Vlaamse Hogeschoolcommissies

Commissie Julius Mac Leod (Commissie gelast met het onderzoeken van de wenschelijkheid van het inrichten eener Nederlandsche Hoogeschool in Vlaamsch-België)

Op het 32ste Nederlandsch Taal- en Letterkundig Congres Nederlandse Congressen
De Nederlandse Congressen waren gemeenschappelijke (culturele) ontmoetingen van Vlamingen en Nederlanders in Vlaanderen en Nederland die met onderbrekingen werden georganiseerd sinds 1849... Lees meer te Antwerpen in 1896 stelde Pol de Mont De Mont, Pol
Pol de Mont (1857-1931) was een dichter, essayist, folklorist, journalist, kunstcriticus en redenaar. In al zijn activiteiten gaf hij de Vlaamse strijd absolute prioriteit. Decennialang w... Lees meer de oprichting voor van een commissie die de vernederlandsing van het universitair  onderwijs in Vlaanderen zou onderzoeken. Dertien personen traden toe: Max Rooses Rooses, Max
Lees meer werd voorzitter, Julius Obrie Obrie, Julius
Julius Obrie (1849-1929) was een Vlaamse jurist, hoogleraar en activist. Als Vlaamsgezinde jurist legde hij zich toe op de ontwikkeling van een Nederlandstalige rechtsspraak en rechtstaal... Lees meer ondervoorzitter, Julius Mac Leod Mac Leod, Julius
Julius Mac Leod (1857-1919) was hoogleraar plantkunde aan de Gentse universiteit en een Vlaamsgezinde progressieve liberaal. Hij was een belangrijke pleitbezorger van de vernederlandsing ... Lees meer verslaggever en De Mont en Léonce Castillon Du Castillon, Léonce
Léonce du Castillon (1869-1941) engageerde zich als sociaal voelende Vlaamsgezinde gedurende een aantal decennia in het daensisme, waarvan hij zich na 1900 echter geleidelijk verwijderde.... Lees meer fungeerden als secretarissen. De Gentse hoogleraren Paul Fredericq Fredericq, Paul
Paul Fredericq (1850-1920) was een vooraanstaande Gentse historicus, die als de officieuze ideoloog van het liberaal flamingantisme kan worden  omschreven. Als rector van de Gentse univer... Lees meer en Jozef Vercouillie Vercoullie, Jozef-Frederik
Lees meer , die voorstanders waren van het behoud van een vorm van tweetaligheid, werden geen lid.

Op 30 mei 1897 bracht Mac Leod verslag uit. De Commissie stelde voor om de vernederlandsing van de Gentse universiteit trapsgewijze door te voeren. Hoogleraren in functie die dat wensten zouden in het Nederlands mogen doceren. Voor de nieuw te benoemen professoren zou het gebruik van het Nederlands verplicht zijn. De zogeheten “speciale scholen” voor ingenieurs, waar veel buitenlanders studeerden, zouden buiten beschouwing blijven. Een studentencommissie, opgericht op initiatief van de katholieke Rodenbach's Vrienden Rodenbach's Vrienden (1887-1923)
Lees meer en het vrijzinnige 't Zal Wel Gaan 't Zal Wel Gaan
Lees meer , startte een propagandacampagne voor de volledige vernederlandsing van de universiteit.

