De Clercq, Staf
Staf de Clercq (1884-1942) was een Vlaams-nationalistische politicus, die zijn politieke carrière begon als kamerlid voor de Frontpartij. Hij staat vooral bekend als stichter en eerste leider van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV).
Geboren en getogen in het Pajottenland werd Staf de Clercq (1884-1942) een Vlaamsgezinde (taalgrens)activist en onderwijzerssyndicalist voor en tijdens de Eerste Wereldoorlog. De Clercq was kamerlid (1919-1932) voor de Frontpartij en organisator van de Vlaamsch Nationale Landdagen. Vandaag staat hij vooral bekend als stichter, eerste leider en Kamerlid (1936-1940) van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De Clercq balanceerde in het VNV tussen een gematigde fractie die een autoritair bestuurd onafhankelijk Vlaanderen nastreefde en een revolutionair fascistisch gezinde fractie die een Dietse staat wenste. Hij groeide in zijn rol als autoritair leider. Hij onderhield geheime contacten met Duitse agenten met het oog op een mogelijke nieuwe oorlog en leidde het VNV in de collaboratie met de Duitse bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog. In november 1940 stelde De Clercq zijn onvoorwaardelijke vertrouwen in Hitler en een door Duitsland nieuw geordend Europa. Vanaf 1941 wierf hij in de schoot van het VNV soldaten voor de Duitse oorlogsvoering. Hij stierf in 1942 aan een hartaanval.
Staf de Clercq groeide op in een katholiek onderwijzersgezin. De Clercq behaalde het diploma van onderwijzer (1903) in de Ecole normale agrégée d'instituteurs à Bonne Espérance te Binche, nadat hij in Edingenstad het Collége Saint-Augustin doorliep. Hij gaf les van 1904 tot de Eerste Wereldoorlog in Brussen en diverse gemeenten in het Pajottenland. In 1906 huwde hij Maria van der Meeren, een vrouw uit een gegoede familie uit de streek. Het huwelijk bleef kinderloos, maar na de Eerste Wereldoorlog werd een Hongaars meisje in het gezin opgenomen.
Taalgrensactivist
De Clercq ondervond de verfransing als onderwijzer in Brussel Brussel
In de geschiedenis van de Vlaamse beweging speelde Brussel een unieke rol vanwege haar hoofdstedelijke functies, economische aantrekkingskracht en als symbool van verfransing, die zich v... Lees meer  en op de taalgrens Taalgrens
Het begrip ‘taalgrens’ verwijst in het algemeen naar een grens die twee bevolkingsgroepen die een verschillende taal spreken van elkaar scheidt en in het bijzonder naar de grens tussen he... Lees meer  aan den lijve. Vanaf 1911 militeerde hij als ‘Staaf der Hei’ in de organisatie Taalgrens Wakker! Taalgrens Wakker!
Taalgrens Wakker! (1912-1931) was een vereniging voor taalgrensactie, die gedragen werd door prominente Vlaamsgezinden als Jozef Goossenaerts en Staf de Clercq. Spreekbuis was het halfmaa... Lees meer , die meetings tegen de verfransing organiseerde op de taalgrens. De Clercq werkte er samen met onder meer Jozef Goossenaerts Goossenaerts, Jozef
Jozef Goossenaerts (1882-1963) was een Vlaams-nationalistische duivel-doet-al, die gedurende meer dan een halve eeuw betrokken was bij uiteenlopende socioculturele, (partij)politieke en i... Lees meer , Philip van Isacker Van Isacker, Philip
Philip van Isacker (1884-1951) was een Vlaamsgezind historicus, advocaat, katholiek minister en bankier. Hij drukte mee de democratisering en vervlaamsing van de katholieke partij en van ... Lees meer , Adiel Debeuckelaere Debeuckelaere, Adiel
Adiel Debeuckelaere (1888-1979) was een Vlaams-nationalistisch politicus. Hij zou zijn imago vooral opbouwen dankzij zijn leidende rol in de Frontbeweging. Lees meer  en Jozef Cogneau. Cogneau, Jozef
Jozef Cogneau (1891-1948) was schoolhoofd in Edingen. Hij leidde de Edingse afdeling van de Kristen-Vlaamsche Taalgrensactie. Hij was ook lid van het VNV. Lees meer In december 1913 werd hij voorzitter van de organisatie. Hoewel in principe pluralistisch, bestond de groep voornamelijk uit katholieken. Samen met Remy de Roeck gaf De Clercq ook het blad De Taalgrens uit. Hij zag zijn Vlaamsgezinde actie in het verlengde van een verdediging van de katholieke moraal tegen verfransing en onzedelijkheid. De Clercq was ook actief in de lokale Davidsfondswerking Davidsfonds
Het Davidsfonds is een katholieke Vlaamse cultuurvereniging, die werd opgericht in januari 1875. Lees meer . Hij stichtte in het Pajottenland tevens afdelingen van het Katholiek Vlaamsch Verbond. In 1912 militeerde hij voor Gustaaf Borginon Borginon, Gustaaf
Gustaaf Borginon (1852-1922) was een Vlaamsgezinde arts en parlementslid voor de katholieke partij. Hij zette zich onder meer in voor de vernederlandsing van het onderwijs en het leger in... Lees meer , de kandidaat van het Verbond op de Katholieke lijst in het arrondissement Brussel.
