Vlaams Belang

Ontstaan

Het Vlaams Blok (VB) ontstond in 1978 als verkiezingskartel van twee pas opgerichte radicaal Vlaams-nationalistische partijen Vlaams-nationalistische partijen
Het partijpolitieke Vlaams-nationalisme brak door in de nasleep van de Eerste Wereldoorlog en streefde een verregaande of volledige staatkundige verzelfstandiging van Vlaanderen na. De b... Lees meer , de Vlaamse Volkspartij Vlaamse Volkspartij (1977-1979)
Lees meer (rond voormalig Volksunie Volksunie
Tussen 1954 en 2001 bepaalde de Volksunie (VU) als Vlaams-nationalistische partij mee de politieke evolutie in België, van unitaire staat tot federaal koninkrijk. Ze groeide uit tot de tw... Lees meer -senator Lode Claes Claes, Lode
Lode Claes (1913-1997) was een Vlaams-nationalistisch politicus, publicist en zakenman die een Vlaamse elite wilde vormen om de Vlaamse demografische meerderheid de leiding te laten nemen... Lees meer ) en de Vlaams Nationale Partij Vlaams Nationale Partij (1977-1979)
Lees meer (rond Karel Dillen Dillen, Karel
Karel Dillen (1925-2007) was, na een aanloop als radicaal Vlaams-nationalistisch spreker en publicist, de oprichter en eerste volksvertegenwoordiger van het Vlaams Blok. Hij zetelde in de... Lees meer , die al in 1971 uit de Volksunie was gestapt). Nadat Dillen een zetel binnenhaalde en Claes niet, stapte een deel van de VVP’ers over naar de VNP. De VNP veranderde in mei 1979 haar naam officieel naar Vlaams Blok. In 2004, na een veroordeling voor racisme Racisme
Lees meer van drie van de VZW's van de partij, veranderde de partij haar naam in Vlaams Belang.

De directe aanleiding voor de oprichting van de Vlaamse Volkspartij en de Vlaams Nationale Partij was het Egmontpact Gemeenschapspact
Het Egmontpact of Egmontakkoord maakt samen met de Stuyvenbergakkoorden deel uit van het zogenaamde Gemeenschapspact, dat de definitieve pacificatie van de communautaire problemen tot doe... Lees meer , in 1977 ondertekend door de Volksunie als lid van de regering- Tindemans Tindemans, Leo
De Vlaamse christendemocraat Leo Tindemans (1922-2014) leidde vier Belgische regeringen. Hij werd nadien CVP-voorzitter en later ook minister van Buitenlandse Zaken. Als minister van Geme... Lees meer IV en door de radicale Vlaams-nationalistische rechterzijde beschouwd als ‘verraad’ aan Vlaanderen. Voor hen werden er te veel toegevingen gedaan aan de Franstaligen, onder meer over Brussel Brussel
In de geschiedenis van de Vlaamse beweging speelde Brussel een unieke rol vanwege haar hoofdstedelijke functies, economische aantrekkingskracht en als symbool van verfransing, die zich v... Lees meer en de Vlaamse Rand Vlaamse Rand
De Vlaamse Rand omvat de negentien gemeenten grenzend aan Brussel of aan een faciliteitengemeente. De relatie tot Brussel leidt er tot specifieke uitdagingen. Lees meer . De dieperliggende reden voor de oprichting van de partijen was echter een al langer bestaande onvrede met de als te links en te weinig nationalistisch ervaren koers van de Volksunie bij de radicale Vlaams-nationalistische rechterzijde, binnen de Volksunie en in de bredere Vlaamse beweging.

Het vroege VB had met name sterke banden met organisaties zoals Were Di Were Di
Were Di vzw was een radicaal Vlaams-nationalistische actiegroep die vooral met haar tijdschrift Dietsland Europa het rechts-nationalistische gedachtengoed verspreidde in de jaren 1960 tot... Lees meer (door Dillen geleid tussen 1962 en 1975), Voorpost Voorpost
Voorpost is een Vlaams-Nederlandse uiterst-rechtse actiegroep, opgericht in 1976 door Luc Vermeulen. Met straatacties in Vlaanderen en Nederland strijdt Voorpost vooral tegen België en m... Lees meer (met onder meer de latere VB-volksvertegenwoordigers Francis van den Eynde Van den Eynde, Francis
Francis van den Eynde (1946-2021) deed zijn intrede in de Vlaamse beweging via de Volksunie en Were Di. In 1976 was hij medestichter van Voorpost en in 1980 werd hij voorzitter van deze o... Lees meer , Roeland Raes Raes, Roeland
Roeland Raes (1934) is een politicus en oud-senator van Vlaams-nationalistische strekking. Hij is jurist en zetelde als provincieraadslid voor Oost-Vlaanderen. Tegelijk fungeerde hij ook ... Lees meer en Luk van Nieuwenhuysen Van Nieuwenhuysen, Luk
Luk van Nieuwenhuysen (1952) engageerde zich in Vlaamsgezinde jongerenverenigingen in Brussel, bij de Volksuniejongeren, Were Di en Voorpost. Hij werd volksvertegenwoordiger in het federa... Lees meer als stichtende figuren), de Vlaamse Militanten Orde Vlaamse Militanten Orde (1950-1971)
De Vlaamse Militanten Orde was een Vlaams-nationale militantenorganisatie die werd opgericht in 1950, aanvankelijk ter ondersteuning van de Vlaams-nationale partijpolitiek. Lees meer (tussen 1974 en 1977 geleid door medeoprichter van de VNP Xavier Buisseret Buisseret, Xavier
Xavier Buisseret (1941-2020) was een politicus en militant met een lange staat van dienst in de radicale vleugel van het Vlaams-nationalisme. Lees meer ), het Vlaams Nationaal Jeugdverbond Vlaams Nationaal Jeugdverbond
Het Vlaams Nationaal Jeugdverbond is een Vlaams-nationalistische jeugdbeweging, die in 1960 werd opgericht door Jaak van Haerenborgh. Ze werd al snel de leidende en na verloop van tijd de... Lees meer (met onder andere medeoprichter van de VNP Wim Verreycken Verreycken, Wim
Wim Verreycken (1943) zette zijn eerste stappen in de Vlaamse beweging bij het Vlaams Nationaal Jeugdverbond en de Vlaamse Militanten Orde. Via het Taal Aktie Komitee en de Vlaamse Repub... Lees meer ) en verenigingen van voormalige collaborateurs Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer . Deze radicale rechterzijde van de Vlaamse beweging was als leverancier van politiek personeel, militanten en ook kiezers cruciaal voor het overleven van de nieuwe partij.

