Jong-Vlaanderen (1914-1918)

Pangermaanse radicalen

Twee dagen nadat de Duitse legers de stad binnengetrokken waren, kwam op 14 oktober een groepje jonge flaminganten bijeen in Gent op het initiatief van de al wat oudere Gentse predikant Jan Derk Domela Nieuwenhuis Nyegaard Domela Nieuwenhuis Nyegaard, Jan
Jan Derk Domela Nieuwenhuis Nyegaard (1870-1955) was predikant en pangermanist. Tijdens beide wereldoorlogen collaboreerde hij met de Duitse bezetter met de bedoeling een zelfstandig Vlaa... Lees meer . Deze had zich al vóór de oorlog voor de aanhechting van Vlaanderen bij Nederland uitgelaten. Zijn afkeer van België België
Geen Vlaamse beweging zonder België. Het is ook onmogelijk om België te begrijpen zonder de geschiedenis van de Vlaamse beweging erbij te betrekken. Tussen het ontstaan van een culturele ... Lees meer wortelde in zijn Hollands-protestantse overtuiging en ging samen met het verheerlijken van de Germaanse cultuur en het Duitse keizerrijk. De groep noemde zich Jong-Vlaanderen, naar analogie met de Jong-Turken die in het Ottomaanse Rijk politieke hervormingen wilden doorvoeren. Op 24 oktober 1914 kwam ze voor het eerst officieel bijeen in het Nederlandsch Koffiehuis in Gent. Aanwezig waren: Jozef Boulengier Boulengier, Jozef
De Vlaamsgezinde Gentse staatsambtenaar Jozef Boulengier (1882-1954) raakte tijdens de Eerste Wereldoorlog betrokken bij het activisme, onder andere als lid van de groep Jong-Vlaanderen.... Lees meer , Domela Nieuwenhuis Nyegaard, Reimond Kimpe Kimpe, Reimond
Reimond Kimpe (1885-1970) verhuisde na de Eerste Wereldoorlog naar Nederland om te ontsnappen aan gerechtelijke vervolging vanwege zijn activisme. Hij was er werkzaam in de huizen- en weg... Lees meer , Marcel Minnaert Minnaert, Marcel
De vrijzinnige flamingant en Groot-Nederlander Marcel Minnaert (1893-1970) was ook een overtuigde links-radicaal en (atoom)pacifist. Vanaf het begin van de jaren 1920 tot zijn emeritaat a... Lees meer , Leo Picard Picard, Leo
De vrijzinnige flamingant en journalist-publicist Leo Picard (1888-1981) engageerde zich in het activisme, maar sloeg al in de nazomer van 1915 een andere weg in en verhuisde naar Nederl... Lees meer , Lodewijk Pintelon Pintelon, Lodewijk
Lodewijk Pintelon (1878-1959) was tijdens de Eerste Wereldoorlog lid van Jong-Vlaanderen en voorzitter van de Vlaamsche Volksbond. Lees meer , Robert Rens Rens, Robert
Robert Rens (1901-1994) was een jurist en hoogleraar die ijverde voor de splitsing van de Brusselse universiteit. Lees meer , Jules van Roy Van Roy, Jules
Arts Jules Van Roy (1880-1940) was tijdens WOI lid van de Gentse groep van Jong-Vlaanderen en redactielid van De Bestuurlijke Scheiding. Ook was hij actief in de Vlaams Nationale Partij ... Lees meer , Omer Steenhaut Steenhaut, Omer
Omer Steenhaut (1870-1956) was penningmeester van de radicaal-activistische groep Jong-Vlaanderen en redactielid van hun blad De Vlaamsche Post. Lees meer en Antoon Thiry Thiry, Antoon
Antoon Thiry (1888-1954) schreef pittoresk-folkloristische verhalen en was de oprichter van de uitgeverij en boekengilde Die Poorte. Tijdens de Eerste Wereldoorlog engageerde hij zich in ... Lees meer . Het betrof overwegend radicale, vrijzinnige flaminganten, die voor de oorlog al hun ontgoocheling over de parlementaire Vlaamse beweging geventileerd hadden in studentenbladen en het periodiek pamflet De Bestuurlijke Scheiding De Bestuurlijke Scheiding
Het Gentse weekblad De Bestuurlijke Scheiding pleitte tijdens zijn kortstondige bestaan in de maanden vóór het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog voor het federalisme en voor de opricht... Lees meer . Dat zij bij het begin van de bezetting in Duitsland Duitsland & Vlaanderen
Van de eerste helft van de 19de eeuw tot 1945 stond het Duitse beeld van Vlaanderen in het teken van etnisch-culturele verbondenheid. Die romantische perceptie leefde vooral bij een beper... Lees meer plots de oplossing voor de Vlaamse kwestie waren gaan zien, was slechts mogelijk door hun sterke pangermaanse sentiment. Domela had voorlopig de leiding en dankzij zijn nauwe betrekkingen met de Duitse militaire autoriteiten kon hij ook buiten Gent reizen. Zo kon hij in verbinding treden met geestverwante figuren in Brugge ( Emile Dumon Dumon, Emile
De Brugse progressief-liberale geneesheer Emile Dumon (1862-1948) engageerde zich tijdens de Eerste Wereldoorlog vergaand in het activisme. Lees meer ) en Oostende ( Eugeen van Oye Van Oye, Eugeen
Eugeen van Oye (1840-1926) was een arts, dichter en toneelschrijver. Hij was de leerling van Guido Gezelle en vertoefde in de kringen van Peter Benoit. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was ... Lees meer ), maar door zijn radicalisme slaagde hij er niet in om veel flaminganten voor zich te winnen.

