Spooktreinen

Naam voor ten minste twee treinkonvooien die bij de Duitse inval in mei 1940 enkele duizenden verdachten uit België naar interneringskampen in Frankrijk overbrachten.

Een eerste konvooi vertrok op 14 mei uit Brussel om via Doornik en Rijsel op 20 mei Orléans te bereiken. Op 24 mei werd een deel van deze verdachten naar het kamp van Huriel (departement Allier) overgebracht, en later naar dat van Le Vernet (departement Ariège). Het tweede konvooi vertrok op 15 mei uit Doornik en reed over Rijsel, Nevers en Tours tot Poitiers, waar de verdachten in het kamp van Le Vigeant (departement Vienne) ondergebracht werden. Van daaruit vertrok het konvooi op 28 mei via Toulouse, Carcassonne en Perpignan naar het kamp van St-Cyprien (departement Pyrénées- Orientales). Vermoedelijk zijn er nog meer treinkonvooien geweest. In elk geval werden verdachten ondergebracht in de volgende kampen: Gurs nabij Oloron (departement Basses- Pyrénées) (kamp voor vrouwen), Ste-Livrade-sur-Lot (departement Lot-et-Garonne), Mazières (departement Deux Sèvres), Cepoy-lez-Montargis (departement Loiret) en Villemur- sur-Tarn (departement Haute-Garonne).

Het is lang onduidelijk geweest wie voor deze arrestaties politiek verantwoordelijk was. Uit de verslagen van de kabinetsraad blijkt dat in de regering-Hubert Pierlot vanaf juli 1939 herhaaldelijk van gedachten werd gewisseld over subversieve activiteiten. Op 12 januari 1940 haddden volgens justitieminister Paul-Emile Janson Janson, Paul-Emile
Lees meer zijn diensten interneringskampen ingericht voor buitenlanders die een gevaar zouden kunnen vormen voor de veiligheid (in totaal 1600 personen). Op 8 mei werd de kabinetsraad het eens met het ontwerp van Koninklijk Besluit dat internering van buitenlanders regelde; de tekst zou pas worden gepubliceerd op het moment dat de oorlog uitbrak. De ministers gingen ook akkoord met verscherpte "surveillance" van zowel Belgische als buitenlandse verdachten. Op 10 mei deelde Pierlot mee dat de voorzitters van Kamer en Senaat, Frans van Cauwelaert Van Cauwelaert, Frans
Frans van Cauwelaert (1880-1961) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die een hoofdrol speelde in de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen. Van Cauwelaert lag in 19... Lees meer en Robert Gillon, geen bezwaren hadden tegen de internering van personen met een veiligheidsrisico, zelfs als die parlementsleden waren. Op 12 mei werd beslist al de aangehouden verdachten naar Frankrijk over te brengen. Daarna verloren de Belgische ministers, helemaal opgeslorpt door het verloop van de oorlog, de greep op de behandeling van de gedeporteerden.

De maatregel was ongetwijfeld mede geïnspireerd door de ervaring dat de nazi's bij de aanhechting van Oostenrijk en van het Sudetenland en bij de bezetting van Noorwegen hulp van een "vijfde colonne" hadden gekregen.

Voor de uitvoering van de veiligheidsmaatregelen waren Robert de Foy, de administrateur van de Veiligheid van de Staat, en auditeur-generaal Walter Ganshof van der Meersch Ganshof Van der Meersch, Walter
Walter Ganshof van der Meersch (1900-1993) was een Belgisch rechtsgeleerde, magistraat en staatsman. Als auditeur-generaal bij het krijgsgerecht en Hoog Commissaris voor ’s Rijks Veilighe... Lees meer verantwoordelijk. Zowel minister van defensie Henri Denis Denis, Henri
Henri Denis (1877-1957) verzette zich als minister van Landsverdediging tegen een nieuwe taalregeling in het leger. Lees meer als minister van justitie Janson heeft later ontkend er opdracht toe te hebben gegeven. Toch blijkt Janson onmiddellijk op de hoogte te zijn geweest van sommige arrestaties (onder anderen van Joris van Severen Van Severen, Joris
Joris van Severen (1894-1940) is vooral bekend als de oprichter en leider van het fascistisch geïnspireerde Verdinaso (Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen). Medio jaren 1930 verru... Lees meer , die hij wilde doen vrijlaten). De arrestaties vonden plaats op bevel van De Foy (telegram op 10 mei) en gebeurden aan de hand van lijsten die waren opgesteld door de procureurs des Konings maar nooit door hogere instanties blijken gecontroleerd te zijn geweest. Onschuldigen, zelfs uit inrichtingen ontsnapte psychiatrische patiënten, werden gearresteerd, gedeporteerd en vaak mishandeld, zonder dat de reden ooit meegedeeld werd en zonder dat ze de bijstand van een advocaat konden inroepen. Tegen alle rechtsprincipes in werden ze door het Belgische gerecht overgedragen aan de Franse en Britse veiligheidsdienst, meestal met de officieuze vermelding dat het ging om parachutisten, leden van de "vijfde colonne", verraders enzovoort. Ook op de veetransportwagens, waarmee ze vervoerd werden, kwamen dergelijke opschriften voor. Dat verklaart de opstootjes waarvan de verdachten gedurende hun reis door Frankrijk het slachtoffer waren. Nagenoeg alle kampen waar ze werden opgesloten, waren ingericht ten behoeve van Spaanse republikeinen. In sommige zaten ook gewone misdadigers opgesloten.