De sterke inbedding van het VB in de radicaal-rechtse Rechts-radicalisme
De rechts-radicale traditie begon toen het Vlaams-nationalisme in het interbellum koos voor Nieuwe Orde en collaboratie. Na de oorlog evolueerde radicaal-rechts in Vlaanderen van nostalgi... Lees meer Vlaams-nationalistische traditie uitte zich onder andere in een radicaal separatistisch Vlaams-nationalisme en in de eis voor amnestie Amnestie
Lees meer voor collaborateurs. Dat laatste wijst ook op de historische lijn die loopt tussen het extreemrechtse Vlaams-nationalisme uit het interbellum en de collaboratie, de naoorlogse anti- repressie Repressie
Lees meer beweging en het VB. Tegelijkertijd kaderde de evolutie van de partij tot een professioneel geleide en succesvolle populistische Populisme
Het concept ‘populisme’ verwijst naar de discursieve strategie die uitgaat van een ‘volks’ verweer tegen een politieke, economische of culturele elite. In de geschiedenis van de Vlaamse b... Lees meer en radicaal-rechtse partij ook in bredere internationale tendensen. Vanaf de jaren 1980 kenden radicaal-rechtse partijen in heel wat Europese landen een groeiend electoraal succes, vooral dankzij hun verzet tegen migratie Migratie
Lees meer en hun felle kritiek op de traditionele politieke partijen. Met name het Franse Front National zou op beide vlakken een inspiratiebron vormen voor het VB.

Verkiezingen

Federaal en Vlaams

Het verkiezingskartel Vlaams Blok nam in 1978 voor het eerst deel aan de nationale verkiezingen. In Antwerpen slaagde Karel Dillen erin om een Kamerzetel te veroveren. In het eerste decennium van de partij bleef het Vlaams Blok in Vlaanderen gemiddeld rond de twee à drie procent van de stemmen hangen, maar in de kiesarrondissementen Mechelen, Sint-Niklaas en vooral Antwerpen schoot de partij iets beter wortel. Het was in het kiesarrondissement Antwerpen dat het Vlaams Blok in 1987 zijn aantal kamerzetels verdubbelde van één naar twee. Filip Dewinter Dewinter, Filip
Filip Dewinter (1962) is een Vlaams-nationalistisch politicus voor het Vlaams Belang (tot 2004: Vlaams Blok). Lees meer werd voor het eerst volksvertegenwoordiger, samen met Gerolf Annemans Annemans, Gerolf
Gerolf Annemans (1958) is een advocaat en de langst dienende volksvertegenwoordiger van het Vlaams Blok (sinds 2004: Vlaams Belang). Van 2012 tot 2014 was hij voorzitter van de partij. ... Lees meer , die net voor de verkiezingen van 1987 al de plaats van Dillen in de Kamer had overgenomen. De Vlaams Blok-stichter zelf trok na de verkiezingen van 1987 naar de Senaat.

Een plakploeg van het Vlaams Blok aan het werk in Limburg tijdens de parlementsverkiezingen van 1985. Op de affiches: 'Onafhankelijk Vlaanderen' en 'Stop op gastarbeid'. (Amsab-ISG, fo034503)

De partij deed het goed bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1988 (zie verder), met name in Antwerpen. Haar grote nationale doorbraak kwam er op zondag 24 november 1991, een dag die om die reden in de politieke geschiedenis van België geboekstaafd staat als Zwarte Zondag. In het kiesarrondissement Antwerpen werd de partij zelfs de grootste met meer dan 20% van de stemmen. Het Vlaams Blok deed er in één klap tien Kamerzetels bij en kwam op twaalf stuks. In de Senaat zetelden voortaan zes Vlaams Blokkers. Na Zwarte Zondag sloten de andere partijen een akkoord om elke samenwerking met het VB af te wijzen, het zogenaamde cordon sanitaire. Hiertoe waren ook al na de sterke Antwerpse verkiezingsresultaten van 1988 pogingen ondernomen, maar zonder succes.

In 1995 boekte het VB opnieuw vooruitgang, al was de groei minder groot dan verwacht en aanzienlijk kleiner dan in 1991. Sommigen dachten dan ook dat de opmars van het Blok gestuit was. Tegelijk kreeg de partij in 1995 ook meer voet aan de grond in de wat landelijker gebieden zoals Limburg en West-Vlaanderen, waardoor de electorale kloof tussen Antwerpen en de rest van Vlaanderen gestadig kromp. In 1999 werd opnieuw gewonnen en groeide het Vlaams Blok uit tot de derde grootste partij van Vlaanderen. Zowel in de Kamer als het Vlaams Parlement wipte het nipt over de Vlaamse socialisten. In het Vlaams Parlement had de partij voortaan 20 volksvertegenwoordigers, in de Kamer 15.

Het Vlaams Blok leek geen verkiezingen te kunnen verliezen. In 2003 groeide de partij opnieuw overal in Vlaanderen, waardoor sommigen uit strategische overwegingen gingen twijfelen aan het cordon sanitaire rond de partij. Het imago van paria van de Belgische politiek werd in die periode echter nog versterkt door het proces tegen het Vlaams Blok. Drie vzw’s van de partij werden enkele maanden voor de Vlaamse verkiezingen van 2004 door het Hof van Beroep in Gent veroordeeld voor het overtreden van de antiracismewet. Het Vlaams Blok wist dit handig uit te spelen als een politiek proces en als een aantasting van de vrije meningsuiting. Het resultaat van deze juridische strijd tegen het Vlaams Blok liet niet lang op zich wachten. Bij de Vlaamse verkiezingen van 13 juni mei 2004 behaalde de partij haar hoogste score ooit tot dan toe: bijna een op vier Vlamingen stemde voor de radicaal-rechtse partij. Enkel omdat CD&V Christen Democratisch & Vlaams
Lees meer in kartel met N-VA Nieuw-Vlaamse Alliantie
De N-VA is op electoraal vlak de meest succesvolle Vlaams-nationalistische partij ooit en slaagde er ook in om de grootste Belgische partij te worden. Ze zit bijna 20 jaar in de Vlaamse R... Lees meer naar de kiezer was getrokken, werd het Vlaams Blok ondanks zijn 32 zetels nipt niet de grootste fractie in het Vlaams Parlement Vlaams Parlement
Het Vlaams Parlement is de parlementaire vergadering van de Vlaamse deelstaat in het federale België. Zijn geschiedenis kent drie grote fasen: de periode van de Cultuurraad voor de Neder... Lees meer .

