August Vermeylenfonds

De laatste jaren voor de Tweede Wereldoorlog was er in Vlaanderen een duidelijke dooi begonnen tussen socialisme en flamingantisme Cultuurflamingantisme
Lees meer . Deze draad werd na de oorlog weer opgeraapt met de stichting van het August Vermeylenfonds. Na de dood van August Vermeylen Vermeylen, August
August Vermeylen (1872-1945) was een schrijver, literatuur- en kunsthistoricus, en socialistisch senator. In het tijdschrift Van Nu en Straks, waarvan hij de leiding had, publiceerde hij ... Lees meer begin 1945, begon een aantal Vlamingen van socialistische signatuur te vergaderen in de Socialistische Arbeidershogeschool te Sint-Gillis over de oprichting van een fonds dat zijn naam zou dragen. Het betrof onder meer Oscar de Swaef, Achilles Mussche Mussche, Achilles
Achilles Mussche (1896-1974) was een socialistisch en flamingantisch geïnspireerde leraar en dichter, die zich in zijn jonge jaren engageerde in het activisme en begin jaren 1920 mee aan ... Lees meer , Ger Schmook Schmook, Ger
Lees meer , Frantz Alofs, Leo Magits Magits, Leo
Leo Magits (1899-1990) was tijdens de Eerste Wereldoorlog betrokken bij het activisme. Later was hij secretaris van de Centrale Volksopvoeding voor Vlaanderen en directeur van de Arbeider... Lees meer en Raymond Herreman Herreman, Raymond
Lees meer . Op 12 mei 1945 ging deze groep over tot de stichting van het August Vermeylenfonds. Het ere-voorzitterschap werd aangeboden aan professor Alfred Hegenscheidt Hegenscheidt, Alfred
Lees meer , Mussche werd voorzitter en De Swaef – niet veel later opgevolgd door Alofs – secretaris. De statuten verschenen op 11 augustus 1945 in het Staatsblad en waren getekend door Mussche, Herreman, De Swaef en Fernand V. Toussaint Toussaint, Fernand Victor
Lees meer .

Doelstellingen van het Vermeylenfonds waren onder meer het levendig houden van de nagedachtenis van Vermeylen en "de verruiming van de Vlaamse gedachte tot de hoogvlakte van het internationale geestelijk leven". Als activiteiten werden vooral lezingen, seminaries, concerten, congressen en publicaties voorzien. Op 25 november 1945 volgde, met groot succes, de officiële stichtingsvergadering in de gotische zaal van het Brusselse stadhuis. In tegenstelling tot de visie van De Swaef, had Mussche doorgedrukt dat de vereniging zich niet presenteerde als uitgesproken socialistisch maar wel als een algemeen Vlaams, pluralistisch platform: het August Vermeylenfonds diende een ontmoetingsplaats te worden waarin een groot Vlaams front zou kunnen worden gevormd. Desondanks werd het Fonds dadelijk gecatalogeerd als socialistisch, wat logisch was gezien de naam en het feit dat het natuurlijk werd beschouwd als een tegenhanger van de twee bestaande fondsen. Het zou haar pluralistische ambitie dan ook nooit weten te realiseren. Nochtans slaagde men er aanvankelijk wel in om enkele katholieken als Jan Boon Boon, Jan
Jan Boon (1898-1960) was tijdens de Eerste Wereldoorlog betrokken bij het activisme. Later was hij hoofdredacteur van De Standaard. Van 1939 tot aan zijn overlijden had hij de leiding van... Lees meer en Maurice Roelants Roelants, Maurice
Maurice Roelants (1895-1966) was een Vlaamse literaire auteur en cultuurpromotor. Lees meer en enkele liberalen als professor Franz de Backer De Backer, Franz
Franz de Backer (1891-1961) was een Vlaamsgezinde filoloog, anglist en auteur. Hij schreef vooral over zijn herinneringen aan de Eerste Wereldoorlog. Lees meer en Karel Jonckheere Jonckheere, Karel
Karel Jonckheere (1906-1993) was een auteur en propagandist voor de Vlaamse letterkunde in binnen- en buitenland. Lees meer in het hoofdbestuur op te nemen.

