Jacob, Antoon
Antoon Jacob (1889-1947) was een atheneumleraar en later hoogleraar in Hamburg en Gent. Hij was actief bij activistische tijdschriften, nadien in de amnestiebeweging en later de culturele collaboratie. Hij maakte deel uit van de Vlaamsche Landsleiding.
Antoon Jacob bezocht het Antwerpse atheneum, waar hij voorzitter was van de leerlingenvereniging Vlaamsche Bond Vlaamsche Bond
De Vlaamsche Bond was een Vlaamsgezinde en vrijzinnige scholierenvereniging, opgericht in 1901 aan het Koninklijk Atheneum in Antwerpen, met antiburgerlijke trekken. De vereniging was ond... Lees meer (1903) en secretaris van het tijdschrift De Goedendag De Goedendag (1891-1940)
Lees meer . Van 1907 tot 1911 studeerde Jacob Germaanse filologie aan de Rijksuniversiteit Gent (RUG) en was er actief in de studentenvereniging Ter Waarheid Ter Waarheid
De Gentse studentenkring Ter Waarheid ontstond eind 1904 als een afsplitsing van het liberale studentengenootschap ’t Zal Wel Gaan. De groep combineerde radicaal-flamingantische met maats... Lees meer . Na zijn studie was hij een tijdlang werkzaam in de Gentse universiteitsbibliotheek (1912-1913) en kreeg nadien een aanstelling aan de Rijksmiddelbare school in Paturages en aan het Gentse atheneum (1913-1914).
Activisme en amnestiebeweging
Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer vluchtte Jacob naar Amsterdam, waar hij meewerkte aan De Vlaamsche Stem De Vlaamsche Stem (1915-1916)
De Vlaamsche Stem (1915-1916) was een Vlaamsgezind dagblad dat in Nederland verscheen en na een tijd in Duitse handen overging. De koerswijziging die het dagblad als gevolg daarvan onderg... Lees meer . Vanaf 1 juli 1915 nam hij samen met René de Clercq De Clercq, René
Lees meer de redactie waar. Vanwege de activistische Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer stellingname van het blad werden Jacob en De Clercq, na vergeefse tussenkomsten van Frans van Cauwelaert Van Cauwelaert, Frans
Frans van Cauwelaert (1880-1961) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die een hoofdrol speelde in de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen. Van Cauwelaert lag in 19... Lees meer en Prosper Poullet Poullet, Prosper
Hoewel hij afkomstig was uit een Franstalig aristocratisch milieu, realiseerde de katholieke burggraaf Prosper Poullet (1886-1937) mee de eentaligheid van Vlaanderen en leidde hij de eers... Lees meer , bij Koninklijk Besluit van 5 oktober 1915 bij strafmaatregel geschrapt van de lijst van kandidaten voor het leraarschap aan de athenea. Nog vóór eind 1915 naar Antwerpen teruggekeerd, werkte Jacob er mee aan Het Vlaamsche Nieuws Het Vlaamsche Nieuws
Het Vlaamsche Nieuws was een Antwerps Duits-activistisch persorgaan, dat eerst onder de naam Vlaamsche Gazet – Het Laatste Nieuws verscheen. Het werd het belangrijkste activistische perso... Lees meer en trachtte hij de Antwerpse socialisten voor het activisme te winnen. Zo sprak hij op 9 september 1916 voor de Socialistische Volkshogeschool. Hij was ook betrokken bij de oprichting van het Vlaamsch Verbond Vlaamsch Verbond (1916-1917)
Het Vlaamsch Verbond (1916-1917) wilde tijdens WOI alle Antwerpse activisten groeperen. Het viel al snel uiteen. Lees meer , dat alle Antwerpse activisten rond de federalistische Federalisme
Sinds het begin van de 20ste eeuw behoort federalisme tot het programma van eerst de Waalse en vervolgens ook de Vlaamse beweging. Vanaf 1970 is de transformatie van België van unitaire t... Lees meer eis wenste te verenigen. Op 14 oktober 1916 werd Jacob benoemd tot docent in de Nederlandse en algemene letterkunde aan de vernederlandste universiteit te Gent. Als gematigd activist (Jong-Belg) en met enig wantrouwen tegenover de Duitsers en hun plannen maakte hij sinds februari 1917 deel uit van de unionistische fractie van de Raad van Vlaanderen Raad van Vlaanderen (1917-1918)
De Raad van Vlaanderen (1917-1918) was een activistisch marionettenparlement tijdens de Eerste Wereldoorlog, dat onderdeel was van de Duitse plannen om in Vlaanderen een blijvende invloed... Lees meer ( unionisten Unionisten
Activisten, binnen en buiten de Raad van Vlaanderen, die ervoor opteerden om België na de beëindiging van de Eerste Wereldoorlog opnieuw in te richten als een federale staat, werden union... Lees meer ), maar hij verliet die in januari 1918 na de uitroeping van de zelfstandigheid van Vlaanderen. Het plan om hem als Vlaams vertegenwoordiger naar het Congres van Stockholm af te vaardigen ging niet door.
