Rex-Vlaanderen

Ontstaan

Rex-Vlaanderen werd opgericht op 1 september 1936 en maakte deel uit van het Volksfront van Rex Rex
Rex was een Belgische politieke partij (1935-1940) en een collaboratiebeweging in Franstalig België (1940-1944). Lees meer , dat alle rexistische activiteiten in Vlaanderen groepeerde. De leiding van de Vlaamse vleugel van Rex werd toevertrouwd aan de bekende toneelauteur en journalist Paul de Mont De Mont, Paul
Paul de Mont (1895-1950) was toneelschrijver, journalist en hoofdredacteur van verschillende kranten. Als leidende figuur van Rex-Vlaanderen zette hij zich voor in voor de samenwerking va... Lees meer , die op 30 juni de eed had afgelegd als gecoöpteerd senator. Met de oprichting van een eigen Vlaams secretariaat hoopte nationaal partijleider Léon Degrelle Degrelle, Léon
Léon Degrelle (1906-1994) was de leider van Rex, initieel een Belgische, extreemrechtse nationalistische beweging, nadien omgevormd tot partij, die na 1936 radicaliseerde in fascistische ... Lees meer de basis te leggen voor een electorale doorbraak in Vlaanderen.

Programma

De Mont slaagde erin zijn eigen stempel te drukken op de politieke agenda van de beweging en ijverde voor de federalisering Federalisme
Sinds het begin van de 20ste eeuw behoort federalisme tot het programma van eerst de Waalse en vervolgens ook de Vlaamse beweging. Vanaf 1970 is de transformatie van België van unitaire t... Lees meer van België om het vertrouwen tussen Vlamingen en Franstaligen te herstellen. Op politiek vlak droomde De Mont van de oprichting van een sterke rechtse formatie die een dijk kon opwerpen tegen de antiklerikale partijen die bij de parlementsverkiezingen van 1936 een opvallende electorale vooruitgang hadden geboekt. Op 6 oktober 1936 ondertekende Léon Degrelle namens Rex-Vlaanderen een politiek akkoord met het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (VNV) van Staf De Clercq De Clercq, Staf
Staf de Clercq (1884-1942) was een Vlaams-nationalistische politicus, die zijn politieke carrière begon als kamerlid voor de Frontpartij. Hij staat vooral bekend als stichter en eerste l... Lees meer . Hoewel beide partijen hun politieke onafhankelijkheid behielden, moest het akkoord de basis leggen voor een bredere rechtse frontvorming. De Franstalige achterban van Rex-Vlaanderen reageerde hoofdzakelijk afwijzend op de ondertekening aangezien de tekst de deur openzette voor een volledige eentaligheid van Vlaanderen. Bovendien huiverde een niet onbelangrijk deel van de Vlaamse rexisten van het vooruitzicht om samen te werken met de Vlaams-nationalisten die nog steeds werden gepercipieerd als de politieke erfgenamen van het activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer .

In een opiniestuk dat op 31 augustus 1936 werd gepubliceerd in de Nederlandstalige editie van het weekblad Rex, brak Léon Degrelle voor het eerst een lans voor een vergaand sociaal overleg tussen de werkgevers en de werknemers binnen de schoot van op te richten corporaties als een alternatief voor de klassenstrijd die door de socialisten en communisten werd gepropageerd. Hoewel Rex-Vlaanderen aanvankelijk geen afgelijnd economisch programma had, evolueerde de partij onder invloed van een brede middenstandsvleugel vanaf het voorjaar van 1937 naar een meer corporatistisch economisch model. Rex stelde daarom voor om binnen de schoot van de nationale corporaties twee tot drie kamers op te richten voor werkgevers, de arbeiders en de bedienden. Deze kamers zouden dan alle dossiers met een gemeenschappelijk belang bespreken in een gemeenschappelijk overleg. Verder ijverde de partij voor de oprichting van een Algemene Raad der Corporaties die als bemiddelaar kon optreden bij conflicten tussen werknemers en werkgevers en ook de bevoegdheid zou krijgen om geschillen tussen verschillende corporaties te beslechten.