Engagement vanuit socialistische hoek in de V.B. was, gezien de toenmalige politieke omstandigheden, allesbehalve een evidentie. De stichting van het August Vermeylenfonds en zijn streven naar algemeen Vlaamse samenwerking waren voor de restauratie van de V.B. dan ook van groot belang. Anderzijds zou het Vermeylenfonds er nooit in slagen daadwerkelijk een belangrijke invloed te krijgen op het socialisme in Vlaanderen.

Eind 1946 nam Mussche het initiatief om maandelijks te vergaderen met vertegenwoordigers van het Willemsfonds Willemsfonds
Het Willemsfonds (1851-heden) is een liberaal-vrijzinnige culturele vereniging en drukkingsgroep die het gebruik van het Nederlands promoot en ondersteunt. Lees meer en het Davidsfonds Davidsfonds
Het Davidsfonds is een katholieke Vlaamse cultuurvereniging, die werd opgericht in januari 1875. Lees meer . Als gevolg van deze gedachtewisselingen organiseerde het August Vermeylenfonds een enquête onder een aantal vooraanstaande Vlamingen van allerlei strekkingen (met uitzondering van de nationalisten) over de stand van de V.B. Vervolgens zette men in overleg met de andere fondsen op 12 juli 1947 een openbare vergadering op het getouw onder het motto "de V.B. nu". Het verslag van de enquête, het verloop van de studiedag en de conclusies ervan, werden verwoord door professor Edgard Blancquaert Blancquaert, Edgard
Edgard Blancquaert (1894-1964) was een neerlandicus die zich inspande voor de verspreiding van het Algemeen Nederlands. Hij ontpopte zich als antifascistische flamingant. Lees meer in drie door het August Vermeylenfonds uitgegeven brochures. De behoefte aan algemeen Vlaamse samenwerking werd door alle strekkingen beklemtoond. Maar de facto bleef het water erg diep gezien de toenmalige ideologische en partijpolitieke polarisering tussen rechts-katholiek en links-vrijzinnig. Het Davidsfonds, en ook het Willemsfonds, oordeelden dat in een eventueel samenwerkingsverband geen rol kon weggelegd zijn voor mensen van communistische signatuur. Met name Aloïs Gerlo Gerlo, Aloïs
Aloïs Gerlo (1915-1998) was een Vlaamsgezinde communist en later socialist, die tijdens de jaren 1960 en 1970 een leidinggevende rol vertolkte in de niet-partijpolitieke Vlaamse beweging ... Lees meer , lid van het Vermeylenfonds, werd door het Davidsfonds geviseerd. Een ander duidelijk twistpunt was de houding ten opzichte van de repressie Repressie
Lees meer . Voor het August Vermeylenfonds was er in de V.B. alvast geen plaats meer voor incivieken, wat schampere commentaar uitlokte vanwege Rommelpot Rommelpot
Lees meer . Op aandringen van het August Vermeylenfonds verenigden de drie fondsen zich ondanks alles in het Algemeen Vlaams Comité Algemeen Vlaams Comité
Het Algemeen Vlaams Comité was een pluralistisch samenwerkingsverband dat in 1949-1950 het Vlaamsgezinde eisenpakket onder de aandacht bracht. Lees meer (AVC) dat vooral het protest tegen de publicatie van de talentelling Taaltelling
Talentellingen waren gekoppeld aan de tienjaarlijkse volkstellingen in België (1846-1947). De resultaten hadden grote gevolgen voor het taalstatuut van de gemeenten rond Brussel-hoofdsta... Lees meer van 1947 wilde coördineren. De samenwerking verliep echter zeer moeizaam. Op 26 augustus vaardigde men een gemeenschappelijke beginselverklaring uit waarin een ideologisch neutrale en loyaal Belgische V.B. werd gepropageerd. In december 1949 patroneerde het AVC een Algemeen Vlaams Congres Algemeen Vlaams Congres (1949)
Het Algemeen Vlaams Congres werd georganiseerd in december 1949 op initiatief van de Vereniging van Vlaamse Studenten. Het Congres wilde Vlaamsgezinden met uiteenlopende overtuiging tot s... Lees meer waar men het eens raakte over een pakket Vlaamse eisen inzake taalwetgeving Taalpolitiek en -wetgeving
Situaties van taalonderdrukking vindt men wereldwijd. Daarom besteedt deze bijdrage eerst aandacht aan gehanteerde taalpolitieke strategieën. Ook in België verzette een gedomineerde taalg... Lees meer , talentelling, economische politiek en zelfs repressie. Dit werd in nationalistische kringen, ondanks hun uitsluiting, positief beoordeeld. De samenwerking liep daarna evenwel spaak, eerst tijdelijk door de polarisering rond de ontknoping van de Koningskwestie Koningskwestie
Constitutioneel, politiek en maatschappelijk vraagstuk rond de persoon en de houding van koning Leopold III tijdens de Tweede Wereldoorlog. Lees meer en later definitief door de polarisering vanwege de schoolstrijd.

