Craeybeckx, Lode

Lode Craeybeckx groeide op in een gezin met een Vlaamse vader, met Limburgse wortels, en een Waalse moeder, afkomstig uit Luik. Ondanks zijn tweetalige opvoeding kwam hij als leerling aan het atheneum van Antwerpen, een bolwerk van Vlaamsgezinde leraars en medeleerlingen zoals Paul van Ostaijen Van Ostaijen, Paul
Paul van Ostaijen (1896-1928) was een schrijver die met zijn poëzie, proza en kritische werk grote invloed heeft uitgeoefend op de Nederlandstalige literatuur. Zijn zoektocht naar een nie... Lees meer , Robert van Genechten Van Genechten, Bob
Robert van Genechten (1895-1945) was een advocaat, docent en publicist. Hij was actief in het Vlaamsgezinde studentenleven en trad toe tot het activisme. Hij week uit naar Utrecht en groe... Lees meer en René Victor Victor, René
René Victor (1897-1984) was een advocaat en leverde een belangrijke bijdrage aan de vernederlandsing van het rechtsleven in Vlaanderen, voornamelijk via het Rechtskundig Weekblad en de v... Lees meer , onder de invloed van de Vlaamse beweging. In deze periode pas begon hij de Noord-Nederlandse taalvariant te spreken, een noch voor het bredere Antwerpse milieu uit die dagen noch voor hemzelf evidente keuze. Na een bezoek aan de Nederlandse schrijver Frederik van Eeden richtte Craeybeckx in 1914 mee de Johanneskring Johanneskring
De Johanneskring was een Antwerpse culturele studentenvereniging die zich inspireerde op het werk van Frederik van Eeden. Ze kan als de voorloper beschouwd worden van de in 1918 door Lode... Lees meer op, een jeugdvereniging naar het voorbeeld van de Amsterdamse Vrije Jeugd Bond. Het doel van beide verbanden was een verjonging van cultuur en samenleving in reactie tegen de nog grotendeels Victoriaanse geest van die tijd.

Activisme en nasleep

Het was mede vanuit de sfeer van de Johanneskring en het streven naar een bevrijding van de jeugd uit de dominante (klein)burgerlijke mentaliteit en verhoudingen dat Craeybeckx tijdens de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer in het activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer verzeilde. De meeste leden van de Johanneskring waren ook lid van de Vlaamsche Bond Vlaamsche Bond
De Vlaamsche Bond was een Vlaamsgezinde en vrijzinnige scholierenvereniging, opgericht in 1901 aan het Koninklijk Atheneum in Antwerpen, met antiburgerlijke trekken. De vereniging was ond... Lees meer , die Vlaamsgezinde leerlingen van het Antwerpse atheneum verzamelde. De bond kreeg de steun van onder meer August Borms Borms, August
August Borms (1878-1946) speelde een prominente rol in de activistische collaboratie tijdens de Eerste Wereldoorlog en groeide nadien uit tot hét symbool van de amnestiebeweging, die een ... Lees meer , leraar aan die instelling, maar raakte in conflict met de prefect daarvan, waarna hij in 1916 omgevormd werd tot Vlaamsche Kring. Voor Craeybeckx mondden het generatieconflict, het verlangen naar maatschappelijke vernieuwing en Vlaamsgezindheid uit in een radicale activistische opstelling. Hij ging aanvankelijk Germaanse, maar algauw Klassieke filologie studeren aan de Gentse universiteit Universiteit Gent
Lees meer -, die in 1916 door de Duitse bezetter vernederlandst was. In het Vlaamse studentenleven stond Craeybeckx veelbetekenend genoeg bekend als ‘Rodenbach redivivus’ (‘de herleefde Rodenbach’). Hij liet zich niet onbetuigd op activistische evenementen. Zijn gedicht ‘De Daad’, dat in 1918 verscheen in de activistische krant Het Vlaamsche Nieuws Het Vlaamsche Nieuws
Het Vlaamsche Nieuws was een Antwerps Duits-activistisch persorgaan, dat eerst onder de naam Vlaamsche Gazet – Het Laatste Nieuws verscheen. Het werd het belangrijkste activistische perso... Lees meer , gaf blijk van een agressieve, zelfs geweld verheerlijkende opstelling tegen België België
Geen Vlaamse beweging zonder België. Het is ook onmogelijk om België te begrijpen zonder de geschiedenis van de Vlaamse beweging erbij te betrekken. Tussen het ontstaan van een culturele ... Lees meer en zijn grondwet en vóór Vlaanderen. Kort voor het einde van de oorlog, in oktober 1918, hielp hij nog de Jeugdgemeente Jeugdgemeente
Jeugdgemeente was een overkoepelende activistische jeugdbeweging, opgericht in 1918 op initiatief van Lode Craeybeckx. Ze organiseerde twee succesvolle ‘jeugdvergaderingen’, maar werd na... Lees meer oprichten en betoogde hij dat de Vlaamse cultuurautonomie bij de jeugd zou beginnen.

