Volksunie

Oprichting en uitbouw van de partijorganisatie

Net als bij de traditionele partijen kan de oorsprong van de Vlaams-nationalistische partijen worden gevonden in de drie grote maatschappelijke breuklijnen, arbeid-kapitaal, kerk-staat en regionaal-nationaal. Die laatste conflictlijn zorgde sinds 1919 voor de deelname van Vlaams-nationalistische partijen aan de verkiezingen Verkiezingen
Lees meer , met uitzondering van een korte periode direct na de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer . De repressie Repressie na de Tweede Wereldoorlog
De repressie na de Tweede Wereldoorlog omvat alle maatregelen en acties tegen personen die na de oorlog verantwoordelijk werden gehouden voor samenwerking met de nationaalsocialistische b... Lees meer had het Vlaams-nationalisme politiek tijdelijk lam gelegd. De Vlaamse Concentratie Vlaamse Concentratie
De Vlaamse Concentratie was een naoorlogse Vlaams-nationale politieke partij (1949-1954) met Alex Donckerwolcke als voorzitter. Ze was voornamelijk anti-repressie. Lees meer (1949-1954) en Christelijke Vlaamse Volksunie Christelijke Vlaamse Volksunie
De Christelijke Vlaamse Volksunie was een verkiezingskartel van Vlaams-nationalisten, ontevreden middenstanders en boeren. Het was de opvolger van de Vlaamse Concentratie en de voorloper ... Lees meer (CVV, 1954) waren eerste pogingen om opnieuw Vlaams-nationalisten te laten participeren aan het politieke leven, maar voor een duurzame partijformatie was het wachten tot Walter Couvreur Couvreur, Walter
De Gentse hoogleraar taalkunde Walter Couvreur (1914-1996) nam als overtuigde federalist bij de oprichting van de Volksunie eind 1954 gedurende enkele maanden het voorzitterschap van de p... Lees meer , Wim Jorissen Jorissen, Wim (sr.)
Wim Jorissen (1922-1982) was een radicaal Vlaams-nationalistisch boegbeeld van de Volksunie (VU), die in de pioniersjaren van de partij en tot het midden van de jaren 1970 het succes en d... Lees meer , René Proost, Ludo Sels Sels, Ludo
Ludo Sels (1916-1988) was medestichter van en Kamerlid voor de Volksunie. Lees meer , Frans van der Elst Van der Elst, Frans
Frans van der Elst (1920-1997) was repressieadvocaat, medestichter van de Volksunie en voor die partij twintig jaar voorzitter (1955-1975) en bijna dertig jaar parlementslid (1958-1985).... Lees meer , Rudi van der Paal Van der Paal, Rudi
Rudi van der Paal (1925-2010) was in de eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog een spilfiguur in Vlaams-nationale kringen. Hij werd later medeoprichter van de Volksunie, vastgoedmakelaar ... Lees meer en de enige CVV-volksvertegenwoordiger Herman Wagemans Wagemans, Herman
De advocaat Herman Wagemans (1918-2006) was de eerste voorzitter van het Algemeen Nederlands Zangverbond, Vlaams-nationalistisch politicus, medestichter van de Volksunie en medestichter v... Lees meer , op 15 december 1954 de Volksunie (VU) oprichtten. Op 24 april 1955 had in Gent het eerste partijcongres plaats en op 17 juli van dat jaar volgde de eerste van een reeks jaarlijkse meetings in zaal Majestic in Antwerpen. Kaderdagen, volksvergaderingen en een eerste betoging op 15 juli 1956 in Antwerpen, moesten meer bekendheid geven aan de partijthema’s en de militanten sterken in hun optreden. Er kwam ook een partijblad met dezelfde naam, De Volksunie. De partijraad vormde de sturende factor, die onder meer de voorzitter koos en de partijlijn uitzette.
De daaropvolgende jaren kreeg de uitbouw van de partij verder gestalte, onder meer door de oprichting van jongeren- en vrouwengroepen en een studiedienst. De Vlaamse Militanten Orde Vlaamse Militanten Orde (1950-1971)
De Vlaamse Militanten Orde was een Vlaams-nationale militantenorganisatie die werd opgericht in 1950, aanvankelijk ter ondersteuning van de Vlaams-nationale partijpolitiek. Lees meer (VMO) werd ingeschakeld voor propagandadoeleinden en bekwam een plaats in de partijstructuren. 

Toespraak van Frans van der Elst op het eerste VU-partijcongres in Gent, 24 april 1955. (ADVN, VFE85/10)

Van doorstroom tot doorbraak 

De Volksunie profileerde zich als een Vlaams-nationalistische en federalistische partij. Door haar programma te willen verwezenlijken langs democratische en parlementaire weg, brak ze grotendeels met de doelstellingen en de werkwijze van het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (VNV) voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. De partijrangen telden wel meerdere leden die in deze collaborerende partij politiek actief waren geweest en tijdelijk de burgerrechten waren ontnomen. De partij was verder duidelijk christelijk geïnspireerd, maar kon ook andere levensbeschouwingen aantrekken. Voorts wierp zij zich op als verdediger van sociale rechtvaardigheid. 