Crisis bij Rex-Vlaanderen

Onder invloed van de gewezen katholieke minister Gustaaf Sap Sap, Gustaaf
Gustaaf Sap (1886-1940) was een invloedrijk en controversieel katholiek politicus, die op verschillende momenten in zijn leven een ministerpost bekleedde en vanaf 1929 tot zijn overlijden... Lees meer dwong Degrelle op 7 maart 1937 het rexistisch kamerlid Alfred Olivier en zijn opvolgers tot ontslag, waardoor in het arrondissement Brussel onverwacht een Kamerzetel vacant werd. Degrelle was ervan overtuigd dat Rex met de steun van het VNV kon uitgroeien tot de grootste politieke formatie van het arrondissement en stelde zich meteen kandidaat om het mandaat van Olivier over te nemen. De traditionele partijen besloten echter zelf geen kandidaat naar voor te schuiven en steunden de kandidatuur van eerste minister Paul van Zeeland Van Zeeland, Paul
Toen hoogleraar en bankier Paul van Zeeland (1893-1973) tussen 1935 en 1937 aan het hoofd stond van de Belgische regering, werden onder andere de taalwet in rechtszaken en een amnestiewet... Lees meer die rechtstreeks de confrontatie aanging met Degrelle. De campagne werd gevoerd op het scherpst van de snee. Toen Degrelle aan de vooravond van de verkiezingen verklaarde dat het stilzwijgen van de kerk enkel kon geïnterpreteerd worden als een indirecte steun van de kerkleiders voor de rexistische zaak, reageerde kardinaal Ernest-Joseph van Roey Van Roey, Ernest-Joseph
Ernest-Joseph van Roey (1926-1961) was Kardinaal-Aartsbisschop van Mechelen. Hij aanvaardde geleidelijk de onvermijdelijkheid van een eentalig Vlaanderen en bestreed het Vlaams-nationalis... Lees meer met een openlijke veroordeling van het rexisme. Degrelle leed een vernederende en complete nederlaag en behaalde slechts 19% van de stemmen.

Na de nederlaag bij de tussentijdse verkiezingen klonk de interne kritiek op het beleid van Degrelle steeds luider. In een opvallend kritisch opiniestuk dat op 12 april 1937 in De Nieuwe Staat De Nieuwe Staat
De Nieuwe Staat (1936-1939) was het dagblad van Rex-Vlaanderen. Lees meer werd gepubliceerd, stelde Paul de Mont dat Degrelle door zijn provocatieve campagne minstens gedeeltelijk zelf verantwoordelijk was voor de verkiezingsnederlaag. De crisissfeer bereikte een hoogtepunt toen het bestuur van Rex-Vlaanderen tijdens het amnestiedebat, tegen de richtlijnen van het nationaal partijbestuur in, de Vlaamse eis voor amnestie Amnestie
Lees meer steunde. Degrelle kon de agitatie vanuit eigen rangen maar matig appreciëren en dwong de Politieke Raad op 14 juni 1937 tot collectief ontslag. Degrelle stemde uiteindelijk in met een vergaande democratisering van de partijstructuren en kondigde op 7 juli 1937 de oprichting aan van een nieuw Politiek Bureau. Paul de Mont werd aangesteld als politiek secretaris en plaatsvervangend voorzitter en stelde de Leuvense hoogleraar Eugène Mertens de Wilmars aan als nieuwe leider van Rex-Vlaanderen. Mertens behoorde net zoals De Mont tot de federalistische strekking en was een overtuigd voorstander van de Vlaamse concentratiegedachte.

De gemeenteraadsverkiezingen van 16 oktober 1938

Hoewel de verstandhouding tussen Rex-Vlaanderen en het VNV ernstige schade had opgelopen tijdens het amnestiedebat werden de banden tussen beide partijen naar aanleiding van de gemeenteraadsverkiezingen van 1938 opnieuw aangehaald. In het voorjaar van 1938 publiceerde Paul de Mont een artikelenreeks in De Nieuwe Staat waarin hij aandrong op de vorming van rechtse concentratielijsten. In totaal kwamen er in de aanloop van de lokale verkiezingen vijftig concentratielijsten tot stand waarop Rex-Vlaanderen één of meerdere kandidaten afvaardigde. Daarvan waren er negentien grote concentratielijsten waar Rex-Vlaanderen, het VNV en de KVV met een gemeenschappelijke lijst naar de kiezer stapte. In acht gemeenten kwam een samenwerking tot stand tussen Rex-Vlaanderen en het VNV en in zes gemeenten sloten de rexisten een kartel met de plaatselijke KVV-afdeling. Hoewel Rex-Vlaanderen bij de verkiezingen slechts 87 verkozen behaalden, werd de partij in verschillende gemeentebesturen opgenomen.