Wegens zijn activistische activiteiten werd Craeybeckx na de bevrijding van België door de krijgsraad van Brabant veroordeeld tot vijf jaar gevangenisstraf en 20 jaar ontzetting uit zijn burgerrechten. Zijn onverzoenlijke houding tijdens het proces had daarbij niet geholpen. Zijn broer Herman, die in 1918 lid was geworden van de Vlaamsch-Nationale Partij Vlaamsch-Nationale Partij (1918)
De Vlaamsch-Nationale Partij (1918) uit Gent ontstond uit onvrede tegen het radicale Jong-Vlaanderen. Ze verdedigde als enige organisatie uit het activisme het Groot-Nederlandse ideaal.... Lees meer , kreeg negen maanden hechtenis. Ook hun vader werd vervolgd voor samenwerking met de bezetter.

Na twee jaar en twee maanden werd Lode Craeybeckx echter al vrijgelaten. Vanuit de gevangenis had hij nog de heroprichting van de Jeugdgemeente gesteund, die contacten had met de eveneens reformistische Antwerpse Franstalige vereniging Lumière Lumière-groep
Lumière (1919-1940) was een internationaal gericht pacifistisch genootschap in Antwerpen, dat een gelijknamig tijdschrift uitgaf. Het steunde sommige eisen van de Vlaamse beweging, zoals ... Lees meer en de internationaal vertakte Clarté-beweging Clarté-groep
De Clarté-groep (1919-1921) was een internationale groepering van pacifistische intellectuelen, die ook in Vlaanderen een afdeling had. In haar tijdschrift De Nieuwe Wereldorde werden uit... Lees meer . Herman van de Reeck Van den Reeck, Herman
Herman van den Reeck (1901-1920) was een Vlaamsgezinde links-radicale student, die zich van 1916 tot zijn overlijden in 1920 engageerde in de activistische jongerenbeweging. Toen Van den ... Lees meer was daar ook bij betrokken en diens gewelddadige dood tijdens een Antwerpse Guldensporenviering op 11 juli 1920 schokte Craeybeckx diep. In deze periode en dit Vlaamsgezinde milieu leerde Craeybeckx ook zijn latere echtgenote Irma Lauwers kennen.

Opgang als socialistisch politicus

Hoewel hij interesse toonde voor de Frontpartij Het Vlaamsche Front
Het Vlaamsche Front was een Vlaams-nationalistische partij, die werd opgericht in 1919 en ook bekend stond onder de couranter gebruikte officieuze benaming Frontpartij. Gesticht als een ... Lees meer , sloot hij in 1921 aan bij de Belgische Werkliedenpartij Belgische Werkliedenpartij
Lees meer (BWP). Pas nu namen zijn sociale ideeën en sentimenten meer concreet de vorm van het socialisme aan. Dat heeft hij proberen te verbinden met zijn Vlaamsgezindheid. Naast zijn rechtenstudie was Craeybeckx actief als journalist voor De Volksgazet Volksgazet
Volksgazet (1914-1978) was een Antwerps socialistisch dagblad, gesticht door Camille Huysmans en Willem Eekelers, dat regelmatig Vlaamsgezinde standpunten innam. Lees meer van de Antwerpse BWP, die onder leiding stond van de uitgesproken flamingant Camille Huysmans Huysmans, Camille
Camille Huysmans (1871-1968) was een Vlaamsgezinde socialistische politicus, die van 1933 tot 1940 burgemeester van Antwerpen was, tweemaal een ministerpositie bekleedde en een jaar lang ... Lees meer . In 1925 werd Craeybeckx verkozen tot volksvertegenwoordiger, als opvolger op de lijst, maar kon niet zetelen wegens het verlies van zijn burgerrechten. Pas met de ‘ uitdovingswet Uitdovingswet
Lees meer ’ van 1929 verwierf hij die opnieuw.