Daarna werd stilaan de achteruitgang ingezet. In 2006 werden de eerste tekenen van electoraal verval al zichtbaar bij de lokale verkiezingen, waaraan de partij deelnam onder de naam Vlaams Belang nadat ze haar naam had veranderd na de veroordeling voor racisme in 2004. Bij de federale verkiezingen van 2007 kon Vlaams Belang de sterke score van de Vlaamse verkiezingen in 2004 niet herhalen. De partij klokte af op 19% en bleef daarmee ruim vijf procentpunt onder de historische verkiezingsoverwinning van 2004. Het tanende succes was ten eerste het gevolg van de opkomst van concurrenten met een gelijkaardig profiel als dat van Vlaams Belang: Vlaamsgezind, streng op migratie en veiligheid, gecombineerd met een anti-establishment-imago. In 2007 wist Lijst Dedecker zo heel wat kiezers weg te snoepen. Nadien zou vooral N-VA hierin succesvol zijn. Het feit dat deze partijen niet permanent tot de oppositie veroordeeld waren, zette in deze periode heel wat kiezers aan om het Vlaams Belang te verruilen voor een partij die eventueel wel het verschil kon maken op het vlak van de thema’s die ze belangrijk vonden.

Na de veroordeling voor racisme veranderde het Vlaams Blok zijn naam in Vlaams Belang. Affiche voor de federale verkiezingen van 2007. (ADVN, DA672/18)

N-VA en Vlaams Belang bleken in deze periode communicerende vaten. Het groeiende succes van de partij van Bart de Wever De Wever, Bart
Bart de Wever (1970) is een Vlaams-nationalistisch politicus. Hij is sinds 2004 voorzitter van de N-VA, die onder zijn voorzitterschap de grootste partij van België werd. Sinds 2013 is hi... Lees meer tussen 2009 en 2014 liep gelijk met de electorale aftakeling van het Vlaams Belang. Bij de samenvallende verkiezingen van 2014 flirtte het VB met de wettelijke kiesdrempel en ging er hier en daar zelfs onder. In de kamer viel de partij terug op slechts drie volksvertegenwoordigers. Enkel in de provincies Antwerpen en Oost-Vlaanderen raakten nog Vlaams Belangers verkozen. In het Vlaams Parlement verloor de partij vijftien zitjes en strandde op zes.

Vlaams Belang werd daarmee electoraal teruggekatapulteerd naar het niveau van begin jaren 1980 en leek niet langer een bepalende factor in de Vlaamse politiek. Lang duurde dat echter niet. Bij de volgende samenvallende verkiezingen van 2019 won de partij heel wat stemmen terug op concurrent N-VA, die afgerekend leek te worden op haar federale regeringsdeelname. Ook de andere regeringspartijen Open VLD en CD&V verloren kiezers aan Vlaams Belang. Het feit dat de regering over een migratiedossier viel (het zogenaamde Marrakeshpact) en de grote nadruk die in de legislatuur 2014-2019 op migratie lag, leek de originele eigenaar van het migratiethema opnieuw wind in de zeilen te geven. Kiezersonderzoek toonde achteraf ook aan dat migratie bij de verkiezingen het belangrijkste thema was geweest voor kiezers. Op die manier werd het Vlaams Belang, vijf jaar na de desastreuze verkiezingsnederlaag van 2014, in aantal stemmen (810.177) opnieuw de tweede grootste van het land, na N-VA. Het radicaal-rechtse Vlaams Belang leek bovendien veel meer salonfähig te zijn geworden. Een vaststelling die na de verkiezingen van 2019 onderstreept werd doordat partijvoorzitter Tom van Grieken aan het begin van het federale formatieproces door koning Filip op het paleis werd uitgenodigd. Het was de eerste keer dat een Vlaams Belanger er werd ontvangen. De partij werd door de N-VA bovendien uitgebreid in het Vlaamse formatieproces betrokken.

Grafiek 1: Score van het Vlaams Blok (vanaf 2004: Vlaams Belang) bij de federale parlementsverkiezingen in de periode 1978-2019 (Vlaamse kiespercentages).

Grafiek 2: Score van het Vlaams Blok (vanaf 2004: Vlaams Belang) bij de verkiezingen voor het Vlaams Parlement in de periode 1995-2019.

Europees

De resultaten voor de Europese verkiezingen liepen sterk parallel met de federale en Vlaamse verkiezingen. In 1979 achtte het Vlaams Blok de tijd nog niet rijp om deel te nemen aan de eerste Europese verkiezingen. In 1984 nam de partij wel deel, maar het duurde tot 1989 vooraleer het VB een eerste Europese zetel binnenhaalde. Het verdubbelde daarbij de score van de nationale verkiezingen van 1987. Het was een teken aan de wand dat de partij aan een sterke opmars bezig was. Karel Dillen verhuisde toen naar Europa. Vijf jaar later, in 1994, kreeg hij er het gezelschap van Frank Vanhecke Vanhecke, Frank
Frank Vanhecke (1959) was als rechterhand van stichter Karel Dillen van 1996 tot 2004 partijvoorzitter van het Vlaams Blok en vervolgens ook van 2004 tot 2008 van de erfopvolger het Vlaam... Lees meer . Voortaan mocht het Vlaams Blok twee mensen naar het Europees parlement sturen. In 1999 bleef Vlaams Blok op twee zetels steken ondanks de betere score dan in 1994. Pas in 2004 was de partij groot genoeg om een derde zetel binnen te halen. Als gevolg van de electorale achteruitgang van de partij, moest het Vlaams Belang zowel in 2009 als in 2014 telkens één Europese zetel prijsgeven. In 2014 veroverde enkel toenmalig voorzitter Gerolf Annemans Annemans, Gerolf
Gerolf Annemans (1958) is een advocaat en de langst dienende volksvertegenwoordiger van het Vlaams Blok (sinds 2004: Vlaams Belang). Van 2012 tot 2014 was hij voorzitter van de partij. ... Lees meer nog een plaatsje in het Europese halfrond. In 2019 volgde ook hier het sterke herstel. Vlaams Belang telde opnieuw drie Europese parlementsleden.

De VB-verkozenen hebben op Europees vlak altijd nauwe contacten onderhouden met het Front National van Jean-Marie en later Marine le Pen. Samen met het Front National (later Rassemblement National) streefden ze naar een vorm van samenwerking tussen diverse radicaal-rechtse partijen in Europa. Dit bleek lange tijd heel moeilijk en daarom hebben de Europese parlementsleden van het VB vaak gezeteld als onafhankelijke of als lid van technische fracties zonder gemeenschappelijke ideologische basis. Deze keuze had in het Europees parlement immers heel wat praktische en financiële voordelen. Na de verkiezingen van 2014 trad de partij dan toe tot de ‘Europa van Naties en Vrijheid’-groep, die in 2019 de ‘Identiteit en Democratie’-groep werd.

Grafiek 3: Score van het Vlaams Blok (vanaf 2004: Vlaams Belang) bij de Europese verkiezingen in de periode 1979-2019 (Nederlandstalig kiescollege).