Brancardier in de Eerste Wereldoorlog
De Clercq meldde zich in 1914 als oorlogsvrijwilliger. Aan en achter het IJzerfront werd hij al snel politiek actief. Samen met Fons Raspé Raspé, Fons
Fons Raspé (1891-1966) nam deel aan de taalgrensactie in het Pajottenland. Tijdens WOI was hij militant van de Frontbeweging. Lees meer  gaf hij het frontblad Frontblaadjes
Frontblaadjes waren krantjes die tijdens de Eerste Wereldoorlog onder de soldaten werden verdeeld, met als doel hun moraal op te krikken. Lees meer  De Payot der Taalgrens (februari 1917 – oktober 1918) uit, met als leuze Leuzen
Lees meer : ‘Een volk zal niet vergaan!’. Uit het blad groeide in 1917 de soldatenbond De Payot Ontwaakt waarvan De Clercq voorzitter werd. Hoewel hij geen actieve rol speelde in de in nationalistische zin geradicaliseerde Frontbeweging Frontbeweging
Aan het IJzerfront manifesteerde zich tijdens de Eerste Wereldoorlog flamingantisch verzet tegen de taaltoestanden in het leger. Naarmate het zich meer en meer organiseerde en groeide, vo... Lees meer  evolueerde De Clercq in politiek opzicht in dezelfde richting, maar hij steunde toch een tijdlang de Belgisch-loyale flamingantische katholieke leider Frans van Cauwelaert Van Cauwelaert, Frans
Frans van Cauwelaert (1880-1961) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die een hoofdrol speelde in de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen. Van Cauwelaert lag in 19... Lees meer  toen die in conflict kwam met de Frontbeweging.
De Clercq was hoofdredacteur van het door hem gestichte blad De school bij het leger – L'Ecole aux armées, een spreekbuis van onderwijzers aan het front, waarin gepleit werd voor een pluralistische beroepsorganisatie. Na de oorlog stichtte De Clercq in die geest samen met de Kortrijkse onderwijzer Gustaaf Algoet het Nationaal Onderwijzerssyndicaat (NOS). Toen in augustus 1919 een Waalse vleugel werd opgericht werd hij voorzitter van de Vlaamse afdeling. Hij gaf tevens het blad Ons Woord uit dat vanaf juli 1919 verscheen als spreekbuis van het NOS. Op 10 september 1919 organiseerde De Clercq met het NOS een nationale onderwijzersbetoging te Brussel waarin onder meer forse salarisverhogingen werden geëist. Maar kort nadien gaf hij ontslag als voorzitter omdat een politieke loopbaan wenkte.
Frontpartij
Zowel de jonge Frontpartij Het Vlaamsche Front
Het Vlaamsche Front was een Vlaams-nationalistische partij, die werd opgericht in 1919 en ook bekend stond onder de couranter gebruikte officieuze benaming Frontpartij. Gesticht als een ... Lees meer  als de katholieke partij Katholieke partij
De katholieke partij, later CVP (vanaf 1945) en CD&V (vanaf 2001) speelde een cruciale rol in de geschiedenis van de Vlaamse beweging. De partij had een belangrijk aandeel in onder m... Lees meer  toonden interesse in hem. De Clercq aanvaardde de eerste plaats op de Kamerlijst van de Frontpartij in het arrondissement Brussel. Hij werd meteen verkozen. Aanvankelijk vertoonde hij weinig activiteit in het parlementaire halfrond. Zijn energie ging volledig naar de organisatorische uitbouw van de Frontpartij in zijn arrondissement. Van 1919 af gaf De Clercq het weekblad Dender- en Zennegalm Dender- en Zennegalm
Dender- en Zennegalm (1920-1935) was een Vlaams-nationalistisch weekblad voor Brabant. Lees meer  uit. Hij slaagde erin een stabiel netwerk uit te bouwen en mede door een druk dienstbetoon wist de 35-jarige politicus zijn electorale aanhang gestaag uit te breiden. In 1921 werd De Clercq als enige van de oude Vlaams- nationalistische fractie herkozen, waardoor hij meteen voorzitter van de Kamergroep werd, een functie die hij bekleedde tot 1932. Zijn parlementaire activiteit ging in stijgende lijn. De Clercq interpelleerde vooral over taalkwesties, amnestie Amnestie
Lees meer , oud-strijdersaangelegenheden en het Frans-Belgisch Militair Akkoord. Bij de verkiezingen van 1929 behaalde hij meer dan 15.000 stemmen (4,8%). Zijn electoraal bastion was het Pajottenland en Brussel, waar hij meer dan de helft van zijn stemmen haalde en met 1428 voorkeurstemmen was hij een van de populairste Vlaams-nationalistische politici. In 1932 werd De Clercq niet herkozen, doordat hij geschrapt werd van de lijst wegens een overtreding van de kieswet. Per vergissing had men hem in Nijvel en in Leuven als plaatsvervanger op de lijst geplaatst.