In 1932 begon zijn loopbaan als advocaat, die hij combineerde met een lesopdracht aan de Arbeidershogeschool in Ukkel. In datzelfde jaar deed hij zijn intrede als verkozene in de Kamer van Volksvertegenwoordigers, waar hij zou blijven tot 1968, en in de gemeenteraad van Deurne (bij Antwerpen, waarmee het pas in 1983 mede door zijn toedoen zou fuseren), waar hij van 1933 tot 1937 burgemeester was. Eén van de medewerkers in Craeybeckx’ drukke advocatenkantoor was Vlaams-nationalist en VNV Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer -lid Jan Brans Brans, Jan
Jan Brans (1908-1986) was een Vlaams-nationalistische journalist en publicist, die tijdens de oorlog collaboreerde als hoofdredacteur van Volk en Staat. Decennia later lag hij mee aan de ... Lees meer , die in 1942 hoofdredacteur werd van de VNV-partijkrant Volk en Staat Volk en Staat
Volk en staat (15 november 1936 - 3 september 1944) was een Vlaams-nationalistisch dagblad en orgaan van het Vlaamsch Nationaal Verbond. Het blad verscheen als opvolger van De Schelde (1... Lees meer en daarom het kantoor verliet.

Craeybeckx zelf liet als een van de intellectuelen binnen de BWP regelmatig zijn licht schijnen op het verband tussen socialisme en de Vlaamse beweging, die hij beide als sociale bewegingen beschouwde. Hij sloot bovendien in meerdere opzichten aan bij de versie van de sociaaldemocratie die Hendrik de Man De Man, Hendrik
Lees meer vanaf de jaren 1930 begon te vertolken, waarbij zowel de grote betekenis van de ideeënmatige en psychologische inspiratie daarvan als het belang van structurele hervormingen in economie en maatschappij centraal stonden. Craeybeckx huldigde een veeleer etnische opvatting van Vlaanderen, waarin ‘echte’ Vlamingen Nederlandstalig waren, maar ‘echte’ taalminderheden wel recht hadden op een eigen statuut. Dat laatste lag dan weer in de lijn van Huysmans’ ‘ Compromis des Belges Compromis des Belges
Lees meer ’.

Ook het harde antibelgicisme van voorheen had hij toen verlaten. In zijn bij gelegenheid van het Belgische eeuwfeest in 1930 verschenen publicatie Honderd jaar burgerlijke democratie gaf hij zowel een socialistische als Vlaamsgezinde lezing van het verleden, dat nu zowel in het eerste als het tweede opzicht stilaan overwonnen leek. Ondanks verwijten van activisme of ‘arrivisme’ – lees: politiek en maatschappelijk opportunisme – wist hij zijn Vlaamse imago succesvol uit te spelen als politiek kapitaal. In de latere jaren 1930, toen het radicale Vlaams-nationalisme en extreemrechts de wind in de zeilen kregen, wierp hij zich enerzijds op als heraut van een authentiek Vlaams en democratisch socialisme, maar nam hij ook de verdediging op van ex-activisten, zoals de arts Adriaan Martens Martens, Adriaan
Lees meer , wiens aanstelling in de anno 1938 opgerichte Koninklijke Vlaamse Academie van Wetenschappen en Kunsten voor veel ophef en zelfs een regeringscrisis zorgde. Uit Craeybeckx’ persoonlijke, niet voor publicatie bestemde geschriften echter treedt een veel minder massief beeld als ‘Vlaamsgezinde’ naar voor. Nog aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog bleek hij zich niet comfortabel te voelen in zijn niet van thuis uit verworven en wat stijve Nederlands en meer verwantschap met de Franse taal en cultuur te voelen.