Hoe radicaal Domela en de zijnen wel waren, blijkt al op 27 oktober uit de eerste beginselverklaring van Jong-Vlaanderen. Die omvatte het verdwijnen van de naam en staat België; de stichting van een koninkrijk Vlaanderen; een economische en militaire verbondenheid met Duitsland; uitsluitend gebruik van de Nederlandse taal in rechtspraak, onderwijs Onderwijs
Lees meer en bestuur Bestuur
Het taalgebruik in het bestuur is een centraal aspect van de Belgische taalkwestie. Het omvat het proces van het afdwingen van taalrechten voor Vlamingen evenals de bestuurstaalwetgeving ... Lees meer (Frans moest als taal verdwijnen en het Duits diende de tweede taal te zijn); leerplicht tot het 14de jaar; de vorming van een Vlaams leger Leger
Lees meer en annexatie van Frans-Vlaanderen Frans-Vlaanderen
Dit artikel belicht de belangstelling vanuit de Vlaamse beweging voor de Vlaamse cultuur in Noord-Frankrijk. Lees meer . Afgaande op deze eisen is het duidelijk dat Jong-Vlaanderen uitging van een volledige Duitse overwinning en met pangermaanse argumenten aanstuurde op de vorming van een Vlaams koninkrijk dat deel zou uitmaken van het Duitse rijk. Jong-Vlaanderen opereerde in nauwe samenwerking met de Duitse bezettingsbesturen in Gent. Zo nam censor Herman Wirth Wirth, Herman
De Duits-Nederlandse Hermann Wirth (1885-1981) was in 1914-1915 een belangrijke contactman van de Gentse Jong-Vlamingen in het plaatselijke bezettingsbestuur en bleef tot het einde van de... Lees meer ten laatste vanaf december 1914 deel aan de vergaderingen en dat zou hij tot zijn terugkeer naar Duitsland in 1916 blijven doen. Van meet af aan gebruikten Jong-Vlamingen die samenwerking om tegenstanders bloot te stellen aan Duitse repressie: zo verklikte geschiedenisstudent Picard al in december 1914 zijn professor Hubert van Houtte Van Houtte, Hubert
Hubert van Houtte (1872-1948) was hoogleraar geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Gent (RUG). Hij publiceerde vooral over de geschiedenis van het graafschap Vlaanderen en de prijzengesch... Lees meer wegens zijn vaderlandse opstelling. Materiële en financiële steun van de Duitsers lag aan de basis van de oprichting van een eigen dagblad De Vlaamsche Post De Vlaamsche Post
Lees meer in februari 1915. Flaminganten zoals Alfons Sevens Sevens, Alfons
Alfons Sevens (1877-1961) was een Vlaamsgezinde onderwijzer en auteur, die onder meer medestichter was van Jong Vlaanderen (1902). Tijdens de Eerste Wereldoorlog belandde hij in de gevang... Lees meer en Boudewijn Maes Maes, Boudewijn
De vrijzinnige en sterk anti-Belgische Gentenaar Boudewijn Maes (1873-1946) was van 1919 tot 1921 Kamerlid namens de Frontpartij. Lees meer , die tegen zich uitlieten tegen de onvaderlandse koers van De Vlaamsche Post, werden op 26 mei 1915 door de bezetter opgepakt.

