Verhofstadt, Guy

Biografie en politieke carrière

Guy Verhofstadt volgde de Grieks-Latijnse humaniora aan het Koninklijk Atheneum van Gent (1970) en behaalde daarna het licentiaatsdiploma in de rechten aan de Rijksuniversiteit Gent (1971-1975). Hij sloot als student aanvankelijk aan bij de toen sterke Vlaams-Nationale Studenten Unie Vlaams-Nationale Studentenunie (1958-1984)
De Vlaams-Nationale Studentenunie (VNSU), opgericht in 1958, was een studentenorganisatie aan de Vlaamse universiteiten die bij de Volksunie (VU) aanleunde en die haar hoogtepunt kende in... Lees meer , maar lag vervolgens mee aan de basis van de heroprichting van het Liberaal Vlaams Studentenverbond (LVSV) Liberaal Vlaams Studentenverbond
Het Liberaal Vlaams Studentenverbond (LVSV) is een Vlaamsgezinde liberale studentenvereniging die in 1930 werd opgericht in Gent, en ook afdelingen had in Brussel, Antwerpen en Leuven. He... Lees meer , waarvan de werking in de tweede helft van de jaren 1960 was weggedeemsterd. Hij was LVSV-voorzitter in het academiejaar 1972-1973 en terug in 1974-1975. Verhofstadt was afgevaardigde van het LVSV bij het Liberaal Vlaams Verbond (LVV) Liberaal Vlaams Verbond
Liberaal Vlaams Verbond (LVV) is een autonome, sociaal-progressieve, liberale en Vlaamsgezinde vereniging die werd opgericht in 1913. Van een overkoepelend en coördinerend orgaan voor lib... Lees meer . Hij profileerde zich toen als aanhanger van een sociaalliberalisme en bracht op het PVV-Congres in Hasselt (oktober 1974) namens de liberale studenten door deze ideologie geïnspireerde teksten. Bij de herlancering van de LVSV-periodiek Neohumanisme Neohumanisme
Lees meer in februari 1974 schreef hij het openingsstuk onder de titel Politieke chaos met een pleidooi voor politieke vernieuwing. Het was een thema dat hem ook in zijn latere carrière begeesterde.

Na zijn studententijd belandde Verhofstadt nagenoeg onmiddellijk in de politiek. Hij nam al vlug een mandaat op als gemeenteraadslid in Gent (1976-1982; ook nog 2007-2009; 2019-2020). Verhofstadt ging in dienst als politiek secretaris bij Willy de Clercq De Clercq, Willy
Willy de Clercq (1927-2011) was een Vlaamse liberale politicus. Hij was een van de stichters en de eerste voorzitter van de Vlaamse Partij voor Vrijheid en Vooruitgang (PVV). Lees meer , de toenmalige voorzitter van de Partij voor Vrijheid en Vooruitgang (PVV) Partij voor Vrijheid en Vooruitgang
Lees meer . De jonge Gentse liberaal engageerde zich eveneens als ondervoorzitter van de PVV-arrondissementsfederatie Gent-Eeklo (1979), nationaal voorzitter van de PVV-jongeren (1979) en lid van het PVV-bestuur. Van 1982 tot 1985 werd hij nationaal voorzitter van de PVV.

Tussen 1985 en 1988 bekleedde hij in de nationale regering de ambten van vicepremier en minister van Begroting, Wetenschapsbeleid en het Plan. Toen de liberalen eind 1988, mede door de tegenstand van het Algemeen Christelijk Werk(nem)ersverbond Algemeen Christelijk Werknemersverbond
Het Algemeen Christelijk Werkersverbond werd gesticht op 17 juli 1921 en in 1991 herdoopt als ACW Koepel van Christelijke Werknemers. In 2014 werd de organisatie omgevormd tot Beweging.ne... Lees meer , niet in de regering terechtkwamen, bleef hij volksvertegenwoordiger. Hij zat vanuit de oppositie een zogenaamd liberaal schaduwkabinet voor, een werkwijze die hij ook al ten tijde van de PVV jongeren had uitgeprobeerd. In de zomer van 1989 volgde Verhofstadt Annemie Neyts op als voorzitter van de liberale partij.

