van Saksen-Coburg, Leopold III
Leopold III (1901-1983) werd aan de vooravond van en tijdens de Tweede Wereldoorlog het boegbeeld van een autoritaire stroming in de Belgische politiek. Zijn controversiële houding en meegaande opstelling tegenover de Duitse bezetter lagen na de oorlog aan de basis van de Koningskwestie, die diepe sporen naliet in de Belgische geschiedenis en de communautaire breuklijn versterkte.
Leopold, Hertog van Brabant, was het eerste mannelijk kind van Albert van Saksen-Coburg, Albert I
Koning Albert I (1875-1934) werd aan de vooravond van en tijdens de Eerste Wereldoorlog geconfronteerd met een radicaliserende Vlaamse beweging. De communautaire kwestie groeide daardoor ... Lees meer (1875-1934), Prins van België, en Elisabeth de Wittelsbach (1876-1965), en de oudste van een klein gezin. Zijn jongere broer Karel, Graaf van Vlaanderen (1903-1983), zou door een speling van het lot Regent van het Koninkrijk België België
Geen Vlaamse beweging zonder België. Het is ook onmogelijk om België te begrijpen zonder de geschiedenis van de Vlaamse beweging erbij te betrekken. Tussen het ontstaan van een culturele ... Lees meer worden, terwijl zijn jongere zus Marie-José (1906-2001) voor een maand Koningin van Italië zou zijn. Waar de relatie tussen de twee broers al snel afstandelijk werd en vervolgens, na 1945, ronduit vijandig, was Leopolds verstandhouding met Marie-José ontegenzeggelijk beter. Gekoesterd door zijn ouders, enigszins ten koste van zijn jongere broer, genoot de Hertog van Brabant een opleiding die des te zorgvuldiger werd vanaf 1909 toen hij, door de onvoorziene troonsbestijging van zijn vader (na de dood van Leopold II's zoon, Prins Leopold, op 10-jarige leeftijd), de uiteindelijke troonopvolger van België werd. Hoewel Leopold III een ijverige leerling was, vertoonde hij geen bijzonder intellectueel talent. Zijn intelligentie was gemiddeld, niets meer. De faam die Albert I verwierf tijdens de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer als ‘Koning-Ridder’ maakte een sterke indruk op de tiener, die kennismaakte met het oorlogsvoeren in het 12de regiment. Hij kreeg er de smaak te pakken, trok vanaf dan graag het uniform aan en was vastbesloten om het voorbeeld van zijn vader te volgen door de veranderende omstandigheden van het openbare leven heen.
Na november 1918 vervulde de prins steeds vaker zijn rol als troonopvolger en profiteerde hij van de voorliefde die de koninklijke familie toen genoot in de ogen van de publieke opinie. Die populariteit was nog nadrukkelijker bij een groot deel van de vrouwen, omdat hij een knappe man was volgens de heersende smaak van die tijd. In 1926 werd zijn verbintenis met prinses Astrid van Zweden, hoewel georkestreerd op hoog niveau, alom gezien als een liefdeshuwelijk. Hun relatie bleek heel hecht en het koppel kreeg drie kinderen (Joséphine-Charlotte, Boudewijn en Albert), wat zijn populariteit nog vergrootte. Tot slot gaf de tragische dood van zijn vader, Albert I, in een klimongeval in Marche-les-Dames (17 februari 1934) zijn machtsovername een ietwat romantisch aura. Nu de ‘Koning-Ridder’ er niet meer was, leek de ‘Koning-Officier’, zoals hij al bekend stond in bepaalde conservatieve kringen en in patriottische middens, klaar om de opvolging zo goed mogelijk op zich te nemen.