Het August Vermeylenfonds ontwikkelde inmiddels een brede waaier van eigen activiteiten. Naast herdenkingen van Vermeylen en de uitgave van brochures werden er onder meer studiedagen georganiseerd over de hervorming van de Belgische staat (1950), de positie van de Gentse universiteit (1951), de Europese integratie (1953), het probleem van de transmutatieklassen Transmutatieklassen
De transmutatieklassen, ingevoerd in Brussel in 1881, beoogde tweetaligheid door geleidelijk leren via de moedertaal. Het faalde door tegenstand, gebrek aan geschikt lerarenkorps en vers... Lees meer (1956) en het socialisme en de V.B. (1962). Uit de aangehaalde studievergadering van 12 juli 1947 sproot de Vereniging voor Beschaafde Omgangstaal Vereniging Algemeen Nederlands
De Vereniging Algemeen Nederlands (VAN) ontstond in 1978 als opvolger van de Vereniging voor Beschaafde Omgangstaal (VBO). De VBO, opgericht in 1932, had het als doel het bevorderen van c... Lees meer voort: professor Willem Pée Pée, Willem
De Vlaamsgezinde socialist Willem Pée (1903-1986) was hoogleraar Nederlandse taalkunde en dialectologie, achtereenvolgens aan de universiteiten van Luik en Gent. Lees meer , hoofdbestuurslid van het August Vermeylenfonds, werd er de eerste voorzitter van. Sinds begin 1953 verscheen er ook een Mededelingenblad van het August Vermeylenfonds. Het Fonds kende vooralsnog alleen een centraal bestuur. Met de uitbouw van lokale afdelingen liep het, met uitzondering van Brussel (1954), voorlopig geen vaart. Eind 1961 paste het Vermeylenfonds zijn definitie aan aan de feitelijke toestand en verklaarde het zich expliciet tot een vereniging met socialistisch karakter. In hetzelfde jaar verklaarde men zich expliciet voorstander van federalisme Federalisme
Sinds het begin van de 20ste eeuw behoort federalisme tot het programma van eerst de Waalse en vervolgens ook de Vlaamse beweging. Vanaf 1970 is de transformatie van België van unitaire t... Lees meer en van economische structuurhervormingen. Het streven naar culturele autonomie maakte het August Vermeylenfonds, net als het Willemsfonds, afhankelijk van maatregelen tegen de potentiële minorisatie van de vrijzinnigen in Vlaanderen: in het Vermeylenfonds werd de idee van een cultuurpact Cultuurpact
Lees meer al vanaf 1963 gelanceerd. Het hoofdbestuur van het August Vermeylenfonds was ook nauw betrokken bij de redactie en het totstandkomen van het Manifest van de Vlaamse Socialisten dat pleitte voor federalisme en culturele autonomie.

Door het protest tegen een nieuwe talentelling raakte het August Vermeylenfonds betrokken bij een volgende poging tot algemeen Vlaamse samenwerking: op 5 januari 1959 nam het samen met de twee andere fondsen daartegen een resolutie aan. Het werd de aanleiding voor de organisatie van het Vlaams Aktiekomitee voor Brussel en Taalgrens Vlaams Aktiekomitee Brussel en Taalgrens
Lees meer (VABT). Via het VABT organiseerde het August Vermeylenfonds mee de eerste Mars op Brussel Marsen op Brussel
De Mars(en) op Brussel waren twee flamingantische massabetogingen die in Brussel op 22 oktober 1961 en 14 oktober 1962 werden georganiseerd. Lees meer . De radicalisering van het VABT maakte echter dat het August Vermeylenfonds zich distantieerde van de tweede mars en dat het zich in augustus 1963 volledig uit het VABT terugtrok. In 1965 trad het Vermeylenfonds toe tot het nieuw samenwerkingsverband, het Overlegcentrum van Vlaamse Verenigingen Overlegcentrum van Vlaamse Verenigingen
Het Overlegcentrum van Vlaamse Verenigingen (OVV) werd officieel opgericht op 13 mei 1966 en overkoepelt een hele reeks Vlaamsgezinde organisaties en verenigingen van uiteenlopende (ideol... Lees meer (OVV).

