Verbond VOS

Oprichting en groei

Als gevolg van de flamingantische Flamingant
Flamingantisme is een term die met verschillende betekenissen wordt toegekend aan actoren binnen de Vlaamse beweging en het Vlaams nationalisme. Lees meer radicalisering in het IJzerleger, was de idee van een aparte Vlaamse oud-strijdersbond al tijdens de oorlog gegroeid. Een dergelijke bond zou de belangenbehartiging van de soldaten koppelen aan een flamingantisch programma. Initiatiefnemer was Jozef Verduyn Verduyn, Jozef
Frontarts Jozef Verduyn (1884-1936) was een van de boegbeelden van Heldenhulde, een comité dat Vlaamse soldaten die tijdens de Eerste Wereldoorlog waren gesneuveld wilde eren met een Vlaa... Lees meer , een arts die vermoedelijk begin 1917 steun van de leiding van de Frontbeweging Frontbeweging
Aan het IJzerfront manifesteerde zich tijdens de Eerste Wereldoorlog flamingantisch verzet tegen de taaltoestanden in het leger. Naarmate het zich meer en meer organiseerde en groeide, vo... Lees meer verwierf. Het bleef echter bij intentieverklaringen en na de Wapenstilstand liet de daadwerkelijke oprichting op zich wachten. Van de Frontbeweging ging geen organisatorische impuls uit en Verduyn zelf was in 1918 wegens zijn flamingantisme verwijderd van het front. Van Vlaamsgezinde kant rezen enkel plaatselijke initiatieven, terwijl de Nationale Strijdersbond van België Nationale Strijdersbond van België
De Nationale Strijdersbond van België was de grootste Belgische oud-strijdersorganisatie (1919). In tegenstelling tot het concurrerende Verbond der Vlaamse Oud-strijders (VOS) probeerde d... Lees meer (NSB) zich snel ontbolsterde tot een centrale, Belgische oud-strijdersorganisatie.

Pas na zijn terugkeer uit Frankrijk in mei 1919 kon Verduyn het werk aanvatten de lokale flamingantische initiatieven van oud-strijders te groeperen. In de vijf Vlaamse provincies organiseerde hij dat voorjaar landdagen om een bond op te richten die de belangen van de oud-soldaten en de Vlaamse zaak zou behartigen. In tegenstelling tot de NSB opereerde VOS ook exclusief in het Nederlands. Vanaf augustus 1919 verscheen het bondsblad De Vos De VOS
De Vos: orgaan van het verbond der Vlaamse oudstrijders en oud soldaten Lees meer . Van bij de start werd de IJzerbedevaart IJzerbedevaarten
De IJzerbedevaart is een jaarlijkse herdenking van de Vlaamse gesneuvelden tijdens de Eerste Wereldoorlog, die ontstond omstreeks 1920. Dit voor de Vlaamse beweging erg symbolische gebeur... Lees meer de jaarlijkse ‘hoogmis’ van VOS.

De vereniging stelde zich strijdbaar flamingantisch, maar loyaal-Belgisch op. De eis tot volledige vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen bood een gemene deler om zowel katholieke flaminganten als Vlaams-nationalisten in de bond te verzamelen. Dat Verduyn erin slaagde beide groepen aan zich te binden, bleek bij de eerste naoorlogse verkiezingen, toen maar liefst negen VOS-leden (zes katholieken en drie nationalisten) als nieuwe verkozenen de Kamer ingingen. Dat VOS zich in de beginfase niet anti-Belgisch opstelde, blijkt ook uit de pogingen van Verduyn om een overkoepelende Belgische organisatie tot stand te brengen. In de zomer van 1919 sloot hij een akkoord met de Association Nationale des Combattants (ANC) van André Hoornaert om een Nationaal Oud-strijdersverbond te vormen. VOS en de ANC zouden de autonome vleugels van dat verbond gaan uitmaken. Verduyn wou zelfs verder gaan en ook de NSB opnemen in een federaal georganiseerde bond, die de overgrote meerderheid van de Belgische oud-strijders zou bundelen. Die poging liep echter stuk op elitair, francofoon verzet.

