Picard, Leo

Jeugd en studies

Leo Picard groeide in comfortabele omstandigheden op als jongste zoon in een stedelijk middenstandsgezin. Hij volgde middelbaar onderwijs in het Antwerpse atheneum, maar behaalde na een conflict met een leraar zijn einddiploma via de Centrale Examencommissie. Op school, waar hij onder meer les kreeg van Pol de Mont De Mont, Pol
Pol de Mont (1857-1931) was een dichter, essayist, folklorist, journalist, kunstcriticus en redenaar. In al zijn activiteiten gaf hij de Vlaamse strijd absolute prioriteit. Decennialang w... Lees meer , werd zijn interesse voor de Vlaamse beweging gewekt. Hij leerde er ook (levenslange) gelijkgezinden kennen zoals Eugène de Bock De Bock, Eugène
Eugène de Bock (1889-1981) was een Vlaamse uitgever en auteur. Hij was de oprichter en directeur van uitgeverij De Sikkel en stichtte ook mee de Vereniging ter bevordering van het Vlaamse... Lees meer , Antoon Jacob Jacob, Antoon
Antoon Jacob (1889-1947) was een atheneumleraar en later hoogleraar in Hamburg en Gent. Hij was actief bij activistische tijdschriften, nadien in de amnestiebeweging en later de culturele... Lees meer en Herman Vos Vos, Herman
Herman Vos (1889-1952) engageerde zich tijdens de Eerste Wereldoorlog in het activisme. Vanaf 1925 was hij parlementslid voor de Frontpartij. Toen het Vlaams-nationalisme zich in de jaren... Lees meer , met wie hij toen de zogeheten “Hoedjesclub” vormde.

Vanaf 1906 studeerde Picard geschiedenis aan de Gentse universiteit, zij het via een geaccidenteerd parcours, waardoor hij bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer in 1914 als bijna 26-jarige nog bezig was met archiefonderzoek voor zijn afstudeerscriptie, die er uiteindelijk niet zou komen. Zijn promotor, de briljante en internationaal gerenommeerde mediëvist Henri Pirenne Pirenne, Henri
Henri Pirenne (1862-1935) was een van de invloedrijkste Belgische historici uit de 20ste eeuw. Zijn werk, met name zijn zevendelige Histoire de Belgique, reflecteerde een Belgisch-nationa... Lees meer , zag in Picard een groot talent als historicus, net zoals Picard hem op zijn beurt levenslang bleef beschouwen als zijn belangrijkste intellectuele mentor en leermeester. Dat wederzijdse respect was ondergeschikt aan hun zo goed als diametraal tegenovergestelde visie omtrent België, respectievelijk uitgesproken Belgisch of zelfs belgicistisch en radicaal Vlaamsgezind.

In Gent, waar Picard actief was in de vrijzinnige flamingantische studentenbeweging Studentenbeweging
Lees meer en voluit genoot van het studentenleven, evolueerde hij tegelijk van het liberalisme naar het socialisme. Hij raakte er in 1914 ook betrokken bij het milieu rond het kortstondige radicaal-flamingantische maandblad De Bestuurlijke Scheiding De Bestuurlijke Scheiding
Het Gentse weekblad De Bestuurlijke Scheiding pleitte tijdens zijn kortstondige bestaan in de maanden vóór het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog voor het federalisme en voor de opricht... Lees meer . Ondertussen volgde ‘de eeuwige student van Pirenne’, zoals de Gentse historica Gita Deneckere hem ooit omschreef, aan de Brusselse universiteit cursussen literatuur- en kunstgeschiedenis bij August Vermeylen Vermeylen, August
August Vermeylen (1872-1945) was een schrijver, literatuur- en kunsthistoricus, en socialistisch senator. In het tijdschrift Van Nu en Straks, waarvan hij de leiding had, publiceerde hij ... Lees meer . Hij leerde er drie vrienden voor het leven kennen: de Vlaming Eugène Cantillon Cantillon, Eugène
Eugène Cantillon (1893-1942) werkte in 1915 vanuit Nederland kortstondig mee aan de activistische krant De Vlaamsche Post. Van 1918 tot zijn overlijden was hij journalist bij de krant Het... Lees meer en de Nederlanders Frederic Carl Gerretson Gerretson, Frederik C.
Frederik Carel Gerretson (1884–1958) was een Nederlandse historicus, zakenman en politicus, die vanuit zijn Groot-Nederlandse overtuiging het Vlaams-nationalisme trachtte te beïnvloeden.... Lees meer en Derk Hoek Hoek, Derk
De Nederlander Derk Hoek (1887-1976) studeerde vóór 1914 rechten aan de Brusselse universiteit en kwam er in contact met de Vlaamse beweging. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was hij betrok... Lees meer , die ook aan de Université Libre de Bruxelles studeerden. Rond dezelfde tijd ontmoette hij ook Pieter Geyl Geyl, Pieter
Pieter Geyl (1887–1966) was een Nederlandse historicus met uitgesproken Groot-Nederlandse opvattingen, die een belangrijke rol speelde in het Vlaams-nationalisme tijdens het interbellum.... Lees meer , nog een Nederlander, met wie hij gedurende meer dan een halve eeuw in contact zou blijven. Dat belette niet dat Picard bijna een halve eeuw later, onder de titel Prof. P. Geyls geschiedschrijving als symptoom van onze tijd, naar aanleiding van diens emeritaat als hoogleraar geschiedenis aan de universiteit van Utrecht een waarderende maar tegelijk harde evaluatie van Geyl als historicus opmaakte.