Na de Wapenstilstand gaf Jacob zichzelf aan. In een bekend proces (samen met Herman Vos Vos, Herman
Herman Vos (1889-1952) engageerde zich tijdens de Eerste Wereldoorlog in het activisme. Vanaf 1925 was hij parlementslid voor de Frontpartij. Toen het Vlaams-nationalisme zich in de jaren... Lees meer en Marten Rudelsheim Rudelsheim, Marten
Marten Rudelsheim (1873-1920) was een progressief-liberale flamingant die tijdens de Eerste Wereldoorlog koos voor het activisme. Lees meer ) werd hij op 3 april 1920 tot tien jaar buitengewone hechtenis veroordeeld. Deze straf werd in 1921 in vijf jaar omgezet. Door zijn onverzettelijke houding en zijn weigering om in ruil voor de belofte van politieke non-activiteit te worden vrijgelaten maakte hij grote indruk. Vanuit de gevangenis poogde hij de politiek van de Frontpartij Het Vlaamsche Front
Het Vlaamsche Front was een Vlaams-nationalistische partij, die werd opgericht in 1919 en ook bekend stond onder de couranter gebruikte officieuze benaming Frontpartij. Gesticht als een ... Lees meer te beïnvloeden en stimuleerde hij de amnestie Amnestie
Lees meer beweging, die na zijn vrijlating op 21 november 1923 onder andere door de actie van het Dr. Jacob-comité onder leiding van Maria van Gastel Van Gastel, Marie
Maria van Gastel (1892-1980) was lerares, verpleegster en eerste voorzitter van het Hoogstudentinnenverbond. Ze sprak vaak op meetings en leverde tijdens de beide wereldoorlogen caritatie... Lees meer en Maria de Groodt De Groodt, Maria
Lees meer een groot elan kreeg. De ‘eerste martelaar van de aktieven’ voerde een felle campagne voor August Borms Borms, August
August Borms (1878-1946) speelde een prominente rol in de activistische collaboratie tijdens de Eerste Wereldoorlog en groeide nadien uit tot hét symbool van de amnestiebeweging, die een ... Lees meer , het symbool van de activistische collaboratie, sprak op amnestiebijeenkomsten en trachtte in 1924-1925 voor Borms (en zichzelf) tevergeefs een plaats te verkrijgen op de lijst van de Frontpartij. In 1926-1927 publiceerde Jacob een amnestieoproep en een pamfletkrantje Amnestie, richtte in Antwerpen een grote amnestiemanifestatie in en deed zelfs een beroep op de Internationale Rode Hulp in een poging om de actie te internationaliseren. Vooral tijdens zijn gevangenschap correspondeerde Jacob intensief met Pieter Geyl Geyl, Pieter
Pieter Geyl (1887–1966) was een Nederlandse historicus met uitgesproken Groot-Nederlandse opvattingen, die een belangrijke rol speelde in het Vlaams-nationalisme tijdens het interbellum.... Lees meer , die hij in 1911 op het studentencongres voor de vernederlandsing van de Gentse universiteit had leren kennen. Na Geyls keuze voor de kandidatuur van Herman Vos als volksvertegenwoordiger voor de Frontpartij namen de contacten af. Jacob, die naar de gedachten van het radicale weekblad Vlaanderen Vlaanderen (1922-1933)
Vlaanderen was een radicaal Vlaams-nationalistisch weekblad dat verscheen tussen 1922 en 1933. Het stond voor het grootste deel onder leiding van Robrecht de Smet en Josué de Decker. Het ... Lees meer overhelde, ontwikkelde zich, na met de Frontpartij in onmin te zijn geraakt, tot een zuivere, doctrinaire en radicale Vlaams-nationalist en Groot-Nederlander Groot-Nederland
Groot-Nederland is een politiek en cultureel begrip dat respectievelijk staat voor een staatkundige vereniging van België of Vlaanderen met Nederland en de culturele en taalkundige samen... Lees meer , een ‘puritein der gedachte’ (aldus Wies Moens Moens, Wies
Lees meer ).
