Mac Leod, Julius

Julius Mac Leod was de zoon van een welstellende en breed geïnteresseerde, progressief-liberale wijnhandelaar en amateur-bioloog van verre Schotse origine, die zich vanuit Oostende in Gent vestigde. Zijn moeder was verwant met de eveneens liberale en sterk door de Verlichting beïnvloede Gentse familie Fredericq. Zij was literair bedrijvig onder het pseudoniem Mevrouw Sophia. Zijn eigen vrouw, de geëmancipeerde West-Vlaamse herbergiersdochter Florence Hélène (Fanny) Maertens (1858-1938), correspondeerde met de Russische theoreticus van het (intellectueel) anarchisme Pjotr Kropotkin (1842-1921) en vertaalde twee van zijn publicaties in het Nederlands.

Studietijd

Na de middelbare school aan het Gentse atheneum studeerde Mac Leod natuurwetenschappen aan de Gentse rijksuniversiteit. Als pas afgestudeerde trad hij in 1878 in dienst van zijn alma mater als preparator en nadien assistent bij het histologisch laboratorium. Van 1881 tot 1885 was hij leraar plant- en dierkunde aan de Rijksnormaalschool in Brugge. In 1885 werd hij aangesteld als docent aan de Gentse universiteit en twee jaar later benoemd tot buitengewoon hoogleraar en directeur van de Plantentuin. In 1890 werd hij bevorderd tot gewoon hoogleraar. Mac Leod, die zich ook sterk interesseerde voor de geschiedenis en de sociologie van de natuurwetenschappen, groeide uit tot een internationaal gerenommeerde plantkundige en geneticus.

Vlaamse beweging

Zijn wetenschappelijke ingesteldheid en zijn geloof in de maakbaarheid van de mens en de samenleving en daarbij aansluitend zijn overtuiging dat intellectuelen een (volks)opvoedende rol te vervullen hadden, kreeg hij mee via de familie van zijn moeder. Hoewel zijn oom Paul Fredericq Fredericq, Paul
Paul Fredericq (1850-1920) was een vooraanstaande Gentse historicus, die als de officieuze ideoloog van het liberaal flamingantisme kan worden  omschreven. Als rector van de Gentse univer... Lees meer een bekende liberale flamingant was, ontwikkelde Mac Leod zijn belangstelling voor de Vlaamse beweging pas na zijn universiteitsjaren, onder andere onder de invloed van zijn generatiegenoot en geneesheer Edouard Remouchamps Remouchamps, Edouard
Edouard Remouchamps was een arts en lid van het Willemsfonds en de studentenvereniging ’t Zal wel gaan. Lees meer .

Mac Leods flamingantisme was allerminst romantisch of romantiserend. De economische en sociale problemen in Vlaanderen waren volgens hem vooral een gevolg van de intellectuele achterstand van de regio, die mede was veroorzaakt door de verfransing van de burgerij en die alleen kon worden omgebogen via kennisoverdracht in de moedertaal in alle geledingen van het onderwijs en langs andere kanalen. De essays ‘Nieuwe wegen’ en ‘Over de Vervlaamsching der Gentsche Hoogeschool’, die hij respectievelijk in 1901 in het tijdschrift Van Nu en Straks Van Nu en Straks
Van Nu en Straks (1893-1901) was een literair en cultureel tijdschrift, dat voor Vlaanderen vernieuwend was doordat het aansloot bij internationale eigentijdse denkrichtingen zoals het an... Lees meer en in 1903 als brochure publiceerde, bieden een staalkaart van deze opvattingen en denkbeelden. Beide teksten waren geredigeerde versies van toespraken voor een publiek van universiteitsstudenten. Hij beklemtoonde er ook in hoe doorgedreven (zelf)studie vooraf diende te gaan aan welke vorm van publieke activiteit.

Wetenschappelijke vulgarisatie en cultuurspreiding

Wetenschapsbeoefening behoorde voor Mac Leod zonder meer in het Nederlands te gebeuren. In 1883 stichtte hij in Gent een natuurwetenschappelijk genootschap, dat echter in 1886 ophield te bestaan. Vervolgens richtte hij in 1887 het Kruidkundig Genootschap Dodonaea op, dat zich tot doel stelde de kennis over flora in het Nederlands te verspreiden, onder meer ten behoeve van de boerenbevolking. Vanaf 1889 gaf hij het Botanisch Jaarboekje uit, waarin hij en anderen hun wetenschappelijke onderzoeksresultaten omtrent plantkunde publiceerden. In 1897 culmineerden deze initiatieven in de Vlaamsche Natuur- en Geneeskundige Congressen Vlaamsche Wetenschappelijke Congressen
De Vlaamsche Wetenschappelijke Congressen (1887-1942) ijverden in uiteenlopende vakgebieden voor een Nederlandstalige wetenschapsbeoefening in Vlaanderen. Lees meer .

