Amter, Edward

Jeugd en opgang bij het Davidsfonds

Eduard Amter, zoon van een postbode, trad na de lagere moderne humaniora als 15-jarige in dienst bij de Boerenbond Belgische Boerenbond
De Boerenbond is een beroepsorganisatie van en voor landbouwers die tot ver in de 20ste eeuw sterke banden had met de Kerk en de katholieke partij, zich van meet af sterk engageerde in de... Lees meer in Leuven. In 1916 werd hij er aangesteld als privésecretaris van de verlamde hoogleraar en ondervoorzitter Emiel Vliebergh Vliebergh, Emiel
Emiel Vliebergh (1872-1925) was een centrale figuur in de katholieke Vlaamse beweging. Hij stuurde aan op taalwetgeving, culturele ontwikkeling en eenheid onder de katholieke flaminganten... Lees meer , die ook voorzitter was van het Davidsfonds Davidsfonds
Het Davidsfonds is een katholieke Vlaamse cultuurvereniging, die werd opgericht in januari 1875. Lees meer . In 1924 werd Amter waarnemend secretaris-penningmeester van het katholieke en Vlaamsgezinde cultuurfonds, waar hij drie jaar later voltijds voor ging werken. Onder de voorzitters Arthur Boon Boon, Arthur
Priester en hoogleraar Arthur Boon (1883-1938) leverde een grote bijdrage aan de revitalisering van het Davidsfonds na de Eerste Wereldoorlog. Hij pleitte daarbij vooral voor een apolitie... Lees meer en Arthur Janssen Janssen, Arthur
Arthur Janssen was kannunik en hoogleraar moraaltheologie aan de Leuvense universiteit. Hij zette zich in die hoedanigheid in voor de promotie van het Nederlands in het hoger onderwijs.... Lees meer , beiden priester en hoogleraar aan de Leuvense universiteit, nam Amter er gedurende vier decennia de facto de leiding van op zich. De enorme opbloei van het Davidsfonds – van 15.000 leden in 1925 tot 74.000 in 1932 – was in belangrijke mate zijn werk. De pijlers van zijn beleid waren een brede flamingantische bewustmaking, onder andere door een toenadering tot het Vlaams-nationalisme en een grote en ruim vertakte cultuurspreiding, vooral via voordrachten en boeken. Amter publiceerde in die tijd onder diverse pseudoniemen ook zelf een aantal populaire romans en toneelwerken en onder eigen naam een boek over Leuvense straatnamen Straatnamen
Straatnamen kunnen als monumenten fungeren die een bepaalde nationalistische of andere politiek-ideologische agenda reflecteren. In de geschiedenis van de Vlaamse beweging dienden straatn... Lees meer en enkele essays. Rond die tijd kwam hij in contact met Flor Grammens Grammens, Flor
Onderwijzer Flor Grammens (1899-1985) verwierf tijdens zijn leven grote bekendheid door zijn herhaalde en soms spectaculaire acties tegen de schendingen van de taalwetgeving. Lees meer , die hij steunde bij zijn acties op en rond de taalgrens Taalgrens
Het begrip ‘taalgrens’ verwijst in het algemeen naar een grens die twee bevolkingsgroepen die een verschillende taal spreken van elkaar scheidt en in het bijzonder naar de grens tussen he... Lees meer .

Politieke carrière en rechtse radicalisering

Nadat hij al in 1932 was opgetreden als architect van een katholiek-nationalistische lijst bij de gemeenteraadsverkiezingen in Leuven, toonde Amter zich vanaf het midden van de jaren 1930 een fervente voorstander van de uiteenlopende initiatieven om te komen tot een rechtse en katholieke Concentratie Vlaamsche Concentratie
Vlaamsche Concentratie (1935-±1940) was de naam voor de idee en de beweging die streefde naar de hergroepering van alle katholieke Vlamingen. Lees meer in Vlaanderen, waarbij de Katholieke Vlaamsche Volkspartij Katholieke Vlaamsche Volkspartij
De Katholieke Vlaamsche Volkspartij was de Vlaamse vleugel van het Blok der Katholieken van België, opgericht op 11 oktober 1936 met als Franstalige tegenhanger de Parti catholique social... Lees meer (KVV), het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (VNV), Rex-Vlaanderen Rex-Vlaanderen
Rex-Vlaanderen werd opgericht in 1936 en kwam onder de leiding van Paul de Mont. Het doel was een electorale doorbraak in Vlaanderen. De Vlaamse tak benadrukte het federalisme en de conce... Lees meer , het Verdinaso Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen
Het Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen (Verdinaso) (1931-1941) was een fascistisch geïnspireerde beweging onder leiding van Joris van Severen, die een staats- en maatschappijherv... Lees meer en de groep rond het Leuvense professorenweekblad Nieuw Vlaanderen Nieuw Vlaanderen (1934-1944)
Nieuw Vlaanderen (1934-1944) had als uitgangspunt de eentaligheid van Vlaanderen. Door zijn federalistische stellingname midden jaren 1930 was het blad radicaler dan de katholieke partij ... Lees meer (1934-1944) waren betrokken.