Literatuurwetenschapper en nationaalsocialisme
Op 27 juni 1929 werd Jacob kandidaat in de rechten aan de Utrechtse rechtsfaculteit. Op 2 november 1934 werd hij op voorstel van Conrad Borchling Borchling, Conrad
De Nederduitse filoloog Conrad Borchling (1872-1946) toonde al vóór de Eerste Wereldoorlog belangstelling voor de Vlaamse beweging en was in oktober 1914 een van de eersten om een splitsi... Lees meer benoemd tot lector voor Nederlandse taal en cultuur aan de universiteit van Hamburg – daarmee volgde hij de Nederlander G.G. Kloeke op die naar Leiden ging – en op 20 april 1937 tot nicht beamteter ausserordentlicher Professor. In Hamburg spande Jacob zich door de organisatie van studiereizen in voor een betere en bredere samenwerking van de studentengeneraties in Vlaanderen en Neder-Duitsland. Jacob was een van de vier curatoren van de Rembrandt-prijs Rembrandtprijs (1936-1943)
De Rembrandtprijs was een initiatief van graanhandelaar en mecenas Alfred Toepfer en moest de ‘Nederduitsche Literatuur en Kunst’ bevorderen. De prijs werd tussen 1936 en 1942 uitgereikt.... Lees meer , die de Hamburgse industrieel en mecenas Alfred Toepfer Toepfer, Alfred C.
Alfred C. Toepfer (1894-1993) was een succesvolle Duitse ondernemer en mecenas, wiens stichting in de jaren 1936-1944 de Rembrandtprijs uitreikte ter ondersteuning van Vlaamse letterkundi... Lees meer in het leven had geroepen. Toepfer was een aanhanger van een groot-Nederduitsland, waartoe ook Nederland en Vlaanderen behoorden, en een ideologie die uit nationalisme en nationaalsocialisme bestond. De prijs ging in 1935 naar René De Clercq De Clercq, René
Lees meer , Stijn Streuvels Lateur, Frank
Lees meer en Cyriel Verschaeve Verschaeve, Cyriel
Cyriel Verschaeve (1874-1949) was een West-Vlaamse priester, literair auteur, kunstbeschouwer en publicist, die bekend werd als icoon van de Frontbeweging en het opkomende Vlaams-national... Lees meer .
Via Toepfers stichting kreeg de ontevreden Jacob al vanaf 1935 een aanvulling op zijn salaris, bedoeld voor zijn ‘cultuurpolitieke taken’ op het gebied van het Nederduits. Toepfer slaagde er door zijn interventie bij het universiteitsbestuur in dat Jacob in oktober 1935 tot wetenschappelijk assistent en in maart 1940 na enkele moeilijkheden ten slotte benoemd werd tot 'Honorarprofessor für niederländische Sprache, Literatur und Geistesgeschichte'. Bovendien was Jacob actief op Toepfers Nederduitse ontmoetingsplek ‘Hof Thansen’, waar hij samen met andere collega’s van de universiteit lezingen gaf (onder andere in 1936 voor de Hitler-jeugd) en doceerde.
Jacob geraakte in Hamburg in de ban van het nationaalsocialisme. Toen hij op 2 februari 1941 benoemd werd tot gewoon hoogleraar aan de RUG, ter vervanging van de 'ongewenste' August Vermeylen Vermeylen, August
August Vermeylen (1872-1945) was een schrijver, literatuur- en kunsthistoricus, en socialistisch senator. In het tijdschrift Van Nu en Straks, waarvan hij de leiding had, publiceerde hij ... Lees meer , kwam hij als een fervent aanhanger van de nazi-ideologie en van de Groot-Germaanse Rijksgedachte naar Vlaanderen terug. De Duitse poging om hem in hetzelfde jaar als hoogleraar aan de Université libre de Bruxelles op te dringen stuitte op tegenstand, wat leidde tot de schorsing en de sluiting van de Brusselse instelling door de bezetter. Gedurende de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer hield Jacob talrijke lezingen in Duitsland en Vlaanderen. In 1941 werd hij lid van de Nederlandsche Cultuurraad Vlaamsche Kultuurraad
Lees meer ; hij verving er in november 1942 Cyriel Verschaeve als voorzitter. In de Germaansche Werkgemeenschap Vlaanderen Germaansche Werkgemeenschap Vlaanderen
De Germaansche Werkgemeenschap Vlaanderen was actief tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zij bestudeerde de relatie tussen Vlaanderen en de Germaanse wereld op historisch en maatschappelijk g... Lees meer vertegenwoordigde hij, met Herman de Vleeschauwer De Vleeschauwer, Herman
Herman de Vleeschauwer (1899-1986) was filosoof, hoogleraar en bibliothecaris. Hij collaboreerde tijdens de Tweede Wereldoorlog in het Vlaamsch Nationaal Verbond en week na de bevrijding ... Lees meer , de filosofie.