Het voorzitterschap ging in 1955 van Couvreur over naar Frans van der Elst. Onder zijn impuls werd de strijd rond de achteruitstelling van de Nederlandse taal en van de Vlamingen in een politiek-institutioneel perspectief geplaatst. De partij meende dat alleen een federalistische organisatie van België voldoende kansen bood voor de ontplooiing van de Vlamingen. Naast taal- en culturele kwesties, was er ook plaats voor economische en sociale thema’s. Op het tweede partijcongres in 1956 stonden amnestie Amnestie na de Tweede Wereldoorlog
Lees meer en zelfbestuur centraal, maar ook het thema ‘ Werk in eigen streek Werk in eigen streek
‘Werk in eigen streek’ was de slogan waarmee een groot aantal organisaties uit de brede Vlaamse beweging (met op kop de christelijke vakbond ACV, die de slogan muntte) in de eerste decenn... Lees meer ’.

De wetgevende verkiezingen van 1958 vormden de vuurproef voor de Volksunie. Programma noch prille organisatie konden echter beletten dat de partij een magere uitslag boekte. Met slechts 104.823 stemmen voor de Kamer of 1,98%  had zowel de Vlaamse Concentratie in 1949 als de CVV in 1954 beter gescoord. Partijvoorzitter Van der Elst, die in Antwerpen als lijsttrekker voor de Kamer van Volksvertegenwoordigers was opgekomen, werd wel verkozen. In volle schoolstrijd hadden vele katholieke kiezers voor de Christelijke Volkspartij Christelijke Volkspartij
Lees meer (CVP) gestemd, hier mede toe aangespoord door de Brugse bisschop Emiel de Smedt De Smedt, Emiel Jozef
Emiel Jozef de Smedt (1909-1995) was een bisschop van Brugge die de Vlaamse zaak genegen was. Hij speelde een belangrijke rol bij de splitsing van de Leuvense universiteit. Lees meer , die stemmen op de VU als ‘zwaar zondig’ bestempelde. In die omstandigheden werd beslist om niet deel te nemen aan de gemeenteraadsverkiezingen in 1958, al kwamen hier en daar enkele lijsten en persoonlijke initiatieven onder VU-label tot stand. Vooral in het Antwerpse waren er enkele verkozenen op lokale kartellijsten.

Affiche van de VU voor de parlementsverkiezingen van 1958. (ADVN, VAFA407)

De communautaire spanningen waren intussen toegenomen. De laatste talentelling had de verdere verfransing van de gemeenten rond de hoofdstad blootgelegd. Aan Vlaamse zijde werd de druk opgedreven om paal en perk te stellen aan de uitbreiding van het tweetalige gebied. Dat en de eis voor een zetelaanpassing Zetelaanpassing
In 1965 werd door de regering-Lefèvre het aantal parlementszetels aangepast aan de bevolkingscijfers. Met het oog op de Waalse minorisatievrees werden daarbij garanties beloofd tegen een... Lees meer op basis van de gewijzigde demografische situatie gaven de Volksunie wind in de zeilen. De partij kon 5.000 aanhangers bijeenbrengen tijdens een landdag in Sint-Kwintens-Lennik op 29 mei 1960 en 800 partijleden daagden op tijdens het zesde partijcongres. De wetgevende verkiezingen van 26 maart 1961 zorgden voor de doorbraak. De partij veroverde vijf Kamer- en twee Senaatszetels.

De Eenheidswet, bedoeld voor economische Economie
Dit artikel gaat over de relatie tussen economie en Vlaamse beweging. Daarmee beoogt deze tekst geen economische geschiedenis te schetsen van wat we vandaag Vlaanderen noemen. Integendee... Lees meer expansie en sociale vooruitgang, maar ook voor financieel herstel, had de tegenstellingen tussen Wallonië en Vlaanderen verder aangewakkerd. Door de verhoogde communautaire focus kon de Volksunie zich sterker profileren en haar basis verbreden, onder meer ook door de deelname aan de eerste Mars op Brussel Marsen op Brussel
De Mars(en) op Brussel waren twee flamingantische massabetogingen die in Brussel op 22 oktober 1961 en 14 oktober 1962 werden georganiseerd. Lees meer en een buitengewoon congres over de taalgrens Taalgrens
Het begrip ‘taalgrens’ verwijst in het algemeen naar een grens die twee bevolkingsgroepen die een verschillende taal spreken van elkaar scheidt en in het bijzonder naar de grens tussen he... Lees meer , het federalisme Federalisme
Sinds het begin van de 20ste eeuw behoort federalisme tot het programma van eerst de Waalse en vervolgens ook de Vlaamse beweging. Vanaf 1970 is de transformatie van België van unitaire t... Lees meer en Brussel Brussel
In de geschiedenis van de Vlaamse beweging speelde Brussel een unieke rol vanwege haar hoofdstedelijke functies, economische aantrekkingskracht en als symbool van verfransing, die zich v... Lees meer (17 december 1961). De VU-volksvertegenwoordigers dienden in de Kamer een federalistisch wetsvoorstel in, terwijl de Vlaamse eisen op straat en in volksvergaderingen en meetings kracht werden bijgezet. Dit alles culmineerde in een tweede Mars op Brussel, waaraan de VU weer haar volle steun verleende. Een nieuwe landdag, in juni 1962 in Asse, bracht tienduizend leden en sympathisanten samen. Het Vlaamse protest kon niet verhinderen dat de overeenkomst die op 5 juli door de regeringspartijen in Hertoginnedal Hertoginnedal-besprekingen
Lees meer werd gesloten in het parlement werd goedgekeurd. Hoewel bedoeld als pacificatiemechanisme, bevatte het compromis onder meer door de aparte regeling voor de randgemeenten Vlaamse Rand
De Vlaamse Rand omvat de negentien gemeenten grenzend aan Brussel of aan een faciliteitengemeente. De relatie tot Brussel leidt er tot specifieke uitdagingen. Lees meer , meerdere kiemen voor verder communautair ongenoegen. 