In een artikel in het weekblad Het Volksbelang Het Volksbelang
Het Volksbelang (1867-heden) is het oudste nog bestaande liberale weekblad. Het is de spreekbuis van de Vlaamsgezinde sociaal-progressieve liberalen. Lees meer van 2 december 1899 kantte de voorman van de Gentse liberalen Julius de Vigne De Vigne, Julius
Julius de Vigne (1844-1908) was een Gentse advocaat en een Vlaamsgezind liberaal politicus. Hij was actief in talrijke Gentse Vlaamsgezinde liberale verenigingen. In het belang van de lib... Lees meer zich tegen het voorstel-Mac Leod, net zoals de liberale Antwerpse burgemeester Jan van Rijswijck Van Rijswijck, Jan
De liberaal Jan van Rijswijck (1853-1906) was burgemeester van Antwerpen. Zijn inzet voor de rol van het Nederlands in de lokale politiek en het verenigingswezen alsook zijn volksgezinde ... Lees meer , die lid was van de Commissie-Mac Leod. Die meningsverschillen leidden tot de zogeheten “strijd der stelsels” Strijd der stelsels
Lees meer , zowel binnen als buiten de commissie. De laatste vergadering  van de Commissie Mac Leod vond plaats op 16 juni 1901.

Commissie Lodewijk de Raet (Vlaamsche Hoogeschoolcommissie)

In maart 1907 stelden de vrijzinnige flaminganten Marten Rudelsheim Rudelsheim, Marten
Marten Rudelsheim (1873-1920) was een progressief-liberale flamingant die tijdens de Eerste Wereldoorlog koos voor het activisme. Lees meer , Lodewijk de Raet De Raet, Lodewijk
Lodewijk de Raet (1870-1914) was een econoom en ambtenaar die in belangrijke mate bijdroeg aan de theorievorming over de Vlaamse beweging en deze van een sociaaleconomisch denkraam voorza... Lees meer en Max Rooses op de vergadering van de groep België van het Algemeen Nederlands Verbond Algemeen-Nederlands Verbond
Het Algemeen-Nederlands Verbond (ANV) werd in 1895 opgericht. Aanvankelijk behartigde het de belangen van de Nederlandse taal. Later en tot op de dag van vandaag ijvert het voor de brede ... Lees meer (ANV) de oprichting voor van een nieuwe commissie om tot overeenstemming te komen omtrent de vernederlandsing van de Gentse universiteit. Rooses werd opnieuw voorzitter, Florimond Heuvelmans Heuvelmans, Florimond
Florimond Heuvelmans (1858-1931) was een Vlaamsgezinde adovcaat en politicus voor de katholieke Meetingpartij. Lees meer ondervoorzitter, De Raet verslaggever en Hippoliet Meert Meert, Hippoliet
Hippoliet Meert (1865-1924) was de oprichter van het Algemeen-Nederlands Verbond. Hij ijverde voor de vernederlandsing van de Gentse universiteit en engageerde zich tijdens de Eerste Were... Lees meer en Rudelsheim secretarissen.

Vijf leden van vorige Commissie, onder wie Mac Leod, weigerden om toe te treden. Toch ondertekenden 53 leden een eerste tussentijds het verslag. Een tweede verslag, waarvoor hij onder meer had samengewerkt met de katholieke Vlaamsgezinde oogarts Reimond Speleers Speleers, Reimond
Lees meer , werd door De Raet afgerond op 12 april 1908. Na een overgangsperiode van zes jaar zou de vernederlandsing per studiejaar en faculteit stapsgewijs worden doorgevoerd. Op die manier zou de vernederlandsing na nog eens zes jaar volledig zijn gerealiseerd, met inbegrip van de ingenieursopleidingen, die in het voorstel van Mac Leod  buiten de vernederlandsingoperatie bleven. Naast De Raet leverden ook Caesar de Bruycker De Bruyker, Caesar
Caesar de Bruyker (1878-1924) was een Vlaamsgezinde wetenschapper die na de Eerste Wereldoorlog werd veroordeeld voor activisme. Lees meer , Frits Sano Sano, Frits
Psychiater Frits Sano (1871-1946) was een wereldvermaard pionier van de psychiatrie in België en medewerker aan het Vlaamse literaire tijdschrift Van Nu en Straks. Lees meer , Lodewijk Dosfel Dosfel, Lodewijk
Lodewijk Dosfel (1881–1925) was een jurist die in de Vlaamse beweging bekendheid verwierf door zijn engagement in de Vlaamse katholieke studentenbeweging en in de campagne voor Vlaamse ta... Lees meer en Rudelsheim een bijdrage aan het eindverslag, dat in april 1909 werd bekendgemaakt.