VOS wist zich op te werpen als een krachtige behartiger van de belangen van de Vlaamse oud-strijders. In samenwerking met de andere oud-strijdersorganisaties mobiliseerde het massaal om materiële en symbolische erkenning voor de oud-strijders af te dwingen, met als hoogtepunt de zogenaamde bestorming van het parlement op 29 juli 1920. Het succes in die strijd, gecombineerd met de oprichting van bondsblad De VOS en een verbruikerscoöperatieve, zorgde voor een stevige groei van VOS. In 1921 telde het bijna 75.000 leden in 750 afdelingen. De NSB was nationaal de grootste met ruim 121.000 leden, terwijl VOS in Vlaanderen nipt het overwicht had. Om soldaten van naoorlogse lichtingen te kunnen opnemen, werd in 1922 met de Bond van Vlaamsche Oud-Soldaten Bond van Vlaamsche Oud-Soldaten
Werd in 1922 onder impuls van Armand Schoeters opgericht als dochterorganisatie van het Verbond der Vlaamse Oud-Strijders (VOS). Lees meer (BVOS) een dochterorganisatie opgericht.

Interbellum: Radicalisering in nationalistische en pacifistische zin

De opkomende tegenstelling Vlaanderen-België zou VOS verscheuren en een einde maken aan zijn bloeiperiode. Het uitblijven van de algehele vernederlandsing van Vlaanderen leidde tot een radicalisering van een deel van de VOS-aanhang in anti-Belgische richting. Die vertaalde zich in een solidarisering met de erfenis van het activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer en een aantal in het oog springende vernielingen van Belgische symbolen. De Vlaams-nationalistische strekking wenste in 1924 VOS over te nemen, maar stuitte op verzet onder leiding van Verduyn. Gevolg was dat VOS uit elkaar spatte in twee strekkingen die er elk een eigen bondsblad op nahielden. Verduyn bleef tot 1927 De Vos uitgeven, terwijl het bestuur van de vzw met Jan Koninckx als voorzitter, Armand Suls Suls, Armand
Lees meer als ondervoorzitter en Armand Schoeters als algemeen bestuurder met veel moeite De Vlaamsche Oudstrijder De Vlaamsche Oudstrijder
Lees meer publiceerde.

De disputen tussen de Vlaamsgezinde maximalisten Maximalisten
‘Maximalisten’ was de benaming die de Vlaams-nationalisten zich tussen beide wereldoorlogen gaven. Ze gebruikten de term om zich te onderscheiden van de gematigdere Vlaamsgezinden die het... Lees meer en minimalisten Minimalisten
De zogenaamd minimalistische flaminganten probeerden het eisenprogramma voor de Vlaamse beweging, dat tijdens de Eerste Wereldoorlog onder de leiding van Frans van Cauwelaert was tot stan... Lees meer verlamden de vzw op Vlaamsgezind gebied. Daardoor kon Armand Suls aanvankelijk tegen de harde nationalistische strekking met Ward Hermans Hermans, Ward
Ward Hermans (1897-1992) was een Vlaams-nationalistische schrijver, journalist en politicus, die in de loop van het interbellum radicaliseerde in nationaalsocialistische zin. Tijdens de T... Lees meer als spreekbuis een radicaal antimilitarisme doordrukken. Suls beet echter zelf zijn tanden stuk op de Vlaamse Legercommissie. Hij verzette zich om principieel- pacifistische Pacifisme
Lees meer redenen tegen Vlaamse legerafdelingen, terwijl zijn tegenstanders er om Vlaamsgezinde motieven voorstander van waren. Pas tegen 1928 kon de eenheid hersteld worden.

Het nieuwe bestuur met voorzitter Jan Huyberechts, secretaris Karel de Feyter De Feyter, Karel
Lees meer , afgevaardigd beheerder Alfons Jacobs en algemeen bestuurder Staf van Nuffel Van Nuffel, Staf
Staf van Nuffel (1893-1955) was een Vlaams-nationalistisch journalist en politicus. Lees meer stond evenwel voor een grote uitdaging. De verscheurdheid had VOS een stevige klap gegeven: op dat moment restten er slechts 6000 leden in 180 afdelingen. Het was de Vlaams-nationalistische tendens die uiteindelijk aan het langste eind trok, maar het Verbond stelde zich naar buiten toe gematigd op om opnieuw zowel Vlaams-nationalisten als loyale flaminganten in zijn schoot te kunnen verenigen. Tot ergernis van radicale nationalisten hield VOS enige afstand van de Vlaams-nationalistische partijen. Pas op het einde van de jaren 1930 werd de toonzetting explicieter nationalistisch. De voorzichtige opstelling wierp haar vruchten af: het Verbond telde in de jaren 1930 weer ruim 40.000 leden. Een nieuwe bestuurswissel in 1932-33 bracht Germain Lefever Lefever, Germain
Lees meer als voorzitter aan het roer. Samen met De Feyter zorgde hij voor rust in VOS. Zij brachten de Vlaamsgezinde en antimilitaristische standpunten in evenwicht.