Een nieuwe koning van België
De nieuwe soeverein werd beschouwd als iemand die zich zeer bewust was van zijn plichten en van wat hij beschouwde als zijn voorrechten van de Staat, vooral op militair gebied. Zijn eedaflegging op 23 februari 1934 ging niet onopgemerkt voorbij. Hij was de eerste vorst die de grondwettelijke eed en de troonrede in beide landstalen uitsprak. Zijn voorganger had enkel de grondwettelijke eed in beide talen uitgesproken. Terwijl de overgrote meerderheid van de Vlaamse pers Pers
Van bij het ontstaan van de Vlaamse beweging vervulde de Nederlandstalige pers een belangrijke rol als spreekbuis. De veelheid aan Vlaamse kranten en (week)bladen die in de 19de en 20ste ... Lees meer het optreden toejuichte, zorgde het voor tandengeknars bij De Schelde De Schelde (1919-1936)
Lees meer en Vlaams-nationalistische parlementsleden. Eén van de belangrijkste punten van kritiek op de jonge vorst was dat zijn toespraak in het Frans was geschreven en dat de Nederlandse versie slechts een vertaling was die achteraf werd uitgesproken. Bovendien, en dat was niet verwonderlijk, werd er geen gehoor gegeven aan de vraag naar amnestie Amnestie
Lees meer (voor gestrafte activisten Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer ). Kortom, allemaal elementen die de woede van de Vlaams-nationalisten opwekten. Na wat vallen en opstaan begon Leopold III, naarmate zijn zelfvertrouwen groeide, de opkomst van de ‘particratie’ steeds luider te betreuren, vooral omdat vanaf 1936, onder de regering- Van Zeeland Van Zeeland, Paul
Toen hoogleraar en bankier Paul van Zeeland (1893-1973) tussen 1935 en 1937 aan het hoofd stond van de Belgische regering, werden onder andere de taalwet in rechtszaken en een amnestiewet... Lees meer , de politieke families de kandidaat voor Eerste Minister aanwezen en niet langer de monarch. Dit stoorde Leopold III, die deze nieuwe praktijk als een bedreiging voor het constitutionele evenwicht zag. Maar hij gaf toe, zij het met tegenzin. En tot het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, liet hij op geregelde tijdstippen weten hoezeer hij deze ‘politieke’ aanvallen op de geest van de grondwet, zoals die in 1831 was bedacht toen de koning zijn ministers soeverein kon benoemen en ontslaan, betreurde.
Hij wilde graag in de voetsporen van zijn vader treden, maar werd meer dan zijn vader beïnvloed door het conservatieve of ‘neoconservatieve’ establishment, dat gebrand was op de efficiëntie van het staatsapparaat (in het bijzonder zijn persoonlijke secretaris, baron en later graaf Capelle, zijn militaire adviseur generaal Van Overstraeten en later de ‘aanhanger van wat men het ‘socialisme national’ noemde Hendrik de Man De Man, Hendrik
Lees meer ). In 1935 droeg het overlijden van koningin Astrid in een verkeersongeval tijdens een vakantie in Zwitserland (waarbij hij aan het stuur zat) bij tot de verdere versombering van een reeds weinig optimistisch figuur.
Leopold III en de turbulente jaren 1930
Maar afgezien van zijn karakter was de politicus Leopold III, net als andere leden van de zeer hoge aristocratie, het product van zijn tijd en sociale omgeving. Toen zijn bewind in 1934 begon, leek de schijnbare triomf van de liberale democratieën in 1918-1919 definitief voorbij. Ze vertoonden steeds meer tekenen van machteloosheid tegenover de opkomst van autoritaire staten in heel Europa, of het nu fascistische of fascistoïde regimes waren. De jonge Koning der Belgen kon alleen maar het relatieve onvermogen van de democratieën waarnemen om herhaalde economische en sociale crisissen te beteugelen en bestrijden). Om tendensen tegen te gaan die volgens hem schadelijk zouden zijn voor de goede werking van de Staat en om de steeds duidelijker wordende spanningen tussen de Vlamingen en de Franstalige Belgen te verminderen, versnelde Leopold III de geopolitieke herpositionering die al was begonnen aan het einde van de regeerperiode van zijn vader en keerde hij terug naar de neutraliteitspolitiek van voor 1914. Het defensieve Frans-Belgische militaire akkoord van 1920 werd in de zomer van 1936 opgezegd, tot groot ongenoegen van Parijs en veel Waalse politici, maar tot grote tevredenheid van de Vlaamse politieke krachten. De Vlaamse beweging, die zeer gehecht was aan een radicale vorm van pacifisme Pacifisme