Duitse richtingenstrijd

De radicale stellingname van Jong-Vlaanderen leidde gaandeweg tot spanningen binnen de gelederen. De pan-Germaanse koers van de actiegroep riep onder meer bij Minnaert en Picard Groot-Nederlands Groot-Nederland
Groot-Nederland is een politiek en cultureel begrip dat respectievelijk staat voor een staatkundige vereniging van België of Vlaanderen met Nederland en de culturele en taalkundige samen... Lees meer getinte tegengeluiden op. Ook het redactionele beleid van De Vlaamsche Post leidde tot discussies. Picard, August Remouchamps Remouchamps, August
August Remouchamps (1892-1927) was tijdens WOI lid van de Gentse groep van Jong-Vlaanderen. In Nederland diende hij vervolgens de Duitse propaganda. Na de oorlog was zijn rol uitgespeeld... Lees meer en Jules van Roy Van Roy, Jules
Arts Jules Van Roy (1880-1940) was tijdens WOI lid van de Gentse groep van Jong-Vlaanderen en redactielid van De Bestuurlijke Scheiding. Ook was hij actief in de Vlaams Nationale Partij ... Lees meer wensten meer aandacht voor de federalisering van de Belgische staat.  Ze wilden opties openhouden voor het geval dat de oorlog voor de Duitsers een minder voorspoedige afloop zou kennen. Uiteindelijk leidde dit in de zomer van 1915 tot een breuk. Picard en de zijnen verlieten de redactie en werden vervangen door Reimond Kimpe, Thiry en Jan de Boevé De Boevé, Jan
Jan de Boevé (1887-1966) was tijdens de Eerste Wereldoorlog redacteur van De Vlaamsche Post en was een van de oprichters van De Vlam. Tijdens de Tweede Wereldoorlog richtte hij samen met... Lees meer . Picard kreeg in 1915 steun uit Nederland, waar Frederik C. Gerretson Gerretson, Frederik C.
Frederik Carel Gerretson (1884–1958) was een Nederlandse historicus, zakenman en politicus, die vanuit zijn Groot-Nederlandse overtuiging het Vlaams-nationalisme trachtte te beïnvloeden.... Lees meer en Derk Hoek Hoek, Derk
De Nederlander Derk Hoek (1887-1976) studeerde vóór 1914 rechten aan de Brusselse universiteit en kwam er in contact met de Vlaamse beweging. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was hij betrok... Lees meer met financiële steun van de Duitse legatie het blad De Vlaamsche Stem De Vlaamsche Stem (1915-1916)
De Vlaamsche Stem (1915-1916) was een Vlaamsgezind dagblad dat in Nederland verscheen en na een tijd in Duitse handen overging. De koerswijziging die het dagblad als gevolg daarvan onderg... Lees meer hadden opgekocht. Ze gebruikten dit blad om een federaal België te propageren dat samen met Nederland nauw bij Duitsland zou aanleunen. Die alvast naar buiten toe gematigdere koers was nuttiger voor de ontwikkeling van het activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer dan het pangermaanse radicalisme en werd dan ook door de Politische Abteilung van het generaal-gouvernement gesteund.

De militaire overheden van de marine het vierde leger die West- en Oost-Vlaanderen bestuurden, bleven echter steun verlenen aan de radicalen. Op 18 september 1915 maakte Jong-Vlaanderen zijn ‘Zeven Punten’ bekend, een politiek programma dat tot het einde van de oorlog het uitgangspunt van de Jong-Vlamingen is gebleven, zij het dat in de latere versies (van 1917 en 1918) de bindingen met Duitsland wat minder strikt werden geformuleerd. De punten zijn:

1. Verdwijnen moet de naam en staat België;
   2. Gesticht moet worden een Koninkrijk (staat) Vlaanderen, welke staat in staathuishoudkundigen en militairen zin met Duitschland in verband zou staan en welks grenzen met de taalgrens zouden samenvallen;
   3. De uitsluitende heerschende taal in dat nieuwe Koninkrijk Vlaanderen zij het Nederlandsch, zoowel in regeering en rechtspraak als in hooger, middelbaar en lager onderwijs en eveneens in alle ambtelijke stukken en handelingen;
   4. Leerdwang van het 6e tot het 14e levensjaar worde ingevoerd;
   5. Weerplicht worde terstond ingevoerd en een Vlaamsch leger met Nederlandsche africhtings- en bevel-taal gevormd;
   6. De ambtenaars van den staat Vlaanderen worden uit de Nederlandsch sprekende inwoners gekozen;
   7. Voor de Vlaamsche overbevolking worde in het door den oorlog verwoeste aan Vlaanderen palende deel van Noord- Frankrijk een grensgewest onder militair gezag gesticht, waar op taal- en staathuishoudkundig gebied talrijke voorrechten aan Vlaamsche nederzetters zullen geschonken worden.

Jong-Vlaanderen begon zich ook sterker te organiseren. Zo werd in Gent op 1 november 1915 het eerste Nationale Jong-Vlaamsche Congres gehouden. Vanaf dat moment was er sprake van een Nationale Jong-Vlaamsche Beweging. Tegelijk kwam een middencomiteit van de grond, waarin vertegenwoordigers van buiten Gent zitting hadden. Het bestuur bestond uit: Van Oye (Oostende), voorzitter, Domela Nieuwenhuis (Gent), Kimpe (Lier) en Gustaaf Vermeersch Vermeersch, Gustaaf
Gustaaf Vermeersch (1877-1924) was een romanschrijver in dienst van de spoorwegen. Hij zette zich in voor de Vlaamse beweging in Wallonië en was tijdens de Eerste Wereldoorlog activist.... Lees meer (Brussel). Er waren, in ieder geval op papier, afdelingen in Gent, Oostende, Lier, Antwerpen, Brussel, Kortrijk, Roeselare, Geluwe, Deerlijk, Mechelen, Ninove, Brugge en Blankenberge. In Brussel was het Jong-Vlaamse element sterk vertegenwoordigd in de activistische Vereeniging van Vrienden der Vlaamsche Zaak Vereeniging van Vrienden der Vlaamsche Zaak
De Vereeniging van Vrienden der Vlaamsche zaak was een besloten groep van een beperkt aantal Vlaamsgezinden, die, zonder in de openbaarheid te treden, het activisme in Brussel hebben geve... Lees meer .