Lokaal

Op gemeentelijk niveau is het VB er nooit in geslaagd om de traditionele partijen te overklassen. De partij speelde wel een erg bepalende rol in Antwerpen en in een aantal kleinere steden, maar grosso modo was het lokale verkiezingssucces nooit van dezelfde grootteorde als het nationale succes. De lokale inbedding is wel toegenomen door de tijd heen en vertoonde samenhang met de verkiezingsresultaten op het nationale niveau. Eerst en vooral was er een sterke stijging in het aantal gemeenten waar de partij deelnam aan verkiezingen (= penetratiegraad in tabel 1). In 1982 nam het VB voor het eerst deel aan lokale verkiezingen. Nadien bouwde ze haar lokale aanwezigheid verkiezing na verkiezing verder uit. Het hoogtepunt lag in 2006. Daarna nam de partij in minder gemeenten deel aan verkiezingen. Ook het aantal uitgebrachte stemmen (=stemmenpercentage in tabel 1) voor het Vlaams Blok steeg geleidelijk tot 2000. Met een gemiddeld stemmenpercentage van 18,8% voor heel Vlaanderen slaagde de partij er in 2000 voor het eerst in om zich enigszins op het niveau van de traditionele partijen te tillen. Daarna was de partij ook lokaal wat over haar hoogtepunt heen. Bij de lokale verkiezingen van 2006 leed de partij vooral een symbolische nederlaag omdat ze minder goed scoorde dan voorspeld in de grote steden, maar zeker in 2012 kon men niet meer naast het zware verval kijken. Het succes van N-VA speelde het Vlaams Belang nu ook lokaal parten. In 2018 volgde herstel, al werden in opvallend minder gemeenten dan voorheen lijsten ingediend.

In de electorale geschiedenis van het VB neemt één gemeente een centrale plaats in: Antwerpen Antwerpen
Lees meer . De stad aan de Schelde was steeds het belangrijkste bastion van de partij en vervulde de rol van de kanarie in de koolmijn: de gemeenteraadsverkiezingen in Antwerpen waren een goede voorspeller van wat er nationaal met de partij stond te gebeuren. In 1982 haalde het Vlaams Blok in Antwerpen zijn eerste twee lokale zitjes binnen met 5,15% van de stemmen. Zes jaar later boekte de partij er haar eerste grote verkiezingsoverwinning. Het VB werd met 17,69% (10 zetels) de derde partij van Antwerpen. Dat was de voorbode van Zwarte Zondag in 1991.

Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1994 (28,03%, 18 zetels) en 2000 (32,95%, 20 zetels) werd het Vlaams Blok zelfs de grootste partij van de stad. Ze dwong daarmee de overige partijen tot het vormen van zogenaamde monstercoalities. Antwerps kopman Filip Dewinter Dewinter, Filip
Filip Dewinter (1962) is een Vlaams-nationalistisch politicus voor het Vlaams Belang (tot 2004: Vlaams Blok). Lees meer dacht van deze één-tegen-allen-situatie in 2006 de vruchten te kunnen plukken. Hij droomde van de burgemeesterssjerp en stelde voor zijn partij de grens van 35% voorop, maar beet in het zand. Het VB ging er bij de gemeenteraadsverkiezingen in Antwerpen in stemmen (33,51%) nog op vooruit in vergelijking met 2000, maar moest de titel van ‘grootste partij van ’t stad’ aan sp.a Vooruit
Lees meer -spirit van Patrick Janssens laten.

Ondanks het feit dat de partij in 2006 in de breedte wat had gewonnen en nu ook in de meer landelijke gebieden voet aan de grond kreeg, was ze door de Antwerpse uitslag haar aura van onoverwinnelijkheid kwijt. Ook in andere steden zoals Mechelen of Gent bleef de partij hangen of boekte ze verlies. De gemeenteraadsverkiezingen van 2006 kondigden dan ook het begin aan van het electorale verval dat pas in 2018 gekeerd werd.

Tabel 1: lokale inbedding van het Vlaams Belang (bron: Steyvers & De Ceuninck 2013 en Steyvers, K., nog te verschijnen).

Kiezersprofiel

Uit electoraal onderzoek vanaf de jaren 1990 blijkt dat de kiezers van het Vlaams Blok een specifiek profiel vertoonden. Zo rekruteerde de partij bij elke verkiezing heel wat kiezers in het arbeidersmilieu en dan vooral bij het oorspronkelijke socialistische deel daarvan, al beperkte haar aanhang zich zeker niet tot de lagere sociale klassen.

De partij trok tot op heden eerder laaggeschoolde en mannelijke kiezers aan. VB-kiezers verklaarden vaker dan andere kiezers dat ze geen levensbeschouwing hadden en stonden negatief tegenover migratie. Ook gevoelens van politieke machteloosheid en politiek cynisme kwamen in onderzoek vaak naar voren als kenmerkend voor VB-kiezers. Ten slotte waren VB-kiezers ook Vlaamsgezinder dan de kiezers van andere partijen, al viste de partij zeker niet uitsluitend in de traditionele Vlaams-nationalistische vijver. Zo toonde onderzoek naar aanleiding van de verkiezingen van 2014 aan dat slechts 8% van de VB-kiezers de staatshervorming Staatshervorming
Tussen 1970 en vandaag werden zes staatshervormingen doorgevoerd die België omvormden van een unitaire in een federale staat met drie gewesten, het Vlaamse, het Waalse en het Brussels Hoo... Lees meer als een van de drie belangrijkste thema’s noemde. Op het vlak van leeftijd tekende zich geen duidelijke lijn af. In sommige verkiezingen waren jongere kiezers oververtegenwoordigd, in andere verkiezingen 65-plussers en op nog andere momenten mensen van middelbare leeftijd.

Enthousiaste VB-militanten vieren de doorbraak van de partij bij de parlementsverkiezingen van 24 november 1991. Foto Dirk Cornelis. (ADVN, VNE4053/8)

Partijorganisatie

Organisatorisch valt de geschiedenis van het Vlaams Belang op te delen in drie periodes die afgebakend kunnen worden door twee interne crisissen. De periode van de start tot 1988, de periode van de professionalisering tot rond 2009-2011 en de periode van herstel.

1979-1988

In deze periode steunde de partij bijna uitsluitend op vrijwilligers. Het Vlaams Blok had lange tijd immers slechts één parlementslid. Bovendien waren er nauwelijks lokale afdelingen. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1982 diende de partij in een twintigtal gemeenten lijsten in en in 1988 in een vijftigtal. Het Vlaams Blok had in deze opstartfase ook nooit meer dan 5000 leden.