Lees meer en vijandig stond tegenover Frankrijk Frankrijk & Vlaanderen
De verhouding tussen Vlaanderen en Frankrijk werd altijd gekenmerkt door een aanzienlijke dubbelzinnigheid. Hoewel er lange tijd een grote affiniteit met de Franse cultuur bestond, werd d... Lees meer , had zich altijd verzet tegen deze overeenkomst, een strijd die gesymboliseerd werd door de slogan ‘Los van Frankrijk’, één van de belangrijkste thema's van de IJzerbedevaart IJzerbedevaarten
De IJzerbedevaart is een jaarlijkse herdenking van de Vlaamse gesneuvelden tijdens de Eerste Wereldoorlog, die ontstond omstreeks 1920. Dit voor de Vlaamse beweging erg symbolische gebeur... Lees meer in 1935. Deze diplomatieke ‘new deal’, die op 14 oktober 1936 in een koninklijke toespraak krachtig werd gedefinieerd en door de hele tripartiete regering van de ‘nationale unie’ als een ‘onafhankelijkheidsbeleid’ werd goedgekeurd, maakte een dubbele coup mogelijk. Enerzijds maakte België zich los van Frankrijk, een voormalige bondgenoot die duidelijk in verval was, en kreeg het herbewapeningsprogramma nu de steun van een Vlaamse meerderheid, die tot dan toe zeer terughoudend was geweest (om het zacht uit te drukken). De kers op de taart van het herleefde neutralisme was dat het Franstalige en katholieke establishment, zonder het hardop toe te geven, niet ontevreden was om zich te distantiëren van een Frankrijk in de greep van het Front Populaire. Anderzijds waren de links-liberalen en een groot deel van de Waalse socialisten minder tevreden: hoewel ze de realiteit van het nazisme niet altijd juist inschatten, vreesden ze Duits revanchisme. Maar ze waren in de minderheid en hun tandengeknars werd niet gehoord in de Brusselse cenakels.
De parlementsverkiezingen van mei 1936 waren ook een ernstige waarschuwing voor de Belgische democratie. Met de steun van het paleis voerde de regering een beleid dat aan bepaalde Vlaamse grieven tegemoet zou komen, wat het wantrouwen voor Leopold III in bepaalde Waalse kringen nog deed toenemen. Zijn wens om tweetaligheid Tweetaligheid
Lees meer op centraal niveau te promoten, met inbegrip van de wetgeving over het gebruik van talen in het leger Leger
Lees meer en de zeer controversiële amnestie Amnestie
Lees meer wet, leverden hem sympathie op van de Vlaamse beweging en vijandigheid aan Waalse kant.
België schakelde zeer snel over van een ‘politiek van onafhankelijkheid’ (1936) naar een ‘politiek van sterke neutraliteit’ (1939), steeds meer gesteund door een koning die bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog het bevel over het leger nam, zoals voorzien in de grondwet. Zoals het geval was met de onafhankelijkheidspolitiek, kreeg de neutraliteit brede steun van het Belgische establishment en de Vlaamse beweging, terwijl het de vijandigheid opwekte van haar Waalse tegenhanger. Tijdens de drôle de guerre van september 1939 tot mei 1940, gaf Leopold III geen krimp en zette zich steeds meer vast in een beleid dat een beetje leek op struisvogelpolitiek, terwijl de waarschuwingssignalen in het Oosten zich vermenigvuldigden. En zijn pogingen tot persoonlijke diplomatie om het onvermijdelijke af te wenden – die bij het grote publiek onbekend waren –, liepen op niets uit, als ze niet al ronduit contraproductief waren.