Na de parlementsverkiezingen van 24 november 1991 (‘Zwarte Zondag’) kwam Verhofstadt aan zet als formateur. Hij slaagde er niet in om een regering te vormen. Jean-Luc Dehaene Dehaene, Jean-Luc
Lees meer deed dat wel en bracht een regering op de been die samengesteld was uit vertegenwoordigers van de Christelijke Volkspartij (CVP) Christelijke Volkspartij
Lees meer en de Socialistische Partij (SP) Vooruit
Lees meer . Het betekende voor Verhofstadt een extra stimulans om een liberale verruimingsbeweging op gang te brengen. Op het stichtingscongres van 12 november tot 15 november 1992 werd de PVV opgeheven. De partij Vlaamse Liberalen en Democraten (VLD) Vlaamse Liberalen en Democraten
Lees meer kreeg Guy Verhofstadt als eerste voorzitter.

In 1992 werd de PVV omgevormd tot de partij Vlaamse Liberalen en Democraten (VLD). (Liberas)

Bij de parlementsverkiezingen van 1995 slaagde de VLD er evenwel niet in om tot de regering toe te treden. Verhofstadt nam ontslag als voorzitter. Hij bleef VLD-senator (sinds 1993), kreeg de titel minister van Staat (1995), werd in 1995 ondervoorzitter van de Senaat en was een van de stuwende krachten van de Parlementaire commissie van onderzoek betreffende de gebeurtenissen in Rwanda (1997), opgericht naar aanleiding van de dood van tien Belgische militairen op vredesmissie in Rwanda en de volkerenmoord in dat land (1993-1994). 

Nadat hij weer werd verkozen als VLD-voorzitter (7 juni 1997), leidde hij mede dankzij de dioxinecrisis zijn partij naar een verkiezingsoverwinning (13 juni 1999). Verhofstadt kon mede dankzij de steun van Louis Michel van de Franstalige liberale zusterpartij premier worden van een regering van liberalen, socialisten en groenen. De VLD was net iets groter geworden dan de christendemocraten en zp uitgegroeid tot de grootste partij in Vlaanderen.

Op het VLD-congres van 16-17 november 2002 rondde Verhofstadt een volgende verruimingsoperatie af met de komst van politici van CD&V en de Volksunie Volksunie
Tussen 1954 en 2001 bepaalde de Volksunie (VU) als Vlaams-nationalistische partij mee de politieke evolutie in België, van unitaire staat tot federaal koninkrijk. Ze groeide uit tot de tw... Lees meer ( iD21 ID21
ID21 was een politieke beweging die in 1998 boven de doopvont werd gehouden door Volksunie (VU)-politicus Bert Anciaux. Eind november 1997 kreeg de Brusselse VU’er van zijn partij de toel... Lees meer -Spirit). Bij de verkiezingen van 18 mei 2003 haalde de VLD de hoogste score sinds de oprichting van de partij (met 25% van de Nederlandstalige kiezers). Premier Verhofstadt zette in enkele weken tijd een nieuwe regering op de rails, zij het dat de ecologische partijen wegens het niet behalen van de kiesdrempel niet meer aan boord konden.

In 2004 kwam het binnen de liberale partij tot hevige interne strubbelingen rond het thema van het migrantenstemrecht. Verhofstadt verdedigde het voortbestaan van zijn regering en botste met partijvoorzitter Karel de Gucht als voorstander van een strenger beleid. Bij de verkiezingen voor het Vlaams Parlement (13 juni 2004) waren de gevolgen zichtbaar. Ondanks het kartel met de partij VIVANT verloor VLD bij deze verkiezingen. Het was de voorbode van het forse verlies dat Verhofstadt en zijn partij (inmiddels omgedoopt tot Open Vld) te slikken kregen bij de federale verkiezingen in 2007. Een belangrijke twistappel in de verkiezingscampagne was de communautaire problematiek rond de splitsing van de kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde. Het thema woog zo zwaar op de onderhandelingen dat ook verkiezingsoverwinnaar (het kartel CD&V- N-VA Nieuw-Vlaamse Alliantie
De N-VA is op electoraal vlak de meest succesvolle Vlaams-nationalistische partij ooit en slaagde er ook in om de grootste Belgische partij te worden. Ze zit bijna 20 jaar in de Vlaamse R... Lees meer ) het moeilijk had om een nieuwe regering op de been te brengen.

