Marsen op Brussel

De Mars(en) op Brussel werden georganiseerd met de bedoeling de op 25 april 1961 geïnstalleerde regering Lefèvre Lefèvre, Theo
Theo Lefèvre (1914-1973) was een advocaat en politicus voor de Christelijke Volkspartij. Hij zetelde in de Kamer en was minister en premier in een periode van belangrijke wetgevende initi... Lees meer - Spaak Spaak, Paul-Henri
Paul-Henri Spaak (1899-1972) was een Franstalige socialistische politicus die een rol speelde in talrijke communautaire kwesties. Lees meer onder druk te zetten. De pacificatie van de taalproblematiek door aanpassingen van de taalwetgeving Taalpolitiek en -wetgeving
Situaties van taalonderdrukking vindt men wereldwijd. Daarom besteedt deze bijdrage eerst aandacht aan gehanteerde taalpolitieke strategieën. Ook in België verzette een gedomineerde taalg... Lees meer in bestuurszaken en in het onderwijs Onderwijs
Lees meer en het vastleggen van de taalgrens Taalgrens
Het begrip ‘taalgrens’ verwijst in het algemeen naar een grens die twee bevolkingsgroepen die een verschillende taal spreken van elkaar scheidt en in het bijzonder naar de grens tussen he... Lees meer was immers een van de centrale punten in de regeringsverklaring van deze rooms-rode coalitie.

Organisatie

De organisatie van de marsen was in handen van het Vlaams Aktiekomitee voor Brussel en Taalgrens (VABT) Vlaams Aktiekomitee Brussel en Taalgrens
Lees meer , dat 48 Vlaamse culturele verenigingen en drukkingsgroepen verenigde. De Vlaamse Volksbeweging (VVB) Vlaamse Volksbeweging
De Vlaamse Volksbeweging (VVB) was een Vlaams-nationalistische drukkingsgroep, die werd opgericht in 1952 en tot het begin van de jaren 1970 een breder publiek mobiliseerde voor Vlaamsge... Lees meer ontpopte zich hierin als de belangrijkste voortrekker. Geruggesteund door het succes van de “Geen Talentelling-dag” in 1959 overhandigde het VABT in mei 1961 aan de fractieleiders van de Kamer en de Senaat een memorandum, waarin voor oktober van dat jaar een betoging in Brussel Brussel
In de geschiedenis van de Vlaamse beweging speelde Brussel een unieke rol vanwege haar hoofdstedelijke functies, economische aantrekkingskracht en als symbool van verfransing, die zich v... Lees meer werd aangekondigd. Het eisenpakket omvatte de afschaffing van de talentellingen Taaltelling
Talentellingen waren gekoppeld aan de tienjaarlijkse volkstellingen in België (1846-1947). De resultaten hadden grote gevolgen voor het taalstatuut van de gemeenten rond Brussel-hoofdsta... Lees meer , de begrenzing van de Brusselse agglomeratie tot 19 gemeenten, de afschaffing van alle taalfaciliteiten Faciliteiten
Al sinds de eerste taalwet (1873) voorzag de wetgever in faciliteiten. Deze tegemoetkomingen gaven aanleiding tot tegengestelde interpretaties door Nederlandstaligen en Franstaligen, zo ... Lees meer in de Brusselse randgemeenten, de vastlegging van de taalgrens Taalgrens
Het begrip ‘taalgrens’ verwijst in het algemeen naar een grens die twee bevolkingsgroepen die een verschillende taal spreken van elkaar scheidt en in het bijzonder naar de grens tussen he... Lees meer , de uitschakeling van alle uitingen van verfransing in Vlaanderen, de tweetaligheid Tweetaligheid
Lees meer van Brussel, de vernederlandsing van het bedrijfsleven Bedrijfsleven
Onder impuls van intellectuelen, ondernemers en gesalarieerde kaders verkreeg de Vlaamse beweging een economische oriëntatie. De uitbouw van een Vlaams bedrijfsleven behelsde een politiek... Lees meer in Vlaanderen, de eentaligheid in en splitsing van de centrale besturen en een zetelaanpassing in het parlement.