Naoorlogs burgemeesterschap

Tijdens de tweede Duitse bezetting van België heeft Craeybeckx zijn (publieke) politieke optreden gestaakt, maar na de gemeenteraadsverkiezingen van 1946 kwam hij tot aan zijn dood aan het hoofd van het Antwerpse stadsbestuur te staan. Zowel de katholieke oorlogsburgemeester Leo Delwaide Delwaide, Leo
Leo Delwaide (1897-1978) was advocaat en politicus voor achtereenvolgens de katholieke partij en de Christelijke Volkspartij. Als burgemeester van Antwerpen (1940-1944) speelde hij tijden... Lees meer als de uit Engeland terugkerende vooroorlogse burgervader Camille Huysmans waren niet onomstreden. Craeybeckx wist de steun van de Antwerpse afdeling van zijn inmiddels tot Belgische Socialistische Partij (BSP) herdoopte partij te winnen en sloot met Paul-Willem Segers Segers, Paul-Willem
Paul-Willem Segers (1900-1983) was secretaris van het ACW en achtereenvolgens KVV- en CVP-politicus, die na de Tweede Wereldoorlog verschillende ministerposities bekleedde. Hij was betrok... Lees meer en zijn Christelijke Volkspartij Christelijke Volkspartij
Lees meer (CVP) een bestuursakkoord. De coalitie BSP-CVP zou in Antwerpen tot 1992 standhouden. In 1946 trad hij tevens gedurende een week op als minister van Koloniën.

Craeybeckx speelde ook als burgemeester zijn Vlaamsgezindheid uit. Reeds in 1947 organiseerde hij een officiële Guldensporenviering in zijn stad. Zijn 11 juli-toespraken werden evenementen waarmee hij politiek gezag in heel Vlaanderen wist uit te stralen. Met Segers en Frans Grootjans Grootjans, Frans
Frans Grootjans (1922-1999) was een Vlaamsgezind liberaal politicus en journalist, die in 1966 minister werd in de regering Vanden Boeynants-De Clercq en aan de basis lag van een formele ... Lees meer protesteerde hij in 1954 tegen de openbaarmaking van de talentellingen omdat op basis daarvan de tweetaligheid Tweetaligheid
Lees meer rond Brussel Brussel
In de geschiedenis van de Vlaamse beweging speelde Brussel een unieke rol vanwege haar hoofdstedelijke functies, economische aantrekkingskracht en als symbool van verfransing, die zich v... Lees meer dreigde uitgebreid te worden. Toen nam hij de slogan van Ger Schmook Schmook, Ger
Lees meer ‘Antwerpen laat Brussel niet los’ over. Het kwam voor hem aan op een vastgelegde taalgrens Taalgrens
Het begrip ‘taalgrens’ verwijst in het algemeen naar een grens die twee bevolkingsgroepen die een verschillende taal spreken van elkaar scheidt en in het bijzonder naar de grens tussen he... Lees meer en taalrechten voor de Nederlandstaligen in Brussel. In 1960 stuurde Craeybeckx net als andere burgemeesters de tweetalige formulieren voor de volkstelling terug, want daarmee viel een verkapte talentelling te organiseren. Door zijn opstelling en die van de plaatselijke CVP in de taal- en aanverwante kwesties, kon de nieuwe Vlaams-nationalistische partij Volksunie Volksunie
Tussen 1954 en 2001 bepaalde de Volksunie (VU) als Vlaams-nationalistische partij mee de politieke evolutie in België, van unitaire staat tot federaal koninkrijk. Ze groeide uit tot de tw... Lees meer zich lokaal moeilijker profileren.

Met zijn wetsvoorstel in 1958 tot oprichting van een universiteit in Antwerpen wilde Craeybeckx bijdragen aan de culturele en intellectuele groei van Vlaanderen (zie Hoger onderwijs in Antwerpen Hoger onderwijs in Antwerpen
In Antwerpen klonk vanaf de tweede helft van de 19de eeuw herhaaldelijk de eis om een Vlaamse universiteit. In de jaren 1950 herwon dit pleidooi aan kracht, wat leidde tot de stichting va... Lees meer ). Zijn cultuurbeleid omvatte onder meer ook de oprichting van het Openluchtmuseum Middelheim in zijn stad. In 1967 gaf hij de impuls tot de oprichting van het Vlaams Onderwijscentrum Brussel. In 1972 zette hij mee tot actie aan tegen een nieuwe hervorming van de Nederlandse spelling, waarbij de fonologische vereenvoudiging hem een doorn in het oog was. Tijdens zijn burgemeesterschap kende niet alleen de Antwerpse haven een sterke expansie. In de ijver waarmee hij de groei en urbanistische modernisering van de stad doorvoerde, valt bovendien de gedrevenheid tot vernieuwing en opruiming van de erfenis van vorige generaties te herkennen, al waren de resultaten van dat stedelijke beleid nooit onomstreden.