Na maanden vruchteloos onderhandelen was de enige uitweg het lanceren van een interim-regering voor een duidelijk afgebakende periode en met welbepaalde bevoegdheden onder leiding van Guy Verhofstadt. Eind maart 2008 nam Yves Leterme Leterme, Yves
Yves Leterme (1960) was christendemocratisch minister-president (2004-2007) van de Vlaamse Regering en eerste minister (2008-2011) van de federale regering. Hij ijverde voor confederalism... Lees meer de leiding over en dat betekende het einde van de regering-Verhofstadt III. Verhofstadt verving in 2009 nog even Bart Somers Somers, Bart
Lees meer als interim-voorzitter van Open Vld.

Vehofstadts blik was intussen volop op Europa gericht. Reeds in de eerste maanden van zijn premierschap (eind 1999) had hij blijk gegeven van zijn Europese ambities door bezoeken aan François Chirac en Lionel Jospin (Frankrijk), Tony Blair (Verenigd Koninkrijk) en Gerhard Schröder (Duitsland). De premier gold in 2004 ook als een ernstige kandidaat om voorzitter van de EU Europa
Lees meer -commissie te worden, maar haalde het uiteindelijk niet. Eind 2005 publiceerde Verhofstadt het boek De Verenigde Staten van Europa waarin hij zijn visie op een sterk Europa uiteenzette. Hiervoor ontving hij in 2007 de prestigieuze Europese prijs Prix du Livre Européen.

Verhofstadt was lijsttrekker van Open Vld bij de Europese verkiezingen van 2009. Met ruim een half miljoen voorkeurstemmen werd Verhofstadt de onbetwiste koploper van de Europese kandidaten in België. De daaropvolgende Europese verkiezingen (2014 en 2019) bleef hij de lijsttrekker van de Vlaamse liberalen en werd hij telkens verkozen. In het Europees Parlement profileerde hij zich als een van de kopstukken van de liberale fractie ALDE waarvan hij de leiding kreeg (2009-2019). Eind 2013 greep Verhofstadt naast het voorzitterschap van de Europese Commissie. In 2016 werd hij Brexitcoördinator van het Europees Parlement en voorzitter van de stuurgroep voor de Brexit. Op 1 april 2021 kreeg hij het medevoorzitterschap van de Conferentie over de toekomst van Europa.

Ideologie en standpunten

De beginjaren: sociaalliberaal

Guy Verhofstadt stond in zijn studentenjaren aanvankelijk voor een sociaalliberalisme. Eind jaren 1970 legde hij samen met zijn generatiegenoten de krachtlijnen vast voor het liberalisme van de toekomst (congres van Kortrijk, 26-28 oktober 1979). In de brochure Het radicaal manifest. Handvest voor een nieuwe liberale omwenteling lag de klemtoon op de ideologische aspecten van het liberalisme. De vraag naar minder overheid overheerste. De inspiratie voor dit radicale liberalisme vonden Verhofstadt en zijn medestanders bij liberale (economische) denkers als Milton Friedman, James Buchanan, Henri Lepage en Jean Meo. Ook de ideeën van Friedrich Hayek zorgden voor inspiratie. De term neoliberalisme werd manifest uitgesproken. In zijn eerste periode als PVV-voorzitter concentreerde hij zich daarom vooral op de begrotingsproblematiek en het financiële herstelbeleid.

Dit was ook zijn profiel als minister in de regering-Martens VI. Wilfried Martens Martens, Wilfried
Lees meer omschreef de jonge Verhofstadt in zijn memoires als onstuimig maar niet onsympathiek en karakteriseerde hem zelfs als de Mozart van de Belgische politiek. Het strikte budgettaire en financiële beleid dat Verhofstadt als minister van Begroting hanteerde leidde tot besparingen, waarna er sociaal protest uitbrak. Het was merkwaardig genoeg uiteindelijk een communautaire kwestie die leidde tot de val van de regering – al was dat volgens sommigen maar een voorwendsel. De druk vanuit de christelijke zuil en met name vanuit de syndicale vleugel daarvan leidde ertoe dat Verhofstadt buitenspel kwam te staan bij de regeringsvorming.