Inmiddels was het August Vermeylenfonds in een organisatorische crisis terechtgekomen. De vereniging beschikte over te weinig actieve hoofdbestuursleden, botste vaak op onbegrip en tegenwerking vanwege de Belgische Socialistische Partij Belgische Socialistische Partij
Lees meer (BSP) en keek aan tegen een financiële put. Tekenend was het niet meer verschijnen van het Mededelingenblad sinds oktober 1962. Op 12 februari 1966 verzocht het hoofdbestuur om van zijn taak te worden ontlast. Eind 1966 trad een volledig nieuw bestuur aan met Gerlo als voorzitter, Germain de Rouck als ondervoorzitter en Roland Laridon Laridon, Roland
Roland Laridon (1936-2017) werd in de jaren 1980 voorzitter van het August Vermeylenfonds en van het Overlegcentrum van Vlaamse Verenigingen. Lees meer als secretaris. Daarmee brak een nieuwe fase aan in de geschiedenis van het August Vermeylenfonds: het nieuwe bestuur maakte een begin met de provinciale en plaatselijke uitbouw (noodzakelijk door de nieuwe regeling tot subsidiëring van cultuurorganismen), trachtte de relatie met de BSP te verbeteren, liet het Medelingenblad weer verschijnen en zorgde voor een toename van het aantal activiteiten. In 1967 verkreeg het August Vermeylenfonds ook, door toedoen van Julien Kuypers Kuypers, Julien
Julien Kuypers (1892-1967) was een Vlaamse, socialistische schrijver en ambtenaar. Hij was meerdere malen kabinetschef op socialistische ministeries en bekleedde hoge functies op het depa... Lees meer , zendtijd op televisie. Onder de strakke leiding van Gerlo verschoof de klemtoon naar het onderstrepen van het eisenpakket van de V.B. Onomwonden stelde het August Vermeylenfonds dat het samen met andere Vlaamse verenigingen streed voor onder meer de cultuurautonomie, de overheveling van Leuven-Frans naar Wallonië, de volwaardige splitsing van de Brusselse universiteit ( onderwijs Onderwijs
Lees meer ), de gewaarborgde toepassing van de taalwetten en tegen de uitbreiding van het tweetalig gebied Brussel Brussel
In de geschiedenis van de Vlaamse beweging speelde Brussel een unieke rol vanwege haar hoofdstedelijke functies, economische aantrekkingskracht en als symbool van verfransing, die zich v... Lees meer . Na een studieweekend in het najaar van 1967 gaf het August Vermeylenfonds het werkdocument Een nationaal statuut voor Brussel uit. Niet veel later vaardigde het OVV een resolutie uit waarin de principes van dat document grotendeels terug te vinden waren; de resolutie werd verdedigd door een afvaardiging voor de C ommissie Meyers Vaste Commissie voor de verbetering van de betrekkingen tussen de Belgische taalgemeenschappen
De Vaste Commissie voor de verbetering van de betrekkingen tussen de Belgische taalgemeenschappen was een parlementair overlegorgaan in 1966-1968 om via dialoog een nieuwe communautaire p... Lees meer . Via het OVV werkte het August Vermeylenfonds nauw samen met andere flamingante verenigingen. Gerlo speelde dan ook een prominente rol in het Koördinatiekomitee Taalregeling Hoger Onderwijs Koördinatiekomitee Taalregeling Hoger Onderwijs
Lees meer en in het Nationaal Komitee 5 November Nationaal Komitee 5 november
Het Nationaal Komitee 5 november organiseerde op 5 november 1967 een nationale betoging in Brussel rond actuele thema’s uit de Vlaamse beweging, zoals de kwestie Leuven, de splitsing van ... Lees meer . Verder participeerde het August Vermeylenfonds aan de Staten Generaal van het OVV (1968 en 1976), aan het Algemeen Vlaams Congres (1971) en aan het 24 novembercomité (1974). Gerlo fungeerde ook twee termijnen als OVV-voorzitter (1972-1973 en 1976-1977). Op zijn congres van 1973 opteerde het August Vermeylenfonds definitief voor de omvorming van België in een tweeledige bondstaat. Door de oprichting van het Anti-Egmontkomitee Anti-Egmontkomitee
Het Anti-Egmontkomitee verenigde een 50-tal niet-partijpolitieke Vlaamse verenigingen in hun verzet tegen het Egmontpact. De uitgeoefende druk lag aan de basis van de val van de regering-... Lees meer in juli 1977 kwam het tot een breuk tussen het August Vermeylenfonds en het OVV: het Vermeylenfonds verklaarde zich akkoord met het Egmontpact Gemeenschapspact
Het Egmontpact of Egmontakkoord maakt samen met de Stuyvenbergakkoorden deel uit van het zogenaamde Gemeenschapspact, dat de definitieve pacificatie van de communautaire problemen tot doe... Lees meer en Gerlo trad af als OVV-voorzitter.

