Van Oye, Paul

Liberaal en Vlaamsgezind netwerk

Van Oye studeerde vanaf 1905 aan de RUG. Hij engageerde zich als jongeling in liberaal-flamingantische kringen. Van Oyes activiteiten en netwerk tijdens zijn studententijd tonen reeds de contouren van zijn latere wetenschappelijke en maatschappelijke engagement. Als student natuurwetenschappen was hij lid van de Vlaamsgezinde botanische studiekring Dodonaea Kruidkundig Genootschap Dodonaea
Lees meer van bioloog, cultuurflamingant en voorvechter van de vervlaamsing van de Gentse universiteit Julius Mac Leod Mac Leod, Julius
Julius Mac Leod (1857-1919) was hoogleraar plantkunde aan de Gentse universiteit en een Vlaamsgezinde progressieve liberaal. Hij was een belangrijke pleitbezorger van de vernederlandsing ... Lees meer . Van Oye raakte persoonlijk bevriend met Mac Leod en nam deel aan manifestaties voor de vernederlandsing van de RUG. Daarnaast was Van Oye actief lid van Vlaamsgezinde studentengenootschappen zoals het vrijzinnige ’t Zal Wel Gaan 't Zal Wel Gaan
Lees meer en het progressieve, intellectualistische Reiner Leven. Deze laatste kring was opgericht in 1905 door medestudent George Sarton, met wie Van Oye lange filosofische natuurwandelingen maakte en die later een befaamd wetenschapshistoricus werd. Van Oye werd na verloop van tijd ook actief in de Vlaamse vrijmetselarij Vrijmetselarij
Lees meer . Ondanks de wrevel en tegenkanting die Van Oye als flamingant opwekte bij sommige Franstalige professoren in Gent, promoveerde hij in 1911 tot doctor in de dierkunde en in 1924 tot doctor in de geneeskunde aan de RUG.

Tropisch hydrobioloog en geneeskundige

Van Oye was in Gent van 1926 tot zijn emeritaat in 1956 hoogleraar in de dierkunde en vergelijkende ontleedkunde. Hij begon zijn academische carrière als tropisch wetenschapper in een koloniale context. Van Oye nam deel aan wetenschappelijke expedities rond visserij in Nederlands-Indië (1915-1921) en in Belgisch-Congo Belgisch-Congo
Van 1885 tot 1908 was Congo als ‘Onafhankelijke Congostaat’ (OCS) in de handen van de Belgische koning Leopold II, die als een soevereine vorst over het land heerste. Om te vermijden dat... Lees meer (1922-1926). Als hydrobioloog specialiseerde hij zich in plankton. In 1925 werd hij doctor in de Tropische Geneeskunde. Net na zijn aanstelling in Gent stond Van Oye in 1928 tevens aan de wieg van het Ethnographisch Museum. Deze collectie zou later deel worden van de Etnografische Verzamelingen en behoort vandaag tot het Gents Universiteitsmuseum. Van Oyes ‘overzeese’ expertise leidde er ook toe dat hij in de tweede helft van de jaren 1950 betrokken raakte bij Ganda-Congo, ondervoorzitter werd van de officiële universiteit van Elisabethstad en lid was van de Hoge Raad voor Onderwijs in Belgisch Kongo en Ruanda-Urundi.

Vernederlandsing van de wetenschap

Naar het voorbeeld van zijn in 1919 overleden leermeester Mac Leod zette Van Oye het Nederlands als wetenschapstaal mee op de kaart. Hij was een onvermoeibare spil in verschillende door Mac Leod geïnitieerde initiatieven. Zo was Van Oye jarenlang voorzitter van Hooger Onderwijs voor het Volk Hooger Onderwijs voor het Volk
Hooger Onderwijs voor het Volk was de Nederlandstalige hogeschooluitbreiding van de Gentse universiteit, opgericht in 1892. Lees meer , bezieler van de Vlaamsche Natuur- en Geneeskundige Congressen Vlaamsche Natuur- en Geneeskundige Congressen
Lees meer en vanaf 1937 tot aan zijn dood voorzitter van Dodonaea. Naast zijn eigen natuurwetenschappelijke publicaties droeg Van Oye ook via institutionele gremia bij aan de verzelfstandiging van de Nederlandstalige wetenschap Wetenschap
Lees meer . Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog werd hij lid van de nieuw opgerichte Koninklijke Vlaamse Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten Koninklijke Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België
Lees meer (KVAB) en in 1948 bestuurder. De Vlaamse Academie zou zijn inspanningen postuum eren met de tweejaarlijkse Paul Van Oye-prijs. Ook voor de democratisering van het hoger onderwijs Hoger onderwijs
De evolutie van het Vlaamse hoger onderwijs werd gekenmerkt door een moeizame vernederlandsingspolitiek, gaande van het vroegste verschijnen van Nederlandstalig onderwijs tot de integrale... Lees meer engageerde de sociaalgezinde Van Oye zich. Hij was actief in het Mac Leod-fonds en werd in 1941 voorzitter van de Vlaamse Wetenschappelijke Stichting Vlaamse Wetenschappelijke Stichting
Lees meer . Beide initiatieven voorzagen onder meer studiebeurzen voor Vlaamse studenten.