Een belangrijk deel van de hernieuwde aantrekkingskracht van VOS lag ook in het veel meer uitgesproken vredesprofiel dat het Verbond vanaf 1928 onder impuls van Jacobs en hoofdredacteur Filip de Pillecyn De Pillecyn, Filip
Filip De Pillecyn (1891-1962) was schrijver en journalist. Hij was actief in de Frontbeweging, werkte voor De Standaard en De Tijd en stichtte het satirisch weekblad Pallieter. Tijdens de... Lees meer aannam. Net als in alle grote oud-strijdersverenigingen het geval was, leefden in VOS van meet af aan sterke antimilitaristische gevoelens, al had de afkeer van de militaire organisatie er een specifieke flamingantische inslag. Al bij de eerste grote VOS-betogingen in 1920 werd er geageerd tegen ‘het militarisme’ in het algemeen en het Frans-Belgische militaire akkoord in het bijzonder, maar al bij al bleef de vredesactie van het Verbond beperkt. Na 1928 schoof VOS op in de richting van een absoluut pacifisme door bijvoorbeeld te pleiten voor de eenzijdige ontwapening van België. Vanaf dat moment werd de vredesactie een van zijn speerpunten. Vanaf 1935 zette het Verbond een grootschalige campagne op tegen het Frans-Belgische militaire akkoord. Die agitatie kwam de Belgische elites (koning Leopold III van Saksen-Coburg, Leopold III
Leopold III (1901-1983) werd aan de vooravond van en tijdens de Tweede Wereldoorlog het boegbeeld van een autoritaire stroming in de Belgische politiek. Zijn controversiële houding en mee... Lees meer voorop) die een herstel van de neutraliteit wensten, goed uit. Veel minder goed viel bij die groepen dat VOS zich bleef kanten tegen de landsverdediging na de afkondiging van de Onafhankelijkheidspolitiek. Geconfronteerd met Hitlers dreiging werd die houding als defaitisme gezien.

Collaboratie, discreditering en heroprichting

Bij de Duitse inval in mei 1940 riep VOS op tot verzet. Toen het land bezet was, werd de VOS-leiding gepolst om een rol te spelen in een autoritair monarchaal regime waarvan een eenheidsorganisatie van oud-strijders een steunbeer moest vormen. Op voorwaarde dat die eenheidsorganisatie communautair gesplitst zou worden en VOS een monopolie in Vlaanderen zou verwerven, bleek de leiding van VOS bereid mee te willen denken. VOS koos echter al snel voor de collaboratie Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer . In augustus 1940 solidariseerde de VOS-leiding zich met het VNV Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer en verklaarde zich voorstander van de Nieuwe Orde.

Met Duitse toestemming kon De Vos vanaf einde augustus opnieuw verschijnen. Onder meer voorzitter Lefever tekende het manifest van de Volksbeweging, bedoeld om de partijbasis van het VNV te verbreden en zo het machtsmonopolie in Vlaanderen te verwerven. Vele VOS-leden gingen deel uitmaken van colleges van Burgemeester en Schepenen. VOS brak ondanks de tegenstand van een minderheid met Leonard Van Mierlo Van Mierlo, Leonard
Leonard van Mierlo (1884-1979) was medestichter en voorzitter van de afdeling Turnhout van het Verbond der Vlaamse Oud-Strijders, waar hij werd afgezet toen hij zich verzette tegen de aut... Lees meer sr. als spil ook met zijn democratische organisatiestructuur door begin 1941 het leiderschapsprincipe te introduceren. Daarbij ging het antimilitarisme op de schop: in mei 1941 stond VOS aan de doopvont van de Vlaamsche Wacht Vlaamsche Wacht
De Vlaamsche Wacht (1941-1944) was een collaborerende Vlaamse militaire formatie tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ze werd ingezet in België als hulptroep van het bezettingsleger. Lees meer , een hulptroep die onder het bevel van het Duitse leger moest bijdragen tot de ordehandhaving in het bezette land. De vier afdelingen van de Vlaamse Wacht werden ingeschreven als afdelingen van VOS. Rond de Vlaamse Wacht ontspon zich een strijd, waarin VOS het moest opnemen tegen het VNV, de DeVlag Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap
De Duitsch-Vlaamsche Arbeidersgemeenschap (DeVlag) (1935-1945) was vóór de Tweede Wereldoorlog een organisatie van Vlaamse en Duitse studenten. Tijdens de oorlog ontpopte de DeVlag zich ... Lees meer en de Duitse bezetter zelf. Het verbond zou daarin het onderspit delven.

Wegens zijn nationaalsocialistische koers tijdens de bezetting was VOS bij de bevrijding gediscrediteerd. De kopstukken werden vervolgd voor collaboratie. Om de Vlaamsgezinde oud-strijders weer te kunnen groeperen, was een ostentatieve breuk met het verleden noodzakelijk. Een aantal niet-gecompromitteerde leden distantieerden zich van de collaboratie, stelden zich loyaal-Belgisch op en richtten op 14 juni 1945 een Nieuw Verbond van Vlaamse Oud-Strijders Nieuw Verbond der Vlaamse Oud-strijders
Lees meer (NVVOS) op onder leiding van Edward Clottens Clottens, Edward
Edward Clottens (1891-1961) was oorlogsvrijwilliger in de jaren 1914-1918. Hij drukte mee de vervlaamsing en democratisering van de katholieke partij door. Daarnaast was Clottens een leid... Lees meer . Partijpolitiek was het verbond officieel neutraal, maar leunde het toch sterk bij de CVP Christelijke Volkspartij
Lees meer aan. Vanaf 7 oktober 1945 verscheen ook een nieuw bondsblad, De Vlaamse Oud-strijder. De weerklank ervan was echter beperkt; slechts 2000 leden sloten zich aan en pas vanaf 1947 kwamen de lokale afdelingen weer wat op gang.

De voorzichtige koers werd echter al snel verlaten. Het NVVOS verzette zich krachtig tegen de pogingen om de IJzerbedevaarten in Belgisch-nationale zin te hervatten, en nam het voortouw in de heropleving van de katholiek-flamingantische herdenkingspraktijk. Het NVVOS manifesteerde zich op de bedevaarten en elders steeds radicaler. Het hekelde de bestraffing van de collaboratie en sprak zich in 1950 uit voor amnestie Amnestie
Lees meer . Al in 1953 stelde het NVVOS zich op federalistisch Federalisme
Sinds het begin van de 20ste eeuw behoort federalisme tot het programma van eerst de Waalse en vervolgens ook de Vlaamse beweging. Vanaf 1970 is de transformatie van België van unitaire t... Lees meer standpunt. Parallel met de opkomst van de Volksunie Volksunie
Tussen 1954 en 2001 bepaalde de Volksunie (VU) als Vlaams-nationalistische partij mee de politieke evolutie in België, van unitaire staat tot federaal koninkrijk. Ze groeide uit tot de tw... Lees meer trok de nationalistische tendens duidelijk aan het langste eind.

In 1960 werd de oude naam VOS weer aangenomen. In 1963 volgde dan de morele rehabilitatie van het collaborerende VOS: de oorlogsleiders Germain Lefever en Joris De Keyser kregen erefuncties en de deur werd expliciet open gezet voor de opname van oud-Vlaamse Wachters. Een plan om nog een stap verder in die richting te gaan door de krachten te bundelen met de oud-collaborateurs van Broederband Broederband
Broederband was een losse federatie van vriendenkringen van oud-collaborateurs, hoofdzakelijk oud-leden van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV), die in aanraking waren gekomen met de rep... Lees meer , ketste af op het verzet van stichters Adiel Debeuckelaere Debeuckelaere, Adiel
Adiel Debeuckelaere (1888-1979) was een Vlaams-nationalistisch politicus. Hij zou zijn imago vooral opbouwen dankzij zijn leidende rol in de Frontbeweging. Lees meer en Hendrik Borginon Borginon, Hendrik
Hendrik Borginon (1890-1985) was lid van de leiding van de Frontbeweging en Vlaams-nationalistisch politicus in de Frontpartij en het Vlaamsch Nationaal Verbond. Tijdens de bezetting fung... Lees meer . Ook latere pogingen om samen te gaan met andere Vlaams-nationalistische groepen, liepen spaak als gevolg van de richtingenstrijd (over het nationalistische en pacifistische gehalte) binnen VOS. Die zou zich ook herhaaldelijk vertalen in dissidenties.

Richtingenstrijd vanaf de jaren 1960

Als oud-strijdersorganisatie zette VOS zich eerst en vooral in voor de behartiging van de belangen van de voormalige soldaten van beide wereldoorlogen. Vanaf de jaren 1970 wist het verbond meer en meer lokale afdelingen op te zetten. Met Herman Vandezande Vandezande, Herman
Lees meer , opvolger van de stokoude Leonard Van Mierlo sr., kreeg het voor het eerst een voorzitter die niet aan het IJzerfront had gediend. Vandezande onderhield goede relaties met de Volksunie, waarin zijn broer Robert Vandezande, Rob
Advocaat Rob Vandezande (1922-2001) engageerde zich in verschillende Vlaamsgezinde verenigingen en was binnen de Volksunie actief als politicus en specialist inzake taalwetgeving. Lees meer het zelfs tot minister schopte. Pogingen om de eenheidsorganisatie van de Vlaamse oud-strijders te worden, liepen spaak op de blijvende concurrentie van de NSB. Die Belgisch-nationale bond wenste niet op te gaan in het Vlaams-nationale VOS.

Ook het flamingantische strijdprogramma bleef belangrijk. VOS nam na de Tweede Wereldoorlog deel aan tal van Vlaamsgezinde acties, was van 1958 tot 1963 onderdeel van het Vlaams Aktiekomitee Brussel en Taalgrens Vlaams Aktiekomitee Brussel en Taalgrens
Lees meer en vanaf 1965 van het Overlegcentrum van Vlaamse Verenigingen Overlegcentrum van Vlaamse Verenigingen
Het Overlegcentrum van Vlaamse Verenigingen (OVV) werd officieel opgericht op 13 mei 1966 en overkoepelt een hele reeks Vlaamsgezinde organisaties en verenigingen van uiteenlopende (ideol... Lees meer . Wegens verdeeldheid in eigen kring nam VOS geen positie in tegenover het Egmontpact Gemeenschapspact
Het Egmontpact of Egmontakkoord maakt samen met de Stuyvenbergakkoorden deel uit van het zogenaamde Gemeenschapspact, dat de definitieve pacificatie van de communautaire problemen tot doe... Lees meer (1977) en bekrachtigde zijn federalistische standpunt. Het Verbond bleef officieel afstand houden van de partijpolitiek, maar stond dicht bij de Volksunie, ook nadat die partij concurrentie kreeg van het Vlaams Blok Vlaams Belang
Vlaams Belang is een radicaal-rechtse Vlaams-nationalistische partij, die in 1978 ontstond onder de naam ‘Vlaams Blok’, als verkiezingskartel van de Vlaamse Volkspartij en de Vlaams Natio... Lees meer -Belang.

Geconfronteerd met de veroudering van de oud-strijdersachterban, probeerde het Verbond vanaf de jaren 1970 een jeugdiger publiek te bereiken door nadrukkelijker de vredesboodschap te benadrukken. VOS pleitte voor een verbod op atoomwapens en algemene ontwapening, maar was anders dan in de jaren 1930 voorstander van landsverdediging zolang die voorwaarden niet gerealiseerd waren. Het Verbond koesterde ook wantrouwen ten aanzien van pacifistische organisaties. Dat bleek ook tijdens de antirakettenbetogingen begin jaren 1980. Het Verbond kon ter zake geen consensus bereiken en liet de leden dan maar vrij.

Vanaf 1983 zou VOS wel in meer uitgesproken pacifistische richting evolueren, wat in 1987 tot een dissidentie van de Antwerpse afdeling zou leiden. Dat de in 1990 aangetreden secretaris Hugo van Hemelryck Van Hemelrijck, Hugo
Lees meer openlijk afstand nam van radicaal-rechts Rechts-radicalisme
De rechts-radicale traditie begon toen het Vlaams-nationalisme in het interbellum koos voor Nieuwe Orde en collaboratie. Na de oorlog evolueerde radicaal-rechts in Vlaanderen van nostalgi... Lees meer , droeg er verder toe bij dat die dissidente afdeling zich in 1995 omvormde tot het Nationalistisch Verbond voor Vlaamse Oudsoldaten met een 300tal leden. In 2000 was het dan weer de Brusselse afdeling onder leiding van Van Hemelryck die zich afscheurde, omdat VOS zich onvoldoende pacifistisch en weerbaar tegen radicaal-rechts zou opstellen.

Met de erkenning datzelfde jaar van VOS als sociaal-culturele vereniging voor volwassenenwerk door de Vlaamse gemeenschap, kwam het Verbond in rustiger vaarwater terecht, al bleef het ledenaantal structureel teruglopen. Dat oude breuklijnen niettemin opnieuw konden opspelen, bleek in 2018. Toen belandde VOS in een controverse omdat de radicaal-rechtse groep Schild & Vrienden het Verbond geïnfiltreerd zou hebben.