Organisatorisch boekte het Vermeylenfonds sinds 1967 weer vooruitgang. Er gingen weer regelmatig studiedagen, congressen, herdenkingen en dergelijk meer door. In 1969 startte men met de publicatie van een kaderblad en in 1975 werd het eerste vast secretariaat geopend. Naast de reeds bestaande afdelingen in Brussel, Oostende, Ronse en Kortrijk werd er gestreefd naar een uitbouw in de breedte. Deze bezorgdheid werd midden de jaren 1970 bijzonder precair aangezien men zich toen, voor het behoud van subsidies, diende aan te passen aan de vereisten van het nieuwe decreet op socio-cultureel vormingswerk. Vooral dankzij de inspanningen van De Rouck, sinds 1973 algemeen secretaris, slaagde men daarin. De Rouck ondervond in zijn thuisbasis Ronse echter sterke tegenwerking van de lokale BSP en besloot in 1977 op te komen voor de Volksunie Volksunie
Tussen 1954 en 2001 bepaalde de Volksunie (VU) als Vlaams-nationalistische partij mee de politieke evolutie in België, van unitaire staat tot federaal koninkrijk. Ze groeide uit tot de tw... Lees meer . Bijgevolg nam hij ontslag uit het August Vermeylenfonds, Laridon volgde hem op als algemeen secretaris. Financieel werd de toestand van het Vermeylenfonds opnieuw alarmerend, maar een noodoproep aan de sympathisanten in 1979 bracht soelaas. In 1980 werd de periodiek van het Fonds opgewaardeerd tot een meer algemeen cultureel tijdschrift, in 1985 werd het in een nieuwe vorm gegoten en kreeg het de titel De Gemeenschap. Na een volgende vormelijke en inhoudelijke aanpassing werd het in 1992 omgedoopt tot De Nieuwe Gemeenschap.

Inmiddels groeiden er scherpe tegenstellingen tussen Gerlo en een deel van zijn bestuur, in het bijzonder Laridon en diens broer Alfons. Breukpunt werd Gerlo's sterk positieve houding ten aanzien van de eventuele plaatsing van atoomraketten in België. Het bestuur van het August Vermeylenfonds nam hiertegen op 10 december 1979 een motie aan waarop Gerlo ontslag nam als voorzitter. De functie werd overgenomen door Jan Vercammen die na zijn overlijden in 1984 werd opgevolgd door Laridon. Het vertrek van Gerlo ging gepaard met een koersverandering in het August Vermeylenfonds. Nauwelijks twee maanden na zijn ontslag liet de vereniging haar pluralisme vallen en trad toe tot de Unie van Vrijzinnige Verenigingen. Tevens werden de banden met de Socialistische Partij (SP) veel nauwer aangehaald en verschoof de klemtoon van strijdbaar flamingantisme Cultuurflamingantisme
Lees meer naar een meer algemene socio-culturele interesse.

Vanaf 1982 knoopte het August Vermeylenfonds weer aan met de traditie van socialistische Guldensporenvieringen Elf juli-vieringen
Lees meer van vlak voor de Tweede Wereldoorlog. Daarbij vaardigde de vereniging telkens een 11-juliverklaring uit waarin ze haar visie geeft op wat de V.B. dient te zijn. Volgens het August Vermeylenfonds-congres van 1986 moest de V.B. aansluiting zoeken bij basisverenigingen als de Vredesbeweging en welzijnsverenigingen en diende ze meer oog te hebben voor de derdewereldproblemen, de milieuproblematiek en het welzijnswerk. Eveneens in 1986 protesteerde het August Vermeylenfonds scherp tegen de uitroeping door de Vlaamse Raad Vlaams Parlement
Het Vlaams Parlement is de parlementaire vergadering van de Vlaamse deelstaat in het federale België. Zijn geschiedenis kent drie grote fasen: de periode van de Cultuurraad voor de Neder... Lees meer van de IJzertoren IJzertoren
De IJzertoren is een Vlaamsgezind monument in Diksmuide, dat in 1928-1930 werd opgericht als eerbetoon aan de Vlaamse soldaten die sneuvelden aan het IJzerfront tijdens de Eerste Wereldoo... Lees meer tot Memoriaal van de Vlaamse ontvoogding: als vrijzinnige vereniging voelde zij immers geen affiniteit met de christelijke symboliek ervan.

In 1982 was het August Vermeylenfonds van de partij bij het heropstarten van het OVV. Het Vermeylenfonds nam deel aan de nationale betoging van het OVV op 27 maart 1983 te Hasselt. Laridon werd er evenwel door de deelnemers uitgejouwd tijdens zijn toespraak waarin hij onder meer stelling nam tegen separatisme. Via het OVV, inmiddels onder voorzitterschap van Laridon (1986-1988), nam het August Vermeylenfonds deel aan de Staten-Generaal (1986) en werkte het mee aan het masterplan voor de staatshervorming Staatshervorming
Tussen 1970 en vandaag werden zes staatshervormingen doorgevoerd die België omvormden van een unitaire in een federale staat met drie gewesten, het Vlaamse, het Waalse en het Brussels Hoo... Lees meer (1987). Er groeide echter een spanning tussen het Vermeylenfonds en Vlaams-radicalere verenigingen als de Vlaamse Volksbeweging Vlaamse Volksbeweging
De Vlaamse Volksbeweging (VVB) was een Vlaams-nationalistische drukkingsgroep, die werd opgericht in 1952 en tot het begin van de jaren 1970 een breder publiek mobiliseerde voor Vlaamsge... Lees meer en het Davidsfonds. In december 1989 nam het Vermeylenfonds afstand van het via het OVV gevormde Aktiekomitee Vlaanderen '90 Aktiekomitee Vlaanderen '90
Het Aktiekomitee Vlaanderen ’90 ontstond in 1989. Het wilde met petities, informatie en betogingen druk uitoefenen op de federale regering om een verregaande staatshervorming uit te werke... Lees meer . De betogingen ervan in 1990 en 1991 werden door het August Vermeylenfonds scherp afgewezen. In 1991 verliet het definitief het OVV dat volgens haar te zuiver nationalistisch optrad en onder een sluimerende invloed van het Vlaams Blok Vlaams Belang
Vlaams Belang is een radicaal-rechtse Vlaams-nationalistische partij, die in 1978 ontstond onder de naam ‘Vlaams Blok’, als verkiezingskartel van de Vlaamse Volkspartij en de Vlaams Natio... Lees meer stond. Het Sint-Michielsakkoord Sint-Michielsakkoord
Het Sint-Michielsakkoord (1992) was een regeerakkoord rond de vierde fase van de federale staatshervorming. Het vormde België om tot een federale staat. Lees meer (1992-1993) werd door het August Vermeylenfonds zeer positief onthaald.

In 1996 werd Laridon als algemeen voorzitter opgevolgd door Eliane van Aelboom. Onmiskenbaar gaat het August Vermeylenfonds sinds jaren achteruit: van de vereniging gaat weinig uitstraling uit en haar standpunten vinden nauwelijks weerklank. Haar betekenis voor de V.B. vandaag is nog zeer gering.