Guy Verhofstadt signeert zijn boek [i]Pleidooi voor een open samenleving, het vierde Burgermanifest[/i], 2006. (Liberas)

Communautaire vraagstukken stonden nauwelijks op de agenda van de PVV in de jaren 1980. Toen Verhofstadt aan een politieke herbronning begon had hij er aanvankelijk ook weinig aandacht voor. In de vier Burgermanifesten die hij publiceerde tussen 1989 en 2006 is de aandacht voor de thematiek nogal wisselend. Het eerste Burgermanifest (1989) richtte zich vooral op brede politieke hervorming en legde de basis voor de verruiming en de omvorming van de PVV. Het tweede Burgermanifest (1992) (De Weg naar Politieke Vernieuwing) besteedde wel aandacht aan thema’s die voor de Vlaamse beweging belangrijk waren. De invloed van de toenadering tussen Verhofstadt en de Volksunie en de daaruit voortvloeiende verruimingsbeweging ligt ongetwijfeld mee aan de basis daarvan. De tekst pleitte voor een definitieve federalisering Federalisme
Sinds het begin van de 20ste eeuw behoort federalisme tot het programma van eerst de Waalse en vervolgens ook de Vlaamse beweging. Vanaf 1970 is de transformatie van België van unitaire t... Lees meer van België, waarin de gewesten en de gemeenschappen zelfstandige financiële en fiscale bevoegdheden zouden hebben. Verhofstadt verdedigde de onaantastbare taalgrenzen Taalgrens
Het begrip ‘taalgrens’ verwijst in het algemeen naar een grens die twee bevolkingsgroepen die een verschillende taal spreken van elkaar scheidt en in het bijzonder naar de grens tussen he... Lees meer , de rechtstreekse verkiezing van deelraden en een gewaarborgde vertegenwoordiging van de Vlamingen in de organen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Hij pleitte voor een nieuwe staatshervorming Staatshervorming
Tussen 1970 en vandaag werden zes staatshervormingen doorgevoerd die België omvormden van een unitaire in een federale staat met drie gewesten, het Vlaamse, het Waalse en het Brussels Hoo... Lees meer . Pas ruim 20 jaar later werkte hij samen met enkele anderen nog eens een nieuwe (liberale) visie uit op de staatshervorming. In de publicatie Een Beter België. Een federale toekomst voor ons land toonde Guy Verhofstadt zich een tegenstander van het confederalisme en pleitte hij voor een federale kieskring.

VLD: communautair bewustzijn

De evolutie in Verhofstadts denken over communautaire problemen werd weerspiegeld in zijn politieke besluitvorming. Tijdens de besprekingen na de verkiezingen van 1991 werd duidelijk dat er overeenstemming te vinden was tussen de inzichten van de liberale politicus en de ideeën van Jaak Gabriëls Gabriëls, Jaak
Jaak Gabriëls (1943-2024) werd in 1965 actief in de Volksunie (VU). Hij werd burgemeester in Bree, volksvertegenwoordiger en in 1986 partijvoorzitter van de VU. Hij trachtte de partij inh... Lees meer , de voorzitter van de Volksunie. De toenadering rond de jaarwisseling 1991-1992 zorgde bij politieke waarnemers voor enige verwondering. Sinds het unitarisme van toenmalig PVV-voorzitter Omer Vanaudenhove Vanaudenhove, Omer
Omer Vanaudenhove (1913-1994) was al vroeg betrokken bij de liberale partij en werd burgemeester van Diest (1947-1958 en 1976-1978), senator en minister van Openbare Werken en Wederopbouw... Lees meer in de jaren 1960 was er steeds een zekere spanning geweest tussen de PVV en de VU. Een gezamenlijke tekst met als titel Krachtlijnen voor een nieuw beleid in Vlaanderen pleitte voor een definitieve staatshervorming en tekende de krachtlijnen uit voor een sterk Vlaams beleid. Verhofstadt zag zich als bruggenbouwer en zag als politicus een kans om te komen tot een brede volkspartij en het veroveren van de politieke macht.