Er werden een 750-tal plaatselijke actiecomités opgericht, die de medewerking kregen van heel wat gemeentebesturen. Ook de Vlaamse katholieke kranten reageerden zeer positief. De druk van het VABT op de Vlaamse Kamerleden en Senatoren van de nog unitaire Christelijke Volkspartij (CVP) Christelijke Volkspartij
Lees meer en van de Volksunie (VU) Volksunie
Tussen 1954 en 2001 bepaalde de Volksunie (VU) als Vlaams-nationalistische partij mee de politieke evolutie in België, van unitaire staat tot federaal koninkrijk. Ze groeide uit tot de tw... Lees meer leidde ertoe dat de twee partijen zich achter de concrete doeleinden van de betoging schaarden. Een delegatie van 50 CVP-parlementsleden onder leiding van Jos de Saeger De Saeger, Jos
Jos de Saeger (1911-1998) voerde als CVP-politicus in Mechelen en als minister van Openbare Werken een beleid van economische expansie en ijverde als partijleider voor een verregaande fed... Lees meer , die toen voorzitter was van de Vlaamse vleugel van de CVP en nationaal ondervoorzitter, zou aan de betoging deelnemen, net zoals de voltallige VU-fractie. Er kwam ook steun van het Algemeen Christelijk Werk(nem)ersverbond (ACW) Algemeen Christelijk Werknemersverbond
Het Algemeen Christelijk Werkersverbond werd gesticht op 17 juli 1921 en in 1991 herdoopt als ACW Koepel van Christelijke Werknemers. In 2014 werd de organisatie omgevormd tot Beweging.ne... Lees meer . Ondanks het pluralistisch karakter van het VABT kreeg de Mars geen officiële steun van de door Franstaligen gedomineerde Belgische Socialistische Partij (BSP) Belgische Socialistische Partij
Lees meer en van de liberale partij Liberale Partij (1846-1961)
Lees meer , die zich vanaf 1961 onder de naam Partij voor Vrijheid en Vooruitgang (PVV) Partij voor Vrijheid en Vooruitgang
Lees meer een uitdrukkelijk Belgisch-nationaal imago aanmat. Het Willemsfonds Willemsfonds
Het Willemsfonds (1851-heden) is een liberaal-vrijzinnige culturele vereniging en drukkingsgroep die het gebruik van het Nederlands promoot en ondersteunt. Lees meer nam als organisatie niet deel aan de betoging, maar liet zijn leden vrij. Het Liberaal Vlaams Verbond Liberaal Vlaams Verbond
Liberaal Vlaams Verbond (LVV) is een autonome, sociaal-progressieve, liberale en Vlaamsgezinde vereniging die werd opgericht in 1913. Van een overkoepelend en coördinerend orgaan voor lib... Lees meer en het Vermeylenfonds August Vermeylenfonds
Het August Vermeylenfonds, opgericht in 1945 door Vlaamse socialisten, beoogde de versmelting van socialistische en Vlaamse idealen. In de jaren 1960 en 1970, onder leiding van Gerlo, koo... Lees meer steunden de Mars.

De eerste Mars

Beide betogingen werden georganiseerd onder het motto 'tegen verfransing en broodroof', dat de culturele en sociaaleconomische eisen van de Vlamingen gebald samenvatte. De eerste Mars, op 22 oktober 1961, werd een groot succes. De verwachting van het VABT (25.000 betogers) werd ruimschoots overschreden. Volgens het VABT waren er 100.000 betogers, volgens de Rijkswacht 63.400. Dit deelnemersaantal werd later door geen enkele Vlaamsgezinde betoging in België geëvenaard, laat staan overtroffen.

Het Vlaamse machtsvertoon in Brussel toonde aan dat er rekening moest worden gehouden met de Vlaamse eisen. De betoging lag ook aan de basis van een groeiende Vlaamse bewustwording en versterkte bij vele Vlamingen het vertrouwen in en de betrokkenheid bij de Vlaamse beweging. De keerzijde was dat er een francofone tegenmobilisatie op gang kwam, zodat de sfeer waarin de regering en het parlement dienden te werken de beoogde pacificatie sterk bemoeilijkte.

