De Vleeschauwer van Braekel, Albert
Albert de Vleeschauwer (1897-1971) was een katholiek politicus. In 1940 maakte hij beslissende keuzes die de vorming van een Belgische regering-in-ballingschap mogelijk maakten. Zijn rol in de koningskwestie, waarin hij trouw bleef aan Leopold III, bekortte zijn politieke carrière aanzienlijk.
Albert de Vleeschauwer was een christendemocratisch politicus die als vertegenwoordiger van de Belgische Boerenbond Belgische Boerenbond
De Boerenbond is een beroepsorganisatie van en voor landbouwers die tot ver in de 20ste eeuw sterke banden had met de Kerk en de katholieke partij, zich van meet af sterk engageerde in de... Lees meer een vooraanstaande rol speelde in de vooroorlogse ontwikkeling van de katholieke partij Katholieke partij
De katholieke partij, later CVP (vanaf 1945) en CD&V (vanaf 2001) speelde een cruciale rol in de geschiedenis van de Vlaamse beweging. De partij had een belangrijk aandeel in onder m... Lees meer tot een politieke formatie met een Franstalige en een Vlaamse vleugel. Als lid van het partijbestuur van de Katholieke Vlaamsche Volkspartij Katholieke Vlaamsche Volkspartij
De Katholieke Vlaamsche Volkspartij was de Vlaamse vleugel van het Blok der Katholieken van België, opgericht op 11 oktober 1936 met als Franstalige tegenhanger de Parti catholique social... Lees meer tekende hij mee aan een plan voor een staatshervorming in federale zin.
Van 1938 tot 1944 was hij, op een korte onderbreking na, minister van Koloniën. In de zomer van 1940 speelde hij een beslissende rol in de redding van het grondwettelijke Belgische staatsbestel. Met een mandaat van zijn collega's vestigde hij zich na de Franse nederlaag in niet-bezet gebied om de belangen van Belgisch-Congo en Ruanda-Urundi te vrijwaren. Dat werd de aanzet voor de vorming van een Belgische regering-in-ballingschap in Londen, die België én de kolonie in de oorlog hield aan de zijde van de geallieerden. De Vleeschauwer was lange tijd de enige Vlaming in die regering.
Na de oorlog toonde hij zich een onvoorwaardelijke verdediger van koning Leopold III van Saksen-Coburg, Leopold III
Leopold III (1901-1983) werd aan de vooravond van en tijdens de Tweede Wereldoorlog het boegbeeld van een autoritaire stroming in de Belgische politiek. Zijn controversiële houding en mee... Lees meer , wat hem opnieuw een ministerpost opleverde. Maar toen zijn partij ervoor koos om, onder druk van de straat, de koning te laten vallen, verdween hij voor lange tijd van het politieke toneel.
Een late comeback, in 1958, als minister van Landbouw, werd afgebroken door een politiek schandaal.
Jeugd, seminarie en oorlog
Albert de Vleeschauwer werd op 1 januari 1897 geboren in de Oost-Vlaamse gemeente Nederbrakel, in de streek van Ronse, vlak bij de taalgrens Taalgrens
Het begrip ‘taalgrens’ verwijst in het algemeen naar een grens die twee bevolkingsgroepen die een verschillende taal spreken van elkaar scheidt en in het bijzonder naar de grens tussen he... Lees meer . Zijn ouders behoorden tot de lagere middenklasse. Zijn vader was postbode, zijn moeder kleermaakster.
Op zijn twaalfde werd hij al opgenomen in de Congregatie van het Lijden van onze Heer Jezus Christus (ook bekend als de Passionisten) en opgeleid voor het priesterschap. In 1909 begon hij aan zijn opleiding in het juvenaat van deze congregatie in Kortrijk. Bij het begin van de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer , in augustus 1914, vluchtte hij met een groep seminaristen naar Nederland. In 1916 werd hij opgeroepen door het Belgische Leger Leger
Lees meer . Als seminarist hoefde hij geen wapens te dragen. Zijn diensttijd verliep ver achter het front, in een administratieve functie bij de medische diensten.