Binnen de jonge partij bestonden ook wel wat fricties. Een belangrijk discussiepunt was de plaats van het migrantenthema in het partijprogramma. Deze kwestie verliep parallel met de operatie verjonging die vanaf midden de jaren 1980 op verschillende fronten werd doorgevoerd. Zo bracht voorzitter Karel Dillen toen verschillende jongeren in de partijraad. Hij bood Gerolf Annemans in 1987 ook zijn Kamerzetel aan en onder anderen Filip Dewinter en Frank Vanhecke gingen over tot de oprichting van de jongerenafdeling VBJ ( Vlaams Blok Jongeren Vlaams Belang Jongeren
Vlaams Belang Jongeren (tot 2004: Vlaams Blok Jongeren) is sinds 1987 de politieke jongerenorganisatie van het Vlaams Belang, vroeger Vlaams Blok. Ze vertolkt de partijstandpunten met een... Lees meer ). De partij was van meet af aan erg gekant tegen ‘vreemdelingen’, maar niettemin vonden sommigen (waaronder partijsecretaris Jaak Peeters Peeters, Jaak
Jaak Peeters was politiek actief bij achtereenvolgens het Vlaams Blok en de Volksunie. In 2001 stond hij mee aan de wieg van de Nieuw-Vlaamse Alliantie, waar hij tot zijn politiek pensioe... Lees meer ) dat de jonge ‘Lepenisten’ (naar Jean-Marie le Pen van het Front National) al te veel de kaart van het migratievraagstuk trokken ten nadele van de eisen voor een Vlaamse natiestaat. Karel Dillen koos uiteindelijk de kant van de VBJ, met als gevolg dat heel wat militanten opstapten. In de periode 1987-1988 daalde het ledenaantal met 41%. De interne spanningen waren daardoor wel grotendeels verdwenen.

1988-2011

Samen met de verkiezingsoverwinningen en de daaraan gekoppelde partijfinanciering wist het VB zich stelselmatig te professionaliseren. Op haar toppunt in 2006 telde de partij meer dan 160 medewerkers, had ze meer dan 25 000 leden en diende ze in 72% van de Vlaamse gemeenten lijsten in bij de lokale verkiezingen.

De goed geoliede partijmachine begon pas vanaf 2007 te sputteren toen de partij electoraal begon af te kalven. Zo groeide frustratie over de dominante positie van Antwerpen binnen de partij. De Scheldestad was niet alleen electoraal het belangrijkste bastion van de partij, maar ook organisatorisch. Het merendeel van de leden was afkomstig uit de regio Antwerpen en ook het partijbestuur was vaak sterk Antwerps gekleurd. Op die scheefgetrokken machtsverdeling entte zich tegelijk een discussie over de koers van de partij. Moest de partij gematigder worden om de electorale neergang te stoppen of was net een tegenovergestelde beweging nodig? Beide discussies kwamen tot op zekere hoogte ook samen in de figuur van het belangrijkste stemmenkanon Filip Dewinter.

Persconferentie van het Vlaams Blok, met van links naar rechts: Roeland Raes, Filip Dewinter en Joris van Hauthem, ca. 1995. (ADVN, VFA4237)

Het verzet van de Gentse Belfortgroep was in dat opzicht betekenisvol. Een aantal Gentse gemeenteraadsleden van Vlaams Belang protesteerde in 2011 tegen de aanstelling van twee lokale bestuursleden door het nationale partijbestuur. Ze werden door de Belfortgroep beschouwd als pionnen van Filip Dewinter die volgens hen een te provocerende stijl hanteerde. Voor het eerst in de partijgeschiedenis was er sprake van openlijke dissidentie. De opstandige Gentse gemeenteraadsleden werden uiteindelijk uit de partij gezet. Onder hen een van de founding fathers van de partij, Francis van den Eynde Van den Eynde, Francis
Francis van den Eynde (1946-2021) deed zijn intrede in de Vlaamse beweging via de Volksunie en Were Di. In 1976 was hij medestichter van Voorpost en in 1980 werd hij voorzitter van deze o... Lees meer . In het zog van deze uitsluiting zegden ook anderen, zoals Koen Dillen Dillen, Koen
Koen Dillen (1964) is een Vlaamse auteur. Hij was tot 2011 politicus voor het Vlaams Blok (sinds 2004: Vlaams Belang). Lees meer , zoon van stichter Karel Dillen, en ex-voorzitter Frank Vanhecke hun lidmaatschap op. De poging om het Vlaams Belang een minder harde toon te laten aanslaan was daarmee mislukt.

Het conflict met de Belfortgroep haakte eigenlijk in op een discussie die terugging tot het begin van de jaren 1990. Toen probeerden enkele conservatieve politici, waaronder Lode Claes Claes, Lode
Lode Claes (1913-1997) was een Vlaams-nationalistisch politicus, publicist en zakenman die een Vlaamse elite wilde vormen om de Vlaamse demografische meerderheid de leiding te laten nemen... Lees meer , een zogenaamde Forza Flandria op de been te brengen. Dit was een brede Vlaamsgezinde en rechts-liberale alliantie die de leidende partij in Vlaanderen moest worden. Het initiatief kwam toen niet van de grond, maar werd door Vlaams Belang opgerakeld toen het besef er kwam dat de partij haar electorale plafond had bereikt. Diverse verbredingsoperaties volgden elkaar op. In 2004 werden radiomaker Jürgen Verstrepen en N-VA’ster Marie-Rose Morel Morel, Marie-Rose
Marie-Rose Morel (1972-2011) was een Vlaams-nationalistische politica, eerst voor de Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA), daarna voor het Vlaams Belang. Ze overleed op 38-jarige leeftijd na ee... Lees meer aangetrokken en verzekerd van een plaats in het Vlaams Parlement. Die laatste zette met de zogenaamde Welkomgroep ook een initiatief op om N-VA’ers los te weken en hen ervan te overtuigen om de overstap te maken naar Vlaams Belang. Gesprekken over samenwerking tussen N-VA en Vlaams Belang waren in die periode immers mislukt. Bij de gemeenteraadsverkiezingen in Antwerpen van 2006 ging de partij dan weer een kartel aan met VLOTT, de liberale scheurlijst van Hugo Coveliers Coveliers, Hugo
De advocaat Hugo Coveliers (1947) was partijpolitiek actief binnen de Volksunie, de Vlaamse Liberalen en Democraten (VLD) en nadien zijn eigen partij VLOTT. Hij profileerde zich als kamer... Lees meer . En begin 2007 zaten Vanhecke, Annemans en Dewinter met Jean-Marie Dedecker Dedecker, Jean-Marie
Lees meer samen om als een soort van Forza Flandria naar de federale verkiezingen te trekken. Binnen Vlaams Belang ontstond evenwel onenigheid. Tegen de zin van Annemans en Dewinter verzette voorzitter Vanhecke, gesteund door Marie-Rose Morel, zich tegen de komst van de voormalige judocoach. Dedecker verkoos uiteindelijk om alleen naar de kiezer stappen en boekte succes. Vanheckes doodvonnis als voorzitter was daarmee getekend. In 2008 stelden Annemans en Dewinter Bruno Valkeniers Valkeniers, Bruno
Bruno Valkeniers (1955) was werkzaam in de haven en vanaf 2006 was hij politicus voor het Vlaams Belang. Voor deze partij was hij gemeente- en provincieraadslid in Antwerpen, Kamerlid en ... Lees meer aan als nieuwe voorzitter. Die deed nog een ultieme poging om Forza Flandria op de kaart te zetten, maar ook hij kon Dedecker niet overtuigen.