Onder de verdachten – volgens de weggevoerde René Lagrou Lagrou, René
René Lagrou (1904-1969) was een Vlaams-nationalistisch politicus. Lagrou had contacten met het naziregime, stichtte in 1940 de Algemeene-SS Vlaanderen waar hij de eerste leider van werd e... Lees meer 6000, volgens de historici J. Gérard-Libois en J. Gotovitch 2000 à 3000 – kwamen vooral (uitgeweken) Rijksduitsers en joden voor, rexisten, communisten en een aantal bekende Vlaams-nationalisten, onder wie Edgar Boonen Boonen, Edgar
Edgar Boonen (1912-1993) speelde vooral een rol in de Vlaamse beweging van 1933 tot 1940 als ‘leider‘ van het AKVS, waarvan hij de autonomie wist te bewaren, om een Volksdietse koers te v... Lees meer , August Borms Borms, August
August Borms (1878-1946) speelde een prominente rol in de activistische collaboratie tijdens de Eerste Wereldoorlog en groeide nadien uit tot hét symbool van de amnestiebeweging, die een ... Lees meer , Walter Bouchery Bouchery, Walter
Walter Bouchery (1908-1961) was een Antwerpse advocaat, die achtereenvolgens actief was in de studenten- en jeugdbeweging (AKVS en AVNJ). Na de oorlog zou hij in de Vlaamse beweging voora... Lees meer , Ward Hermans Hermans, Ward
Ward Hermans (1897-1992) was een Vlaams-nationalistische schrijver, journalist en politicus, die in de loop van het interbellum radicaliseerde in nationaalsocialistische zin. Tijdens de T... Lees meer , Lagrou, Clemens de Landtsheer De Landtsheer, Clemens
Clemens de Landtsheer (1894-1984) speelde als secretaris van het IJzerbedevaartcomité een grote rol in de organisatie van de vereniging en van de IJzerbedevaarten. Verder was deze belangr... Lees meer , Edgar Lehembre Lehembre, Edgar
Edgar Lehembre (1903-1970) werd in 1933 lid van het VNV. Vanaf 1938 leidde hij de VNV-jeugdbeweging het Algemeen Vlaamsch Nationaal Jeugdverbond en diens opvolger de Nationaal-Socialisti... Lees meer , Adriaan Martens Martens, Adriaan
Lees meer , Antoon Mermans Mermans, Antoon
Lees meer , Bert Meuris, Jan van Mierlo, Karel Peeters Peeters, Karel (1903-1984)
Karel Peeters (1903-1984) was een Vlaams-nationalistische politicus en beheerder van persvennootschappen en Vlaamsgezinde culturele verenigingen. Lees meer , Pol le Roy Le Roy, Pol
Dichter Pol le Roy (1905-1983) speelde tot 1941 een prominente rol binnen het Verdinaso en engageerde zich vervolgens in de Duitsch-Vlaamsche Arbeidersgemeenschap. Na de oorlog werd hij v... Lees meer , Jan Rijckoort Rijckoort, Jan
Jan Rijckoort (1889-1940) was een dichte medewerker van Verdinaso-leider Joris van Severen. Bij het begin van de Tweede Wereldoorlog werd hij samen met Van Severen naar Frankrijk gebracht... Lees meer , Van Severen, Jan Timmermans Timmermans, Jan
Jan Timmermans (1901-1962) was VNV-kamerlid (1939-1940) en oorlogsschepen (1941-1944) en -burgemeester (1944) van Antwerpen. Lees meer , Reimond Tollenaere Tollenaere, Reimond
Reimond Tollenaere (1909-1942) was een Vlaams-nationalistisch studentenleider in Gent en politicus in het VNV. Hij was parlementair (1936-1942) en propagandaleider. Hij stuurde het VNV in... Lees meer .