Via de Boerenbond naar de Kamer
Na de oorlog verzaakte De Vleeschauwer aan zijn geestelijke roeping en begon hij rechten en filosofie te studeren aan de universiteit van Leuven. Hij vestigde zich in 1923 als advocaat, maar trad ook in dienst van de Belgische Boerenbond Belgische Boerenbond
De Boerenbond is een beroepsorganisatie van en voor landbouwers die tot ver in de 20ste eeuw sterke banden had met de Kerk en de katholieke partij, zich van meet af sterk engageerde in de... Lees meer , die in Leuven zijn hoofdkwartier had. Hij richtte de documentatiedienst op en werd in 1926 benoemd tot hoofd van de studiedienst. Hij toonde ook politieke en academische aspiraties. Vanaf 1927 doceerde hij bosrecht, landbouwrecht en landbouweconomie (en later ook handelsrecht) aan de universiteit.
Zijn politieke carrière verliep binnen het netwerk van de katholieke partij Katholieke partij
De katholieke partij, later CVP (vanaf 1945) en CD&V (vanaf 2001) speelde een cruciale rol in de geschiedenis van de Vlaamse beweging. De partij had een belangrijk aandeel in onder m... Lees meer , waarin de landbouwers als 'stand' op een vaste vertegenwoordiging konden rekenen. Hij was namens de Boerenbond binnen de Katholieke Unie lid van de Commissie voor de Organisatie van Sociale Werken (1931) en van de Commissie voor de Uitbreiding van de Hoofdraad (1932). Na de verkiezingsnederlaag in 1936 maakte hij deel uit deel uit van de Hervormingscommissie. Inzake de taalkwestie verdedigde de Boerenbond het zogenaamde minimumprogramma Minimumprogramma
Het Minimumprogramma was de benaming voor het eisenpakket dat de Belgisch-loyale flaminganten, in het bijzonder inzake taalwetgeving, in de periode tussen de beide wereldoorlogen nastreef... Lees meer van Frans van Cauwelaert Van Cauwelaert, Frans
Frans van Cauwelaert (1880-1961) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die een hoofdrol speelde in de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen. Van Cauwelaert lag in 19... Lees meer , dat de volledige vernederlandsing van het onderwijs Onderwijs
Lees meer , de administratie, het gerecht Gerecht
Lees meer en het leger in Vlaanderen beoogde. De Vleeschauwer veroverde een Kamerzetel bij de verkiezingen van 1932 en liet zich in het parlement onder andere opmerken met een scherpe flamingantische rede over het gebruik van het Nederlands in het gerecht. Zijn slotwoorden: 'Alles in het publieke leven in Vlaanderen zal Vlaams zijn, zoniet stort België in,' werden geweerd uit het zittingsverslag.
Via de crisis naar de regering
Twee diepe crisissen stuwden De Vleeschauwers carrière vooruit. Nadat een financieel schandaal de Boerenbond in 1934 op zijn grondvesten had doen daveren werd hij daar lid van het Hoofdbestuur. En toen de Katholieke Unie een zware verkiezingsnederlaag leed in 1936 klom hij ook daar naar de top. De partij werd omgevormd tot een Blok der Katholieken, met een Vlaamse en een Franstalige vleugel. De Vleeschauwer kwam, nog altijd als Boerenbonder, mee aan het hoofd van de Vlaamse vleugel, die als Katholieke Vlaamsche Volkspartij (KVV) Katholieke Vlaamsche Volkspartij
De Katholieke Vlaamsche Volkspartij was de Vlaamse vleugel van het Blok der Katholieken van België, opgericht op 11 oktober 1936 met als Franstalige tegenhanger de Parti catholique social... Lees meer autonoom optrad en onder meer ijverde voor ruime amnestie Amnestie
Lees meer . Hij behoorde binnen de KVV tot de groep die toenadering tot het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer niet uitsloot en onderhandelde mee over een 'beginselakkoord' met die partij, dat in december 1936 getekend werd. Het akkoord bevatte vage lijnen van een staatshervorming Staatshervorming
Tussen 1970 en vandaag werden zes staatshervormingen doorgevoerd die België omvormden van een unitaire in een federale staat met drie gewesten, het Vlaamse, het Waalse en het Brussels Hoo... Lees meer in federalistische zin, maar werd spoedig weer verworpen door het VNV.