Jaak Gabriëls (tweede van links) en André Geens (uiterst rechts) van de Volksunie op het stichtingscongres van de VLD in november 1992. (Liberas)

Verhofstadt slaagde er niet in om de Volksunie volledig te integreren. Op het stichtingscongres van de VLD in november 1992, een jaar na ‘ Zwarte Zondag Zwarte Zondag
“Zwarte zondag” was de benaming voor de doorbraak van het Vlaams Blok (VB) bij de Kamer- en Senaatsverkiezingen van 24 november 1991. De overwinning zorgde voor een politieke schokgolf en... Lees meer ’, doken er wel kopstukken op die de overgang maakten, waaronder Gabriëls. In het programma van de vernieuwde partij was de invloed van deze Vlaamsgezinde vleugel duidelijk. Guy Verhofstadt koppelde deze inzichten aan zijn ideeën over de rol van de staat en aan zijn sociaaleconomische visie. Volgens hem was België door toedoen van de Waalse Parti Socialiste te veel gericht op het Zuid-Europese model, dat hij als immobiel bestempelde. Zelf zag hij meer toekomst in het Nederlandse of Britse model. Om in Vlaanderen de noodzakelijke sociaaleconomische en politieke veranderingen door te voeren, was het nodig om Vlaanderen los te weken uit de eveneens immobiele Belgische structuur. Verhofstadt pleitte niet voor het separatisme, maar wilde wel dat Vlaanderen fiscale autonomie en ruimere bevoegdheden inzake sociale zekerheid kreeg.

De regeringen-Verhofstadt: communautaire pragmatiek

Pas zeven jaar na de oprichting van de VLD kreeg Verhofstadt de kans om zijn politieke ideeën in de praktijk uit te voeren. De paars-groene regering-Verhofstadt I (1999-2003) ondernam actie op tal van gebieden, waarbij ethische thema’s achteraf het meest tot de verbeelding spraken (euthanasie, homohuwelijk). Met partijgenoot Patrick Dewael aan het hoofd van de Vlaamse Regering en met een oog gericht op de verder imploderende Volksunie stelde Verhofstadt voor om de communautaire spanningen op rustige en bedachtzame wijze op te lossen. Onder druk van de Volksunie (zijn regeringspartner in de Vlaamse Regering) en de Franstalige regeringspartijen PS en Ecolo kwam het onderwerp prominenter op de agenda.

Verhofstadt realiseerde in deze regeringsperiode de zogenaamde vijfde staatshervorming met de Lambermont-akkoorden Lambermontakkoord
Na de verkiezingen van 1999, vormden socialisten, liberalen, groenen en VU&ID een coalitie onder leiding van premier Verhofstadt. Op 16 oktober 2000 kwam het Lambermontakkoord tot st... Lees meer . De realiteit had uitgewezen dat eerder ingenomen standpunten niet volledig konden worden gerealiseerd. Voor Verhofstadt als premier was een goed functionerende regering een compromis waard. Voor Verhofstadt als Vlaams liberaal politicus was een onverwacht bijkomend voordeel de vaststelling dat de Volksunie ten gevolge van deze voorstellen hopeloos verdeeld was. Een nieuwe groep Vlaams-nationale kopstukken zette de stap naar de VLD. De aantrekkingskracht van de tien jaar voordien opgestarte verruimingsoperatie was nog niet verminderd. Verhofstadt kon zijn droom om over de grootste partij te beschikken even realiseren bij de nationale verkiezingen van 2003.

Ook de regering-Verhofstadt II (bestaande uit liberalen en socialisten plus Spirit) dacht de communautaire thema’s opzij te kunnen laten liggen. De discussie rond de mogelijke splitsing van de kiesomschrijving Brussel-Halle-Vilvoorde woog echter zwaar op de paarse regering. Het thema speelde reeds mee in de campagnes voor de Vlaamse verkiezingen van 13 juni 2004. Het verkiezingsresultaat bracht met Yves Leterme een christendemocratische premier aan zet in Vlaanderen. In de Vlaamse regeringsverklaring werd geijverd voor een ‘onverwijlde splitsing’ van Brussel-Halle-Vilvoorde. Het leverde maanden van hevige politieke discussies op. Het was een knoop die ook Verhofstadt niet kon of wilde ontwarren. Volgens beproefd recept schoof Verhofstadt de besprekingen naar een apart orgaan, een Interministeriële Conferentie voor Institutionele Hervormingen. Hij vermeed handig dat het tot een strijd kwam in het parlement, waar intussen zes wetsvoorstellen rond deze thematiek waren ingediend. In de lente van 2005 werd duidelijk dat een oplossing niet tot de mogelijkheden behoorde. Zonder veel tegenstand kreeg Verhofstadt het onderwerp in de koelkast (‘Au frigo’).

Verhofstadt volgde eens te meer de logica dat het voortbestaan van zijn regering belangrijker was dan dit communautaire dossier. In de daaropvolgende (ook wel eens presidentieel genoemde) verkiezingscampagne speelde hij onder druk van zijn populaire tegenstander Leterme toch nog eens op de communautaire viool. Een van de verkiezingsaffiches was in twee talen opgesteld en titelde Non au séparatisme – Neen aan separatisme. Volgens Verhofstadt was een keuze voor de eerste minister een stem tegen diegenen die het land wilden splitsen. De publieke opinie oordeelde er anders over. Samen met de opkomst van de Lijst Dedecker en het succes van het kartel CD&V-N-VA leidde dit tot een nederlaag van Verhofstadt en zijn partij bij de federale verkiezingen van 10 juni 2007.

Verkiezingsaffiche 'Neen aan separatisme' van Guy Verhofstadt voor de parlementsverkiezingen 2007. (Liberas)

Overwinnaar Leterme slaagde er echter niet in om de formatie tot een goed einde te brengen en Verhofstadt kwam terug aan zet. In het verslag aan de koning in het kader van zijn informatie- en formatieopdracht had hij het uitdrukkelijk over een nieuw federaal pact met homogenere bevoegdheden, de aanpassing van de financieringsregeling tussen de federale overheid en de gefedereerde entiteiten, de versterking van de federatie, de hervorming van het tweekamerstelsel, de rol van Brussel Brussel
In de geschiedenis van de Vlaamse beweging speelde Brussel een unieke rol vanwege haar hoofdstedelijke functies, economische aantrekkingskracht en als symbool van verfransing, die zich v... Lees meer -Hoofdstad en het probleem Brussel-Halle-Vilvoorde.

Op 21 december 2007 ging officieel de tussentijdse regering-Verhofstadt III van start. De regering werkte binnen een afgebakende termijn (tot 20 maart 2008). Het door Verhofstadt voorgestelde regeringsprogramma bestond uit 10 punten en werd aangevuld met maatregelen om het slepende communautaire probleem te ontmijnen. Hij bouwde verder op ideeën die hij het jaar voordien reeds had uiteengezet tijdens de nieuwjaarstoespraak voor de zogenaamde gestelde lichamen en op een VLD-studiedag (februari 2007): principes zoals subsidiariteit, transparante bevoegdheidsverdeling, samenwerking, gelijkheid, financiële verantwoordelijkheid en solidariteit. Verhofstadt pleitte voor een evenwicht met sterke regio’s in een sterke federale staat en voor een federale kieskring. Zelf zag de interim-premier deze beginselen nu als de keuze voor een ‘derde weg’, een weg tussen het immobilisme van de Franstalige kant en het separatisme dat sterk leefde aan Vlaamse zijde.

De reacties op de ideeën van Verhofstadt waren gemengd, vooral omdat iedere betrokken partij er zowel voor- als nadelen in zag. Gezien de ervaring die Verhofstadt intussen had met het onderhandelen van compromissen, het vertrouwen dat hij hierdoor nog steeds genoot bij een groot deel van de publieke opinie en de moeilijke situatie waarin het land was verzeild door de regeringsformatie en een minder gunstige internationale financieel-economische situatie, leek Verhofstadt voor velen (voor even) de juiste man op de juiste plaats.

Europa: een nieuw blikveld

Na de overdracht van de regering aan Yves Leterme en een nieuwe focus op Europa keek de gewezen premier eerder met een afstandelijke blik terug op communautaire kwesties. Bij herhaling liet hij zich in interviews eerder negatief uit over het nationalisme als ideologie en over het feit dat nationalisten niet houden van federale structuren. In de publicatie uit 2014 schetste hij wel nog de federale toekomst voor België België
Geen Vlaamse beweging zonder België. Het is ook onmogelijk om België te begrijpen zonder de geschiedenis van de Vlaamse beweging erbij te betrekken. Tussen het ontstaan van een culturele ... Lees meer maar dit leverde verder geen concrete acties op. Zijn blik was vanaf dan meer gericht op Europa en internationale kwesties.