Van 1921 tot 1936 zetelde De Clercq ook nog in de gemeenteraad van zijn woonplaats Kester. In 1921 had hij een absolute meerderheid gehaald, maar zoals dat gebruikelijk was, kon hij als Vlaams-nationalist niet tot burgemeester benoemd worden. In 1922 werd De Clercq eerste schepen. In 1926 verloor hij de lokale verkiezing.In 1930 slaagde hij er echter opnieuw in de katholieke meerderheid te breken en weer schepen te worden. Vanaf 1932 zetelde hij dan weer in de oppositie.
Landdagen en bemiddelaar
De Clercq speelde inmiddels een nationale rol. Sedert 1920 organiseerde hij een Vlaamsch Nationale Landdag Vlaams Nationale Landdagen
De Vlaams Nationale Landdagen waren Vlaams-nationalistische manifestaties, meestal in open lucht, tijdens het interbellum georganiseerd door Staf de Clercq in Kester en later door het VNV... Lees meer  waar al spoedig duizenden Vlaams-nationalisten heen trokken. Het terrein op de Kesterheideheuvel waar de Landdagen plaatsvonden, werd in 1927 aangekocht door De Clercq. De Landdagen werden een ontmoetingsplaats voor de in toenemende mate ideologisch verdeelde Vlaams-nationalisten. Reeds in 1924 had De Clercq zich achter de West-Vlaamse eis geschaard tot een uitgesproken katholiek Vlaams-nationalisme tegen het pluralisme van de Antwerpse vleugel. In zijn eigen arrondissement kwam de Frontpartij op onder een katholieke vlag. Toch was hij vooral een brugfiguur tussen de diverse facties in het Vlaams-nationalisme. Hij genoot het vertrouwen van de revolutionaire strekkingen binnen en buiten het partijpolitieke Vlaams-nationalisme, terwijl hij nochtans vaak gematigd en pragmatisch optrad. Begin 1928 nam De Clercq deel aan besprekingen die tot doel hadden de partij te herenigen. Hij kantte zich tegen het fascistische gedachtegoed van Joris van Severen Van Severen, Joris
Joris van Severen (1894-1940) is vooral bekend als de oprichter en leider van het fascistisch geïnspireerde Verdinaso (Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen). Medio jaren 1930 verru... Lees meer . Hij wierp zich wel op als een radicale anti-belgicist. In 1928 trad hij toe tot het directorium van het Algemeen Vlaamsch Nationaal Verbond Algemeen Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Algemeen Vlaamsch Nationaal Verbond (1928) was een Vlaams-nationalistische partij die kortstondig de versnipperde katholieke Vlaams-nationalistische partijgroeperingen probeerde te v... Lees meer  (AVNV), dat nog in hetzelfde jaar ter ziele ging, en in 1932 sloot hij zich aan bij de Vlaamsch-Nationale Volkspartij Vlaamsch Nationale Volkspartij
Vlaams-nationalistische partij (1930-1933) opgericht op initiatief van Hendrik Elias en opgegaan in het Vlaamsch Nationaal Verbond. Lees meer , een nieuwe poging om het Vlaams-nationalisme te verenigen.
Stichter van het VNV
De Clercq zou uiteindelijk zelf de hereniging van het partijpolitieke Vlaams-nationalisme realiseren. Op 30 januari 1933 werd hij met die opdracht aangesteld als vrijgestelde voorzitter van een leidingcomité. Inmiddels had Van Severen op basis van de door De Clercq afgewezen fascistische principes het Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen
Het Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen (Verdinaso) (1931-1941) was een fascistisch geïnspireerde beweging onder leiding van Joris van Severen, die een staats- en maatschappijherv... Lees meer  (Verdinaso) gevormd. De Clercq begon aan een maandenlange reis door Vlaanderen en kon constateren dat het revolutionaire rechtse gedachtegoed gekoppeld aan een Diets Diets
Het woord ‘Diets’ stamt uit het Middelnederlands. In de context van de Vlaamse beweging dook deze term voor het eerst op in de loop van de 19de eeuw, meestal als equivalent voor Nederlan... Lees meer  (maar in feite anti-Belgisch) conditio sine qua non wortel geschoten had bij vele Vlaams-nationalistische jongeren. Hij raakte ervan overtuigd dat het Vlaams-nationalisme op een nieuwe ideologische leest moest worden geschoeid. Bij de poging een basisprogramma op te stellen stootte hij bovendien op de onverzettelijkheid van vooral de West-Vlaamse factie, die de principes van Van Severen wilde kopiëren. Toen op 8 oktober 1933 de stichtingsproclamatie van de nieuwe partij, het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer  (VNV), in de pers verscheen, bleek dat De Clercq de radicale West-Vlamingen hun zin had gegeven. Hijzelf hield er het autoritaire leiderschap aan over.