De Vlamingen uit het kamp van Saint-Cyprien werden, samen met de Rijksduitsers aldaar, in de nacht van 2 op 3 juli bevrijd en waren op 10 juli terug in Brussel. Op 21 juli reisden Hendrik Borginon Borginon, Hendrik
Hendrik Borginon (1890-1985) was lid van de leiding van de Frontbeweging en Vlaams-nationalistisch politicus in de Frontpartij en het Vlaamsch Nationaal Verbond. Tijdens de bezetting fung... Lees meer en Marcel de Ridder De Ridder, Marcel
Marcel de Ridder (1902-1986) was actief bij de Frontpartij en zorgde in 1929 voor de fusie van de Vlaams-nationale vakbonden. Hij werd schepen voor het VNV te Aalst en verkozen in de prov... Lees meer , in opdracht van een repatriëringscomité opgericht door de secretarissen- generaal en het Belgische Rode Kruis, naar Frankrijk om de andere gevangenen – van wie niemand wist waar ze zich bevonden – terug te brengen. In Vichy namen zij op 23 juli contact op met de Belgische ministers, en reisden, in opdracht van de Belgische regering en vergezeld van de ministers August de Schryver De Schryver, August
Lees meer en Arthur Vanderpoorten Vanderpoorten, Arthur
Arthur Vanderpoorten (1884-1945) was een Vlaamsgezinde liberale politicus uit het Pajottenland. Tijdens het interbellum speelde hij een belangrijke rol in de vernederlandsing van het onde... Lees meer , naar het kamp van Le Vernet, waar ze op 26 juli 90 landgenoten aantroffen en vernamen dat anderen zich in de kampen van St-Cyprien en Gurs bevonden. De twee ministers reden door naar die kampen. Op 27 juli werden de 90 van Le Vernet per trein naar Toulouse overgebracht, vanwaar zij dankzij de bemoeiingen van de gouverneur van Luik, Jules Mathieu, en de adjunct- commissaris voor de vluchtelingen, Lode Craeybeckx Craeybeckx, Lode
Lode Craeybeckx (1898-1976) was een socialistische politicus, die zich in zijn jeugd engageerde in het activisme tijdens de Eerste Wereldoorlog. Hoewel hij later afstand nam van het radic... Lees meer , begin augustus werden gerepatrieerd.

Kort na de terugkeer van de weggevoerden verscheen er een groot aantal publicaties over hun ervaringen; sommige daarvan werden gesubsidieerd en verspreid door de Duitse Propaganda Abteilung. In die eerste oorlogsmaanden verwekten de verhalen van de belevenissen van deze gedeporteerden sensatie. Er werd een Comité voor de Politieke Weggevoerden opgericht. Borms was er de erevoorzitter van, Lagrou voorzitter, Bouchery secretaris. In radiotoespraken en krantenstukken werden de betrokkenen uitgenodigd zich bij het Comité kenbaar te maken, hun ervaringen mede te delen en een eis tot schadevergoeding in te dienen.

De deportaties hebben een aantal Vlaams-nationalisten bevestigd in hun overtuiging dat België de eigenlijke vijand was en bij een aantal van hen de gêne ten aanzien van collaboratie Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer met de Duitse bezetter doen verdwijnen. Door de propaganda van het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer werd de in ruime kringen heersende terechte verontwaardiging duchtig aangevuurd. In de zomer en het najaar van 1940 werden huldigingen van Borms en de weggevoerden georganiseerd. Borms hield ook in Nederland toespraken over zijn belevenissen. Reeds op 20 juni 1940 dienden Gerard Romsée Romsée, Gerard
Lees meer en Edmond van Dieren Van Dieren, Edmond
Edmond van Dieren (1879-1961) was een advocaat en een gematigd Vlaams-nationaal en onafhankelijk politicus. Hij was een pleitbezorger van de hereniging van Vlaamse katholieken en Vlaams-n... Lees meer een klacht in tegen auditeur-generaal Ganshof van der Meersch, de vermeende verantwoordelijke voor de wegvoeringen. Toen Van Dieren op 1 juli de auditeur-generaal in het Brusselse Justitiepaleis ontmoette, gaf hij hem in het openbaar een symbolische kaakslag op de linkerwang. Ganshof werd op 2 juli door de Duitsers gearresteerd, maar op 26 december vrijgelaten en op 8 oktober 1941 door de kamer van inbeschuldigingstelling van het hof van beroep in Brussel buiten vervolging gesteld. Ook De Foy werd door de Duitsers aangehouden, maar spoedig vrijgelaten, naar het heet omdat de Belgische Veiligheid voor de oorlog goede betrekkingen had onderhouden met de Duitse veiligheidsdiensten.

In de propagandistische exploitatie bleken zich overigens al spoedig de toekomstige scheidingslijnen in de Vlaamse collaboratie af te tekenen.