Zwartberg

De sluiting

De Belgische steenkoolmijnen boekten in de jaren 1960 grote verliezen, onder meer door de dalende consumptie en de invoer van goedkopere buitenlandse steenkool. De verlieslatende sector woog zwaar door op de nationale begroting. Overheidsmaatregelen konden niet uitblijven. Op 22 december 1965 maakte de regering- Harmel Harmel, Pierre
De Franstalige christendemocraat Pierre Harmel (1911-2009) was nauwelijks acht maanden premier van België, maar meermaals minister. Hij werd ook voorzitter van de Senaat. Het Centrum van ... Lees meer de sluiting van vijf Waalse mijnen en die van Zwartberg (Genk) bekend. De sluiting veroorzaakte grote sociale onrust in Limburg Limburg
Lees meer omdat de steenkoolmijnen een van de weinige industriële werkgevers in de provincie waren. Aangezien Zwartberg een van de meest moderne en minst verlieslatende mijnen in België was, werd de sluiting aangevoeld als een compensatie voor de stopzetting van de Waalse mijnen.

Naast diverse syndicale acties van het Algemeen Christelijk Vakverbond (ACV) Algemeen Christelijk Vakverbond
Het Algemeen Christelijk Vakverbond (1912) is de overkoepelende organisatie van het christelijk syndicalisme in België. Lees meer en het Algemeen Belgisch Vakverbond (ABVV) Algemeen Belgisch Vakverbond
Het Algemeen Belgisch Vakverbond (ABVV) werd opgericht in 1945 en was de voortzetting van eerdere overkoepelende socialistische syndicale organisaties. Het ABVV paste vanaf de jaren 1960 ... Lees meer werd het protest gekanaliseerd via de oprichting van het Aktiecomité der Mijnstreek (AdM). Het AdM stond onder leiding van Rik Vandekerckhove Vandekerckhove, Rik
Rik Vandekerckhove (1932-1990) was een Vlaams orthopedisch chirurg en politicus voor de Volksunie. Van 1977 tot 1979 was hij minister van Wetenschapsbeleid. Lees meer en bestond uit leden van de Vlaamse Volksbeweging (VVB) Vlaamse Volksbeweging
De Vlaamse Volksbeweging (VVB) was een Vlaams-nationalistische drukkingsgroep, die werd opgericht in 1952 en tot het begin van de jaren 1970 een breder publiek mobiliseerde voor Vlaamsge... Lees meer en de Genkse Volksunie (VU) Volksunie
Tussen 1954 en 2001 bepaalde de Volksunie (VU) als Vlaams-nationalistische partij mee de politieke evolutie in België, van unitaire staat tot federaal koninkrijk. Ze groeide uit tot de tw... Lees meer , waaronder Jozef Olaerts Olaerts, Jozef
Jozef Olaerts (1914-1990) was een Vlaams-nationalistisch politicus uit Limburg. Hij trad op als VNV-oorlogsburgemeester van Genk (1942-1944), VU-volksvertegenwoordiger voor het arrondiss... Lees meer , Isidoor Vandueren, Jan Maesen en Désiré Dylst. Secretaris was Jaak Cuppens, toen provinciaal vrijgestelde van de VU-Limburg.

Het verloop van de staking

Op 22 januari 1966 organiseerde de VVB een betoging in Genk. Het volledige kaderpersoneel, samen met een aantal arbeiders en bedienden, vormde een belangrijke groep in de betoging. Ook het VU-partijbestuur schaarde zich uitdrukkelijk achter de mijnwerkers. Sinds de partijcongressen van 1962 en 1963 werkte de VU aan een socialer imago. De Zwartbergcrisis bood een gedroomde kans om dit waar te maken.