Leider van het VNV
Aanvankelijk profileerde De Clercq zich niet als autoritair leider, maar speelde hij voort de rol van bemiddelaar tussen de facties binnen en buiten het VNV. Hij combineerde daarbij een pragmatisch optreden met een ideologische standvastigheid. Aan het Dietse anti-belgicisme en de rechts-autoritaire principes van de stichtingsproclamatie mocht niet worden geraakt. De aanstelling van de jonge nationaalsocialist Reimond Tollenaere Tollenaere, Reimond
Reimond Tollenaere (1909-1942) was een Vlaams-nationalistisch studentenleider in Gent en politicus in het VNV. Hij was parlementair (1936-1942) en propagandaleider. Hij stuurde het VNV in... Lees meer tot VNV-propagandaleider, wees de richting aan. De eerste VNV-landdag (1935) toonde de nieuwe stijl. De Clercq werd er door spreekkoren aangeroepen als de verlichte leider. Hij botste op oppositie van gematigde leiders in zijn partij die hem financieel trachtten te fnuiken. Tegenstanders reageerden schamper op wat zij zagen als een potsierlijke epigoon van Adolf Hitler en Benito Mussolini. Bij vele buitenstaanders ging de metamorfose nochtans eerder ongemerkt voorbij. Dat De Clercq ook buiten het Vlaams-nationalisme op sympathie kon rekenen, bleek bij een door de socialisten uitgelokte tussentijdse verkiezing, 14 april 1935, toen hij 32.500 stemmen behaalde, bij ontstentenis van katholieke en liberale lijsten.
Tussen gematigden en radicalen
De verkiezingsoverwinning van het Vlaamsch Nationaal Blok Vlaamsch Nationaal Blok
Vlaamsch Nationaal Blok (VNB) was de benaming waaronder de Vlaams-nationalistische partij het Vlaamsch Nationaal Verbond bij de parlements- en provincieraadsverkiezingen van 1936 en de p... Lees meer  (VNB) in mei 1936 verstevigde de positie van De Clercq aanzienlijk. Zijn pragmatisme oogstte succes. De Clercq had het VNV niet onder eigen naam en onder zijn programma aan de verkiezingen laten deelnemen, zodat hij akkoorden kon sluiten met Vlaams-nationalistische groepen die buiten het VNV waren gebleven. De grote overwinning werd al gauw op naam van het VNV geschreven. De Clercq behaalde in Brussel meer dan 20.000 stemmen. Hij was met 3888 naamstemmen de populairste VNV'er. Alle belangrijke Vlaams-nationalistische facties aanvaardden nu het leiderschap van De Clercq en het programma van het VNV. De gematigde vleugel in het VNV achtte de tijd rijp om het revolutionaire Dietse programma af te zwakken en politieke akkoorden te sluiten met de Katholieke Vlaamsche Volkspartij Katholieke Vlaamsche Volkspartij
De Katholieke Vlaamsche Volkspartij was de Vlaamse vleugel van het Blok der Katholieken van België, opgericht op 11 oktober 1936 met als Franstalige tegenhanger de Parti catholique social... Lees meer  ( Beginselakkoord KVV-VNV Beginselakkoord KVV-VNV
Het beginselakkoord KVV-VNV werd ondertekend door vertegenwoordigers van de Katholieke Vlaamsche Volkspartij (KVV) en het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) op 8 december 1936. Het moest ee... Lees meer ). De Clercq fnuikte hun ambitie door met Diets-revolutionaire retoriek elke samenwerking op te blazen. Hij zocht daarvoor ideologische steun bij Odiel Spruytte Spruytte, Odiel
Odiel Spruytte (1891-1940) was een ‘petit vicaire’ en een dwarsdenker in het bisdom Brugge. Als Vlaams-nationalist behoorde hij tot de kernredactie van het weekblad Jong Dietschland, en w... Lees meer . De samenwerking met het grotendeels Franstalige en belgicistische Rex Rex
Rex was een Belgische politieke partij (1935-1940) en een collaboratiebeweging in Franstalig België (1940-1944). Lees meer  wees De Clercq niet af, omdat hij zo hoopte mee te profiteren van een omwenteling in het Belgische politieke landschap. De VNV-leider was inmiddels overtuigd geraakt van zijn revolutionaire missie. Maar zolang de Belgische staat het repressiemonopolie bezat, moest de revolutie voorbereid worden in de geesten.
