Von Bethmann-Hollweg, Theobald

Theobald von Bethmann-Hollweg werd na een studie in de rechten en een carrière in verschillende Pruisische bestuursfuncties in 1905 Pruisisch en twee jaar later rijksminister van binnenlandse zaken. In 1909 benoemde keizer Wilhelm II hem tot kanselier als opvolger van Bernhard von Bülow. Op het binnenlandse vlak voerde Von Bethmann-Hollweg een beleid van schoorvoetende sociale en politieke hervormingen dat hem door de conservatieven niet in dank werd afgenomen. Op internationaal vlak poogde hij een toenadering met Engeland tot stand te brengen, met het doel de Britten los te wrikken uit de Entente: het verbond met Frankrijk en Rusland.

Na de moord op de Oostenrijkse troonopvolger in Sarajevo viel begin juli 1914 in Berlijn de beslissing de crisis aan te grijpen om de krachtmeting aan te gaan met Frankrijk en Rusland. Von Bethmann-Hollweg wees alle Britse bemiddelingsvoorstellen van de hand, maar poogde tot op het laatst Engeland buiten het conflict te houden. Indien daar ooit een kans op bestond, dan was die uiterlijk met de schending van de Belgische neutraliteit verkeken. De roemruchte bekentenis van de kanselier in zijn toespraak van 4 augustus in de Rijksdag dat de inval in België een ‘onrecht’ was en dat Duitsland Duitsland & Vlaanderen
Van de eerste helft van de 19de eeuw tot 1945 stond het Duitse beeld van Vlaanderen in het teken van etnisch-culturele verbondenheid. Die romantische perceptie leefde vooral bij een beper... Lees meer bereid was tot schadeloosstelling, was een laatste wanhoopspoging om de Britse opinie te paaien.

Von Bethmann-Hollweg bleef trouwens niet lang bij dit standpunt. Vanaf eind augustus 1914 helde hij over tot de mening dat een blijvende Duitse heerschappij over België wenselijk was. Dit betekende niet dat hij het land helemaal bij Duitsland wou aanhechten. De Duitse belangen waren volgens hem veeleer gediend met een onrechtstreekse voogdij over een Belgische satellietstaat die door politieke, militaire en economische banden vastgekluisterd was aan het keizerrijk. Von Bethmann-Hollweg had het over ‘reële waarborgen’ om te beletten dat België na de oorlog een ‘vazal’ werd van Engeland en Frankrijk. Hij formuleerde zijn opvatting in het zogenaamde septemberprogramma van 1914, dat hij opstelde in de verwachting dat de overwinning al in het verschiet lag.

Na de nederlaag aan de Marne en de vergeefse pogingen van het Duitse leger om bij Ieper de doorbraak naar Calais te forceren, besefte de kanselier in november 1914 voor het eerst dat de totale zegepraal wellicht niet haalbaar was. In verband met België schakelde hij over op een nieuwe conceptie: in een vrede door vergelijk zou het land dienen als vuistpand om in ruil van de geallieerden de bezette Duitse kolonies terug te krijgen. De twee opties, satellietstaat of vuistpand, bleven de volgende jaren beurtelings het Duitse beleid tegenover België bepalen, naargelang de militaire situatie gunstig of minder gunstig evolueerde.

Zij vormden ook het motief voor de Flamenpolitik Flamenpolitik
Met het begrip ‘Flamenpolitik’ wordt verwezen naar de politiek die de Duitse bezetter voerde ten aanzien van de Vlaamse beweging tijdens de Eerste en de Tweede Wereldoorlog. Sommige aute... Lees meer van de kanselier. Kregen de Duitsers de Vlaamse beweging op hun hand, dan beschikten ze in een Belgische satellietstaat over een waardevolle steun voor hun bewind. Van nog groter belang was de relatie met de Vlamingen indien Duitsland in een vrede door overleg België moest opgeven in ruil voor toegevingen van de geallieerden. Een activistisch bestuurd, autonoom Vlaanderen zou dan een stevige basis vormen voor een blijvende naoorlogse Duitse invloed in België, ook zonder de aanwezigheid van Duitse troepen.

Von Bethmann-Hollweg maakte voor het eerst gewag van de Vlaamse kwestie in een schrijven van 2 september 1914 waarin hij Maximilian von Sandt Von Sandt, Maximilian
Lees meer , de nieuwe chef van het burgerlijk bestuur in België, op het hart drukte de Vlaamse zaak ‘zichtbaar te steunen’. Dat zou een gunstige indruk maken op Nederland dat na de oorlog eveneens in een Duitse invloedssfeer moest terechtkomen. Over details weidde Von Bethmann-Hollweg niet uit omdat hij toen nog rekende op een korte oorlog.

Die illusie was hij kwijt toen hij in zijn instructies van 16 december 1914 voor de pas benoemde gouverneur-generaal Moritz von Bissing Von Bissing, Moritz
Moritz von Bissing (1844-1917) was van november 1914 tot aan zijn dood in april 1917 gouverneur-generaal van het bezette België. Lees meer de Vlaamse kwestie opnieuw en uitvoeriger te berde bracht. Hij wees op het belang van de Vlaamse beweging voor de ‘toekomstige relatie van Duitsland met België’ en stelde dat Duitsland voor de Vlamingen een ‘natuurlijke beschermer en betrouwbare vriend’ moest worden. Als concrete maatregel beval hij toen al de vernederlandsing aan van de Gentse universiteit (zie: Onderwijs Onderwijs
Lees meer ).

Vanaf begin 1916 poogde Von Bethmann-Hollweg spoed te zetten achter de Flamenpolitik. De optie van een Belgische satellietstaat ging vanaf dat moment door de militaire ontwikkelingen meer en meer de mist in. In januari drong hij bij Von Bissing – vooralsnog tevergeefs – aan op de oprichting van een Raad van Vlaanderen Raad van Vlaanderen (1917-1918)
De Raad van Vlaanderen (1917-1918) was een activistisch marionettenparlement tijdens de Eerste Wereldoorlog, dat onderdeel was van de Duitse plannen om in Vlaanderen een blijvende invloed... Lees meer . Op 5 april sprak hij in de Rijksdag de plechtige belofte uit dat Duitsland de Vlamingen niet meer in de steek zou laten. In de zomer van 1916 raakte hij het met Von Bissing principieel eens over de bestuurlijke scheiding die negen maanden later een feit werd. Een laatste keer in zijn ambtstermijn sprak Von Bethmann-Hollweg zich over de Vlaamse kwestie uit bij de ontmoeting met de afvaardiging van de Raad van Vlaanderen in Berlijn op 3 maart 1917, toen hij zijn eerdere toezeggingen van steun aan de activisten herhaalde.

Een satellietstaat België was voor Von Bethmann-Hollweg ongetwijfeld de meest wenselijke optie, maar hij stelde zich soepel op. Hij hield altijd rekening met de militaire ontwikkeling en de mogelijkheid België te moeten opofferen aan een compromis. Hij vertikte het daarom steevast tijdens de oorlog bindende uitspraken te doen over het uiteindelijke lot van het land of onomkeerbare stappen te zetten om de Belgische staat op te doeken. Daarmee haalde hij zich de woede op de hals van de radicale expansionisten en de Duitse lobby van de Jong-Vlamingen Jong-Vlaanderen (1914-1918)
Jong-Vlaanderen (1914-1918) was een in Gent opgerichte activistische drukkingsgroep, die tijdens de Eerste Wereldoorlog een radicaal Vlaams-nationalistisch en anti-Belgisch politiek progr... Lees meer , die hem slapheid en besluiteloosheid verweten.