan de spreekbuis van zijn regeringsbeleid te maken.

De Tweede Wereldoorlog

Bij het begin van de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer vluchtte Van Zeeland naar de Verenigde Staten van Amerika. In 1941 werd hij door de Belgische regering – ondanks tegenstand van enkele ministers in Londense ballingschap – aangesteld als voorzitter van de Commissie voor de Studie van de Naoorlogse Problemen. Die bracht in 1944 weliswaar een rapport uit, maar daar werd verder nauwelijks iets mee gedaan. Na de bevrijding van het Belgische grondgebied in september 1944 werd Van Zeeland door de regering aangeduid als commissaris voor de repatriëring, een functie die hij behield tot juli 1945.

Na 1944

Na de Tweede Wereldoorlog trad Van Zeeland toe tot de eind 1945 opgerichte Christelijke Volkspartij (CVP), waarvoor hij van 1946 tot 1956 gecoöpteerd Senator was en in de periode 1949-1954 minister van Buitenlandse Zaken (in 1949-1950 inclusief Buitenlandse Handel). Tijdens de ontknoping van de Koningskwestie Koningskwestie
Constitutioneel, politiek en maatschappelijk vraagstuk rond de persoon en de houding van koning Leopold III tijdens de Tweede Wereldoorlog. Lees meer behoorde hij – naast onder meer zijn partijgenoten en collega-ministers Albert de Vleeschauwer De Vleeschauwer van Braekel, Albert
Albert de Vleeschauwer (1897-1971) was een katholiek politicus. In 1940 maakte hij beslissende keuzes die de vorming van een Belgische regering-in-ballingschap mogelijk maakten. Zijn rol ... Lees meer en Joseph Pholien (1884-1968) – tot de jusqu’auboutisten, die met alle middelen probeerden om de gecontesteerde koning Leopold III van Saksen-Coburg, Leopold III
Leopold III (1901-1983) werd aan de vooravond van en tijdens de Tweede Wereldoorlog het boegbeeld van een autoritaire stroming in de Belgische politiek. Zijn controversiële houding en mee... Lees meer op de troon te houden. Hij was verder nauw betrokken bij het begin van de Europese samenwerking, vertegenwoordigde een tijdlang België bij de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO), bemiddelde in een aantal internationale conflicten en stond in 1954 mee aan de wieg van de Bilderbergconferenties, waar internationale bedrijfsleiders en politici elkaar tot op vandaag ontmoeten.

In 1956 stapte Van Zeeland, die twee keer regeringsformateur was geweest, van de politiek over naar het zakenleven als beheerder (1956-1973), lid van het directiecomité en adviseur van de Bank van Brussel (1956-1963) en voorzitter van de Banque belge d’Afrique (1956-1971). Zoals voordien adviseerde hij als financieel en monetair expert buitenlandse regeringen en was hij aanwezig op tal van internationale conferenties. Ten tijde van de onafhankelijkheid van de voormalige Belgische kolonie Congo Congo
Lees meer in 1960 en de problemen die daarmee gepaard gingen – zowel in Afrika en in België als mondiaal –, werd in de wandelgangen gesproken over de terugkeer van Van Zeeland in de politiek, maar dat ging uiteindelijk niet door.

Nadat hij in 1948 was benoemd tot minister van staat, werd hij in 1963 als burggraaf in de adelstand verheven. Van Zeeland, rond wie meermaals een zweem van affairisme zweefde, was een exponent van de grote verwevenheid tussen enerzijds de politieke en anderzijds de financiële en bedrijfswereld. In 2013 lekte uit dat hij in 1946 een Panamese offshore-vennootschap had opgericht en op die manier aan belastingontwijking had gedaan.

De jaren 1960

Ten tijde van het vastleggen van de taalgrens Taalgrens
Het begrip ‘taalgrens’ verwijst in het algemeen naar een grens die twee bevolkingsgroepen die een verschillende taal spreken van elkaar scheidt en in het bijzonder naar de grens tussen he... Lees meer (1962) en de verhevigde strijd over de splitsing van de Leuvense universiteit kort daarna (zie Hoger onderwijs Leuven Hoger onderwijs in Leuven
De Franstalige Katholieke Universiteit Leuven werd vanaf 1910 geleidelijk vernederlandst. De strijd voor ‘Leuven Vlaams’ leidde in 1968 tot een splitsing, het ontstaan van twee autonome L... Lees meer ), lanceerde Van Zeeland – met de bedoeling het uiteenvallen van België te voorkomen – een plan voor provinciaal federalisme. Een eerste keer deed hij dat onder de betekenisvolle tweetalige titel ‘SOS pour sortir de l’impasse’ – ‘SOS om een uitweg te vinden’ op 22 juni 1962, gelijktijdig in de katholieke kranten La Libre Belgique La Libre Belgique
La Libre Belgique ontstond in 1884 als een strijdbaar katholiek dagblad en verscheen tot 18 november 1918 onder de titel Le Patriote. Tijdens beide wereldoorlogen gold het blad als de bel... Lees meer en De Nieuwe Gids De Nieuwe Gids
De Nieuwe Gids was een katholieke krant (voor de middengroepen), die verscheen van 1947 tot 1995. Lees meer . In oktober 1966 publiceerde hij in de Revue Générale een bijdrage over ‘Pour refaire une Belgique unie’, die in het Nederlands werd uitgebracht als een zelfstandige brochure met als titel Voor een nieuw, eendrachtig België.

Twee jaar later schreef hij zijn visie nog eens neer in een artikel over ‘Réflexions sur les relations entre les Wallons et les Flamands’ in het Liber amicorum August de Schryver. Van Zeeland had bij voorkeur het in zijn woorden ‘eendrachtig en vreedzaam België’ van 1830 willen behouden, maar constateerde dat de communautaire verhoudingen in versneld tempo waren gaan schuiven. Hij stelde voor om België om te vormen tot een federatie van vijf Nederlands- en vijf Franstalige provincies, met Brussel als elfde en tweetalige provincie. De federatie, met de koning als hoogste gezag, zou enerzijds de residuaire bevoegdheden behouden en anderzijds het beleid uitstippelen dat de provincies – met verruimde bevoegdheden – zouden uitvoeren. Een taalkundig evenredig samengestelde Kamer van Volksvertegenwoordigers zou samen met een op basis van deze provincies samengestelde Senaat het federale parlement vormen. Van Zeeland hoopte op die manier een twee- of drieledig federalisme te verhinderen, dat volgens hem op termijn het einde zou betekenen van het België waarin hij was opgegroeid. Vanuit die optiek was hij, inmiddels emeritus sinds 1963, ook gekant tegen de splitsing van de Leuvense universiteit.