Ook via het Willemsfonds Willemsfonds
Het Willemsfonds (1851-heden) is een liberaal-vrijzinnige culturele vereniging en drukkingsgroep die het gebruik van het Nederlands promoot en ondersteunt. Lees meer en de vereniging Hooger Onderwijs voor het Volk Hooger Onderwijs voor het Volk
Hooger Onderwijs voor het Volk was de Nederlandstalige hogeschooluitbreiding van de Gentse universiteit, opgericht in 1892. Lees meer in de moedertaal uitgaande van de Gentsche Hoogeschool bevorderde Mac Leod door middel van lezingen, publicaties en excursies de brede en algemene cultuurspreiding met het Nederlands als voertaal. Nadat hij in 1900 briefwisselend en vijf jaar later volwaardig lid was geworden van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde
De Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde (KANTL, 1886) is een instelling die zich in de loop van haar geschiedenis heeft ingezet zowel voor taalculturele, -wetenschappeli... Lees meer , schreef hij herhaaldelijk over wetenschapsbeoefening in het Nederlands in de jaarlijkse Verslagen en Mededelingen van deze instelling.

Voor het nummer van februari-maart 1895 van het tijdschrift Nederlandsch Museum Nederlandsch Museum
Lees meer , waarvan hij redactielid was, schreef Mac Leod een bijdrage met als titel ‘Taal en Kennis’, waarin hij andermaal een lans brak voor Nederlandstalige wetenschapsbeoefening en daarbij onder meer verwees naar het feit dat Nederlandse wetenschappers in 1901 en 1902 Nobelprijzen voor natuurkunde en scheikunde hadden gewonnen. Vervolgens vormde op het 23ste Nederlandsch Taal- en Letterkundig Congres Nederlandse Congressen
De Nederlandse Congressen waren gemeenschappelijke (culturele) ontmoetingen van Vlamingen en Nederlanders in Vlaanderen en Nederland die met onderbrekingen werden georganiseerd sinds 1849... Lees meer te Antwerpen in 1896 de taalsituatie in het universitair onderwijs in Vlaanderen een belangrijk thema. De besprekingen resulteerden op voorstel van Pol de Mont De Mont, Pol
Pol de Mont (1857-1931) was een dichter, essayist, folklorist, journalist, kunstcriticus en redenaar. In al zijn activiteiten gaf hij de Vlaamse strijd absolute prioriteit. Decennialang w... Lees meer in een Hogeschoolcommissie Vlaamse Hogeschoolcommissies
Van 1896 tot de realisatie ervan in 1930 organiseerden vijf opeenvolgende hogeschoolcommissies het studiewerk over en de propaganda voor de vernederlandsing van de Gentse universiteit. Zo... Lees meer met de liberale flamingant Max Rooses Rooses, Max
Lees meer als voorzitter, die in mei 1897 een door Mac Leod geschreven rapport uitbracht.

Hij suggereerde daarin een geleidelijke vernederlandsing van de Gentse universiteit, met weliswaar bijzondere taalmaatregelen maar geen integrale vernederlandsing voor de ingenieursopleidingen, die tal van buitenlandse studenten aantrokken. Hoogleraren die dat wensten en ertoe in staat waren, mochten college geven in het Nederlands. Nieuwbenoemde hoogleraren zouden verplicht in het Nederlands moeten doceren. Op zijn initiatief organiseerde het Gentse vrijzinnige studentengenootschap ’t Zal Wel Gaan 't Zal Wel Gaan
Lees meer samen met zijn katholieke tegenhanger Rodenbach’s Vrienden Rodenbach's Vrienden (1887-1923)
Lees meer tussen 1899 en 1904 jaarlijks een studentencongres om het door Mac Leod uitgedachte vernederlandsingsparcours te propageren. Hoewel Mac Leods voorstel aanvankelijk veel bijval genoot, spraken een aantal (Vlaamsgezinde) liberalen, onder wie zijn hem altijd al antipathieke familielid en hoogleraar (literatuur)geschiedenis Paul Fredericq Fredericq, Paul
Paul Fredericq (1850-1920) was een vooraanstaande Gentse historicus, die als de officieuze ideoloog van het liberaal flamingantisme kan worden  omschreven. Als rector van de Gentse univer... Lees meer , wat later de vrees uit dat door dit voorstel Franstalige studenten konden wegblijven. Deze waren doorgaans minder kerkelijk en hun afwezigheid zou tot een katholiek overwicht aan de Gentse universiteit kunnen leiden. Zij opteerden voor een tweetalige universiteit. Van de andere kant stelde de Brusselse vrijzinnige flamingant Lodewijk de Raet De Raet, Lodewijk
Lodewijk de Raet (1870-1914) was een econoom en ambtenaar die in belangrijke mate bijdroeg aan de theorievorming over de Vlaamse beweging en deze van een sociaaleconomisch denkraam voorza... Lees meer een integrale vernederlandsing voor, gespreid over 6 jaar en werd hij daarin onder andere bijgetreden door de katholieke Vlaamsgezinde jurist Lodewijk Dosfel Dosfel, Lodewijk
Lodewijk Dosfel (1881–1925) was een jurist die in de Vlaamse beweging bekendheid verwierf door zijn engagement in de Vlaamse katholieke studentenbeweging en in de campagne voor Vlaamse ta... Lees meer .