In de herfst van 1944 naar Duitsland gevlucht, was Jacob, die niet tot de richting van het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (VNV) had behoord, eind oktober 1944 in Bad Pyrmont aanwezig op de eerste algemene vergadering van de door de leider van de Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap
De Duitsch-Vlaamsche Arbeidersgemeenschap (DeVlag) (1935-1945) was vóór de Tweede Wereldoorlog een organisatie van Vlaamse en Duitse studenten. Tijdens de oorlog ontpopte de DeVlag zich ... Lees meer , Jef van de Wiele Van de Wiele, Jef
Jef van de Wiele (1903-1979) was een leraar, schrijver en leider van de Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap. Hij trad tijdens de Tweede Wereldoorlog in de culturele en politieke collabor... Lees meer , opgerichte Vlaamse emigrantenregering in Duitsland, de Vlaamsche Landsleiding Vlaamsche Landsleiding
Lees meer . Jacob behoorde samen met Borms en Verschaeve tot de Adviesraad. Jacob werd in 1945 in België gevangengezet, doch werd ziek uit de gevangenis ontslagen en stierf op 27 februari 1947 in het Sint-Elisabethziekenhuis in Antwerpen.
Jacob was een van de eerste wetenschappelijke beoefenaars van de literatuurwetenschap en -geschiedenis in Vlaanderen en heeft, vooral in zijn vroegere periode, verdienstelijk literair-historisch werk verricht over de Vlaamse letteren in de Oostenrijkse tijd ( Jan B. Verlooy Verlooy, Jan Baptist
Jan Baptist Verlooy (1746-1797) was een Brusselse advocaat en activist die schatplichtig was aan verlichte Franse denkers en ijverde voor het gebruik van het Nederlands als officiële taal... Lees meer , Willem F. Verhoeven Verhoeven, Willem
Willem Verhoeven (1738-1809) was een Vlaams toneel- en geschiedschrijver, die in zijn geschriften het gebruik van het Nederlands en de ontwikkeling van de Vlaamse cultuur verdedigde als r... Lees meer ) en in de 19de eeuw ( Hendrik Conscience Conscience, Hendrik
Hendrik Conscience (1812-1883) was de eerste auteur die het in België aandurfde een roman in het Nederlands te schrijven en te publiceren. Zijn oeuvre van zo’n 65 romans, dat ook een bred... Lees meer , Karel Broeckaert Broeckaert, Karel
Lees meer , Ferdinand A. Snellaert Snellaert, Ferdinand A.
Ferdinand Augustijn Snellaert (1809-1872) was een arts, filoloog, letterkundige en leidende figuur in de Vlaamse beweging. Lees meer , Hippoliet van Peene Van Peene, Hippoliet
Hippoliet van Peene (1811-1864) was een huisarts en toneelauteur. Hij schreef de tekst voor De Vlaamse Leeuw, dat later het Vlaamse volkslied zou worden. Met zijn vele oorsponkelijk theat... Lees meer ).
Werken
– Artikelen in ‘die Flandernhefte’ van Volk und Reich (1927-1928), Deutsche Arbeit (1928) und Süddeutsche Monatshefte (1929).
– Artikelen in Gudrun (1935); Ons Leven (1935); De Vlag (1942-1944).
– De Vlaamse beweging en de Belgiese zaak. Een Vlaamse stem, z.j.
– Briefwisseling van, met en over H. Conscience uit de jaren 1837-1851, 1913-1914.
– Bezwaren tegen het taalparticularisme, in: Mededeelingen van de Vereeniging voor Beschaafde Nederlandsche Uitspraak, 1914.
– Fransche verzen van J.A. de Laet, in: Verslagen en Mededeelingen van de KVATL, 1914.
– Höfkens politieke briefwisseling met F.A. Snellaert uit de jaren veertig, in: Aula, 1917.
– Conscience's Artevelde en de nationale inslag bij de historische roman, 1918.
– De Vlaamsche Stem, 1920.
– Het Vlaams konflikt en het federalistiese beginsel, 1921.
– Het witboek van het Vlaamsche idealisme, 1921.
– K. Broeckaert, Borgers in den estaminé en De jongen Tobias (Spectatoriale geschriften 1-2) 1922-1924.
– Borms in de cel, 1925.