2011-2019

Bruno Valkeniers slaagde er niet in het tij te keren en besliste na de gemeenteraadsverkiezingen van 2012 en zijn derde verkiezingsnederlaag op rij om te stoppen als voorzitter. Gerolf Annemans zou hem opvolgen, maar ook hij moest lijdzaam toezien hoe N-VA zijn partij electoraal leegplukte. Vlaams Belang zakte niet alleen bij de verkiezingen compleet weg, ook het ledenbestand smolt als sneeuw voor de zon. In vijf jaar tijd, tussen 2007 en 2012, had de partij 34% minder leden (2007: 25.000; 2012: 16433). Bovendien moest de partij zwaar saneren en heel wat personeel laten afvloeien, waardoor een stap terug werd gezet in de professionalisering.

Annemans kon net als zijn voorganger de uitstroom van kiezers niet stelpen, maar zette wel de vernieuwing van de partij in gang. Een aantal jonge mensen kwam op zichtbare posities terecht. Barbara Pas Pas, Barbara
Barbara Pas (1981) is een politica voor het Vlaams Belang (VB) en leidt sinds 2013 de VB-fractie in de Kamer van Volksvertegenwoordigers. Lees meer werd in 2013 fractievoorzitter in de Kamer en Chris Janssens Janssens, Chris
Chris Janssens (1977) is een politicus voor het Vlaams Belang. Sinds 2007 zetelt hij in de Genkse gemeenteraad en sinds 2009 in het Vlaams Parlement. In 2012 werd hij ondervoorzitter van ... Lees meer mocht na de verkiezingen van 2014 diezelfde rol vervullen in het Vlaams Parlement. VBJ-voorzitter Tom van Grieken Van Grieken, Tom
Tom van Grieken (1986) is volksvertegenwoordiger en partijvoorzitter van het Vlaams Belang. Lees meer kreeg in 2014 een verkiesbare plaats voor het Vlaams Parlement en volgde in oktober 2014 Annemans zelfs op aan het hoofd van de partij. De toon van de partij bleef ter discussie staan. Dit resulteerde uiteindelijk in een tweesporenbeleid. Langs de ene kant werd een salonfähiger toon aangeslagen. Zo werd bijvoorbeeld de harde slogan ‘Eigen volk eerst’ ingeruild voor het zachter klinkende (maar inhoudelijk identieke) ‘Eerst onze mensen’. Langs de andere kant onderstreepte Van Grieken in 2019 ook het voortbestaan van de (zeer) harde lijn door de oprichter van Schild & Vrienden, Dries van Langenhove, als onafhankelijke de Kamerlijst van Vlaams Belang te laten trekken in Vlaams-Brabant. Tussendoor moest Van Grieken ook dulden dat Filip Dewinter op bezoek ging bij het Griekse extreemrechtse Gouden Dageraad of de Syrische dictator Bashar al-Assad. Pas toen het Vlaams Belang in 2018 en 2019 de verkiezingen won en Van Grieken ook een sterke persoonlijke score neerzette bij de Kamerverkiezingen in 2019 (122.232 voorkeurstemmen) werd voor iedereen duidelijk dat Dewinter voortaan een trede lager kwam te staan op de partijladder dan de jonge partijvoorzitter.

Partijvoorzitter Tom van Grieken en Marine le Pen (Front National) op het congres Grenzen Stellen in het Vlaams Parlement, 15 september 2015. Foto Vlaams Belang.

Voorafgaand aan de verkiezingen van 2019 dook ook opnieuw de Forza Flandria-gedachte op. De onafhankelijke tweemansfractie Vuye & Wouters verkende in haar zoektocht om te overleven een kiesalliantie met het Vlaams Belang, maar ook een bredere optie waarbij naast VB en V&W ook Jean-Marie Dedecker en nog een aantal figuren uit de Vlaamse rechterzijde zoals Frank Vanhecke betrokken zouden worden. Het project kwam echter opnieuw niet van de grond.

Ideologie

Het VB situeert zich sinds zijn ontstaan aan de uiterste rechterzijde van het partijpolitieke spectrum in Vlaanderen. Het is een radicaal Vlaams-nationalistisch partij die zich kant tegen migratie en die duidelijk zeer rechts is in haar opvattingen over criminaliteit en justitie. Het ethische profiel was aanvankelijk zeer conservatief, maar later minder duidelijk. Sociaaleconomisch is de partij moeilijker te situeren door haar combinatie van verzet tegen belastingen en eerder linkse eisen voor meer welvaartstaat (voor het ‘eigen volk’). Ten slotte evolueerde het oorspronkelijk elitaire VB tot een sterk populistische Populisme
Het concept ‘populisme’ verwijst naar de discursieve strategie die uitgaat van een ‘volks’ verweer tegen een politieke, economische of culturele elite. In de geschiedenis van de Vlaamse b... Lees meer partij, die beweert te spreken in naam van ‘het gewone volk’.

Een onafhankelijk Vlaanderen

Het VB ontstond als anti-Egmontpartij. Bijgevolg was Vlaamse onafhankelijkheid bij de oprichting het belangrijkste programmapunt. De partij presenteerde zich vanaf haar begindagen als ‘echt’ nationalistisch, en contrasteerde die positie met het ‘verraad’ en het ‘zoetwaterflamingantisme’ van de Volksunie Volksunie
Tussen 1954 en 2001 bepaalde de Volksunie (VU) als Vlaams-nationalistische partij mee de politieke evolutie in België, van unitaire staat tot federaal koninkrijk. Ze groeide uit tot de tw... Lees meer en later van de erfgenamen van die partij – Spirit en, vooral, de N-VA Nieuw-Vlaamse Alliantie
De N-VA is op electoraal vlak de meest succesvolle Vlaams-nationalistische partij ooit en slaagde er ook in om de grootste Belgische partij te worden. Ze zit bijna 20 jaar in de Vlaamse R... Lees meer – die minder sterk vasthielden aan de eis van een onafhankelijke Vlaamse staat en ook qua taalwetgeving en territorium volgens VB te veel toegevingen zouden doen aan de Franstaligen. Het VB-nationalisme bekritiseerde ook fel de financiële transfers Financiële transfers
Dit lemma brengt het verloop van veertig jaar interregionale transfers in België in kaart, evenals de verklaring, de verantwoording en de effecten ervan. Meer dan een centenkwestie zijn t... Lees meer tussen Vlaanderen en Franstalig België. 