De Tweede Wereldoorlog
De nazi-invasie op 10 mei 1940 veranderde natuurlijk alles. Twee dagen later stemde de koning, opperbevelhebber van het Belgische leger, ermee in om de instructies van de Franse generaal Billotte op te volgen en zijn eenheden te integreren in de geallieerde legergroep ten noorden van de KW-linie. Op 15 mei werd hij geconfronteerd met de eerste grote zorgen. Het front was gebroken bij Sedan en ter hoogte van Dinant. Het kon niet hersteld worden en de Duitse troepen snelden naar het Kanaal. In de dagen die volgden, vergadering na vergadering, maakten het pessimisme van de vorst en de houding van de ‘koninklijke entourage’ (voornamelijk generaal Van Overstraeten, maar ook de oude generaal Galet en De Man) de zorgen van de regeringsploeg onder voorzitterschap van de katholieke Hubert Pierlot alleen maar groter. De definitieve clash vond plaats op 25 mei 1940 op kasteel Wynendaele, niet ver van Torhout. In aanwezigheid van de onthutste ministers Pierlot en Spaak Spaak, Paul-Henri
Paul-Henri Spaak (1899-1972) was een Franstalige socialistische politicus die een rol speelde in talrijke communautaire kwesties. Lees meer oordeelde de vorst dat ‘de geallieerde zaak verloren was’ op het continent, op zijn minst voor vele jaren. Leopold III was niet van plan zijn regering in ballingschap te volgen en zou in het land blijven om te proberen ‘een zeker nationaal leven in de door het Reich getolereerde vormen’ te verzekeren. Dit standpunt betekende een duidelijke breuk met de lijn van de regering die solidair was met de Geallieerden. Die breuk kreeg op spectaculaire wijze vorm in de onvoorwaardelijke overgave van het Belgische leger bij zonsopgang op 28 mei. Formeel beschouwde de vorst, die aan het hoofd bleef (‘Mijn lot zal het uwe zijn’), zichzelf als een gevangene. Bij de bekendmaking van het nieuws laaiden de emoties hoog op in de in Frankrijk teruggetrokken ministeriële kringen.. Reynaud, de voorzitter van de Franse Raad, reageerde heftig op de radio Radio
Lees meer en noemde de capitulatie een vorm van verraad, en Pierlot parafraseerde het in afgezwakte vorm. Op 31 mei stelden de Belgische parlementsleden in Limoges vast dat een monarch die in vijandelijke handen was gevallen onmogelijk kon regeren en bekrachtigden de overdracht van zijn bevoegdheden aan de regering, die als college bijeenkwam.
Maar in bezet België en in de ‘zak van Vlaanderen’, waar omsingelde troepen en grote aantallen burgers waren overgeleverd aan Duits vuur, heerste een immense opluchting. De koning werd gezien als een redder. Leopold III, ‘krijgsgevangene’, werd voorlopig onder huisarrest geplaatst in het kasteel van Laken. Hoewel er een Duitse bewaker was, was het verre van een Oflag, vooral omdat de koning zijn entourage en persoonlijke secretariaat kon behouden. Hoewel hij in theorie niemand kon ontvangen, waren er in de praktijk veel uitzonderingen. Al in juni 1940 arriveerde een reeks ‘weldenkende’ (in de koninklijke betekenis) politici discreet aan de kasteelpoorten, terwijl het idee van een nieuwe regering met ruime bevoegdheden steeds meer werd geopperd. De Man, Albert Devèze, Albert-Edouard Janssen, Paul Tschoffen en Maurice Lippens Lippens, Maurice
Graaf Maurice Lippens (1875-1956) was een Belgisch liberaal politicus, senator voor het arrondissement Gent-Eeklo en minister van onderwijs. Lees meer kwamen om de beurt de situatie peilen en hun diensten aanbieden. Aan het begin van de zomer van 1940 was er steeds meer sprake van een mini-koninklijke regering van openbaar heil. Het was Hitler die koning Leopold er ongewild voor behoedde om af te glijden naar een staatssamenwerking zoals Vichy-Frankrijk, door op 14 juli het bevel te geven om de geopolitieke toekomst van België op een vertragende manier aan te pakken. Op 20 juli verduidelijkte de Führer zijn denkwijze: ‘De Koning moet verhinderd worden om enige politieke actie te ondernemen’. Vanaf dat moment werd het project van een ‘koninklijke regering’ afgeblazen. Er zou geen sprake meer zijn van ‘staatssamenwerking’ in België, behalve a minima met het Comité van Secretarissen-Generaal. Deze verschuiving naar een moreel comfortabele onthouding belette Leopold III niet om, hoewel nog steeds ‘krijgsgevangene’, Adolf Hitler te ontmoeten in Berchtesgaden op 19 november 1940 dankzij de voorspraak van zijn zus Marie-José. Er kwam niets uit voort en de ontmoeting bleef onbekend bij het grote publiek tot de zomer van 1945.