Definitieve breuk

Eind 1938 bereikten de interne problemen binnen Rex een nieuw hoogtepunt door een openlijk conflict tussen de leden van het overwegend Vlaamse Politieke Bureau en de Franstalige mandatarissen. In oktober 1938 droeg Degrelle de leiding van Rex tijdelijk over aan Paul de Mont, die de verschillende facties opnieuw probeerde te verzoenen. De aanhoudende conflicten binnen de schoot van de partij leidden uiteindelijk tot het ontslag van Eugène Mertens de Wilmars als leider van Rex-Vlaanderen. Hij gaf de fakkel door aan de Antwerpse onderwijzer Odiel Daem Daem, Odiel
Odiel Daem (1907-1956) was een Vlaams politicus en voorzitter van Rex-Vlaanderen van 1939 tot 1941. Na de oprichting van de Eenheidsbeweging-VNV werd hij benoemd tot schepen van Schone Ku... Lees meer , die ideologisch op dezelfde lijn stond als zijn twee voorgangers. De zaak rond de benoeming van de activistische arts Adriaan Martens Martens, Adriaan
Lees meer tot lid van de Vlaamse Academie voor Geneeskunde Koninklijke Academie voor Geneeskunde van België
De Vlaamse Academie voor Geneeskunde van België, werd in 1938 door Frans van Cauwelaert opgericht vanuit een streven naar Vlaamse culturele autonomie. De Academie kende even moeilijkhede... Lees meer in België leidde uiteindelijk tot een definitieve breuk tussen Rex-Vlaanderen en de moederpartij. Rex nam officieel stelling in tegen de benoeming van Martens en keerde zich hiermee tegen het standpunt van het bestuur van Rex-Vlaanderen die de regering bleven steunen. Op 2 februari 1939 kwam het tot een vertrouwensstemming in het parlement waarbij Vlamingen en Franstaligen lijnrecht tegenover elkaar kwamen te staan. Tegen alle verwachtingen in werd de houding van de regering in de zaak-Martens goedgekeurd met een nipte meerderheid van 88 stemmen voor en 86 tegen. De regering had het echter niet gehaald dankzij de stemmen van het VNV, maar door de stem van het rexistische kamerlid Karel Convent Convent, Karel
Karel Convent (1908-1995) was in Antwerpen volksvertegenwoordiger voor Rex. In de Kamer stemde hij voor de benoeming van Adriaan Martens als lid van de Koninklijke Vlaamse Academie voor G... Lees meer , die zijn vertrouwen in de regering bevestigde. Degrelle keurde openlijk de houding van de Vlaamse parlementsleden af. Dit leidde tot een definitieve vertrouwensbreuk met Paul de Mont. Op 14 februari 1939 kondigden Paul de Mont, Karel Convent en Odiel Daem hun ontslag aan uit Rex.

Electorale neergang

Hoewel de regering numeriek nog steeds kon rekenen op de steun van een meerderheid van de parlementsleden, besefte eerste minister Paul-Henri Spaak Spaak, Paul-Henri
Paul-Henri Spaak (1899-1972) was een Franstalige socialistische politicus die een rol speelde in talrijke communautaire kwesties. Lees meer dat de zaak-Martens de verstandhoudingen tussen de coalitiepartijen voorgoed had vergiftigd. Op 9 februari 1939 gooide de regering de handdoek definitief in de ring. Aan de vooravond van de vervroegde verkiezingen van 2 april 1939 verkeerde Rex-Vlaanderen in volle ontbinding. Het vertrek van tientallen kaderleden had de partij vleugellam gemaakt en de lijstvorming verliep in de grootste verwarring. De aanhoudende conflicten bleken nefast voor de geloofwaardigheid van de partij, die massaal werd afgestraft door de kiezer. In de Vlaamse arrondissementen behaalden de rexistische lijsten in totaal 25.895 stemmen. In Antwerpen, waar Odiel Daem tegen alle verwachtingen in de Kamerlijst aanvoerde, viel Rex-Vlaanderen terug op 2,75% van de stemmen. De zetel van Karel Convent ging verloren. In geen enkel arrondissement slaagde Rex erin voldoende stemmen te halen voor een verkozene waarmee de partij in het noorden van het land helemaal werd weggevaagd. Enkel in de provincie Limburg ging Rex er in enkele kantons op vooruit, wat vooral te danken was aan een sterke antisemitische campagne. De katholieke lijsten slaagden erin hun verliezen uit 1936 grotendeels te compenseren en werden opnieuw de politieke marktleider in Vlaanderen.