Germanen, geen Latijnen
De Clercq richtte zijn politiek op een eventuele nieuwe oorlog die in zijn ogen voor een omwenteling in het Belgische politieke landschap kon zorgen. Zijn houding was dubbelzinnig. Aan de ene kant ijverde hij voor een neutrale status van België als beste garantie om niet verwikkeld te raken in een nieuwe oorlog. Hij ondersteunde de acties tegen het Frans-Belgisch Militair Akkoord van het Verbond der Vlaamse Oud-Strijders Verbond VOS
Het Verbond der Vlaamse Oud-Strijders (VOS), opgericht in 1919, was een flamingantische vereniging voor oud-strijders van de Eerste Wereldoorlog, die in de loop van het interbellum tot ee... Lees meer  (VOS) met parlementaire interventies en brochures. Aan de andere kant zocht hij toenadering tot het nationaalsocialistische Duitsland Duitsland & Vlaanderen
Van de eerste helft van de 19de eeuw tot 1945 stond het Duitse beeld van Vlaanderen in het teken van etnisch-culturele verbondenheid. Die romantische perceptie leefde vooral bij een beper... Lees meer , omdat hij zich wilde voorbereiden op een eventueel tweede activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer . Deze politiek verliep geleidelijk en uiterst voorzichtig. Op 7 december 1934 schreef hij een opgemerkt artikel in De Schelde (1919-1936) onder de titel ‘Wij zijn Germanen, geen Latijnen’ waarin hij verklaarde dat de Vlamingen tot het ‘Germaanse blok’ behoorden. In zijn landdagrede van 5 mei 1935 nam hij gas terug met de stelling dat ook Duitsland een gevaar kon worden, terwijl Engeland dat nooit zou zijn en Frankrijk een bestendige dreiging vormde. In zijn landdagrede van 6 juni 1937 verklaarde hij dat Engeland meer en meer in het Franse vaarwater raakte. Hoewel het Frans-Belgisch Militair Akkoord in 1936 was opgezegd, bleef De Clercq beweren dat de Belgische defensie gericht was op Frankrijk. Hij voerde een hyper-neutralistisch discours dat in de kaart van Duitsland speelde. Op 27 juni 1937 schreef hij een artikel in Volk en Staat Volk en Staat
Volk en staat (15 november 1936 - 3 september 1944) was een Vlaams-nationalistisch dagblad en orgaan van het Vlaamsch Nationaal Verbond. Het blad verscheen als opvolger van De Schelde (1... Lees meer onder de titel ‘VNV en het Duitsch nationaal-socialisme’ dat later ook in brochurevorm verscheen. Het was een afrekening met diegenen die het VNV vereenzelvigden met het nationaalsocialisme. Het VNV putte alleen uit de ‘Diets nationale traditie’. Over het regime van Hitler wenste hij geen uitspraken te doen. De werkelijke betekenis van de tekst is maar te begrijpen als men er rekening mee houdt dat De Clercq in een gevaarlijk conflict was beland met enkele nazi-gezinde VNV-kopstukken die een ondubbelzinnige pro-Duitse politiek wensten te voeren. Vooral Herman van Puymbrouck Van Puymbrouck, Herman
Herman van Puymbrouck (1884-1949) was medestichter van de Frontpartij en vervolgens hoofdredacteur van De Schelde, later Volk en Staat. Vanaf de late jaren 1930 steunde hij onverkort het ... Lees meer , de hoofdredacteur van De Schelde/Volk en Staat, zong de lof van het nieuwe Duitsland dat zijn noodlijdende blad financieel ondersteunde. Ook Ward Hermans Hermans, Ward
Ward Hermans (1897-1992) was een Vlaams-nationalistische schrijver, journalist en politicus, die in de loop van het interbellum radicaliseerde in nationaalsocialistische zin. Tijdens de T... Lees meer  bejubelde zijn Duitse broodheren in artikels en brochures. Zij daagden gematigde VNV'ers uit die vooral het conflict tussen Kerk en Staat in Duitsland met argusogen volgden. De Clercq zag zich genoodzaakt persoonlijk in Duitsland te interveniëren. Hij overtuigde de betrokken Duitse diensten ervan dat een behoedzame buitenlandse VNV-politiek ook in het belang van Duitsland was. De teruggefloten nationaalsocialisten in het VNV namen wraak door De Clercq te belasteren bij de geheime diensten van het Derde Rijk. De VNV-leider hield er het imago van een klerikale marionet in handen van anti-nationaalsocialistischgezinde VNV'ers aan over. Het zou hem parten spelen als hij tijdens de bezetting onderhandelde met de vertegenwoordigers van nazi-Duitsland.
De Militaire Organisatie
Toen met het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer in september 1939 de oorlogsdreiging voor België zeer dichtbij kwam, richtte De Clercq een Militaire Organisatie Militaire Organisatie
De Militaire Organisatie (MO) werd opgericht door Staf de Clercq, leider van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV), tijdens de mobilisatie na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog (193... Lees meer  (MO) op. Het was een aan hem gebonden organisatie van gemobiliseerde VNV'ers. De Clercq spiegelde zich aan de Frontbeweging. Hij wilde over een instrument beschikken om bij een mogelijke inval politiek te kunnen bedrijven. Hij stelde de Duitse militaire geheime dienst op de hoogte van het bestaan van de MO. Of dit ook betekende dat hij van plan was bij een Duitse inval hoogverraad te plegen is niet zeker. Wellicht wilde De Clercq geen enkel scenario uitsluiten en rekende hij op een krijgsverloop zoals tijdens de Eerste Wereldoorlog met een gestabiliseerd front. De Clercq zou dan met de MO in bezet of onbezet gebied de oorlogvoerende partijen tot politiek opbod kunnen dwingen. De Belgische staatsveiligheid was gedeeltelijk op de hoogte van De Clercqs initiatieven, alsmede van de perikelen rond de financiering van Volk en Staat. Toen hij op 16 januari 1940 een artikel schreef in Volk en Staat, waarin hij onder meer pleitte voor een gedeeltelijke demobilisering, greep de overheid in door het blad een tijdelijk publicatieverbod op te leggen. De procureur-generaal vroeg bovendien de opheffing van De Clercqs parlementaire onschendbaarheid. In zijn verdediging voor de Kamer beweerde De Clercq dat het gerecht met valse getuigenissen en provocateurs werkte om het VNV te treffen. De Kamer volgde hem nagenoeg unaniem en weigerde de opheffing. Op 10 mei 1940, de dag van de Duitse inval, werd hij aangehouden. Ook de hele top van de MO werd opgepakt. De Clercq werd weer vrijgelaten na interventies bij minister van justitie Paul-Emile Janson Janson, Paul-Emile
Lees meer  en eerste minister Hubert Pierlot. Op 14 mei 1940 was hij aanwezig op een vergadering van de Vlaams-nationalistische parlementsleden. Hij zou er het parool ‘geen tweede activisme’ ondersteunen. Maar hij weigerde in te gaan op de vraag te vluchten naar Frankrijk. Hij dook onder. Er zijn aanwijzingen dat leden van het Britse expeditieleger alsnog geprobeerd hebben De Clercq te arresteren.
Naar de collaboratie
De Clercq trad zeer waarschijnlijk nog tijdens de Achttiendaagse Veldtocht, maar zeker onmiddellijk na de capitulatie van het Belgisch leger, opnieuw in contact met leden van de Duitse militaire veiligheid. Hij besprak er de inzet van VNV'ers als vertrouwenspersonen van de bezettende overheid in strategisch belangrijke sectoren zoals de spoorwegen. Wellicht kreeg hij toen ook het fiat om de verdienste van de MO bij de Duitse overwinning in de verf te zetten. Het leidde tot enkele rapporten waarin MO'ers onder meer beweren aangezet te hebben tot desertie en sabotage, feiten die niet hadden plaatsgevonden. De Clercq probeerde zich zo als bevoorrechte partner aan de onderhandelingstafel van de nieuwe heersers te manoeuvreren. Reeds op 3 juni 1940 voerde hij besprekingen met het Duitse Militaire Bestuur, dat zich twee dagen tevoren in Brussel had geïnstalleerd. Hij stelde zijn beweging ‘volledig ter beschikking met raad en daad’. De Clercq meende dat het uur van de Dietse volksstaat geslagen had. Hij zag het VNV als de Vlaamse nationaalsocialistische eenheidsbeweging. De bezettende overheid maakte hem al snel duidelijk dat om die status te verwerven het VNV zich volledig diende te onderwerpen aan Adolf Hitler. Die had nog geen beslissing genomen over de toekomst van België, dus De Clercq moest voortaan zwijgen over Dietsland.