Vanaf dat moment nam Leopold III geen enkel politiek standpunt meer in. Ondanks het aandringen van de regering Pierlot, die zich in Londen had teruggetrokken, weerhield hij zich van het geringste publieke protest toen de bezetter in oktober 1942 verplichte arbeid in het Reich invoerde. Ook tijdens de vervolging van de Joodse gemeenschappen in België bleef hij voorzichtig zwijgen en onthield hij zich van het minste gebaar van solidariteit, in tegenstelling tot zijn moeder, koningin Elisabeth.
Naast deze (uitblijvende) politieke gebaren en de oorverdovende stiltes in Laken, had zijn huwelijk de grootste impact op de publieke opinie. In het midden van de bezetting trouwde Leopold met de jonge Lilian Baels, geboren in Londen in 1916 als zeer bevrijde dochter van een katholieke gouverneur van West-Vlaanderen (die in mei 1940 werd ontslagen voor het verlaten van zijn post). Deze verbintenis gaf het populaire anti-Leopoldisme zijn belangrijkste hefboom, het vernietigde de mythe van de ‘Koning-Gevangene’ en beledigde duizenden families, vooral in Wallonië, dat nog steeds tienduizenden krijgsgevangenen in Duitsland telde. De wrok had nog groter kunnen zijn indien bekend was geweest dat het pasgetrouwde stel, met toestemming van de Führer, een maand lang van een soort huwelijksreis in Oostenrijk had kunnen genieten. Bovendien vond, in strijd met de Belgische wetgeving, de religieuze ceremonie plaats op 11 september 1941, drie maanden voor de burgerlijke ceremonie die op de dag zelf, 6 december, werd aangekondigd door kardinaal Van Roey. In zekere zin had de eerste burger van het land de wet overtreden om privéredenen.
Een laatste onhandig initiatief was het opstellen in januari 1944 van een ‘Politiek Testament’. Dit document bevatte geen enkele solidariteitsbetuiging met de ‘Londense’ ministers, die het mogelijk hadden gemaakt België op te nemen onder de geallieerde landen. Wat betreft het internationale statuut ‘eiste’ Leopold III ‘in naam van de grondwet dat België in zijn volledige onafhankelijkheid zou worden hersteld’. De tekst riep ook op tot een ‘goede verstandhouding tussen Vlamingen en Walen’, aangezien de Vlaamse bevolking ‘heeft geleden onder een lange periode van ongelijkheid en onmiskenbaar onrecht’. Deze situatie lag volgens de vorst aan de basis van de radicalisering van een deel van de Vlaamse beweging, een ontwikkeling die op haar beurt heeft geleid tot een ‘Waalse reactie waarvan het gevaarlijk zou zijn om de draagwijdte te negeren’. Hij riep daarom op tot een hereniging rond de nationale vlag, met ‘Walen en Vlamingen verenigd op voet van volmaakte gelijkheid’. Kortom, het doel was om de nationale harmonie te bevorderen en elke zweem van separatisme tegen te gaan. Bij de bevrijding was dit document bekend bij de eerste minister en de minister van Buitenlandse Zaken, maar het werd niet volledig doorgegeven aan de leden van de regering. Het was ook bekend bij de Britse geallieerden en zijn jongere broer Karel, die op 20 september 1944 door de Verenigde Kamers tot Regent van België werd gekozen. Het werd echter pas in 1949 openbaar gemaakt. Op 7 juni 1944, de dag na D-Day, werden de koning en het grootste deel van zijn familie manu militari over de Rijn gebracht, eerst naar kasteel Hirschstein in Saksen en vervolgens, in het voorjaar van 1945, naar Strobl, vlakbij Salzburg. Daar werd hij op 7 mei 1945 bevrijd door Amerikaanse troepen.