Bij de vorming van zijn eerste regering, in 1938, bood de socialist Paul-Henri Spaak Spaak, Paul-Henri
Paul-Henri Spaak (1899-1972) was een Franstalige socialistische politicus die een rol speelde in talrijke communautaire kwesties. Lees meer De Vleeschauwer onverwacht de portefeuille 'Koloniën' aan. De post was vrijgekomen na het plotse overlijden van de christendemocraat Edmond Rubbens Rubbens, Edmond
Edmond Rubbens (1894-1938) was onder meer advocaat, volksvertegenwoordiger, lesgever, ACW-voorzitter en minister. In de loop van zijn leven verdedigde hij verschillende Vlaamsgezinde stan... Lees meer en nadat een paar andere kandidaten, onder wie Louis Delvaux, de portefeuille geweigerd hadden. De keuze van Spaak was omstreden. In het boulevardblad Pourquoi Pas? werd De Vleeschauwer bespot als een 'Vlaamse boerenkinkel' en een politiek onbenul.
Minister van Koloniën
Op een korte onderbreking in 1939 na zou De Vleeschauwer minister blijven tot in september 1944. Zijn flamingantische profiel vervaagde in die tijd. Op papier had het Nederlands in Belgisch-Congo Belgisch-Congo
Van 1885 tot 1908 was Congo als ‘Onafhankelijke Congostaat’ (OCS) in de handen van de Belgische koning Leopold II, die als een soevereine vorst over het land heerste. Om te vermijden dat... Lees meer dezelfde rechten als het Frans. In de praktijk kwam daar weinig van terecht, maar De Vleeschauwer vond dat probleem ondergeschikt aan de grote koloniale opdrachten (zie Kolonialisme Taalbeleid en -gebruik in de kolonie
De strijd om taalgelijkheid verliep in de kolonie minder snel en met beduidend minder succes dan in België. Hoewel bij de overname van Congo door de Belgische Staat in 1908 werd verklaard... Lees meer ).
De Vleeschauwer speelde een cruciale rol in de maanden mei tot oktober 1940, toen de Belgische regering, die na de Duitse inval naar Frankrijk was gevlucht, eind juni op het punt stond om de strijd op te geven. Hij was een van de drie ministers die wilden doorvechten. Met een mandaat van zijn collega's vestigde hij zich in niet-bezet gebied om de belangen van Belgisch-Congo en Ruanda-Urundi te vrijwaren. Op 18 juni werd hij door de voltallige Kabinetsraad benoemd tot administrateur-generaal van Belgisch-Congo en Ruanda-Urundi, waardoor hij over de volledige wetgevende en uitvoerende macht in de kolonie beschikte. Hij vertrok reeds de volgende dag naar Lissabon, waar hij op 24 juni aankwam. Op vraag van de Belgische ambassadeur in Londen vertrok De Vleeschauwer vanuit Lissabon naar de Britse hoofdstad, die hij op 4 juli bereikte. Tijdens een ontmoetingen met de Britse minister van Buitenlandse Zaken Lord Halifax en met premier Winston Churchill, op 8 juli, bezwoer hij de Britse regering om het Nationaal Belgisch Comité van de dissidente Belgische ex-minister Marcel-Henri Jaspar niet te erkennen. Hij verzekerde hun ook de onvoorwaardelijke steun van Belgisch-Congo. De Britten drongen aan op de overkomst van meer Belgische ministers. Na een beslissend gesprek met Pierlot, Spaak en Gutt op 2 augustus in Le Perthus (op de Spaans-Franse grens) slaagde De Vleeschauwer erin om zijn collega's naar Londen te laten overkomen. Gutt ging onmiddellijk met hem mee; Pierlot en Spaak bereikten Londen pas op 22 oktober 1940. Dat werd de aanzet voor de vorming van een Belgische regering-in-ballingschap in Londen, die België én de kolonie in de oorlog hield aan de zijde van de geallieerden. De Vleeschauwer was lange tijd de enige Vlaming in die regering, waarin hij naast Koloniën nog verschillende andere portefeuilles zou toegewezen krijgen.