– Verlooy en d'onacht der moederlijke taal, in: Album Vercoullie, 1927, pp. 155-161.
– H. Conscience en de Belgische politiek, in: De Gids, 1928.
– Toespraak voor Willem de Vreese, in: Roeping, 1934.
– René de Clercq. Levensbericht, in: Jaarboek der Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden, 1937, pp. 123-147.
– Flandern, Holland, Deutschland in ihren geistigen Beziehungen seit dem Westfälischen Frieden, in: Quickborn, 1939.
– Die belgischen Universitäten: mit besonderer Rücksicht auf die Flamen, in: Hansische Hochschul-Zeitung, 1940, pp. 2-7, dl. 21.
– Bremen und Flandern. Drei Briefe von Karl Andree, in: Der Schlüssel, 1942, pp. 16-22.
– Die Dichterfront. Sänger und Führer, in: R.P. Oszwald, Deutsch-Niederländische Symphonie, 19442, pp. 187-201.
– Willem Verhoeven over de volkstaal en het schoolwezen aan den drempel van den Franschen Tijd, in: Van Gansen Gedenkboek, 1943.
Literatuur
– Dr. A. Jacob vrij, in: De Ploeg, jg. 5, november 1923, p. 24.
– W. Moens, Twee Gestalten. I. Dr. Antoon Jacob, in: De Stem, 3 januari 1923.
– Dr. A. Jacob spreekt voor de Leuvensche studenten, in: De Schelde. Vlaamsch Nationaal Dagblad, 11 maart 1935.
– Het Vlaamsch Studentenleven te Leuven. Een reeks voordrachten door Prof. Dr. A. Jacob, in: De Schelde. Vlaamsch Nationaal Dagblad, 17 maart 1935.
– A. Mermans, Na het Dietsch Studentencongres. Dr. A. Jacob opnieuw Professor aan de Gentse universiteit, in: Volk en Staat, 4 april 1941.
– H.J. Elias, 25 jaar Vlaamse Beweging 1914-1939, 1969, dln. 1-3.
– W.C.M. Meyers, De Vlaamse Landsleiding. Een Vlaamse emigrantenregering, in: Bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 2 oktober 1972, pp. 29-86.
– D. Vanacker, Het aktivistisch avontuur, 1991.
– W. Bachofer en W. Beck, Deutsche und Niederländische Philologie. Das Germanische Seminar zwischen 1933 und 1945, in: Hochschulalltag im 'Dritten Reich'. Die Hamburger Universität 1933-1945. Teil II. Philosophische Fakultät, Rechts- und Staatswissenschaftliche Fakultät, 1991, pp. 641-703.
– B. de Wever, Greep naar de macht. Vlaams-nationalisme en Nieuwe Orde. Het VNV 1933-1945, 1994.
–K. Smits, Stijn Streuvels en Hamburg. De voordrachtreis (1935) en de Rembrandtprijs (1936), in: Wetenschappelijke Tijdingen, jg. 54, 1995, nr. 4, pp. 201-220.
– G. de Smet, Jacob, Antoon, in Nationaal Biografisch Woordenboek, 1995, dl. 15.
– C. Schuppenhauer, Von den Niederdeutschen Studienwochen der Universität Hamburg und von niederdeutsch-flämisch-niederländischer Verbrüderung überhaupt. Rückblicke auf Geschichte und Funktion der Niederdeutschen Bewegung im 20. Jahrhundert,. in: R. Damme, L. Geeraedts, G. Müller en R. Peters, Franco-Saxonica. Münstersche Studien zur niederländischen und niederdeutschen Philologie. Jan Goossens zum 60. Geburtstage, 1990, pp. 539-567.
– M. Nottscheid, Die Germanistin und Niederlandistin Annemarie Hübner (1908-1996). Zur wissenschaftlichen Biografie einer Hamburger Sprachforscherin zwischen Weimarer Republik und Nachwendezeit. Mit unveröffentlichten Briefen von Agathe Lasch.‘, in: M. Nottscheid, C. M. Kaiser en A. Stuhlmann (eds.), Die Germanistin Agathe Lasch (1879-1942). Aufsätze zu Leben, Werk und Wirkung, 2009, pp. 109-168.
–S. Laux, Flandern im Spiegel der „wirklichen Volksgeschichte“. Robert Paul Oszwald (1883-1945) als politischer Funktionär, Publizist und Historiker, in: B. Dietz, H. Gabel en U. Tiedau (eds.), Griff nach dem Westen. Die „Westforschung“ der völkisch-nationalen Wissenschaften zum nordwesteuropäischen Raum (1919-1960), 2003, pp. 245-290.