Activisme

Kort na de Duitse bezetting in de zomer van 1914 trad Picard toe tot de vanuit zijn woonplaats Gent opererende activistische Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer groep Jong-Vlaanderen Jong-Vlaanderen (1914-1918)
Jong-Vlaanderen (1914-1918) was een in Gent opgerichte activistische drukkingsgroep, die tijdens de Eerste Wereldoorlog een radicaal Vlaams-nationalistisch en anti-Belgisch politiek progr... Lees meer , die zonder omwegen de aansluiting van Vlaanderen en België bij Duitsland Duitsland & Vlaanderen
Van de eerste helft van de 19de eeuw tot 1945 stond het Duitse beeld van Vlaanderen in het teken van etnisch-culturele verbondenheid. Die romantische perceptie leefde vooral bij een beper... Lees meer voorstond. Eind februari 1915 werd hij aangesteld als hoofdredacteur van de krant De Vlaamsche Post De Vlaamsche Post
Lees meer , die de Jong-Vlamingen met geld van en onder controle van de Duitse bezetter uitgaven. Al snel kwam het echter tot spanningen tussen de fractie rond de pangermanistische Pangermanisme
Lees meer dominee van Nederlandse origine Jan Derk Domela Nieuwenhuys Nyegaard Domela Nieuwenhuis Nyegaard, Jan
Jan Derk Domela Nieuwenhuis Nyegaard (1870-1955) was predikant en pangermanist. Tijdens beide wereldoorlogen collaboreerde hij met de Duitse bezetter met de bedoeling een zelfstandig Vlaa... Lees meer en de groep rond Picard. In september 1915 hield Picard het in Gent voor bekeken en verhuisde hij eerst naar Leiden en later naar Den Haag, waar hij bleef schrijven in opdracht van Duitsland en zijn oorlogsbondgenoten en incidenteel een nummer deed verschijnen van het blad De Vlaamsche Gedachte De Vlaamsche Gedachte
Het eerste nummer van het onregelmatig verschijnende blad De Vlaamsche Gedachte werd in Den Haag uitgebracht op 5 april 1916. Het was een initiatief van Leo Picard. Lees meer . Voor zijn betrokkenheid bij het activisme werd Picard in 1921 door de Belgische justitie bij verstek veroordeeld tot levenslang. Hij zou met zijn vrouw en twee kinderen meer dan een kwarteeuw in Nederland Nederland
Nederland is met Vlaanderen verbonden door de economische infrastructuur, de taal en de geschiedenis. Vanaf eind 18de eeuw kreeg die verbondenheid in taal en cultuur op uiteenlopende mani... Lees meer blijven wonen.