De koningskwestie
Na de oorlog verloor hij zijn ministerpost, maar bleef volksvertegenwoordiger voor Leuven, binnen de nieuwe Christelijke Volkspartij (CVP). Hij profileerde zich nu als een onvoorwaardelijke verdediger van koning Leopold III van Saksen-Coburg, Leopold III
Leopold III (1901-1983) werd aan de vooravond van en tijdens de Tweede Wereldoorlog het boegbeeld van een autoritaire stroming in de Belgische politiek. Zijn controversiële houding en mee... Lees meer , die in ballingschap in Zwitserland verbleef en wiens terugkeer op de troon omstreden was vanwege zijn rol in de bezettingsjaren. De zogenaamde ' koningskwestie Koningskwestie
Constitutioneel, politiek en maatschappelijk vraagstuk rond de persoon en de houding van koning Leopold III tijdens de Tweede Wereldoorlog. Lees meer ' bezorgde de CVP in 1950 een absolute meerderheid en De Vleeschauwer opnieuw een ministerportefeuille. Hij werd minister van Binnenlandse Zaken en organiseerde een volksraadpleging over de mogelijke terugkeer van Leopold. Het resultaat daarvan (72% ja-stemmen in Vlaanderen, 58% nee-stemmen in Wallonië) toonde de diepe scheur langs de taalgrens. Na de verkiezingen van 8 juni 1950 behield hij de portefeuille Binnenlandse Zaken in de homogene CVP-regering Jean Duvieusart. Bij de onlusten die uitbraken na de terugkeer van Leopold III op 22 juli opteerde hij voor een krachtdadige ordehandhaving. De Vleeschauwer waarschuwde er herhaaldelijk voor dat als de Waalse minderheid haar wil zou opdringen, dit onmiddellijk tot federalisme Federalisme
Sinds het begin van de 20ste eeuw behoort federalisme tot het programma van eerst de Waalse en vervolgens ook de Vlaamse beweging. Vanaf 1970 is de transformatie van België van unitaire t... Lees meer zou leiden. Toen de CVP onder druk van het straatgeweld toch bereid bleek om Leopold op te offeren bleef De Vleeschauwer tot op het laatste ogenblik dwarsliggen. Tegen zijn overtuiging in, moest hij tijdens de "nacht van Laken" instemmen met de troonsafstand van Leopold III ten voordele van zijn zoon Boudewijn van Saksen-Coburg, Boudewijn I
Boudewijn (1930-1993) moest als gevolg van de koningskwestie op jonge leeftijd en onvoorbereid zijn vader opvolgen. Zijn koningschap werd getekend door de Congolese dekolonisatie, staatsh... Lees meer .
Nadagen in en uit de politiek
Na de regeling van de koningskwestie speelde hij geen grote rol meer in de politiek. Hij werd wel actief als beheerder en juridisch adviseur van een aantal (koloniale) ondernemingen. Als Congo-specialist verdiepte hij zich nog een tijdje in de koloniale taalstrijd en ontwierp hij mee een aantal taaldecreten die de status van het Nederlands in de kolonie moesten verstevigen.
Op 11 april 1954 verleende koning Boudewijn hem de erfelijke titel van baron. Hij noemde zich daarna Baron de Vleeschauwer van Braekel.
In 1958 werd hij nog een keer minister (van Landbouw), maar eind 1960 moest hij ontslag nemen nadat hij verwikkeld was geraakt in een financieel schandaal, het frauduleuze faillissement, in 1956, van de bouwonderneming SCRL SOCOGA, waarvan hij van 1950 tot 1955 juridisch adviseur was geweest. Hij werd in die zaak vrijgesproken, maar was politiek voorgoed verbrand en kreeg geen plaats meer op de CVP-lijst voor de Kamerverkiezingen van 1965. Ook zijn academische carrière eindigde na veertig jaar min of meer in mineur, met een verplicht emeritaat in 1967. In zijn laatste jaren als professor beleefde hij nog de taalkundige splitsing van de universiteit van Leuven, die hij diep betreurde. Ook de splitsing van de CVP in een Vlaamse en een Franstalige partij vond hij een onwelkome ontwikkeling. Toch verleende hij nog voorzichtig steun aan de grote staatshervorming op federale basis die Gaston Eyskens op het einde van de jaren zestig op gang bracht. Met 'onze Waalse landgenoten' was een 'grondige regeling' mogelijk en noodzakelijk. Zo schreef hij in een brief aan Eyskens op 22 december 1969.
Hij overleed op 24 februari 1971.
Werken
– De meest dringende hervormingen op wetgevend gebied, 1931.
– De Belgische koloniale politiek, redevoering uitgesproken door den H. Albert de Vleeschauwer. Minister van Koloniën, op de "Royal African Society" te Londen, 21 Mei 1943.
Literatuur
– H.-F. van Aal, Télé-Mémoires, de Vleeschauwer-Gutt-Spaak, 1971.
– J. Stengers, Léopold III et le gouvernement, 1980.
– E. Gerard, De katholieke partij in crisis, 1985.
– B. Govaerts, Ik Alleen! Een biografie van Albert de Vleeschauwer, 2012.