Affiche van de VU voor de parlementsverkiezingen van 1961. (ADVN, VAFA194)

Naast de taalproblemen hielden ook sociaaleconomische thema’s de VU bezig. De eis om werk in eigen streek stond hoog op de agenda. Op het partijcongres van 3 en 4 november 1962 over de economische en sociale toekomst van Vlaanderen kwam verder het uitblijven van de autosnelweg E3 aan bod, alsook de industrialisatie van Vlaanderen en de landbouwproblematiek.

In 1964 nam de VU wel als een volwaardige politieke formatie deel aan de gemeenteraadsverkiezingen. De partij kwam op in een honderdtal gemeenten, waarvan in twintig onder eigen naam. Er werden 259 mandaten veroverd en 31 VU’ers zetelden voortaan in de raden van de Commissie voor Openbare Onderstand (voorloper OCMW). Met acht burgemeesters en zes schepenen kon ook lokaal een succesvolle machtsbasis worden uitgebouwd. Voor de begeleiding van de nieuwkomers zorgden de studiedienst en de Vereniging van Vlaamse Mandatarissen (VVM). 

Interne twisten komen aan de oppervlakte

Intussen kreeg de partij te maken met interne problemen. Een reeks incidenten rond uniformdracht, geweldpleging en vandalisme leidde in 1966 tot een definitieve breuk met de VMO als propagandaorganisatie. Daarnaast kwam het tot een breuk met de Brusselse VU-volksvertegenwoordiger Daniël Deconinck Deconinck, Daniël
Daniël Deconinck (1921-2004) was een Vlaamsgezind politicus. Zijn poging om van de Volksunie een brede sociaal-flamingantische beweging te maken leidde in 1965 tot een breuk met de partij... Lees meer . Hij was voorstander van een brede Vlaamse frontvorming op travaillistische en federalistische basis en kreeg daarmee de traditionele en radicalere nationalisten tegen zich. De tegenstellingen escaleerden en in 1965 werd Deconinck met zijn medestanders uit de partij gezet. Zij namen datzelfde jaar met een afzonderlijke lijst deel aan de verkiezingen als Vlaamse Demokraten Vlaamse Demokraten
De Vlaamse Demokraten was de naam van een groep rond Antoon Roosens, Staf Verrept en Roger Bourgeois. Ze kwamen uit de sociaal-flamingante, niet-partijpolitieke Vlaamse beweging en probee... Lees meer , maar behaalden geen verkozene.

De Volksunie zette bij de wetgevende verkiezingen van 23 mei 1965 een aantal (ver)nieuwe(nde) kandidaten op haar lijsten en realiseerde op die manier voor een deel toch de verruiming. Onder meer Maurits Coppieters Coppieters, Maurits
De progressieve Vlaams-nationalist en christelijke humanist Maurits Coppieters (1920-2005) was vanaf het midden van de jaren 1960 een van de boegbeelden van de Volksunie (VU). Lees meer , Hugo Schiltz Schiltz, Hugo
Hugo Schiltz (1927-2006) was een advocaat en politicus voor de Volksunie. Hij zetelde in de Antwerpse gemeenteraad, de Kamer en maakte deel uit van een Vlaamse Regering. Hij zetelde in he... Lees meer en Pieter Leys Leys, Pieter
Pieter Leys (1925-2009) was een Vlaams-nationalistisch advocaat, burgemeester van Sint-Andries (Brugge), eerste schepen in Groot-Brugge en parlementslid voor de Volksunie. Lees meer werden toen verkozen.
De aanhoudende commotie rond de communautaire thema’s (de ontgoocheling over de taalgrenskwestie, Hertoginnedal en de voorgestelde grendelgrondwet Grendelgrondwet
De grendelgrondwet was de naam die Vlaamsgezinden gaven aan de grondwetsherziening van 1970-1971 wegens de ingebouwde waarborgen voor de Waalse minderheid tegenover de Vlaamse meerderheid... Lees meer ) gaf het VU-programma extra armslag. De VU verdubbelde haast haar stemmenaantal: de partij kon voor de Kamer 346.860 stemmen vergaren, goed voor twaalf zetels. Voorts werden 35 provincieraadsleden verkozen. Men kon terecht van een succes spreken.