De tweede Mars

Na de aankondiging van een tweede Mars op Brussel vond een aantal voorvallen plaats die de gemoederen ophitsten. De liberale Brusselse burgemeester Lucien Cooremans (1899-1985) weigerde aanvankelijk toestemming te geven voor de betoging uit vrees voor rellen, nadat zowel het Mouvement populaire wallon (MPW) Mouvement Populaire Wallon
Lees meer als door het Front de Défense de Bruxelles een tegenbetoging hadden aangekondigd. Andere incidenten in de aanloop naar de tweede Mars waren onder meer een bomaanslag op de VAB-VTB Vlaamse Automobilistenbond
Lees meer -lokalen in Antwerpen op 21 juli 1962 en enkele relletjes in de Voerstreek Voeren
Lees meer tussen 10 en 15 augustus 1962.

Het VABT riep ook deze keer op tot eendracht onder de Vlamingen, maar dat lukte niet zo goed als bij de eerste Mars. Verschillende groepen vonden de tweede Mars niet opportuun en wezen op het gevaar van een te uitdagende Vlaamse aanpak. Alle grote politieke partijen en de meeste klassieke middenveldorganisaties hielden zich afzijdig. Zowel de CVP als het Liberaal Vlaams Verbond en het Vermeylenfonds namen – in tegenstelling tot bij de eerste Mars – niet officieel deel aan deze tweede betoging, maar lieten hun leden wel vrij om persoonlijk deel te nemen. De BSP en de PVV veranderden hun standpunt niet en kantten zich ook tegen deze tweede Mars.

Niettemin was de tweede Mars op Brussel op 14 oktober 1962 opnieuw een succes. Het VABT sprak van een verdubbeling van het aantal deelnemers, maar de Rijkswacht hield het bij 41.000, lager dus dan het aantal betogers bij de eerste Mars. De incidenten waren evenwel ernstiger. Langs de straten stonden Franstalige tegenbetogers die bordjes met de tekst ‘keer terug naar uw dorp’ droegen, er werd ‘Sieg Heil’ geroepen en de Hitlergroet werd gebracht. Aan de Beurs bekogelden honderden tegenbetogers de Vlaamse manifestanten met allerlei projectielen. De eerste Mars was een succes dat iedereen verraste en vormde een duidelijk signaal voor de politici. Het VABT omschreef de tweede Mars als een mokerslag ten overstaan van de twijfelaars en tegenstanders die aan de Vlaamse eisen wilden voorbijgaan.

Het akkoord van Hertoginnedal

Kort na deze tweede Mars werd op 31 oktober 1962 het wetsontwerp betreffende de vastlegging van de taalgrens goedgekeurd. Diezelfde maand trok de regering de bespreking van de taalontwerpen betreffende onderwijs en bestuurszaken naar zich toe. Het akkoord van Hertoginnedal Hertoginnedal-besprekingen
Lees meer van 5 juli 1963 voerde een stelsel van taalfaciliteiten Faciliteiten
Al sinds de eerste taalwet (1873) voorzag de wetgever in faciliteiten. Deze tegemoetkomingen gaven aanleiding tot tegengestelde interpretaties door Nederlandstaligen en Franstaligen, zo ... Lees meer in Voeren, enkele gemeenten met Duitstalige minderheden, Ronse, Komen-Moeskroen Komen-Moeskroen
Beide gemeenten, Komen en Moeskroen, zijn nu gelegen in de provincie Henegouwen, maar behoorden tot 1963 tot de provincie West-Vlaanderen. De overheveling hebben ze te danken aan de resul... Lees meer en de zes randgemeenten van Brussel in. Het akkoord werd in de Vlaamsgezinde opinie opgevat als een nederlaag. De aankondiging op 8 juli 1963 van een derde Mars op Brussel door het VABT gebeurde dan ook in een opwelling van woede tegen de "volksverraders" die het conclaaf van Hertoginnedal onderschreven.