Op 5 december 1915 en 23 januari 1916 hielden de Jong-Vlamingen weer congressen in Gent. Op het tweede congres kwam de door de Duitse bezetter aangekondigde vernederlandsing van de Gentse universiteit ter sprake. Op het 4de congres op 12 juni 1916 in Brugge was de splitsing van het ministerie van onderwijs onderwerp van gesprek aan de orde en hadden de deelnemers het over een mogelijke adviesraad voor de Duitse bezetter (de latere Raad van Vlaanderen Raad van Vlaanderen (1917-1918)
De Raad van Vlaanderen (1917-1918) was een activistisch marionettenparlement tijdens de Eerste Wereldoorlog, dat onderdeel was van de Duitse plannen om in Vlaanderen een blijvende invloed... Lees meer ). Eigenlijk stonden de Jong-Vlamingen een soort parlement en regering voor ogen, maar deze konden alleen bij een volledige Duitse overwinning gerealiseerd worden. Al wilden niet alle leden blind vertrouwen op een Duitse overwinning. Op het 5de congres (12 november 1916) pleitten onder anderen Johan Labberton Labberton, Johan
De Nederlandse ambtenaar en auteur Johan Labberton (1877-1955) koos tijdens de Eerste Wereldoorlog voor het activisme. Lees meer en Everhardus Godée-Molsbergen Godée-Molsbergen, Everhardus
De Nederlandse historicus Everhardus Godée-Molsbergen (1875-1940) was tijdens de Eerste Wereldoorlog hoogleraar aan de Von Bissing-universiteit in Gent en een tijdlang voorzitter van de p... Lees meer vergeefs voor een gematigdere koers.

De Politische Abteilung bleef intussen ongelukkig over het radicalisme van de Jong-Vlamingen. Het beperkte de Duitse opties bij eventuele minder voordelige vredesonderhandelingen met de Entente-mogendheden. Het uitgesproken anti-Belgische programma schaadde bovendien de aantrekkingskracht van het activisme. De Duitse overheden van leger en marine die het in het etappegebied voor het zeggen hadden, steunden echter de radicale Jong-Vlaamse politiek. Voor hen betekende deze de creatie van een Vlaamse satellietstaat onder scherpe Duitse controle, die bovendien een onderhandelde vrede onmogelijk zou maken. Die Duitse richtingenstrijd zou uiteindelijk ook De Vlaamsche Post fataal worden: op 5 mei 1916 verscheen het laatste nummer.

Van de Raad van Vlaanderen tot het einde van de oorlog

In de Raad van Vlaanderen Raad van Vlaanderen (1917-1918)
De Raad van Vlaanderen (1917-1918) was een activistisch marionettenparlement tijdens de Eerste Wereldoorlog, dat onderdeel was van de Duitse plannen om in Vlaanderen een blijvende invloed... Lees meer hadden de Jong-Vlamingen van meet af aan het overwicht en dat zouden ze tot het einde van de oorlog houden. Het overwicht van het Jong-Vlaamse radicalisme was logisch, want de Raad van Vlaanderen impliceerde een duidelijke breuk met de Belgische wettelijkheid. De Jong-Vlaamse beweging raakte uiteindelijk in conflict met Domela zelf, toen deze op eigen houtje de Beierse prins Ruprecht benaderd had met de vraag koning van Vlaanderen te worden. Op het 7de congres te Antwerpen op 31 augustus 1917 werd Domela als landelijk voorzitter gewipt en Karel Borms Borms, Karel
De huisarts Carolus 'Karel' Borms (1876-1957) schaarde zich tijdens de Eerste Wereldoorlog achter Jong-Vlaanderen en het activisme. Hij werd hoogleraar aan de Gentse universiteit, nadat ... Lees meer verkozen. Op het 8ste congres in Brussel hield men onverkort aan de soevereine staat Vlaanderen vast.