Maurits Coppieters aan het woord tijdens een verkiezingsbijeenkomst van de VU op 6 mei 1965 in Oostende. (ADVN, VFA8643)

In diezelfde periode werd het partijblad omgedoopt tot Wij Wij, Vlaams-nationaal
Lees meer en het verscheen voortaan op 24 bladzijden. Veel aandacht ging naar de sluiting van een aantal Limburgse steenkoolmijnen. De VU, de Vlaamse Volksbeweging Vlaamse Volksbeweging
De Vlaamse Volksbeweging (VVB) was een Vlaams-nationalistische drukkingsgroep, die werd opgericht in 1952 en tot het begin van de jaren 1970 een breder publiek mobiliseerde voor Vlaamsge... Lees meer (VVB), vakbonden en lokale protestgroepen kaartten de achterstelling aan van de provincie Limburg Limburg
Lees meer en het sociale onrecht dat voortvloeide uit de sluiting van de steenkoolmijnen. De partij laakte de beperkte financiële inspanningen voor de reconversie in Limburg, terwijl voor Wallonië een veelvoud van middelen werd voorzien. Toen in 1966 in Zwartberg Zwartberg
Zwartberg (1966) was een sociaal conflict naar aanleiding van de sluiting van de Limburgse steenkoolmijnen. Lees meer doden en gewonden vielen, trachtte de regering de VU hiervoor mee verantwoordelijk te stellen. De partij kon de publieke opinie echter van het tegendeel overtuigen.

In de volgende maanden werd het probleem van de splitsing van de Leuvense universiteit actueel – wederom een thema met grote mobilisatiekracht voor de VU. Bij verkiezingen van 31 maart 1968 werd voor het eerst de kaap van het half miljoen kiezers overschreden. Met 9,79% van de stemmen veroverde de partij twintig zetels in de Kamer en veertien in de Senaat. Voorts werden nog 623 provincieraadszetels door VU-leden ingenomen. De spanningen rond Zwartberg en ‘Leuven Vlaams’, de algemeen toenemende communautaire problemen en het jonge imago van de VU maakten haar in Vlaanderen de derde partij, na de christendemocraten en de socialisten, maar vóór de liberalen.

Het elfde partijcongres op 19 en 20 april 1969, dat handelde over vrijheid, gelijkheid, democratische openheid en inspraak, kan opmerkelijk worden genoemd. Voor het eerst werd ook het thema leefmilieu Natuur, milieu en landschap
Tot de Tweede Wereldoorlog bestond er een band tussen de Vlaamse beweging en de natuurverenigingen in Vlaanderen. Een gevoeligheid en zorgzaamheid voor het landschap en de schoonheid van... Lees meer aangesneden. In de loop van de volgende jaren bleef de partij hieraan aandacht besteden, zonder er electoraal voordeel uit te kunnen halen. De communautaire kwesties, met onder meer de grondwetsherziening van 1970 en haar gevolgen, bleven de partijagenda domineren.

Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1970 werd verder ingezet op lokale verankering. De partij legde 143 lijsten voor en steunde er 217 andere. Dat leverde 613 Vlaams-nationalistische verkozenen op. Minstens twaalf VU-leden of -sympathisanten konden een burgemeesterssjerp omgorden.

De verkiezingsslogan van de VU voor de wetgevende verkiezingen van 7 november 1971 – ‘Maak ons nóg sterker’ – werd inderdaad opgevolgd. 586.917 kiezers of 11,11% brachten 21 VU-verkozenen in de Kamer. Zij werden in de Senaat bijgestaan door negentien partijgenoten. Bij de agglomeratie- en federatieraadsverkiezingen op 21 november 1971, werd de VU zelfs de tweede Vlaamse partij, na de CVP. Het kiesgebied beperkte zich toen tot de Brusselse Agglomeratie en de Randfederaties Asse, Halle, Tervuren, Vilvoorde en Zaventem – met andere woorden precies het gebied dat de inzet was van taalpolitieke twisten.

Van zweep- tot beleidspartij

Eind 1975 volgde Hugo Schiltz Schiltz, Hugo
Hugo Schiltz (1927-2006) was een advocaat en politicus voor de Volksunie. Hij zetelde in de Antwerpse gemeenteraad, de Kamer en maakte deel uit van een Vlaamse Regering. Hij zetelde in he... Lees meer Van der Elst op als partijvoorzitter. Onder zijn leiding zou de partij ideologisch verdiepen en evolueren tot een partij met beleidsverantwoordelijkheid. Tot dan had de VU vooral een rol gespeeld als zweeppartij om Vlaamse thema’s op de politieke agenda te zetten en druk uit te oefenen op de Vlaamse verkozenen van de andere politieke partijen.

De wetgevende verkiezingen van 10 maart 1974 brachten een licht electorale terugval voor de VU, maar dat vertaalde zich niet in minder volksvertegenwoordigers: 22. In de Senaat moesten wel drie zitjes worden afgestaan en bleven zestien VU-senatoren over. De partij werd voor het eerst, samen met het Front démocratique des francophones Démocrate féderaliste indépendant
Lees meer (FDF) en het Rassemblement Wallon Rassemblement Wallon
Lees meer (RW) uitgenodigd om over een regeringsvorming te praten. Vooral de staatshervorming Staatshervorming
Tussen 1970 en vandaag werden zes staatshervormingen doorgevoerd die België omvormden van een unitaire in een federale staat met drie gewesten, het Vlaamse, het Waalse en het Brussels Hoo... Lees meer kwam hierbij aan bod, maar door de tegenstellingen tussen de federalistische partijen koos formateur Leo Tindemans Tindemans, Leo
De Vlaamse christendemocraat Leo Tindemans (1922-2014) leidde vier Belgische regeringen. Hij werd nadien CVP-voorzitter en later ook minister van Buitenlandse Zaken. Als minister van Geme... Lees meer ervoor alleen het RW aan zijn rooms-blauwe kabinet toe te voegen. De gesprekken leidden tot beperkte communautaire aanpassingen, maar ze bevorderden ook, tegen de zin van de VU, de vorming van een Brussels gewest.