Zelf kwam hij bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1938 in zijn woonplaats Korbeek-Lo op met een Concentratielijst, Verenigde Katholieken genoemd, die zich tijdens de kiescampagne overigens veeleer kenmerkte door antisocialisme en anticommunisme dan door katholiciteit en flamingantisme. Begin 1939 trad hij aan als burgemeester, maar al in november van dat jaar nam hij ontslag. Samenwerking binnen een democratisch kader botste met zijn autoritaire manier van denken en handelen. Hij ondertekende het ultra-neutralistisch manifest van 22 september 1939 van het actiecomité Vrede door Neutraliteit van het Verbond der Vlaamse Oud-Strijders (VOS), dat was gericht tegen eventuele samenwerking van België met Groot-Brittannië en Frankrijk in geval van een gewapend conflict. Ook dat feit demonstreert dat hij als rechts-radicale Vlaams-nationalist de parlementaire democratie niet echt genegen was.

Davidsfonds-kopstuk tijdens de bezetting

Na de Duitse bezetting van België in 1940 was het Amters bekommernis dat het Davidsfonds niet opnieuw zijn activiteiten zou moeten stopzetten, zoals tijdens de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer . Aanvankelijk hoopte hij dat de door hem mee geleide vereniging onder de Nieuwe Orde van de nazi’s als mantelorganisatie van het collaborerende VNV een monopoliepositie zou krijgen inzake culturele werking, weliswaar met het behoud van haar katholieke karakter. In interne Davidsfondsdocumenten bepleitte hij ‘een kulturele koncentratie’ en de facto hoopte hij met de hulp van de Duitse bezetter de katholieke cultuur als Leitkultur in Vlaanderen door te drukken. Dat sloot aan bij wat hij al in 1934 had geschreven in de brochure Groei in Vlaanderen (het Davidsfonds), waarin hij een synthese presenteerde van de geschiedenis, de doelstellingen en het daarmee verbonden activiteitenprogramma van het Davidsfonds: ‘het Vlaamsche volk is een katholiek volk; de oude Vlaamse kultuur die moet herleven en verdedigd worden, is in essentie een katholieke kultuur’.

Van deze intenties kwam evenwel niets terecht, enerzijds omdat de Duitse bezetter de voorkeur gaf aan de Groot-Germanen van de SS-Vlaanderen Algemeene-SS Vlaanderen
De SS-Vlaanderen was een collaborerende militie tijdens de Tweede Wereldoorlog, die deel uitmaakte van de Duitse SS. Ze ijverde voor de aanhechting van Vlaanderen bij Duitsland. Lees meer en de Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap
De Duitsch-Vlaamsche Arbeidersgemeenschap (DeVlag) (1935-1945) was vóór de Tweede Wereldoorlog een organisatie van Vlaamse en Duitse studenten. Tijdens de oorlog ontpopte de DeVlag zich ... Lees meer (DeVlag) boven het VNV en anderzijds omdat het dagelijks bestuur en het hoofdbestuur van het Davidsfonds onder impuls van Flor Grammens en voorzitter Arthur Janssen verhinderden dat Amter zich te ver zou engageren en in de collaboratie Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer zou verzeilen. Vanaf de lente van 1941 koos Amter voor een tegenovergestelde koers en bestreed hij met het Davidsfonds de culturele initiatieven van zowel VNV als de DeVlag, waardoor een totale machtsgreep van de Nieuwe Orde op het gemeenschapsleven in Vlaanderen werd verhinderd.

Tussen Belgisch nationalisme en federalisme

In de jaren onmiddellijk na de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer toonde Amter zich een voorstander van de Belgische eenheid, die hij in overeenstemming achtte met de Vlaamse belangen. Tegelijk beschuldigde hij, in het verlengde van zijn vooroorlogse steun aan de Concentratie, de linkse 'volksfrontregeringen' van liberalen, socialisten en communisten ervan dat ze via de repressie Repressie
Lees meer en epuratie vooral katholieken en de katholieke zuil wilden treffen. Toen het Davidsfonds na de intrede van de Christelijke Volkspartij Christelijke Volkspartij
Lees meer (CVP) in de regering in maart 1947 besloot tot samenwerking met het enkele jaren voordien opgerichte socialistische Vermeylenfonds August Vermeylenfonds
Het August Vermeylenfonds, opgericht in 1945 door Vlaamse socialisten, beoogde de versmelting van socialistische en Vlaamse idealen. In de jaren 1960 en 1970, onder leiding van Gerlo, koo... Lees meer en het liberale Willemsfonds Willemsfonds
Het Willemsfonds (1851-heden) is een liberaal-vrijzinnige culturele vereniging en drukkingsgroep die het gebruik van het Nederlands promoot en ondersteunt. Lees meer , volgde Amter niet van harte. In 1951 kantte hij zich zelfs tegen samenwerking met het Algemeen Christelijk Werk(nem)ersverbond Algemeen Christelijk Werknemersverbond
Het Algemeen Christelijk Werkersverbond werd gesticht op 17 juli 1921 en in 1991 herdoopt als ACW Koepel van Christelijke Werknemers. In 2014 werd de organisatie omgevormd tot Beweging.ne... Lees meer (ACW), die een poging was om de Vlaamse beweging een nieuw elan te geven. Hij zag ‘zijn’ Davidsfonds als de voorhoede en de leider van de Vlaamse beweging. Nadat de Koningskwestie Koningskwestie
Constitutioneel, politiek en maatschappelijk vraagstuk rond de persoon en de houding van koning Leopold III tijdens de Tweede Wereldoorlog. Lees meer in 1950 had geleid tot de troonsafstand van koning Leopold III van Saksen-Coburg, Leopold III
Leopold III (1901-1983) werd aan de vooravond van en tijdens de Tweede Wereldoorlog het boegbeeld van een autoritaire stroming in de Belgische politiek. Zijn controversiële houding en mee... Lees meer , greep hij bovendien gedeeltelijk terug naar het Vlaams-nationalisme, waartegen hij tijdens de jaren 1930 en het begin van de Tweede Wereldoorlog had aangeleund. ‘Alle flaminganten die consequent doordenken, komen tot federalisme Federalisme
Sinds het begin van de 20ste eeuw behoort federalisme tot het programma van eerst de Waalse en vervolgens ook de Vlaamse beweging. Vanaf 1970 is de transformatie van België van unitaire t... Lees meer ’, zo verklaarde hij nu. Dat die uitspraak niet echt zijn persoonlijke overtuiging vertolkte, maar dat vooral hoofdbestuurslid Jozef Clottens Clottens, Jozef
Lees meer hem in die richting had geduwd, bleek al in september van het daaropvolgende jaar, toen Amter een ‘volstrekte symbiose tussen België en Vlaanderen’ als doel vooropstelde.

Ondertussen holde het ledenaantal van het Davidsfonds voortdurend achteruit. In 1957 werd Clem de Ridder De Ridder, Clem
Clem de Ridder (1920-2013) speelde tijdens de tweede helft van de twintigste eeuw een belangrijke rol in het flamingantische middenveld, onder meer als bestuurder van het Davidsfonds en ... Lees meer aangesteld als Amters rechterhand in de leiding van het Davidsfonds. Na diens pensionering in 1964 volgde hij hem op in die functie en zorgde met een meer eigentijdse aanpak voor een nieuwe dynamiek.

Voorzitterschap VBAT en pensioen

In de jaren 1960-1963 nam Amter het voorzitterschap op zich van het Vlaams Aktiekomitee voor Brussel en Taalgrens Vlaams Aktiekomitee Brussel en Taalgrens
Lees meer (VBAT), dat onder meer via de Marsen op Brussel Marsen op Brussel
De Mars(en) op Brussel waren twee flamingantische massabetogingen die in Brussel op 22 oktober 1961 en 14 oktober 1962 werden georganiseerd. Lees meer van de Vlaamse beweging weer een belangrijke buitenparlementaire politieke factor maakte. Ondertussen was hij andermaal van mening en strategie veranderd en slaagde hij er in de vroege jaren 1960 in om, ondanks oppositie van voorzitter Janssen, het Davidsfonds te bewegen tot voorzichtige steun aan het federalisme, dat inmiddels zowel in Vlaanderen als in Wallonië in een stroomversnelling was terechtgekomen. Er werd na zijn pensionering aan hem gedacht voor een mandaat als VU Volksunie
Tussen 1954 en 2001 bepaalde de Volksunie (VU) als Vlaams-nationalistische partij mee de politieke evolutie in België, van unitaire staat tot federaal koninkrijk. Ze groeide uit tot de tw... Lees meer -parlementslid, maar het bleef bij plannen.