Opvallend was dat in de loop van 1917 en 1918 nogal wat Jong-Vlamingen hun activiteiten naar andere organisaties verlegden. Door de creatie van de Raad van Vlaanderen was de rol van de afdelingen minder groot geworden. Op lokaal vlak werden nieuwe, meer partijpolitieke organisaties opgericht. Dat was duidelijk te zien in Gent, waar Jan Wannyn Wannyn, Jan
Lees meer op 1 februari 1918 zijn Nationalistische Bond Nationalistische Bond
Lees meer stichtte, waarin veel Jong-Vlaamse figuren en ideeën terug te vinden waren. Het blijkt ook uit zijn dagblad De Vlaamsche Smeder De Vlaamsche Smeder
De Vlaamsche Smeder (14 april – 13 oktober 1918) was een activistisch weekblad van de Nationalistische Bond dat in Gent werd uitgegeven door Jan Wannyn. Het was een radicaal anti-Belgisch... Lees meer . Gematigdere Jong-Vlamingen (Alfons en Jules van Roy, Frans Primo Primo, Frans
Lees meer en Antoon Picard Picard, Antoon
Huisarts Antoon Picard (1881-1949) was tijdens WOI betrokken bij het Antwerpse activisme. Daarna was hij gemeenteraadslid voor de Frontpartij en medeoprichter van het Vlaamse Kruis. Tijd... Lees meer ) richtten in Gent de Vlaamsch-Nationale Partij Vlaamsch-Nationale Partij (1918)
De Vlaamsch-Nationale Partij (1918) uit Gent ontstond uit onvrede tegen het radicale Jong-Vlaanderen. Ze verdedigde als enige organisatie uit het activisme het Groot-Nederlandse ideaal.... Lees meer op. Zij streefden ‘de grootst mogelijke zelfstandigheid van Vlaanderen’ na en wensten, zo blijkt uit de Nieuwe Gentsche Courant, hun partijblad, de blik meer op het cultureel verwante Nederland te richten.

Zowel in Antwerpen en Brussel als in Gent hadden de Jong-Vlamingen de oude Groeningerwachten Groeningerwachten
De Groeningerwacht was een Vlaamsgezinde jongemannenvereniging, opgericht op 11 juli 1909 en ontbonden bij het einde van de Eerste Wereldoorlog. De organisatie stapte mee in het activisme... Lees meer bij het activisme betrokken, zoals dat ook met de Vlaamsche Voorwachten Vlaamsche Voorwachten
De Vlaamsche Voorwachten waren een activistische paramilitaire organisatie tijdens de Eerste Wereldoorlog. Lees meer het geval was. In Antwerpen was het dagblad Het Vlaamsche Nieuws Het Vlaamsche Nieuws
Het Vlaamsche Nieuws was een Antwerps Duits-activistisch persorgaan, dat eerst onder de naam Vlaamsche Gazet – Het Laatste Nieuws verscheen. Het werd het belangrijkste activistische perso... Lees meer van August Borms Borms, August
August Borms (1878-1946) speelde een prominente rol in de activistische collaboratie tijdens de Eerste Wereldoorlog en groeide nadien uit tot hét symbool van de amnestiebeweging, die een ... Lees meer de tolk van de Jong-Vlaamse ideeën. In Brussel koos De Gazet van Brussel De Gazet van Brussel
Het weekblad De Gazet Van Brussel (1903-1912) was het orgaan van de Brusselse socialisten, dat onder impuls van Camille Huysmans en Edmond Doms Vlaamsgezinde standpunten innam, zoals de v... Lees meer , hoewel lange tijd geredigeerd door de Jong-Vlaming Van Bergen, voor een voorzichtigere koers. Opvallend was dat in Limburg Limburg
Lees meer de radicale Jong-Vlaamse gedachte maar weinig aanhang vond.

In november 1918 was het afgelopen voor Jong-Vlaanderen. De Jong-Vlamingen hadden in het activisme het radicaalste, meest anti-Belgische standpunt ingenomen en waren in de aanvaarding van en samenwerking met het Duitse keizerrijk het verst gegaan. Nu de geallieerden de oorlog hadden gewonnen, vreesden ze een zware bestraffing. Een aanzienlijk deel van hen week dan ook uit naar Duitsland en Nederland, van waaruit ze in latere jaren hun onverzoenlijke anti-Belgische ideeën zouden blijven propageren.