De resultaten van de gemeenteraadsverkiezingen van 1976 zorgden met 745 VU-verkozenen en een deelname aan meer dan twintig schepencolleges voor een verdere versterking van de lokale aanwezigheid.

Partijvoorzitter Hugo Schiltz neemt applaus in ontvangst tijdens een VU-kaderdag in Gent, jaren 1970. Foto Studio Dann. (ADVN, VFB1463)

In de loop van 1975 en 1976 werden VU-kopstukken betrokken bij informele en officiële gesprekken over de toekomst van de Belgische instellingen. Het klimaat verbeterde voor een deelname van de VU aan de regering. In 1977 was het zover. Voor de verkiezingen van 17 april 1977 trok de partij naar de stembus met de slogan ‘Gedaan met geven en toegeven’. Een electorale stagnatie (twee mandaten minder in de Kamer (twintig) en een meer in de Senaat) betekende geen hinderpaal om mee aan te schuiven aan de onderhandelingstafel. Samen met socialisten, christendemocraten en FDF sloot de VU op 24 mei het Egmontpact, waarbij de contouren werden vastgelegd voor een federale hervorming van de staat. De tegenstand binnen en buiten de partij was echter groot. Vooral het behoud van de taalfaciliteiten Faciliteiten
Al sinds de eerste taalwet (1873) voorzag de wetgever in faciliteiten. Deze tegemoetkomingen gaven aanleiding tot tegengestelde interpretaties door Nederlandstaligen en Franstaligen, zo ... Lees meer en het zogenoemde inschrijvingsrecht bleken moeilijk verteerbaar. Als pasmunt voor waarborgen voor de Vlamingen in de hoofdstad zouden Franstalige inwoners uit de zogenaamde Egmontgemeenten zich in een Brusselse gemeente fictief kunnen inschrijven en daardoor bepaalde taalfaciliteiten en stemrecht voor kandidaten uit het Brusselse bekomen.

De tegenstand tegen het Egmontpact nam toe en leidde tot afscheuringen. Karel Dillen Dillen, Karel
Karel Dillen (1925-2007) was, na een aanloop als radicaal Vlaams-nationalistisch spreker en publicist, de oprichter en eerste volksvertegenwoordiger van het Vlaams Blok. Hij zetelde in de... Lees meer en Lode Claes Claes, Lode
Lode Claes (1913-1997) was een Vlaams-nationalistisch politicus, publicist en zakenman die een Vlaamse elite wilde vormen om de Vlaamse demografische meerderheid de leiding te laten nemen... Lees meer richtten elk een eigen partij op, respectievelijk de Vlaams Nationale Partij Vlaams Nationale Partij (1977-1979)
Lees meer (VNP) en de Vlaamse Volkspartij Vlaamse Volkspartij (1977-1979)
Lees meer (VVP). Enkele aanpassingen, onder meer op vraag van de VU, mondden uit in de Stuyvenbergakkoorden, maar de tegenstand in Vlaanderen verflauwde niet. Bij de verkiezingen van 17 december 1978 werd de compromisbereidheid van de VU-onderhandelaars zwaar afgestraft. Voor de Kamer viel de partij terug op 388.783 stemmen of zeven procent van de kiezers, wat haar veertien zetels opleverde. In de Senaat bleven nog elf VU-mandatarissen over. Voor het eerst had een concurrerende Vlaams-nationalistische lijst een zetel behaald: de kartellijst van de VVP en VNP die later werd omgevormd tot Vlaams Blok Vlaams Belang
Vlaams Belang is een radicaal-rechtse Vlaams-nationalistische partij, die in 1978 ontstond onder de naam ‘Vlaams Blok’, als verkiezingskartel van de Vlaamse Volkspartij en de Vlaams Natio... Lees meer , zond Karel Dillen naar de Kamer. 

In de loop van de volgende jaren trachtte de VU het verloren gegane krediet te herwinnen. De partij mengde zich in de controverse rond de crises in Voeren Voeren
Lees meer en Komen Komen-Moeskroen
Beide gemeenten, Komen en Moeskroen, zijn nu gelegen in de provincie Henegouwen, maar behoorden tot 1963 tot de provincie West-Vlaanderen. De overheveling hebben ze te danken aan de resul... Lees meer . In de nasleep van Egmont nam Hugo Schiltz ontslag als voorzitter. Op 8 september 1979 werd Vic Anciaux Anciaux, Vic
Vic Anciaux (1931-2023) was geneesheer en militeerde vanaf 1950 in het partijpolitieke Vlaams-nationalisme. Voor de Volksunie, waarvan hij voorzitter was van 1979 tot 1986, vervulde hij ... Lees meer de nieuwe partijvoorzitter.