Vertrouwen in de Führer
Op 10 november 1940, tijdens zijn eerste openbare rede, deelde De Clercq mee het volste vertrouwen te hebben in de Führer. Iedereen die de zijde van Groot-Brittannië koos, verklaarde hij tot vijand. Over grenzen wilde hij zich niet uitspreken, want die werden bepaald door de overwinnaar en dat was Duitsland. In deze en de redevoeringen die de volgende maanden volgden, ontwikkelde De Clercq alle aspecten van het nationaalsocialistische gedachtegoed, incluis de antisemitische Antisemitisme
Lees meer en racistische kern ervan. De VNV-leider besefte ook dat het niet bij woorden kon blijven. Al op 1 december 1940 verklaarde hij dat ‘het VNV geen Duits bloed mocht aanvaarden zonder tegenprestaties’ en op 16 maart 1941 kondigde hij aan een ‘afweerbatterij tegen het Engels vliegwezen’ te willen opstellen. Toen de bezetter liet weten dat militaire collaboratie Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer  enkel kon in de Waffen-SS, beval hij op 20 april 1941 de werving voor die formatie, waarvan hij toen al goed wist dat ze een onderdeel was van de organisatie die in Vlaanderen een Groot-Duitse concurrent tegen het VNV uitbouwde. De Clercq meende dat de vlucht vooruit de beste verdediging was. Hij werd in die visie gesteund door Reimond Tollenaere. Samen met de 25 jaar jongere VNV-propagandaleider richtte hij na het uitbreken van de Duits-Russische vijandelijkheden het Vlaamsch Legioen Vlaamsch Legioen
Het Vlaamsch Legioen (1941-1943) was een Vlaamse eenheid aan het oostfront tijdens de Tweede Wereldoorlog, die deel uitmaakte van de Waffen-SS. Lees meer  op. Het sneuvelen van Tollenaere aan het oostfront Oostfronters
Het begrip oostfronters duidt in de context van de geschiedenis van de Vlaamse beweging op Vlamingen die als vrijwilliger aan de zijde van Duitsland vochten tegen het Sovjetrussische Rod... Lees meer  (januari 1942) was een zware slag. De Clercq, toen al zwaar ziek, beschouwde hem als zijn opvolger.
Mislukte politiek
In het laatste jaar van zijn leven kon De Clercq nog de tekenen van de mislukking van zijn politiek ervaren. Sedert mei 1941 kon hij zich weliswaar leider van de Eenheidsbeweging-VNV noemen, toen de bezetter het Verdinaso en Rex-Vlaanderen dwong te fuseren met het VNV, maar het politieke monopolie van zijn partij werd betwist door de SS-Vlaanderen Algemeene-SS Vlaanderen
De SS-Vlaanderen was een collaborerende militie tijdens de Tweede Wereldoorlog, die deel uitmaakte van de Duitse SS. Ze ijverde voor de aanhechting van Vlaanderen bij Duitsland. Lees meer  en de door de SS gesteunde Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap
De Duitsch-Vlaamsche Arbeidersgemeenschap (DeVlag) (1935-1945) was vóór de Tweede Wereldoorlog een organisatie van Vlaamse en Duitse studenten. Tijdens de oorlog ontpopte de DeVlag zich ... Lees meer  (DeVlag). Van aan het oostfront bereikten hem berichten dat de SS zijn militanten tegen het VNV en zijn leider opzetten. In Vlaanderen werd hij ongehinderd aangevallen door de Vlaamse SS en de DeVlag als een klerikale, provincialistische zoetwaternationaalsocialist. De Clercq richtte tot de bezettende overheid de ene klachtenbrief na de andere. Kort voor zijn dood stelde hij verbitterd vast dat het niet baatte. Enig aanstalten tot breken met de collaboratiepolitiek heeft De Clercq evenwel nooit gemaakt. Integendeel. In zijn laatste rede, 20 september 1942, ter gelegenheid van zijn 58ste verjaardag, herbevestigde hij zijn vertrouwen in Hitler, ‘Führer aller Germanen’ en beklemtoonde hij dat er slechts één parool was: ‘Duitsland moet de oorlog winnen’. Zelf was hij inmiddels in de ogen van het volk dat hij pretendeerde te leiden de gehate leider geworden van een Duitsgezinde fractie.
Uitvaart en praalgraf
Op 22 oktober 1942 stierf De Clercq aan een hartaanval. Het VNV organiseerde op 27 oktober 1942 een rouwplechtigheid op de Grote Markt te Brussel, nadat het tevergeefs had aangedrongen op een dienst met de allure van een staatsbegrafenis in de Sint-Goedelekerk. Kardinaal Ernest-Joseph van Roey stelde zijn veto en verbood ook een misviering op de Grote Markt. De bezettende overheid weigerde tussenbeide te komen. De Clercq was heel zijn leven diepgelovig gebleven. Hij ging jaarlijks op retraite naar de abdij van Orval.