Vervolgens werd een Hoogeschoolfonds gesticht en in vele steden werden subcommissies opgericht, die er de propaganda en de sensibilisering organiseerden. Talrijke Vlaamse gemeenteraden stemden een motie ten gunste van de vernederlandsing van de Gentse universiteit. Vanaf 1911 was het maandblad De Vlaamsche Hoogeschool De Vlaamsche Hoogeschool
De Vlaamsche Hoogeschool was het propagandamaandblad van de tweede Vlaamsche Hoogeschoolcommissie, dat van 1911 tot 1914 verscheen. Lees meer de spreekbuis van de Commissie.

Drie Vlaamsgezinde politici - de katholiek Frans van Cauwelaert Van Cauwelaert, Frans
Frans van Cauwelaert (1880-1961) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die een hoofdrol speelde in de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen. Van Cauwelaert lag in 19... Lees meer , de liberaal Louis Franck Franck, Louis
De inzet van Louis Franck (1868-1937) voor de vernederlandsing van het middelbaar onderwijs en de Gentse universiteit bracht hem rond 1910 op het hoogtepunt van zijn Vlaams-liberale roem.... Lees meer en de socialist Camille Huysmans Huysmans, Camille
Camille Huysmans (1871-1968) was een Vlaamsgezinde socialistische politicus, die van 1933 tot 1940 burgemeester van Antwerpen was, tweemaal een ministerpositie bekleedde en een jaar lang ... Lees meer - sloten zich aan bij de campagne van de Commissie De Raet. Als de zogeheten ‘Drie Kraaiende Hanen’ Drie Kraaiende Hanen
De ‘drie kraaiende hanen’ was de benaming voor de drie volksvertegenwoordigers die in 1910-1911 over de partijgrenzen heen een campagne voor de vernederlandsing van de Rijksuniversiteit G... Lees meer dienden zij op 24 maart 1911 in de Kamer een wetsvoorstel in betreffende de vernederlandsing van de Gentse universiteit. Nadat de buitenparlementaire actie errond was opgevoerd, werd het wetsvoorstel in maart 1914 in 4 van de 6 afdelingen van de Kamer aangenomen en begon ook de exclusief katholieke regering met het zoeken van een compromisoplossing. Het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer legde het parlementaire proces stil.

Hoogeschoolbond (Bond ter Bevordering van de Vlaamsche Hoogeschool te Gent)

Na de Duitse bezetting van België in 1914 werden de Belgische universiteiten gesloten. Aangezien de grote meerderheid van de Gentse professoren zich niet bereid toonde om te doceren, werden latere plannen tot heropening niet gerealiseerd. Terwijl daarover nog werd onderhandeld met de Vlaamse activisten Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer , besloot de Duitse bezettingsoverheid tot zowel de heropening als de integrale vernederlandsing. De Duitse rijkskanselier Theobald von Bethmann-Hollweg Von Bethmann-Hollweg, Theobald
Als Duits rijkskanselier tussen 1909 en 1917 nam Theobald von Bethmann-Hollweg het initiatief tot Duitse inmenging in de Vlaamse beweging tijdens de Eerste Wereldoorlog en hij werd verant... Lees meer had dit al op 16 december 1914 gesuggereerd aan gouverneur-generaal Moritz von Bissing Von Bissing, Moritz
Moritz von Bissing (1844-1917) was van november 1914 tot aan zijn dood in april 1917 gouverneur-generaal van het bezette België. Lees meer en uiteindelijk was de concrete voorbereiding eind 1915 begonnen. Op 31 december 1915 kwam het plan in de openbaarheid en in 1916 werd de idee ook gepropageerd door met de Duitsers collaborerende Vlamingen.