Intussen werd onder leiding van premier Wilfried Martens Martens, Wilfried
Lees meer een nieuwe staatshervorming uitgewerkt. De VU vond die veel te beperkt. Naar aanleiding van de moeilijkheden in de Waalse staalsector eiste de partij dat de bevoegdheid over de nationale sectoren naar de gewesten werd overgeheveld.
Daarnaast sloot de VU aan bij de vredesgedachte, die met de slogan ‘ Nooit meer oorlog Nooit meer oorlog
‘Nooit meer oorlog’ is een leuze die bij de voltooiing van de IJzertoren in 1931 op de voet van het monument werd aangebracht. De spreuk was gangbaar in de hele Europese vredesbeweging v... Lees meer ’ ook direct na de Eerste Wereldoorlog sterk aanwezig was geweest in de Vlaamse beweging (zie pacifisme Pacifisme
Lees meer ). In de jaren 1980 nam een belangrijke VU-delegatie deel aan zowat elke grote betoging tegen de plaatsing van raketten en voor ontwapening.

De wetgevende verkiezingen van 8 november 1981 brachten een herstel mee voor de VU-vertegenwoordiging in het parlement. 588.438 kiezers stuurden twintig VU-verkozenen naar de Kamer en de Senaat telde voortaan zeventien VU-leden. De partij trad eind 1981 toe tot de proportioneel samengestelde eerste Vlaamse Executieve. Schiltz kreeg de portefeuille van Financiën en Begroting, maar trachtte ook de beperkte zelfstandigheid van Vlaanderen door ambtelijke bezoeken in Catalonië en Tsjechië gestalte te geven. De VU bleef in de Vlaamse Executieve en de Vlaamse Raad, maar ook in het Belgisch parlement de Vlaamse eisen omtrent Voeren verdedigen. De partij mobiliseerde ook voor betogingen, zoals op 5 februari 1983 in Hasselt tegen de benoeming van José Happart Happart, José
Lees meer als burgemeester.

In de aanloop van de gemeenteraadsverkiezingen van 1982 benadrukte de VU vooral de rol van de gemeente als bouwsteen voor de Vlaamse staat. Er werden ruim achthonderd VU-leden en -gezinden verkozen. De partij was in 73 schepencolleges vertegenwoordigd, met 26 burgemeesters en 63 schepenen. Ook op het lokale vlak profileerde de VU zich als een partij die beleidsverantwoordelijkheid opnam.

Op 13 oktober 1985 diende de partij een nieuwe nederlaag te incasseren. Ditmaal restten er nog zestien Kamerzetels en zestien zitjes in de Senaat. Vic Anciaux werd opgevolgd door Jaak Gabriëls Gabriëls, Jaak
Jaak Gabriëls (1943-2024) werd in 1965 actief in de Volksunie (VU). Hij werd burgemeester in Bree, volksvertegenwoordiger en in 1986 partijvoorzitter van de VU. Hij trachtte de partij inh... Lees meer en na de verkiezingen van 1987 kreeg de partij de kans om opnieuw mee te regeren. Een nieuwe staatshervorming werd zo mogelijk en daarin werd een aanzienlijk deel van de traditionele eisen van de VU verwezenlijkt. Belangrijke bevoegdheidspakketten gingen naar de gemeenschappen en de gewesten, er werd een regeling getroffen voor Brussel en voor de financiering van de deelgebieden. De derde fase van de staatshervorming, waarin de belangrijkste elementen zaten, bleef echter aanslepen. De partij raakte bovendien verdeeld over de abortusproblematiek. De electorale achteruitgang was ook op lokaal vlak voelbaar. In 1988 verloor de partij vrij algemeen en met een achteruitgang van 2,9% tegenover 1982. Bestuursakkoorden leverden niettemin nog 19 burgemeesters, 102 schepenen en 14 voorzitters in de Openbare Commissies voor Maatschappelijk Welzijn op.

Een VU-plakploeg, met onder meer Jan Loones en Maurice Boucquez, tijdens de parlementsverkiezingen van 1987. (ADVN, VFA757)

In september 1991 stapte de VU uit de federale coalitie wegens de Franstalige politieke druk omtrent de verkoop van Waalse wapens. De daaropvolgende verkiezingen van 1991 zorgden voor een zware achteruitgang voor de VU, die was opgekomen als VU-Vlaamse Vrije Democraten. Gabriëls had getracht om de partij te heroriënteren en met een vernieuwings- en verjongingsactie een nieuw elan te geven. Dat kwam tot uiting op het partijcongres van 12 en 13 mei 1990 in Leuven. Meer democratie, een nieuwe politieke cultuur, solidariteit, een betere leefomgeving, pluralisme, vrede en een confederaal Europa waren de thema’s die er aan bod kwamen. In het najaar van 1990 werd het Toekomstplan voor Vlaanderen voorgesteld. De verkiezingen van 1991 zouden de geschiedenis ingaan als ‘ Zwarte Zondag Zwarte Zondag
“Zwarte zondag” was de benaming voor de doorbraak van het Vlaams Blok (VB) bij de Kamer- en Senaatsverkiezingen van 24 november 1991. De overwinning zorgde voor een politieke schokgolf en... Lees meer ’ door de grote stemmenwinst voor het Vlaams Blok. De VU hield voor de Kamer – na een verlies van ruim 120.000 stemmen – nog 363.124 kiezers over, goed voor tien zetels. In de Senaat telde de VU nog acht mandatarissen. 

In de Vlaamse regering en de Brusselse gewestregering namen respectievelijk Johan Sauwens Sauwens, Johan
Johan Sauwens (1951) was een Limburgs kopstuk van de Volksunie. Hij was onder meer Vlaams volksvertegenwoordiger en bekleedde verschillende ministerposten in de Vlaamse regering. In 2001 ... Lees meer en Vic Anciaux ministerfuncties op. Zij probeerden hun bevoegdheden maximaal binnen de grenzen van de staatshervorming te interpreteren. 

Een partij in crisis

De stapsgewijze hervorming van België naar een federale staatsstructuur zorgde ervoor dat de VU een deel van haar electorale aantrekkingskracht verloor. Deze evolutie, de verkiezingsnederlaag in 1991 en de forse winst van het Vlaams Blok stortten de partij in een zware crisis.
Ook in andere partijen werden pogingen ondernomen tot ideologische vernieuwing en om het electoraat te verbreden. Vooral de verruimingsplannen van de liberale partij Liberale partij
De verhouding tussen de liberale partij en het partijpolitieke liberalisme in België enerzijds, en de Vlaamse beweging anderzijds levert een gevarieerd en ingewikkeld beeld op dat evoluee... Lees meer voorzitter Guy Verhofstadt Verhofstadt, Guy
Guy Verhofstadt (1953) is een liberaal politicus die actief was en is op het nationale en internationale niveau. Onder zijn voorzitterschap vond er een verruiming plaats van de liberale p... Lees meer konden een aantal VU-politici bekoren. Gabriëls stapte op als voorzitter en verhuisde met een aantal mandatarissen naar de nieuw opgerichte Vlaamse Liberalen en Democraten (VLD). Andere VU-mandatarissen trokken naar de CVP, het Vlaams Blok, de Socialistische Partij Vooruit
Lees meer (SP) of Anders Gaan Leven ( AGALEV Groen
In 1982 werd onder de naam AGALEV in Vlaanderen een ecologische partij opgericht, die zich later Groen! noemde en vandaag Groen. Lees meer ). Ook de partijleden reageerden verdeeld op de politieke signalen uit de VU en op de verleidingsmaneuvers van de andere partijen. 

Verschillende prominente VU-mandatarissen stapten in de jaren 1990 over naar andere partijen. Cartoon van Brasser in 't Pallieterke, 20 oktober 1993. (ADVN, VY900002)

 

Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1994 verloor de VU een derde van haar aanhang. De interne tegenstellingen hadden ook in de lokale afdelingen voor verscheurdheid gezorgd. In de schepencolleges werd eveneens een achteruitgang vastgesteld, maar in Antwerpen en Gent kon de VU voor het eerst tot de bestuursmeerderheid toetreden. 

De ideologische verscheidenheid die de Volksunie vanaf het begin had gekleurd, had al eerder tot een afscheiding van de uitersten geleid en bleek onder druk van de nieuwe uitdagingen opnieuw de partijsamenhang op de proef te stellen. De parlementsfracties werden uitgedund door de vele overstappen en het einde van de VU werd voorspeld. De nieuwe partijvoorzitter Bert Anciaux Anciaux, Bert
Bert Anciaux (1959) is advocaat en doctor in de Pedagogie. Hij stapte al vroeg in de politiek. Voor de Volksunie was hij zes jaar voorzitter en twee jaar voor VU&ID. Hij was schepen i... Lees meer moest het tij doen keren. De VU noemde zich de partij van het democratische Vlaams-nationalisme, waarmee ze zich afzette tegen het concurrerende Vlaams Blok. De ondertitel Vlaamse Vrije Democraten verdween uit de partijnaam. Vanuit de oppositie steunde de VU het Sint-Michielsakkoord Sint-Michielsakkoord
Het Sint-Michielsakkoord (1992) was een regeerakkoord rond de vierde fase van de federale staatshervorming. Het vormde België om tot een federale staat. Lees meer , waarbij opnieuw een belangrijk deel van het partijprogramma werd verwezenlijkt.

Bert Anciaux stelde voor zichzelf en de partij een limiet van minstens 300.000 stemmen in de verkiezingen voor de Vlaamse Raad in 1995. Dat doel werd bereikt. Op 21 mei 1995 zorgden 338.188 kiezers ervoor dat negen VU-leden naar de eerste rechtstreeks verkozen Vlaamse Raad werden gestuurd. Voor de Kamer behaalde de VU 283.515 stemmen en vijf volksvertegenwoordigers. In de Senaat werden drie VU-verkozenen opgenomen. In de Brusselse Hoofdstedelijke Raad werd Vic Anciaux vervangen door Sven Gatz Gatz, Sven
De jurist en Brusselse Vlaming Sven Gatz (1967) bekleedde verkozen mandaten op lokaal, Brussels en Vlaams niveau voor de Volksunie (VU) en VU-ID21. In 2002 stapte hij over naar Open Vld e... Lees meer .

Na de verkiezingen van 1995 leek de VU de eenheid te hebben hervonden met een vernieuwd programma, een jongere leiding en jongere mandatarissen. De communautaire eisen werden verwoord in een ondubbelzinnige keuze voor een confederaal staatsmodel in België. 

In 1998 nam Anciaux tijdelijk ontslag als partijvoorzitter om een nieuwe verruimingsoperatie te leiden. Patrik Vankrunkelsven Vankrunkelsven, Patrik
Lees meer nam vanaf dan het voorzitterschap waar. Anciaux richtte de links-liberale verruimings- en vernieuwingsbeweging ID21 ID21
ID21 was een politieke beweging die in 1998 boven de doopvont werd gehouden door Volksunie (VU)-politicus Bert Anciaux. Eind november 1997 kreeg de Brusselse VU’er van zijn partij de toel... Lees meer op, die vanaf 1998 een alliantie vormde met de VU. De alliantie VU-ID kende succes bij de verkiezingen van 1999. Zij telde acht verkozenen voor de Kamer, twee voor de Senaat, elf voor het Vlaams Parlement en een Brusselse raadszetel. Maar binnen de VU groeiden spanningen tussen de progressieven die voorstander waren van de vernieuwingsbeweging en anderen die de focus op de Vlaams-nationalistische thema’s verkozen. De tegenstellingen zouden nog worden versterkt door de Vlaamse en federale regeringsvorming. 

Bij de verkiezingen van 1999 trok de VU samen met de in 1997 door Bert Anciaux opgerichte politieke vernieuwingsbeweging iD21 naar de stembus. (ADVN, VFB1533/22)

VU-voorzitter Vankrunkelsven koppelde de deelname aan de Vlaamse regering aan de eis voor een staatshervorming, een bevoegdheid die aan de federale overheid toebehoort. Formateur Verhofstadt beloofde als compromis de oprichting van een overlegforum over de regionalisering van de Gemeente- en Provinciewet en de herziening van de Financieringswet. Andere thema’s zouden op tafel worden gelegd in een nieuwe intergouvernementele en interparlementaire conferentie voor de staatshervorming (Costa). Hoewel dit niet volledig beantwoordde aan de verwachtingen, stemde de VU in met Vlaamse regeringsdeelname en na interne strubbelingen werd Bert Anciaux uiteindelijk een ministerspost gegund. Ook Johan Sauwens werd opnieuw Vlaams minister, maar moest opstappen in mei 2001 na de onthulling van zijn aanwezigheid op een bijeenkomst van het Sint-Maartensfonds Sint-Maartensfonds
Het Sint-Maartensfonds (1953-2006) was een organisatie van Vlaamse oud-Oostfrontstrijders. Lees meer , een vereniging van oud- oostfrontstrijders Oostfronters
Het begrip oostfronters duidt in de context van de geschiedenis van de Vlaamse beweging op Vlamingen die als vrijwilliger aan de zijde van Duitsland vochten tegen het Sovjetrussische Rod... Lees meer . Sauwens werd als minister opgevolgd door Paul van Grembergen Van Grembergen, Paul
Paul van Grembergen (1937-2016) was een politicus die zijn politieke carrière startte bij de Volksunie (VU). Voor die partij werd hij gemeente- en provincieraadslid, alsook kamerlid, sena... Lees meer .

Een aantal eerder traditionele VU’ers had zich intussen verenigd in de Oranjehofgroep (genoemd naar een Gents restaurant). Geert Bourgeois Bourgeois, Geert
Geert Bourgeois (1951) is een Vlaams-nationalistisch politicus voor de N-VA. Hij was van 2014 tot 2019 minister-president van Vlaanderen. Lees meer , een van de voortrekkers van deze groep, werd bij een nieuwe voorzittersverkiezing begin 2001, voor het eerst rechtstreeks door alle leden, onverwacht als winnaar aangeduid, waarbij hij partijvoorzitter Vankrunkelsven versloeg.

De stemming legde een diepe kloof bloot tussen de strekkingen binnen de partij. Discussies over de toekomst van de partij en onenigheid over het Lambermontakkoord leidden in 2001 tot een breuk in de VU-ID-alliantie. Bourgeois nam ontslag als voorzitter vanwege Lambermont en ondervoorzitter Fons Borginon Borginon, Fons
Fons Borginon (1966) is een jurist en was volksvertegenwoordiger en laatste voorzitter van de Volksunie en kabinetsmedewerker voor de Vlaamse Liberalen en Democraten. Lees meer nam het stuur over. Hij kon echter als nieuwe partijvoorzitter het tij niet meer keren. Een gemeenschappelijk project bleek niet meer haalbaar en de beslissing hoe verder te gaan, werd bij de leden gelegd.

Uit die ledenbevraging over de toekomst van de partij bleek eveneens een sterke verdeeldheid. Bourgeois verzamelde de meeste aanhangers (47%) in de groep Vlaams-Nationaal. De Toekomstgroep van Anciaux werd door ruim 22% van de VU-leden gesteund, terwijl een middengroep met de naam Niet Splitsen 30% van de stemmen kreeg. Geen van de drie groepen mocht dus, bij gebrek aan een absolute meerderheid, de naam ‘Volksunie’ overnemen, maar de groep Vlaams-Nationaal kreeg de facto de partij in handen. Hierbij dient ook vermeld dat van de 15.297 stemgerechtigden, slechts 9.801 leden (64%) deelnamen aan het referendum. De groep Niet Splitsen hield snel op te bestaan. De Toekomstgroep richtte de partij Spirit op, terwijl de groep Vlaams-Nationaal actief bleef onder de naam Nieuw-Vlaamse Alliantie Nieuw-Vlaamse Alliantie
De N-VA is op electoraal vlak de meest succesvolle Vlaams-nationalistische partij ooit en slaagde er ook in om de grootste Belgische partij te worden. Ze zit bijna 20 jaar in de Vlaamse R... Lees meer (N-VA). Daarnaast vertrok een aantal kopstukken naar andere partijen.