‘De terugkeer van alle door Wallonië bezette gebieden als Komen, Moeskroen, Dhoppe, Edingen, de Jekervallei, Overmaas’, zoals het in de Grondbeginselen van het Vlaams Blok nog klonk, verloor sinds de oprichting van de partij fel aan belang, al bleef de taalwetgeving in de Brusselse Rand en de faciliteitengemeenten Vlaamse Rand
De Vlaamse Rand omvat de negentien gemeenten grenzend aan Brussel of aan een faciliteitengemeente. De relatie tot Brussel leidt er tot specifieke uitdagingen. Lees meer wel een aandachtspunt voor de partij. In de Grondbeginselen van het Vlaams Blok stond ook te lezen: ‘Het VLAAMS BLOK bevestigt uitdrukkelijk dat Brussel Brussel
In de geschiedenis van de Vlaamse beweging speelde Brussel een unieke rol vanwege haar hoofdstedelijke functies, economische aantrekkingskracht en als symbool van verfransing, die zich v... Lees meer en zijn randgemeenten tot Vlaanderen behoren. Het einddoel hierbij is: Brussel Vlaamse stad, Nederlands naar wezen, taal, cultuur en uitzicht.’ Het statuut van het Nederlands in Brussel bleef een punt van belang, maar ook hier lijkt het VB zich stilaan geschikt te hebben in het bestaan van een Franstalige meerderheid in Brussel, in die mate zelfs dat de partij in tweetalige folders hengelde naar Franstalige stemmen, vooral met haar verzet tegen migratie en de islam. Bovendien werd ook de institutionele visie op Brussel wat bijgestuurd. In de Ordelijke Opdeling van België (2010) benadrukken Gerolf Annemans en Steven Utsi dat ze hard willen blijven vechten voor de integratie van Brussel in een onafhankelijk Vlaanderen, maar dat een eventuele confederatie tussen Vlaanderen en Brussel ook tot de mogelijkheden behoort.

Migratie en diversiteit: Eigen Volk Eerst

Verzet tegen migratie was van bij de begindagen van het VB aanwezig, en zou een steeds prominentere plaats krijgen in het programma. Fel verzet tegen migratie en tegen de aanwezigheid en gelijke rechten van allochtonen en Belgen van allochtone afkomst, het best geïllustreerd door de in 1987 gelanceerde slogan ‘Eigen Volk Eerst’, werd ook electoraal veruit de belangrijkste aantrekkingskracht van het VB, veel meer dan communautaire eisen.

Harde anti-migratiecampagne van het Vlaams Blok tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van 1994. (ADVN, VAFB275)

Een centrale rol in dit radicale anti-migratieverhaal is vanaf het midden van de jaren 1980 weggelegd voor Filip Dewinter, die hét gezicht werd van de radicale en rauwe anti-migratiepositie van het VB en van het verzet tegen ‘islamisering’. Dewinter is de auteur van het beruchte 70 puntenplan uit 1992, getiteld Immigratie: de oplossingen. 70 voorstellen ter oplossing van het vreemdelingenprobleem. Dewinter haalde gedeeltelijk de mosterd bij de Cinquante propositions concrètes pour régler le problème de l'immigration van het Front National, dat ook op andere vlakken een belangrijke inspiratiebron was voor de groep rond Dewinter. Het 70 puntenplan eiste onder meer een terugkeerbeleid voor migranten, inclusief van mensen die al vele jaren in België wonen – een standpunt dat later wat werd afgezwakt, net als de radicale afwijzing van de integratiepolitiek die in het plan wordt geëist. Vele andere standpunten, zoals het afschaffen van de dubbele nationaliteit, het uitzetten van ‘illegalen, criminelen en werklozen’ en het afschaffen van de familiehereniging, bleven wel overeind.

Het 70 puntenplan bevatte ook een aantal eisen die specifiek tegen de islam zijn gericht, waaronder de afschaffing van islamitische erediensten en het verbieden van rituele slachtingen. Na 1992 zou deze anti-islamagenda alleen maar prominenter worden in de propaganda van het VB, onder meer via campagnes zoals Steden Tegen Islamisering en Vrouwen Tegen Islamisering (met Anke Van dermeersch als gezicht) en via talloze protestmarsen tegen de bouw van moskeeën. Die groeiende focus op de islam was onderdeel van een bredere beweging, weg van een expliciet raciaal en etnisch racisme Racisme
Lees meer naar een zogenaamd cultureel racisme dat zich – onder andere onder invloed van de Nouvelle Droite – focust op religie, levenswijze en culturele geworteldheid. Ook de veroordeling voor racisme in 2004 heeft de partij wat voorzichtiger gemaakt in haar taalgebruik. De geviseerde groepen en de onderliggende ideeën over de incompatibiliteit tussen bevolkingsgroepen van verschillende afkomst en over de onwenselijkheid van een etnisch-cultureel diverse samenleving bleven echter grotendeels dezelfde.

Autoritarisme

Het VB houdt er autoritaire en erg rechtse denkbeelden op na over criminaliteit, veiligheid, justitie en de rol van de staat. De partij is voorstander van meer politie op straat, van zware gevangenisstraffen, is tegen vervroegde vrijlatingen en sprak zich in 2019 nog uit voor chemische castratie van seksuele delinquenten. VB-propaganda zet traditioneel sterk in op het aanklagen van criminaliteit en onveiligheid. Die retoriek over criminaliteit en veiligheid heeft een sterke etnische component. De partij viseert met name jonge mannen van Marokkaanse en Turkse afkomst als daders van misdrijven en als oorzaak voor een breder gevoel van onveiligheid, vooral bij ouderen en vrouwen. Anti-migratiestandpunten en ‘law and order’-retoriek vormen zo een krachtige combinatie. Bovendien stelt de partij de traditionele politiek verantwoordelijk voor de onveiligheid, die veroorzaakt zou worden door een te slap veiligheids- en migratiebeleid.

Moreel conservatisme

Oorspronkelijk zette de partij sterk in op het beschermen van het traditionele gezin en kantte ze zich fel tegen abortus en tegen ‘het aanprijzen van allerlei perversies’ zoals de Grondbeginselen stelden. Met de jaren is dat verzet tegen homoseksualiteit, homohuwelijk, echtscheiding, abortus en euthanasie sterk gemilderd. De graduele acceptatie van die verworven rechten in Vlaanderen maakte van die strijd grotendeels een achterhoedegevecht. De ultraconservatieve krachten binnen het VB kregen het moeilijk, al bleef de erg conservatieve en katholieke Alexandra Colen Colen, Alexandra
Alexandra Colen (1955) was een rechts-conservatieve politica voor het Vlaams Blok (vanaf 2004: Vlaams Belang) en zetelde van 1995 tot 2014 voor deze partij in de Kamer. Ze profileerde zic... Lees meer wel kamerlid voor het VB tot 2013 en hebben sommigen in het VB nog steeds banden met bewegingen tegen het homohuwelijk, tegen abortus, enzovoort.