Verdere radicalisering

In deze context vond binnen de Vlaamse beweging, en in het bijzonder binnen het VABT, een radicalisering plaats, waarbij niet langer nieuwe taalwetten, maar federalisme Federalisme
Sinds het begin van de 20ste eeuw behoort federalisme tot het programma van eerst de Waalse en vervolgens ook de Vlaamse beweging. Vanaf 1970 is de transformatie van België van unitaire t... Lees meer en economische structuurhervormingen als de nieuwe doelen voor de Vlaamse ontvoogding werden vooropgezet. Deze koersverandering ging gepaard met een ruk naar links, waarbij onder meer Antoon Roosens Roosens, Antoon
Antoon Roosens (1929-2003) was een flamingantisch en links georiënteerd denker, opiniemaker, publieke intellectueel en (para)politicus, die zijn hele leven consequent heeft geprobeerd om ... Lees meer en Staf Verrept Verrept, Staf
Staf Verrept (1921-1985) engageerde zich op jonge leeftijd in de Dietse jeugdbeweging. Als sociaal-flamingant richtte hij in de jaren 1960 mee de Vlaamse Demokraten op. Lees meer binnen het VABT sociaal progressisme en Vlaamsgezindheid aan elkaar koppelden. Dit leidde tot interne verdeeldheid, waarbij tal van organisaties en verenigingen de nieuwe koers afwezen en afhaakten. Het Vermeylenfonds trok zich terug op 28 augustus 1963, al snel gevolgd door onder meer het Willemsfonds, de Oudledenbond van het Liberaal Vlaams Studentenverbond, het Verbond van het Vlaams Verzet Verbond van het Vlaams Verzet
Het Verbond van het Vlaams Verzet (VVV) was een katholiek geïnspireerde organisatie die zich in de jaren 1950 inzette voor de amnestie van gewezen collaborateurs tijdens de Tweede Wereldo... Lees meer en het Vlaams Economisch Verbond Vlaams Economisch Verbond
Het Vlaams Economisch Verbond (VEV) is een Vlaamsgezinde belangengroep en patronale organisatie, die werd opgericht in 1926. Tijdens het interbellum zette het VEV zich in voor algemeen ec... Lees meer . De katholieke Vlaamse pers keerde zich tegen de nieuwe weg die het VABT insloeg en veroordeelde een derde Mars.

Omwille van deze problemen werd de derde Mars afgelast en vervangen door een betoging in Antwerpen op 10 november 1963. De betoging vond plaats onder het motto ‘voor een federaal België in een federaal Europa’ en ‘voor grondige politieke en economische structuurhervormingen’. Volgens de Rijkswacht waren er 25.000 deelnemers. Er deden zich nauwelijks incidenten voor. Na de manifestatie constateerden bijna alle kranten Pers
Van bij het ontstaan van de Vlaamse beweging vervulde de Nederlandstalige pers een belangrijke rol als spreekbuis. De veelheid aan Vlaamse kranten en (week)bladen die in de 19de en 20ste ... Lees meer , de Vlaamse katholieke dagbladen inbegrepen, dat de betoging, die door hen vrijwel eenstemmig genegeerd en afgewezen was, op het niveau van de participatie toch geslaagd was.

Impact

De twee Marsen op Brussel hadden een impact op zowel de Vlamingen als de Franstaligen. Als machtsargument hebben de Marsen ongetwijfeld de taalwetgeving van de regering-Lefèvre-Spaak bespoedigd. Het voornaamste resultaat was echter van morele en psychologische aard. Op vijf jaar tijd was het VABT erin geslaagd om de Vlaamse beweging tot op zekere hoogte te bevrijden van het stigma en het diskrediet van de collaboratie Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer tijdens de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer . De Vlaamse massabetogingen betekenden een spectaculaire uiting van en een stimulans voor het Vlaams bewustzijn.

De uitwerking van de Marsen werd door sommigen in Vlaanderen evenwel als negatief beschouwd voor de positie van de Nederlandstaligen in Brussel. De manifestaties in de hoofdstad sloegen in als een bom en gaven aanleiding tot een sterke mobilisatie van de Franstaligen. Op politiek vlak werd dit vertaald door onder meer de oprichting van het Front démocratique des francophones (FDF) Démocrate féderaliste indépendant
Lees meer . De tegenstellingen tussen Nederlandstalige en Franstalige politici verscherpten en de communautaire problematiek kreeg een belangrijke plaats op de politieke agenda.