Redacteur en publicist in Nederland

Vanaf eind 1918 werkte Picard als redacteur bij de Haagse liberale kwaliteitskrant Het Vaderland, terwijl hij ook publiceerde in tal van andere Nederlandse en Vlaamse kranten en tijdschriften en op die manier vooral de publieke opinie in Vlaanderen en de evolutie van de Vlaamse beweging probeerde te beïnvloeden. Hoewel zijn oudere broers Hendrik Picard, Hendrik
Hendrik Picard (1883-1946) was een advocaat en Vlaams-nationalistisch politicus. Lees meer en Antoon Picard, Antoon
Huisarts Antoon Picard (1881-1949) was tijdens WOI betrokken bij het Antwerpse activisme. Daarna was hij gemeenteraadslid voor de Frontpartij en medeoprichter van het Vlaamse Kruis. Tijd... Lees meer , respectievelijk jurist en geneesheer, zich in de jaren 1920 aansloten bij de Vlaams-nationalistische Frontpartij Het Vlaamsche Front
Het Vlaamsche Front was een Vlaams-nationalistische partij, die werd opgericht in 1919 en ook bekend stond onder de couranter gebruikte officieuze benaming Frontpartij. Gesticht als een ... Lees meer en er politieke mandaten voor bekleedden, en na 1933 voor het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer , koos hij zelf voor een andere weg. Via de traditionele partijen en diverse middenveldorganisaties streven naar een integraal Nederlandstalig en taalhomogeen Vlaanderen, waarbij Vlaanderen zijn numerieke meerderheid binnen België zou kunnen maximaliseren, volstond voor hem. Federalisme Federalisme
Sinds het begin van de 20ste eeuw behoort federalisme tot het programma van eerst de Waalse en vervolgens ook de Vlaamse beweging. Vanaf 1970 is de transformatie van België van unitaire t... Lees meer hoefde niet, een uitgangspunt dat ook de strategie bepaalde van de politieke leider van het katholieke flamingantisme tijdens het interbellum Frans van Cauwelaert Van Cauwelaert, Frans
Frans van Cauwelaert (1880-1961) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die een hoofdrol speelde in de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen. Van Cauwelaert lag in 19... Lees meer . Ondanks moduleringen bleef dat Picards standpunt tot zijn overlijden, meer dan een halve eeuw later. Mede doordat consequentie niet bepaald Picards grootste kwaliteit was en hij in essentie zijn hele leven een uiterst koele minnaar van België zou blijven, ondersteunde hij in de jaren 1920 tegelijk enthousiast en energiek de anti-Belgische en Groot-Nederlandse Groot-Nederland
Groot-Nederland is een politiek en cultureel begrip dat respectievelijk staat voor een staatkundige vereniging van België of Vlaanderen met Nederland en de culturele en taalkundige samen... Lees meer agitatie tegen een Belgisch-Nederlands Verdrag Belgisch-Nederlands Verdrag
Het Belgisch-Nederlands Verdrag werd afgesloten in april 1925 tussen België en Nederland, na uiterst slopende onderhandelingen die begonnen na de Vredesconferentie van Versailles. Het ver... Lees meer , dat er uiteindelijk ook niet kwam.

In verband met de internationale politiek, zijn eigenlijke journalistieke specialisme, bepleitte Picard vanaf de late jaren 1930 tot een eind in 1943 eerst een appeasement-beleid en vervolgens een vrede door compromis ten opzichte van het dictatoriale en expansionistische Nazi-Duitsland. Na de machtsgreep van Adolf Hitler in 1933 bezocht hij meermaals Duitsland en terzelfdertijd maakte hij overzichten over de politiek-maatschappelijke situatie in Nederland ten behoeve van het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken. Later gaf hij schoorvoetend toe dat hij daarmee vanuit democratisch oogpunt behoorlijk over de schreef was gegaan.

Picard bleef trouwens bijna heel de Tweede Wereldoorlog werken voor het gelijkgeschakelde Het Vaderland. Al protesteerde hij wel twee keer publiekelijk tegen het Duitse bezettingsregime, wat hem evenveel keer gevangenisstraf kostte en uiteindelijk een verbod om te blijven publiceren, weliswaar met financiële compensaties. Na de oorlog kreeg hij andermaal een schrijfverbod opgelegd, dit keer door de Nederlandse justitie, omdat hij tijdens de bezetting was blijven doorwerken als journalist.

(Hoofd)redacteur van De Standaard

Intussen was Picard in 1945 naar België teruggekeerd, waar hij aanvankelijk in Antwerpen, later in Mortsel en uiteindelijk in Gent woonde. Als vrijzinnige sociaaldemocraat werd hij redacteur en later hoofdredacteur buitenland van de katholieke en Vlaamsgezinde krant De Standaard De Standaard (1914-)
Het eerste nummer van het dagblad De Standaard verscheen op 4 december 1918. De krant was gedurende vele decennia hét blad bij uitstek van de katholieke Vlaamse beweging in al haar varian... Lees meer , die zijn journalistieke professionalisme, eruditie en intellectuele inspiratie liet prevaleren op zijn ideologische oriëntatie (zie Pers Pers
Van bij het ontstaan van de Vlaamse beweging vervulde de Nederlandstalige pers een belangrijke rol als spreekbuis. De veelheid aan Vlaamse kranten en (week)bladen die in de 19de en 20ste ... Lees meer ). De hoofdredactie en de directie lieten Picard – ondanks interne en externe kritiek – ook ongemoeid wanneer hij in volle Koude Oorlog pleitte voor een meer zelfstandige politiek en meer afstand van Europa tegenover de Verenigde Staten van Amerika, weliswaar zonder zich ten aanzien van de Sovjetunie en zijn satellietstaten als een “fellow traveller” te positioneren. Dergelijke standpunten waren in het verzuilde en door het katholicisme gedomineerde Vlaanderen van de jaren 1950 bijzonder ongebruikelijk. Picard slaagde er evenwel in om - hoewel hij in woord en geschrift nooit een blad voor de mond nam - intellectueel respect af te dwingen, ook buiten de kring van medestanders en sympathisanten.