Toen op 27 januari 1966 de eerste ontslagbrieven uitgereikt werden, brak een spontane staking uit, ondersteund door de vakbonden. De gespannen sfeer werd verder versterkt door het aanrukken van de rijkswacht met zwaar materiaal. De eerste ongeregeldheden braken uit op 29 januari toen een door het AdM georganiseerde geldomhaling in Hasselt op vraag van de burgermeester door de rijkswacht verhinderd werd. Een dag later kwam de kwestie in een stroomversnelling door de aankomst van enkele honderden leden van de Vlaamse Militanten Orde (VMO) Vlaamse Militanten Orde (1950-1971)
De Vlaamse Militanten Orde was een Vlaams-nationale militantenorganisatie die werd opgericht in 1950, aanvankelijk ter ondersteuning van de Vlaams-nationale partijpolitiek. Lees meer uit Antwerpen. Zware rellen braken uit toen de rijkswacht probeerde te verhinderen dat de VMO-manifestanten de mijnen zouden bereiken. De gemoederen raakten nog sterker verhit door het bericht dat de vakbonden een akkoord hadden gesloten met de mijndirectie (o.a. tijdelijke opschorting van de ontslagen en de overplaatsing van arbeidskrachten naar andere mijnen in Limburg) en zich dus feitelijk bij een sluiting hadden neergelegd.

Op 31 januari liep de situatie volledig uit de hand. In een poging van de mijnwerkers om de staking uit te breiden tot de mijn van Winterslag kwam het opnieuw tot hevige schermutselingen met de ordehandhavers. Daarbij vielen verschillende zwaargewonden en twee doden: Jan Latos werd in de rug geraakt door rijkswachtkogels en Valeer Sclep overleed na een traangasgranaat in het gezicht te hebben gekregen. Als reactie nam de staking nog uitbreiding. In een poging de escalerende situatie in te tomen trokken onder meer Vandekerckhove en Olaerts naar Brussel voor een nachtelijk onderhoud met koning Boudewijn van Saksen-Coburg, Boudewijn I
Boudewijn (1930-1993) moest als gevolg van de koningskwestie op jonge leeftijd en onvoorbereid zijn vader opvolgen. Zijn koningschap werd getekend door de Congolese dekolonisatie, staatsh... Lees meer . De regering besliste ondertussen om de rijkswacht terug te trekken en te vervangen door paracommando’s, waarop de rust enigzins terugkeerde.

De afloop van het conflict

De VU kwam tijdens het conflict in Zwartberg onder grote druk te staan. Regering en vakbonden verweten de VU de staking politiek te exploiteren en gaven de partij de schuld van de bloedige incidenten. Partijvoorzitter Frans van der Elst Van der Elst, Frans
Frans van der Elst (1920-1997) was repressieadvocaat, medestichter van de Volksunie en voor die partij twintig jaar voorzitter (1955-1975) en bijna dertig jaar parlementslid (1958-1985).... Lees meer trachtte deze beschuldigingen te weerleggen tijdens een toespraak in het parlement en stelde net het regeringsbeleid verantwoordelijk. In de pers werd het optreden van de rijkswacht ondertussen algemeen veroordeeld en op verschillende plaatsen in Vlaanderen kwamen solidariteitsacties voor de mijnwerkers tot stand.

Uiteindelijk zwakte de regering haar standpunt af. In de Akkoorden van Zwartberg (2 februari 1966) tussen de vakbonden, het mijnbestuur, het kolendirectorium en de regering werd beslist dat Zwartberg pas zou worden gesloten nadat alle arbeiders elders een nieuwe baan hadden gevonden. De stakers hervatten daarop het werk.

De regering kwam sterk verzwakt uit het conflict. Een detailkwestie in de hervorming van de ziekteverzekering bracht haar enkele dagen later (11 februari 1966) ten val. Ook de vakbonden boeten sterk aan gezag in. Velen verweten de syndicaten een te ‘meegaande’ opstelling met het regeringsstandpunt. De VU kreeg daarentegen de wind in de zijlen. De partij kon rekenen op de sympathie van een groot deel van de bevolking in de mijnstreek. Haar doorbraak in Limburg bij de parlementsverkiezingen van 1968 was hier een direct gevolg van.