De Koningskwestie
Toen de vijandelijkheden eindigden, was de ‘ Koningskwestie Koningskwestie
Constitutioneel, politiek en maatschappelijk vraagstuk rond de persoon en de houding van koning Leopold III tijdens de Tweede Wereldoorlog. Lees meer ’ goed en wel geregeld. Alleen de sociaal-christelijke familie eiste de terugkeer van de vorst met volledige macht. De anderen riepen -- met onderlinge nuanceverschillen – op tot troonsafstand om de dynastie te behouden. De nieuwe eerste minister, Achille van Acker Van Acker, Achille
Achille van Acker (1898-1975) was een socialistische politicus uit Brugge, die in het begin van zijn carrière een tijdlang lid was van de Frontbeweging. Na de Tweede Wereldoorlog bekleedd... Lees meer , koos voor een middenweg: een terugkeer van de koning onder voorwaarden zoals de zuivering van zijn entourage, de duidelijke steun van de vorst aan de parlementaire democratie en de publieke erkenning van de positieve rol die de regering Pierlot had gespeeld gedurende haar ballingschap in Londen. Tijdens de eerste ontmoeting tussen de regeringsdelegatie en de koning in Strobl in mei 1945 was dit allesbehalve het geval. Leopold III bleef gekant tegen de concessies, en de spanning als gevolg van de eindeloze gesprekken leidde zelfs tot ‘een lichte hartaanval’. Bij gebrek aan een akkoord werd zijn terugkeer uitgesteld. Omdat de impasse aanhield, ontstond er een parlementaire meerderheid om een ‘cadenaswet’ op te stellen, die op 19 juli 1945 werd goedgekeurd. Hierin werd bepaald dat Leopold III zijn grondwettelijke prerogatieven pas kon hervatten als de onmogelijkheid om te regeren was opgeheven door een parlementaire meerderheid in de Verenigde Kamers.
Vanaf dat moment, na iedere verkiezing (1946, 1949, 1950), schaarde de parlementaire meerderheid in kwestie zich achter de christelijke familie voor het beëindigen van de onmogelijkheid tot regeren. Het werd een zwaarbevochten overwinning voor de Christelijke Volkspartij Christelijke Volkspartij
Lees meer (CVP) na een ‘volksraadpleging’ op 12 maart 1950. Deze volksraadpleging bracht verschillende breuklijnen aan het licht: tussen katholieken en vrijdenkers, tussen Vlamingen en Walen, tussen steden, industriegebieden en het platteland. Het is duidelijk dat elk van deze tegenstellingen genuanceerd moet worden. Sommige katholieken – vooral de zogenaamde ‘anti-Leopoldistische’ Waalse katholieken – waren tegen de terugkeer van de koning. Uit Wallonië kwamen de meeste stemmen voor de terugkeer van de koning uit de provincies Namen en Luxemburg. In Vlaanderen schommelden de resultaten tussen 63 en 80% in het voordeel van Leopold III, maar in de steden waren de resultaten minder gunstig voor de koning dan op het platteland. Terwijl de Waalse beweging Waalse beweging
De Waalse beweging ontstond op het einde van de 19e eeuw en heeft zijn wortels in een culturele, politieke en taalkundige dimensie. Ze was verdeeld in verschillende stromingen, waarvan de... Lees meer resoluut gekant was tegen de terugkeer van de koning, die beschouwd werd als ‘de koning van de Vlamingen’, was de Vlaamse beweging voorstander. Met deze terugkeer was er de vage en onrealistische hoop op een verzachting van het repressie Repressie
Lees meer beleid. Door de controversiële houding van de koning tijdens de oorlog, om het zacht uit te drukken, was er hoop op een meer ‘begripvolle’ houding tegenover diegenen die met de Duitse bezetters hadden gecollaboreerd.