Op zijn eigen manier belichaamde Picard tijdens de eerste decennia na de Tweede Wereldoorlog het toegenomen zelfbewustzijn van een nieuw type van Vlaamse intellectueel, die - geworteld in de historische traditie van de Vlaamse beweging - onbevangen naar de hele wereld wilde kijken. Picard deed dat bovendien ook letterlijk door in 1956 drie toenmalige communistische staten te bezoeken: de Volksrepubliek China, de Sovjetunie en de Duitse Democratische Republiek.

Ondertussen bleef Picard – zoals hij dat al deed sinds het einde van de Eerste Wereldoorlog – het Vlaams-nationalisme en het federalisme afwijzen, ondanks het feit dat de Volksunie Volksunie
Tussen 1954 en 2001 bepaalde de Volksunie (VU) als Vlaams-nationalistische partij mee de politieke evolutie in België, van unitaire staat tot federaal koninkrijk. Ze groeide uit tot de tw... Lees meer , die deze ideeën propageerde, zich in de jaren 1960 meer en meer ontwikkelde tot de leidinggevende politieke emanatie van de Vlaamse beweging en electorale successen behaalde. Als bijna 80-jarige nam hij nog eens heel expliciet stelling: decentralisering kan, maar ‘ik wijs het federalisme af’ en ‘door het federalisme zullen wij Brussel prijsgeven, en dat wil niemand’.

Behalve via De Standaard der Letteren, het maandblad Socialistische Standpunten en het links-flamingantische weekblad De Nieuwe De Nieuwe
De Nieuwe was een links flamingantisch weekblad dat werd uitgegeven van april 1964 tot augustus 1986. Mark Grammens was meestal - behalve tijdens enkele intermezzo’s in het midden van de... Lees meer van Mark Grammens Grammens, Mark
Mark Grammens (1933-2017) was van het begin van de jaren 1960 tot enkele jaren vóór zijn overlijden een Vlaamsgezinde opiniemaker in Vlaanderen: aanvankelijk via het weekblad De Nieuwe, l... Lees meer , waar hij tot een eind in de jaren 1970 geregeld voor schreef, ventileerde de non-conformist en einzelgänger Picard zijn meningen en opinies ook via tal van andere, al dan niet periodieke publicaties.

Historicus

Ondertussen manifesteerde Picard – een veellezer in diverse talen, vooral over politiek en geschiedenis – zich herhaaldelijk als een briljant, opmerkzaam en essayistisch historicus, die ook zeer beslagen was in de geschiedenis van de historiografie Historiografie
Lees meer . De historische benadering vormde de ondertoon en het thema van een goed deel van zijn journalistieke werk en daarnaast bracht hij ook enkele zelfstandige publicaties uit over de geschiedenis van de Vlaamse beweging Geschiedenis van de Vlaamse beweging
Het ontstaan en verdwijnen van gemeenschappen is het gevolg van een complex geheel van onbewuste en bewuste processen. De verdediging van het Nederlands in België en van de belangen van d... Lees meer en werkte hij in de jaren 1960 mee aan het verzamelwerk Geschiedenis van de socialistische arbeidersbeweging in België, waarvan de hoofdredactie in handen was van de Gentse hoogleraar hedendaagse geschiedenis Jan Dhondt (1915-1972). Een en ander leidde ertoe dat Picard in de eerste twee jaargangen van het door Dhondt in 1969 opgerichte Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis in twee bijdragen het Vlaams-nationalisme historisch analyseerde en fileerde met gebruikmaking van onder meer marxistische en andere sociaalwetenschappelijke theorieën.

Met name bij de bestaande, goeddeels door het kapitalisme gemodelleerde maatschappelijke verhoudingen in België en elders weigerde deze Vlaamse journalist en publicist zich levenslang neer te leggen. De titel van de verzamelbundel uit 1961 met wat hij zelf beschouwde als zijn tot dan belangrijkste publicaties, Van Vlaamse Beweging naar sociale revolutie, kon en kan worden gelezen als een soort van ideologisch manifest van de toen 73-jarige, die de maatschappelijke structuren tijdens de twee decennia dat hij nog te leven had als publicist en opiniemaker ook mee in die richting zou proberen te duwen.