Deze zogeheten ‘strijd der stelsels’ Strijd der stelsels
Lees meer leidde ertoe dat Mac Leod verbitterd en gefrustreerd geraakte en afstand begon te nemen en vervreemdde van zowel de Vlaamse beweging als het georganiseerde liberalisme. De laatste vergadering van de naar hem genoemde Hogeschoolcommissie Vlaamse Hogeschoolcommissies
Van 1896 tot de realisatie ervan in 1930 organiseerden vijf opeenvolgende hogeschoolcommissies het studiewerk over en de propaganda voor de vernederlandsing van de Gentse universiteit. Zo... Lees meer ging door op 16 juni 1901.Toen in 1907 een nieuwe Hogeschoolcommissie werd opgericht met De Raet als stuwende kracht, weigerde Mac Leod om lid te worden. Ondertussen verscheen hij ook nauwelijks nog op flamingantische en andere publieke bijeenkomsten.

Intellectuele en politieke mentor

Ondertussen inspireerde de intellectuele en menselijke statuur van deze ‘begeesterende professor' in december 1904 een aantal Vlaamsgezinde Gentse studenten om zich af te scheuren van het vrijzinnige en liberale studentengenootschap ’t Zal Wel Gaan. Dit na onder meer aanslepende discussies over (het pad naar) de vernederlandsing van de Gentse universiteit, waarvan meer diepgaande politiekmaatschappelijke meningsverschillen de achtergrond vormden. Zij richtten de progressistische en maatschappijkritische studiekring Ter Waarheid Ter Waarheid
De Gentse studentenkring Ter Waarheid ontstond eind 1904 als een afsplitsing van het liberale studentengenootschap ’t Zal Wel Gaan. De groep combineerde radicaal-flamingantische met maats... Lees meer op, waarvan Mac Leod de geestelijke vader was. Zelf was hij parallel daarmee al enkele jaren een eigen, soms onconventionele weg opgegaan, die hem deed sympathiseren met zowel de opkomende ecologische beweging als het daensisme Daensistische beweging
Daensistische beweging is de verzamelnaam voor een geheel van feiten, opvattingen, organisaties, personen en strijdmiddelen die tijdens de late 19de en de vroege 20ste eeuw een onderdeel... Lees meer en hem er kort vóór 1914 toe bracht om de oprichting van een eigen Vlaamse partij te overwegen. Leo Picard Picard, Leo
De vrijzinnige flamingant en journalist-publicist Leo Picard (1888-1981) engageerde zich in het activisme, maar sloeg al in de nazomer van 1915 een andere weg in en verhuisde naar Nederl... Lees meer noteerde daarover in zijn dagboek op 9 mei 1914 met spijt dat ‘de poging van Mac Leod om met ons een Vlaamse partij te stichten waarschijnlijk mislukken zal’.

De Bestuurlijke Scheiding

Die en andere plannen werden in de laatste jaren vóór de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer bediscussieerd door een kring van door Mac Leod gevormde en/of geïnspireerde jongere Vlaamsgezinden. De groep, min of meer een informele voorzetting van het ondertussen opgeheven Ter Waarheid, werd door de voorzitter van de Tweede Vlaamse Hogeschoolcommissie Vlaamse Hogeschoolcommissies
Van 1896 tot de realisatie ervan in 1930 organiseerden vijf opeenvolgende hogeschoolcommissies het studiewerk over en de propaganda voor de vernederlandsing van de Gentse universiteit. Zo... Lees meer , de Antwerpse liberale flamingant Max Rooses Rooses, Max
Lees meer , smalend omschreven als ‘de malcontenten van Gent’. Een aantal van hen bracht in 1914 enkele nummers uit van het blad De Bestuurlijke Scheiding De Bestuurlijke Scheiding
Het Gentse weekblad De Bestuurlijke Scheiding pleitte tijdens zijn kortstondige bestaan in de maanden vóór het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog voor het federalisme en voor de opricht... Lees meer , maar Mac Leod figureerde niet op de lijst van de intekenaars. Tijdens de Eerste Wereldoorlog behoorden zij tot de grondleggers van het radicale activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer .

Wat bij Mac Leod intussen ondanks alles constant bleef, was zijn overtuiging dat de stapsgewijze emancipatie van Vlaanderen en de Vlamingen de Belgische eenheid zou versterken en dat de belangen van Vlaanderen niet hoefden te conflicteren met die van België. Hij pleitte levenslang ook voor meer aandacht voor natuurwetenschappen in het middelbaar onderwijs.

De Eerste Wereldoorlog

Enkele weken voordat de Duitse troepen op 11 oktober 1914 Gent binnenmarcheerden, week Mac Leod uit naar Groot-Brittannië. De Victoria University in Manchester stelde hem in staat om zijn magnum opus The quantitative Method in Biology (1919) af te werken en te publiceren en verleende hem een eredoctoraat.

In zijn afwezigheid werd zijn kasteeltje Hof ter Meere in de Gentse stadsrand, dat door hem als liefhebber en verzamelaar van kunst en antiquiteiten tot een soort privémuseum was ingericht, in november 1918 geplunderd en gedeeltelijk vernietigd. Een tweetal weken na zijn terugkeer in Gent midden februari 1919 overleed Mac Leod, vermoedelijk aan de Spaanse griep. Hij werd in alle stilte begraven in familiekring, met onder meer zijn bejaarde tante, de schrijfster Virginie Loveling Loveling, Virginie
Virginie Loveling (1836-1923) was een Vlaamse, vernieuwende en vaak uitgesproken geëngageerde schrijfster. Ze was de zus van Rosalie Loveling en de tante van Cyriel Buysse. Lees meer (1836-1923), onder de aanwezigen.

Postuum

Meerdere oud-studenten van deze gereputeerde wetenschapper en geëngageerde intellectueel brachten het tot hoogleraar aan de Gentse universiteit en twee van hen publiceerden uitvoerig over hem: chemicus Albert J. J. van de Velde (1871-1956) en (marine)bioloog Paul van Oye Van Oye, Paul
Paul van Oye (1886-1969) was hydrobioloog en hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Gent. Hij leverde als flamingant een cruciale bijdrage aan de vernederlandsing van het wetenschappelijke l... Lees meer . Caesar de Bruyker De Bruyker, Caesar
Caesar de Bruyker (1878-1924) was een Vlaamsgezinde wetenschapper die na de Eerste Wereldoorlog werd veroordeeld voor activisme. Lees meer , die zijn leermeester in 1914 opvolgde als directeur van de Plantentuin en later als hoogleraar aan de Von Bissing-universiteit Von Bissinguniversiteit
Lees meer , werd na de Eerste Wereldoorlog ontslagen en gevangen gezet. De marxistische flamingant Marcel Minnaert Minnaert, Marcel
De vrijzinnige flamingant en Groot-Nederlander Marcel Minnaert (1893-1970) was ook een overtuigde links-radicaal en (atoom)pacifist. Vanaf het begin van de jaren 1920 tot zijn emeritaat a... Lees meer (1893-1970), die er ook doceerde, week in 1918 uit naar Nederland, waar hij later hoogleraar sterrenkunde werd aan de Rijksuniversiteit Utrecht en directeur van de sterrenwacht Sonnenborgh in deze stad.

In het tweede deel van zijn Geschiedenis van de Vlaamsche en de Groot-Nederlandsche Beweging (1959) evalueerde historicus en journalist-publicist Leo Picard Picard, Leo
De vrijzinnige flamingant en journalist-publicist Leo Picard (1888-1981) engageerde zich in het activisme, maar sloeg al in de nazomer van 1915 een andere weg in en verhuisde naar Nederl... Lees meer , die in Gent kort vóór de Eerste Wereldoorlog behoorde tot de kring van jongeren rondom hem, Mac Leods betekenis aldus: ‘Meer dan wie ook heeft hij er toe bijgedragen de Vlaamsgezindheid van het sentiment naar het verstandelijk overleg over te hevelen en het van een liefhebberij tot een sociale macht te maken’.