Anti-abortusbetoging van het Vlaams Blok in Gent, met onder meer van links naar rechts: Frank Vanhecke, Roeland Raes, Filip Dewinter en Johan Laermans, jaren 1980. (ADVN, VFB460)

De evolutie van de partij inzake ethische thema's werd ook sterk beïnvloed door haar anti-islampositie: in zijn verzet tegen de islam positioneerde het VB zich steeds meer als verdediger van liberale rechten en vrijheden. Rechten en vrijheden waartegen de partij zich in een eerdere fase nog had verzet in de naam van de traditionele familie en de sociale orde, werden in de strijd tegen de islam net uitingen van een Europese beschaving, belaagd door de islamitische religie. Met name de gelijkheid tussen man en vrouw speelde hierin een centrale rol, bijvoorbeeld in een campagne uit 2014, waarin de Vlaming voor de keuze wordt gesteld tussen ‘boerka of bikini’, en in een heel aantal andere campagnes die draaien rond het recht van vrouwen om zich aantrekkelijk te kleden zonder lastiggevallen te worden. Ook hier zijn jonge mannen met moslimachtergrond de boosdoeners.

Sociaaleconomisch

Het sociaaleconomisch profiel van het VB is, net als dat van veel andere radicaal-rechtse partijen in Europa, veel minder eenduidig dan zijn Vlaamse eisen en zijn verzet tegen migratie of zijn rechts-autoritaire visie op criminaliteit. Binnen de partij is er over het sociaaleconomische geen eenstemmigheid en na verloop van tijd zijn haar sociaaleconomische standpunten ook geëvolueerd. Bovendien heeft de partij vaak gestreefd naar een combinatie van linkse en rechtse recepten, steeds in combinatie met een nationalistische visie. In de begindagen kwam de partij naar buiten met een solidaristisch programma. Zowel het socialisme als het laissez-faire kapitalisme werden verworpen en de nadruk lag op samenwerking tussen de klassen binnen een nationale volksgemeenschap. In de jaren 1990 kregen meer liberale recepten een prominentere plaats en vanaf het einde van de jaren 1990 werd het welvaartschauvinisme prominenter. De onduidelijkheid rond het sociaaleconomisch profiel van de partij werd ook versterkt door de moeilijke relatie met de vakbonden. De partij telde onder haar kiezers, vooral vanaf het einde van de jaren 1980, heel wat arbeiders, maar tegelijk bond het Vlaams Belang regelmatig de strijd aan met de vakbonden, die het als een machtsinstrument van de traditionele partijen beschouwde. In 2006 startte Marie-Rose Morel zelfs een juridische procedure op tegen het ABVV Algemeen Belgisch Vakverbond
Het Algemeen Belgisch Vakverbond (ABVV) werd opgericht in 1945 en was de voortzetting van eerdere overkoepelende socialistische syndicale organisaties. Het ABVV paste vanaf de jaren 1960 ... Lees meer en het ACV Algemeen Christelijk Vakverbond
Het Algemeen Christelijk Vakverbond (1912) is de overkoepelende organisatie van het christelijk syndicalisme in België. Lees meer omdat verschillende lokale VB-verkozenen uit de vakbond werden gezet.

De sociaaleconomische standpunten van het VB zijn steeds sterk verbonden geweest met zijn stellingnames voor een onafhankelijk Vlaanderen en tegen migratie. Van bij haar ontstaan legt de partij ook een verband tussen werkloosheid in Vlaanderen en migratie. Tijdens de verkiezingscampagne van 1981 al gebruikte de partij de slogan: ‘400.000 werklozen, waarom dan gastarbeiders?’. Het welvaartschauvinisme van het VB toont zich – net zoals bij andere radicaal-rechtse partijen in Europa – in eisen voor het voorbehouden van sociale rechten aan het 'eigen volk' en in het argument dat het openstellen van de welvaartsstaat voor andere groepen de welvaartsstaat onbetaalbaar maakt. Ook legitimeert het VB zijn verzet tegen immigratie en asiel door het te koppelen aan eisen zoals hogere pensioenen en betere zorg. Een dergelijk sociaal beleid kan enkel betaald worden zonder belastingverhogingen, zo stelt het VB, door Vlaamse transfers naar Wallonië en de EU stop te zetten en door te besparen op migratie en asiel. Zo zijn het afschaffen van transfers naar Wallonië en het tegengaan van migratie en diversiteit de voornaamste recepten voor een welvarender Vlaanderen en voor minder belastingen. Deze nationalistische retoriek heeft ook een sterk essentialistische culturele dimensie: 'Walen' en 'vreemdelingen' zijn volgens het VB minder geneigd tot hard werk en meer geneigd de sociale zekerheid te misbruiken, terwijl Vlamingen van nature 'hardwerkend' zouden zijn.

Populisme

Op een manier die nog sterk deed denken aan het autoritaire extreemrechtse denken uit het interbellum, zag het VB zichzelf aanvankelijk als een ‘aristocratische’ partij, als een ‘geestelijke elite’ van het Vlaamse volk, een ‘minderheid’ die ‘alle nivellering tegengaat en zo de ondergang van de gemeenschap in de massa moet verhinderen’, zoals staat te lezen in de Vlaams Blok-Grondbeginselen. Die elitaire positie uitte zich ook in een verzet tegen ‘de sfeer van kleinheid, kliekjesgeest en lage berekening, waarin [de politiek] vandaag verzand is geraakt door het democratisme en de verzieking van het parlementarisme’ door ‘de kleurpartijen’.

Zoals heel wat andere radicaal-rechtse partijen in West-Europa evolueerde het VB stilaan weg van die elitaire positie en van expliciete kritiek op de democratie naar een populistische Populisme
Het concept ‘populisme’ verwijst naar de discursieve strategie die uitgaat van een ‘volks’ verweer tegen een politieke, economische of culturele elite. In de geschiedenis van de Vlaamse b... Lees meer positionering als ‘de partij van het volk’ en als de democratische partij bij uitstek. Ze liet haar verzet tegen de massacultuur varen en ging zich van langsom meer associëren met de populaire, ‘lage’ cultuur van ‘het gewone volk’. Kritiek op de traditionele partijen bleef een centraal punt in de retoriek van het VB, maar die kritiek werd steeds populistischer. De kritiek op het ‘democratisme’ en ‘parlementarisme’ van de traditionele partijen in de naam van hogere idealen werd stilaan een populistische kritiek op ‘de politieke elite’ in de naam van ‘het volk’ en in naam van de democratie. De ‘geestelijke elite’ veranderde in de partij die ‘zegt wat u denkt’ en zich niet laat muilkorven door de ‘politiek correcte elite’ in de politiek en de media. Ook in deze evolutie naar een steeds populistischere positionering als vertegenwoordiger van ‘het gewone volk’ tegen politieke en andere elites sluit het VB aan bij bredere tendensen aan de Europese radicale rechterzijde.