In juni 1916 vergaderden - tegelijk maar wel afzonderlijk - in Brussel leden van de afdeling Vlaanderen van het ideologisch neutrale Algemeen Nederlands Verbond Algemeen-Nederlands Verbond
Het Algemeen-Nederlands Verbond (ANV) werd in 1895 opgericht. Aanvankelijk behartigde het de belangen van de Nederlandse taal. Later en tot op de dag van vandaag ijvert het voor de brede ... Lees meer (ANV) en van het Katholiek Vlaamsch Oud-Hoogstudentenverbond Katholiek Vlaams Oud-Hoogstudentenverbond
Lees meer (KVOHV) om hun standpunt tegenover de Duitse voorstellen tot vernederlandsing van de Gentse universiteit te bepalen. Van daaruit werd het initiatief genomen om de activistische Bond tot bevordering van de Vlaamsche Hoogeschool te Gent Bond tot bevordering van de Vlaamsche Hoogeschool te Gent
De Bond tot bevordering van de Vlaamsche Hoogeschool te Gent bestond van 1916 tot 1918. De organisatie maakte propaganda voor de door de Duitse bezetter vernederlandste Gentse universitei... Lees meer (Hoogeschoolbond) op te richten, met als voorzitters de Antwerpse parlementsleden Adelfons Henderickx Henderickx, Adelfons
Adelfons Henderickx (1867-1949) was een Antwerpse katholieke volksvertegenwoordiger. Tijdens de Eerste Wereldoorlog engageerde hij zich in het activisme en tijdens het interbellum in het ... Lees meer (katholiek) en Leo Augusteyns Augusteyns, Leo
Lees meer (liberaal) en Hippoliet Meert en Marten Rudelsheim als secretarissen. De Hoogeschoolbond Hoger onderwijs
De evolutie van het Vlaamse hoger onderwijs werd gekenmerkt door een moeizame vernederlandsingspolitiek, gaande van het vroegste verschijnen van Nederlandstalig onderwijs tot de integrale... Lees meer organiseerde twee handtekeningenacties, één vanuit het ANV en één vanuit het KVOHV, die respectievelijk 100 en 66 handtekeningen opleverden, waaronder nogal wat van leden van de tweede Hoogeschoolcommissie. De Hoogeschoolbond verzorgde in het najaar van 1916 enkele propagandabijeenkomsten en organiseerde een handtekeningenactie, die uiteindelijk omstreeks 3000 ondertekenaars opleverde. Daarnaast stond de Hoogeschoolbond in voor de uitgave van enkele brochures, waaronder Dosfels De vervlaamsching der Gentsche hoogeschool beschouwd met het oog op de plichten der Vlamingen jegens vorst en land.

Commissie van 1919 (Kommissie ter Vervlaamsching der Gentsche Hoogeschool)

De vooroorlogs Hoogeschoolcommissie werd op initiatief van de katholieke geneesheer en volksvertegenwoordiger Alfons van de Perre Van de Perre, Alfons
Lees meer heropgericht op het Vlaamsch Natuur- en Geneeskundig Congres Vlaamsche Wetenschappelijke Congressen
De Vlaamsche Wetenschappelijke Congressen (1887-1942) ijverden in uiteenlopende vakgebieden voor een Nederlandstalige wetenschapsbeoefening in Vlaanderen. Lees meer van december 1919. Er werd een voorlopig bestuur aangesteld, met Van de Perre als voorzitter en Philip van Isacker Van Isacker, Philip
Philip van Isacker (1884-1951) was een Vlaamsgezind historicus, advocaat, katholiek minister en bankier. Hij drukte mee de democratisering en vervlaamsing van de katholieke partij en van ... Lees meer , Edmond Doms Doms, Edmond
Edmond Doms (1873-1940) was voor de Eerste Wereldoorlog hoofdredacteur van de Gazet Van Brussel. Als socialistisch politicus in Leuven en in de Kamer ijverde hij later voor een verdere ve... Lees meer en Nico Gunzburg Gunzburg, Nico
Nico Gunzburg (1882-1984) was een Vlaamsgezinde rechtsgeleerde en criminoloog, die in 1923 benoemd werd aan de Rijksuniversiteit Gent. Lees meer als secretarissen.