Zodra hij op 22 juli 1950 terugkeerde naar Laken, verspreidde een golf van oproerige stakingen zich over de Waalse industriegebieden en over Brussel. Dit was veel minder wijdverspreid in Vlaanderen, waar de meerderheid ‘Leopoldistisch’ was. Het protest culmineerde in het ‘drama van Grâce-Berleur’ in de Luikse regio. Op 30 juli bevrijdde een handvol rijkswachters zich, omringd door vijandige betogers, door in de menigte te schieten. Vier mensen werden gedood. Bedreigd met een ‘mars op Brussel’ of zelfs een ‘bijeenroeping van de Staten-Generaal van Wallonië’, legde Leopold III zich in de nacht van 31 juli 1950 neer bij de ‘verwijdering’ ten voordele van kroonprins Boudewijn van Saksen-Coburg, Boudewijn I
Boudewijn (1930-1993) moest als gevolg van de koningskwestie op jonge leeftijd en onvoorbereid zijn vader opvolgen. Zijn koningschap werd getekend door de Congolese dekolonisatie, staatsh... Lees meer . Als enige prijs voor zijn aftreden vroeg hij dat de drie traditionele politieke families zich zouden inzetten voor ‘nationale verzoening’, met behoud van de prerogatieven van de Kroon. De Waalse minderheid had de Vlaamse meerderheid gedwongen toe te geven en de Christelijke familie bleef gefrustreerd achter door dit avontuur. De wrok was groot in het noorden van het land. De troonsafstand werd daar, ondanks de resultaten van de volksraadpleging, pijnlijk betreurd. De stakingen van juli 1950 en de dreiging van een mars op Brussel werden gezien als factoren die het geweld deden zegevieren over de resultaten van de stembusgang. Ook al konden de spanningen niet worden samengevat als een tegenstelling tussen Vlaanderen en Wallonië, toch werden ze als dusdanig gepercipieerd en geïnterpreteerd. Deze episode in de Belgische geschiedenis liet diepe en blijvende sporen na.
Vanaf de zomer van 1950 trad koning Leopold geleidelijk uit de schijnwerpers, hoewel hij stevig geïnstalleerd bleef in Laken om zijn zoon, de jonge en kwetsbare Boudewijn I, raad te geven. Sommigen noemden dit samenwonen een ‘dyarchie’ en Lilian Baels, die ‘Prinses van Réthy’ werd, had ook haar inbreng. Het huwelijk van Boudewijn met Fabiola de Mora y Aragón op 15 december 1960 maakte daar een einde aan.
De voormalige koning Leopold III vestigde zich met zijn vrouw op het landgoed Argenteuil aan de rand van Brussel. Hij bracht de rest van zijn leven door met etnografische reizen, werkte voor liefdadigheidsinstellingen... en verzoende zich nooit met zijn broer Karel, die hij nagenoeg als een usurpator had beschouwd toen deze regent van België was geweest in 1944-1950. Leopold III stierf aan een hartaanval op 25 september 1983 na het schrijven van zijn Memoires. Deze werden postuum gepubliceerd in 2001 onder de titel Pour l'Histoire. Over enkele episodes uit mijn regeerperiode en waren een groot succes. Ze lieten ook zien, zoals Winston Churchill zei, ‘dat hij niets vergeten was en niets had geleerd’.
Literatuur
— R. Aron, Léopold III, ou le choix impossible, Paris, 1977.
— J. Stengers, Aux origines de la Question royale. Léopold III et le gouvernement. Les deux politiques belges de 1940, Paris-Gembloux, 1990.
— J. Gotovitch & J. Gerard-Libois, Léopold III : de l’an 40 à l’effacement, Bruxelles, 1991.
— V. Dujardin, M. Dumoulin & M. Dumoulin, Léopold III, Bruxelles, Complexe, 2000.
— J. Velaers & H. van Goethem, Leopold III. De Koning, het Land, de Oorlog, Tielt, Lanno, 2001.