De Clercq werd begraven op de begraafplaats van Kester volgens zijn testamentaire wil. Een jaar later, naar aanleiding van het 10-jarige bestaan van het VNV, werd hij bijgezet in een praalgraf op de Kesterheide, de plaats waar vóór de oorlog de landdagen plaatsgrepen. Na de bevrijding werd het graf vernield door het plaatselijke verzet Verzet
Het georganiseerde verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog in de Vlaamse provincies was doorgaans altijd Belgisch verzet: zowel op het vlak van de ideologische oriëntatie, de motieven en he... Lees meer . Het stoffelijk overschot werd naar de begraafplaats van Leerbeek gevoerd. In 1968 verwijderde de gemeente het grafteken. Tien jaar later, op 7 december 1978, werd het stoffelijk overschot clandestien opgegraven door de Vlaamse Militanten Orde Vlaamse Militanten Orde (1950-1971)
De Vlaamse Militanten Orde was een Vlaams-nationale militantenorganisatie die werd opgericht in 1950, aanvankelijk ter ondersteuning van de Vlaams-nationale partijpolitiek. Lees meer  (VMO) (de zogenaamde Operatie Delta) en verborgen op een geheime plek. Na bemiddeling gaf de overheid de toestemming De Clercq te herbegraven naast zijn vrouw op de begraafplaats van Asse. Een gelegenheidscomité onder leiding van Jan Brans Brans, Jan
Jan Brans (1908-1986) was een Vlaams-nationalistische journalist en publicist, die tijdens de oorlog collaboreerde als hoofdredacteur van Volk en Staat. Decennia later lag hij mee aan de ... Lees meer  organiseerde op 28 oktober 1979 te Asse en Dilbeek een Staf de Clercq-herdenking. Bij het erecomité treft men behalve voornamelijk gewezen medestanders van De Clercq drie naoorlogse Vlaams-nationalistische partijleiders aan: Karel Dillen Dillen, Karel
Karel Dillen (1925-2007) was, na een aanloop als radicaal Vlaams-nationalistisch spreker en publicist, de oprichter en eerste volksvertegenwoordiger van het Vlaams Blok. Hij zetelde in de... Lees meer  van het Vlaams Blok Vlaams Belang
Vlaams Belang is een radicaal-rechtse Vlaams-nationalistische partij, die in 1978 ontstond onder de naam ‘Vlaams Blok’, als verkiezingskartel van de Vlaamse Volkspartij en de Vlaams Natio... Lees meer , Jaak Gabriëls Gabriëls, Jaak
Jaak Gabriëls (1943-2024) werd in 1965 actief in de Volksunie (VU). Hij werd burgemeester in Bree, volksvertegenwoordiger en in 1986 partijvoorzitter van de VU. Hij trachtte de partij inh... Lees meer  en Vik Anciaux Anciaux, Vic
Vic Anciaux (1931-2023) was geneesheer en militeerde vanaf 1950 in het partijpolitieke Vlaams-nationalisme. Voor de Volksunie, waarvan hij voorzitter was van 1979 tot 1986, vervulde hij ... Lees meer  van de Volksunie Volksunie
Tussen 1954 en 2001 bepaalde de Volksunie (VU) als Vlaams-nationalistische partij mee de politieke evolutie in België, van unitaire staat tot federaal koninkrijk. Ze groeide uit tot de tw... Lees meer . De herinnering aan de belangrijkste vooroorlogse Vlaams- nationalistische voorman werd voorts vrijwel uitsluitend levend gehouden in kringen van oud-collaborateurs, zoals Broederband Broederband
Broederband was een losse federatie van vriendenkringen van oud-collaborateurs, hoofdzakelijk oud-leden van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV), die in aanraking waren gekomen met de rep... Lees meer . De overblijfselen van het vernielde praalgraf bestaan nog steeds en maken voorwerp uit van een discussie over het behoud ervan.
Werken
— Aan mijn geloofsgenoten de Rooms-Katholieke Fronters, 1924.
— Dietsland Hou Zee! De eerste landdag van het VNV op 4-5 mei 1935 te Kester, 1935.
— Kester 12 juli 1936. Tweede landdag van het VNV, 1936.
— Inzichten en Standpunten. (1936-1937), 1937.
— Meer dan ooit los van Frankrijk, 1937.
— Het VNV en het Duits nationaal- socialisme, 1937.
— Blinde Verklaring. De politiek der Eenheids-beweging, 1941.
— Rede uitgesproken door volksvertegenwoordiger Staf De Clercq, Leider van het VNV in de Kamer van Volksvertegenwoordigers op donderdag 22 februari 1940, z.j.
— Vlamingen leest hier hoe aan Frankrijk en aan de banken vastgeklonken Belgen met de arbeid, het goed en het bloed der Vlaamse gemeenschap omspringt. Leest en oordeelt!, z.j.;
Literatuur
— A. Mermans, De leider. Schets van het leven van Staf de Clercq, 1942.
— F. van Limburg (A. Mermans) en H. van Westdijck (H.J. Elias), 1951.
— A. de Bruyne, Trouw. Pater Stracke, Borms, Staf de Clercq, Leuridan, Tollenaere, Wim Maes, 1973.
— B. de Wever, Staf De Clercq, 1989.
— J. van Dingenen, Zijn doel, zijn middelen: Staf De Clercq, het VNV en de collaboratie, 1995.
— P. J. Verstraete (red.), Cahiers Staf De Clercq. Bijdragen ter bevordering van de studie van Staf de Clercq en tijdgenoten, 2007-2016, 10 dln.