In 1920 ging de nieuwe Commissie definitief van start met 57 leden. Voorzitters waren Van de Perre en August Vermeylen Vermeylen, August
August Vermeylen (1872-1945) was een schrijver, literatuur- en kunsthistoricus, en socialistisch senator. In het tijdschrift Van Nu en Straks, waarvan hij de leiding had, publiceerde hij ... Lees meer , ondervoorzitters Frans Daels Daels, Frans
Frans Daels (1882-1974) vormde de spil van de Vlaamsgezinde organisaties aan het IJzerfront en groeide in het interbellum als voorzitter van het IJzerbedevaartcomité en voorvechter van N... Lees meer , Albéric Deswarte Deswarte, Albéric
Albéric Deswarte (1875-1928) was een radicaal Vlaamsgezinde socialistische politicus, die onder andere ijverde voor Nederlandstalig hoger onderwijs. Tijdens de Eerste Wereldoorlog schippe... Lees meer en Jozef Vercouillie Vercoullie, Jozef-Frederik
Lees meer , terwijl Nico Gunzburg optrad als secretaris. Ondertussen was de agitatie door voor- en tegenstanders van de vernederlandsing hervat.

Eind 1921 verspreidde de Commissie de brochure Waarom moet de Gentsche Hoogeschool vervlaamscht worden?, waarin de voorstellen van vóór 1914 werden overgenomen. In antwoord op het wetsvoorstel uit 1922 voor een Nederlandstalige universiteit in Antwerpen van de Brusselse socialistische volksvertegenwoordiger Leo Meysmans Meysmans, Leo
Leo Meysmans (1871-1952) was socialistisch volksvertegenwoordiger voor Brussel. Aanvankelijk Vlaamsgezind, werd hij vanaf 1920 een overtuigde wallingant die zich verzette tegen elke taalw... Lees meer , die vóór de Eerste Wereldoorlog lid was geweest van de Tweede Hogeschoolcommissie, lanceerde de flamingantische studentenbeweging de slogan "Gent of niets". Wat later nam Van de Perre ontslag als voorzitter, nadat er commotie was ontstaan omtrent een interview met hem over het voorstel van Meysmans. Hij werd vervangen door Daels. Begin 1923 lanceerde de Hogeschoolcommissie een oproep tot de stichting van een Algemeen Aktiekomiteit, maar dat kwam slechts twee keer bijeen.

In juli 1923 diende de liberale minister van Kunsten en Wetenschappen Pierre Nolf Nolf, Pierre
Pierre Nolf (1873-1953) was minister van Kunsten en Wetenschappen. Hij gaf zijn naam aan de zogenaamde Nolf-barak, de scheldnaam voor de gedeeltelijke vernederlandsing op zijn initiatief... Lees meer een wetsontwerp in dat voorzag in een ontdubbeling van de Gentse universiteit, waarbij in de ene afdeling twee derde van de cursussen in het Nederlands zou worden gedoceerd en één derde in het Frans, terwijl het in de andere precies omgekeerd zou zijn. De “half-en-halve vervlaamsching” werd unaniem afgewezen door de flaminganten, die spottend spraken van de ‘Nolf-barak’. Het wetsontwerp van Nolf werd op 31 juli 1923 aangenomen door het parlement. De franskiljons, die evenmin tevreden waren met het compromis, richtten een “tegenuniversiteit” op, de Ecole des Hautes Etudes Ecole des Hautes Etudes
De Ecole des Hautes Etudes werd in 1923 door de francofone elite gesticht als reactie tegen de vernederlandsing van de Gentse rijksuniversiteit. Lees meer , die in november 1923 werd geopend.