Wetenschapshistoricus

Behalve Mac Leod had ook Sarton een blijvende invloed op Van Oye. Zijn voormalige wandelgenoot en vriend was na diens vertrek uit Gent uitgegroeid tot de peetvader van de wetenschapsgeschiedenis. Vanaf de jaren 1940 legde ook Van Oye zich toe op deze discipline. In 1941 lag hij aan de basis van de Bestendige Commissie voor de Geschiedenis van de Wetenschappen van de KVAB. Na zijn emeritaat in 1956 ontwikkelde ook Van Oye een fascinatie voor wetenschapshistoriografie. In 1959 stichtte hij mee het Vlaams tijdschrift Scientiarium Historia en in 1960 het Zuidnederlands Genootschap voor de Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde, Natuurwetenschappen en Techniek. Uiteindelijk werd hij in 1961 ook directeur van het Gents stedelijk Museum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen aan de RUG. Van Oye schreef samen met zijn Gentse collega’s Albert van de Velde en Jan Gillis Gillis, Jan
Jan Gillis (1893-1978) was hoogleraar scheikunde aan en rector van de UGent. Hij zette zich in voor de vernederlandsing van het wetenschappelijk leven in Vlaanderen. Lees meer talloze publicaties over de geschiedenis van de wetenschappen. Hij publiceerde onder meer over plantkunde en het Darwinisme, maar evenzeer over zijn overleden vrienden Mac Leod en Sarton.

Verzetslied met sympathie voor Nieuwe Orde

Tijdens het interbellum kantte Van Oye zich net zoals zijn vriend en Jules Verschaffelt Verschaffelt, Jules
Fysicus Jules Verschaffelt (1870-1955) was docent aan verschillende universiteiten. Hij speelde een rol bij de vernederlandsing van de wetenschapsbeoefening in Vlaanderen. Lees meer tegen het extreemrechtse Vlaams-nationalisme. Zo trad hij toe tot het Waakzaamheidscomité van anti-fascistische intellectuelen en bekritiseerde hij de Vlaamsch Nationale Landdagen Vlaams Nationale Landdagen
De Vlaams Nationale Landdagen waren Vlaams-nationalistische manifestaties, meestal in open lucht, tijdens het interbellum georganiseerd door Staf de Clercq in Kester en later door het VNV... Lees meer van het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer . Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer nam Van Oye in mei 1940 de wijk naar Frankrijk. Hij was een van de 70 Gentse ‘Toulouse-professoren’ die vanuit deze Zuid-Franse stad hun steun uitspraken voor de Belgische regering in ballingschap. Terwijl zijn vader Eugeen tijdens de Eerste Wereldoorlog in het activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer was gestapt, koos Van Oye dus de kant van het verzet Verzet
Het georganiseerde verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog in de Vlaamse provincies was doorgaans altijd Belgisch verzet: zowel op het vlak van de ideologische oriëntatie, de motieven en he... Lees meer . Uit brieven naar zijn vrouw Helene blijkt echter dat hij wel een zekere sympathie koesterde voor de Nieuwe Orde en voor de capitulatie van Leopold III van Saksen-Coburg, Leopold III
Leopold III (1901-1983) werd aan de vooravond van en tijdens de Tweede Wereldoorlog het boegbeeld van een autoritaire stroming in de Belgische politiek. Zijn controversiële houding en mee... Lees meer . Niettemin kreeg Van Oye na zijn terugkeer eind juli 1940 naar de nu Duits gecontroleerde Gentse universiteit vooral veel tegenkanting van collaborerende Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer collega-hoogleraren zoals Frans Daels Daels, Frans
Frans Daels (1882-1974) vormde de spil van de Vlaamsgezinde organisaties aan het IJzerfront en groeide in het interbellum als voorzitter van het IJzerbedevaartcomité en voorvechter van N... Lees meer en Alfred de Waele De Waele, Alfred
De Gentse hoogleraar natuurwetenschappen Alfred de Waele (1898-1969) stapte tijdens de Tweede Wereldoorlog in de collaboratie. Lees meer . Van Oye werd evenwel niet geschorst na zijn initiële vlucht naar Frankrijk. Hij ging terug aan de slag onder het bezettingsregime, maar was ondertussen wel actief in het verzet en hield Joden verborgen in zijn huis. In 1943 werd hij enkele weken gevangengezet door de Duitse bezetter na verklikt te zijn door De Waele. Na de oorlog werd Van Oye weer aangesteld als hoogleraar aan de Gentse universiteit.