De electorale afstraffing bij de parlementsverkiezingen noopte de partij tot nieuwe hervormingen. De sterk hiërarchische structuur werd sterk vereenvoudigd door de bevoegdheden van de districts- en gemeenteleiders over te dragen naar het provinciale niveau. Rex-Vlaanderen verwierf hierdoor een ruimere autonomie binnen de beweging. Tijdens het weekend van 17 en 18 juni 1939 organiseerde Rex-Vlaanderen een inhoudelijk ledencongres in Antwerpen dat slechts door 2000 leden werd bijgewoond. In de laatste maanden voor de bezetting ontpopte Rex-Vlaanderen zich tot een spreekbuis van de neutraliteitspolitiek van Leopold III van Saksen-Coburg, Leopold III
Leopold III (1901-1983) werd aan de vooravond van en tijdens de Tweede Wereldoorlog het boegbeeld van een autoritaire stroming in de Belgische politiek. Zijn controversiële houding en mee... Lees meer en was de partij zelfs bereid om de regering vergaande volmachten toe te kennen om België uit de oorlog te houden.

Rex-Vlaanderen tijdens de bezetting

Mede dankzij een consequent patriottisch programma, kende het rexisme tijdens de eerste maanden van de bezetting een korte bloeiperiode. Op 15 oktober 1940 ondertekende Odiel Daem namens Rex-Vlaanderen een samenwerkingsakkoord met het Verdinaso Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen
Het Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen (Verdinaso) (1931-1941) was een fascistisch geïnspireerde beweging onder leiding van Joris van Severen, die een staats- en maatschappijherv... Lees meer waarin beide bewegingen hun steun uitspraken voor de oprichting van een sterke politieke eenheidsformatie die zou ijveren voor de stichting van een nationaal-solidaristische Dietse staat die alle Nederlandse volkeren zou verenigen. Met de ondertekening van dit akkoord hoopte de leiding van Rex-Vlaanderen het VNV onder druk te zetten om gesprekken aan te knopen over de toekomstige rol van de Belgische staat binnen de nieuwe Europese context. Toen echter bleek dat de Duitse autoriteiten niet bereid waren de vorming van een nieuwe Belgische regering onder leiding van de koning te steunen, veranderde Léon Degrelle het geweer radicaal van schouder. In een opiniestuk in de rexistische partijkrant Le Pays Réel van 1 januari 1941, pleitte Degrelle voor een politieke samenwerking met de Duitse bezetter. Hoewel deze nieuwe koerswijziging opnieuw leidde tot een golf van ontslagen, slaagde Rex-Vlaanderen erin zijn activiteiten verder te ontplooien en werden er zelfs nieuwe afdelingen opgericht. Deze hernieuwde politieke activiteiten waren echter een doorn in het oog van het VNV. Op 16 maart 1941 riep VNV-leider Staf De Clercq alle Vlaamse groeperingen en bewegingen op om toe te treden tot de rangen van het VNV. Onder druk van de Duitse bezetter ondertekenden Rex-Vlaanderen en het Verdinaso op 10 mei 1941 een nieuw samenwerkingsakkoord met het VNV dat leidde tot de oprichting van de Eenheidsbeweging-VNV en de ontbinding van Rex-Vlaanderen. Tijdens het eerste congres van de nieuwe politieke formatie op 26 mei 1941, herhaalde Odiel Daem dat het akkoord een logische stap was die de basis moest leggen voor een nationale revolutie. De hoofdzakelijk Franstalige achterban van Rex-Vlaanderen reageerde evenwel afwijzend op het akkoord en weigerde zich te laten integreren in de rangen van de Eenheidsbeweging-VNV. De praktische eenmaking van het VNV, Rex-Vlaanderen en het Verdinaso draaide uit op een mislukking. In de eerste plaats omdat de leiders van Rex, die de voorwaarden van de eenmaking mee hadden onderhandeld, zelf afhaakten. Ook het VNV brak vrijwel onmiddellijk met de geest van het akkoord door te proberen zijn activiteiten verder uit te breiden tot Franstalig België.