Commissie van 1929 (Commissie voor Hooger Onderwijs in Vlaanderen)

In 1929 vroeg het bestuur van het Algemeen Vlaams Hoogstudentenverbond Algemeen Vlaamsch Hoogstudentenverbond
Het Algemeen Vlaamsch Hoogstudentenverbond (AVHV) was een overkoepeling voor Vlaamsgezinde studentenverenigingen van verschillende universiteiten, gesticht door Leuvense en Gentse Vlaamse... Lees meer (AVHV) aan Jozef Goossenaerts Goossenaerts, Jozef
Jozef Goossenaerts (1882-1963) was een Vlaams-nationalistische duivel-doet-al, die gedurende meer dan een halve eeuw betrokken was bij uiteenlopende socioculturele, (partij)politieke en i... Lees meer om een nieuwe actie voor de vernederlandsing van de Gentse universiteit op gang te brengen. In de tweede helft van dat jaar stuurde hij een omzendbrief aan tal van prominente Vlamingen, waarin hij voorstelde om een nieuwe Hogeschoolcommissie op te richten, die het hele hoger onderwijs zou bestrijken en die zich niet zou beperken tot de vernederlandsing van de Gentse universiteit. Op 20 oktober 1929 werd de nieuwe commissie opgericht in Brussel. Het centraal bestuur werd gevormd door Daels en Vercoullie (voorzitters), Hendrik J. van de Wijer Van de Wijer, Hendrik
Hendrik J. van de Wijer (1883-1968), germanist, naamkundige en gewoon hoogleraar te Leuven, was als stichter en hoofdredacteur de drijvende kracht achter het weekblad Nieuw Vlaanderen en ... Lees meer , Carlo de Jans en Jozef Opdebeeck Opdebeeck, Jozef
Jozef Opdebeeck (1886-1976) was een Vlaamsgezinde jurist die zich ook sterk inzette voor de vernederlandsing van het hoger onderwijs in Vlaanderen. Lees meer (ondervoorzitters), en Amaat Burssens Burssens, Amaat
Amaat Burssens (1897-1983) was een hoogleraar Afrikaanse talen, die aan de Rijksuniversiteit Gent aan de basis lag van de richting Afrikanistiek. Hij ijverde voor een grotere rol voor het... Lees meer en Tony Herbert Herbert, Tony
Tony Herbert (1902-1959) was een aanvankelijk radicaal Vlaams-nationalistische en vanaf medio jaren 1930 Belgischgezinde ingenieur en textielindustrieel met autoritaire opvattingen. Hij ... Lees meer (secretarissen). Burssens werd belast met het studiewerk en Herbert met de propaganda. Begin 1930 telde de Commissie 61 leden, maar niemand met een politiek mandaat werd toegelaten. Van het eigen maandblad, Ons Hooger Onderwijs, verschenen slechts enkele nummers.

Terwijl het territorialiteitsbeginsel als principe inzake de taalaangelegenheden geleidelijk veld won, was er in 1928 de zogeheten Bormsverkiezing Bormsverkiezing
De Bormsverkiezing – de verkiezing van de onverkiesbare, in de gevangenis verblijvende ex-activist August Borms tot Kamerlid bij tussentijdse verkiezingen in 1929 – was een politiek feit ... Lees meer en het daaropvolgende jaar het succes van de Vlaams-nationalisten bij de parlementsverkiezingen. Met het eeuwfeest van de Belgische onafhankelijkheid in het vooruitzicht, besliste de regering om over te gaan tot een integrale vernederlandsing van de Gentse universiteit met ingang van het academiejaar 1930-1931. De “wet betreffende het gebruik der talen aan de universiteit te Gent” werd op 16 april gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad.