Rex

Ontstaan

Rex ontstond als politieke beweging door de agitatie van Léon Degrelle Degrelle, Léon
Léon Degrelle (1906-1994) was de leider van Rex, initieel een Belgische, extreemrechtse nationalistische beweging, nadien omgevormd tot partij, die na 1936 radicaliseerde in fascistische ... Lees meer , een jonge rechts-katholieke militant die een gelijknamige uitgeverij leidde. Degrelle probeerde eerst de leiding van de katholieke partij Katholieke partij
De katholieke partij, later CVP (vanaf 1945) en CD&V (vanaf 2001) speelde een cruciale rol in de geschiedenis van de Vlaamse beweging. De partij had een belangrijk aandeel in onder m... Lees meer over te nemen en toen dat niet lukte stichtte hij net voor de verkiezingen van 1936 zijn eigen partij. Rex teerde vooral op de retorische en demagogische kwaliteiten van zijn leider. Er bestond nauwelijks een uitgebouwd partijapparaat. Toch had Rex de wind in de zeilen. Met een poujadistisch programma kon de partij verschillende groepen kiezers voor zich winnen: integristische en rechts-revolutionaire katholieken, Belgisch-nationalistische oud-strijders, middenstanders en Franstalige Vlamingen. Al deze groepen waren om diverse redenen diep ontgoocheld in de ontwikkeling van de samenleving na de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer . Vooral de democratisering en daarmee gepaard gaande fenomenen als de voortschrijdende laïcisering van de samenleving, de vernederlandsing van Vlaanderen en de groeiende arbeidersbeweging was hen een doorn in het oog.

Rex bekoorde in 1936 met meer dan een kwart miljoen stemmen 11,5% van het electoraat, hoofdzakelijk kiezers die de katholieke partij de rug toekeerden. Ook in Vlaanderen had Rex met 7% een electoraat dat zich hoofdzakelijk concentreerde in de grotere steden en gemeenten en in de regio rond de Vlaamse Ardennen. Rex vond zowel aanhang bij Frans- en Nederlandstaligen, Belgische nationalisten en federalisten, maar dankte zijn succes in het noorden van het land vooral aan de sterk uitgebouwde middenstandsbewegingen die zich in de steek gelaten voelden door de traditionele partijen.

Het akkoord Rex-VNV

Tijdens de campagne werd Rex door het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (VNV) aangevallen als de partij van het franskiljonisme Franskiljon
'Franskiljon' is in het traditionele flamingantische discours de benaming van een voorstander en bevorderaar van de verfransing in Vlaanderen. Het begrip kenmerkt iemand die overtuigd is ... Lees meer en de Belgische reactie, maar tegelijk stelde het VNV zich voor als een bondgenoot van Rex in de strijd tegen het 'partijenregime'. Na de verkiezing voerde Degrelle in Vlaanderen een strategie die erop gericht was een deel van het electoraat van het VNV in te palmen. Met de oprichting van Rex-Vlaanderen Rex-Vlaanderen
Rex-Vlaanderen werd opgericht in 1936 en kwam onder de leiding van Paul de Mont. Het doel was een electorale doorbraak in Vlaanderen. De Vlaamse tak benadrukte het federalisme en de conce... Lees meer gaf hij Rex een gedecentraliseerde structuur. Hij bood de bekende Vlaamsgezinde toneelschrijver en sportjournalist Paul de Mont De Mont, Paul
Paul de Mont (1895-1950) was toneelschrijver, journalist en hoofdredacteur van verschillende kranten. Als leidende figuur van Rex-Vlaanderen zette hij zich voor in voor de samenwerking va... Lees meer een gecoöpteerde senaatszetel en gaf hem een spreekbuis met De Nieuwe Staat De Nieuwe Staat
De Nieuwe Staat (1936-1939) was het dagblad van Rex-Vlaanderen. Lees meer , een krant die van 1 september 1936 af verscheen onder diens redactie.

Voorts knoopten Degrelle en De Mont in de zomer van 1936 besprekingen aan met het VNV. De gesprekken leidden op 6 oktober 1936 tot een geheim akkoord tussen de beide bewegingen. Het VNV en Rex zouden een gefederaliseerd België nastreven onder leiding van de monarchie Monarchie
In deze bijdrage over de Belgische vorsten, van Leopold I tot en met Albert II (1831-2013), wordt gepeild naar hun oordeel over en aandeel in de ontwikkeling van de Belgische taalstrijd e... Lees meer . Rex zou in Vlaanderen integraal Nederlandstalig worden en ijveren voor de reïntegratie van alle 'taalvreemden' in de Vlaamse volksgemeenschap en zelfs meewerken om aan de verfransing van Brussel Brussel
In de geschiedenis van de Vlaamse beweging speelde Brussel een unieke rol vanwege haar hoofdstedelijke functies, economische aantrekkingskracht en als symbool van verfransing, die zich v... Lees meer een einde te stellen. Reeds op 8 oktober 1936 werd het akkoord door toedoen van Degrelle bekend, hoewel de inhoud officieus bleef. Zowel de aanvaarding van de voor Rex nadelige clausules als de snelle bekendmaking van het akkoord is te verklaren door het feit dat Degrelle in de veronderstelling leefde dat hij in staat zou zijn het land in een voortdurende politieke crisis te storten die uiteindelijk naar de machtsovername van Rex zou leiden. De VNV-leiding geloofde alvast in die mogelijkheid en ze wilde daarom mee het initiatief in handen houden. Op die manier deed ze het akkoord aanvaarden door haar achterban, die maar moeilijk kon aanvaarden om met Franstalige Vlaamse rexisten te moeten samenwerken.

De samenwerking kreeg concrete vorm toen op 28 november Arbeidsorde Vlaamsche Arbeidsorde
Vlaamsche Arbeidsorde (1936-1941) werd opgericht onder de leiding van Victor Leemans als een corporatistische organisatie die in theorie de rexistische vakbonden en het Vlaamsch Nationaal... Lees meer werd opgericht, waarin de versmelting van het Vlaamsch Nationaal Syndicaat Vlaamsch Nationaal Syndicaat
Het Vlaamsch Nationaal Syndicaat (1933-1941) was een Vlaams-nationalistische vakbond die deel uitmaakte van de Vlaams-nationalistische partij het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). Lees meer (VNS) met de rexistische arbeidsorganisaties was voorzien.

De tussentijdse verkiezingen in Brussel

Ook in de katholieke partij wekte het akkoord tussen Rex en het VNV beroering. Het versnelde de federalisering van de partij. Mede door de uitgelekte geruchten over een nakend akkoord, werd de oprichting van de Katholieke Vlaamsche Volkspartij Katholieke Vlaamsche Volkspartij
De Katholieke Vlaamsche Volkspartij was de Vlaamse vleugel van het Blok der Katholieken van België, opgericht op 11 oktober 1936 met als Franstalige tegenhanger de Parti catholique social... Lees meer (KVV) ook op 8 oktober 1936 bekendgemaakt. Zo werd het terrein voorbereid voor een grote Vlaamse en rechtse concentratie waarvan ook Rex-Vlaanderen deel zou uitmaken (zie Vlaamsche Concentratie Vlaamsche Concentratie
Vlaamsche Concentratie (1935-±1940) was de naam voor de idee en de beweging die streefde naar de hergroepering van alle katholieke Vlamingen. Lees meer ).

Door de weinig consequente houding van de rexisten in het amnestiedebat en de politieke crisis rond de benoeming van de oud-activist Adriaan Martens Martens, Adriaan
Lees meer groeide het wantrouwen tussen het VNV en de rexisten. Bovendien zou het Algemeen Christelijk Werkersverbond Algemeen Christelijk Werknemersverbond
Het Algemeen Christelijk Werkersverbond werd gesticht op 17 juli 1921 en in 1991 herdoopt als ACW Koepel van Christelijke Werknemers. In 2014 werd de organisatie omgevormd tot Beweging.ne... Lees meer (ACW) zich krachtig verzetten tegen een samenwerking tussen de KVV, het VNV en Rex-Vlaanderen. Het akkoord Rex-VNV stootte Franstalige Vlamingen, Belgisch-nationalisten en patriottische oud-strijders af. Het keerde zich als een boemerang tegen Rex. Toen Degrelle op 11 april 1937 een persoonlijke electorale krachtmeting aanging met premier Paul van Zeeland Van Zeeland, Paul
Toen hoogleraar en bankier Paul van Zeeland (1893-1973) tussen 1935 en 1937 aan het hoofd stond van de Belgische regering, werden onder andere de taalwet in rechtszaken en een amnestiewet... Lees meer , werd in de campagne de bekende Rex-slogan Rex vaincra! door zijn tegenstanders omgevormd tot: Votez Degrelle... Borms vaincra!. Degrelle probeerde nog van de VNV-leiding gedaan te krijgen dat hij een gewijzigde tekst van het akkoord mocht publiceren, maar dat werd hem geweigerd. De VNV-krant Volk en Staat Volk en Staat
Volk en staat (15 november 1936 - 3 september 1944) was een Vlaams-nationalistisch dagblad en orgaan van het Vlaamsch Nationaal Verbond. Het blad verscheen als opvolger van De Schelde (1... Lees meer publiceerde de volledige tekst van het akkoord een dag voor de verkiezingen.

Electorale neergang

Toen in mei 1937 in het parlement het debat over amnestie Amnestie
Lees meer voor activisten (zie Activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer ) aanleiding gaf tot een mobilisatie van de tegenstanders en tot betogingen waar verscheidene rexistische verkozenen aan deelnamen, zagen beide partijen zich genoodzaakt het akkoord op 24 juni 1937 te schorsen. Op 30 september 1937 werd het definitief opgezegd. De VNV-leiding had inmiddels door het experiment van Arbeidsorde kunnen ervaren dat Rex-Vlaanderen nauwelijks of niet over een gestructureerde organisatie beschikte. In feite heerste er anarchie.

Voor de gemeenteraadsverkiezingen van 1938 liet De Mont de Rex-afdelingen vrij om concentratielijsten te vormen met het VNV en de KVV. In totaal kwamen er in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen vijftig concentratielijsten tot stand waarop Rex-Vlaanderen een of meedere kandidaten afvaardigde. Zowel de lijstvorming als de resultaten waren een aanwijzing dat Rex in vrije val was. Behalve de Antwerpse volksvertegenwoordiger Karel Convent Convent, Karel
Karel Convent (1908-1995) was in Antwerpen volksvertegenwoordiger voor Rex. In de Kamer stemde hij voor de benoeming van Adriaan Martens als lid van de Koninklijke Vlaamse Academie voor G... Lees meer en het Brabantse kamerlid Robert Motteux stelden er zich geen nationale mandatarissen kandidaat. Te noteren is ook dat Odiel Daem Daem, Odiel
Odiel Daem (1907-1956) was een Vlaams politicus en voorzitter van Rex-Vlaanderen van 1939 tot 1941. Na de oprichting van de Eenheidsbeweging-VNV werd hij benoemd tot schepen van Schone Ku... Lees meer , de pas aangestelde leider van Rex-Vlaanderen, in Berchem op een concentratielijst met VNV'ers en KVV'ers verkozen werd. Ondanks de electorale neergang van het rexisme werden in het hele land niet minder dan 201 gemeenteraadsleden en een twintigtal schepenen en burgemeesters van de partij verkozen.

Het zieltogende Rex-Vlaanderen kreeg de nekslag door de amnestiekwestie. Naar aanleiding van de affaire-Adriaan Martens ontstond er een conflict tussen de leiding van Rex-Vlaanderen en Degrelle. Degrelle eiste dat alle leden van de Rex-fracties tegen de regering zouden stemmen in een vertrouwensstemming naar aanleiding van de benoeming van de oud-activist Martens in de Koninklijke Vlaamse Academie voor Geneeskunde Koninklijke Academie voor Geneeskunde van België
De Vlaamse Academie voor Geneeskunde van België, werd in 1938 door Frans van Cauwelaert opgericht vanuit een streven naar Vlaamse culturele autonomie. De Academie kende even moeilijkhede... Lees meer . Het Antwerpse Kamerlid Karel Convent weigerde en kon rekenen op een publieke blaam van Degrelle. Odiel Daem en Paul de Mont verklaarden zich solidair met Convent en dienden prompt hun ontslag in. Rex-Vlaanderen was daarmee virtueel onthoofd. Bij de parlementsverkiezingen van 2 april 1939 haalde Rex in de Vlaamse kantons nog 2,2%. In heel België waren er nog vier verkozenen (4,4%).

Rex tijdens de bezetting

Tijdens de bezetting gaf Rex-Vlaanderen pas in oktober 1940 enig teken van leven. Daem trad weer aan als leider. Op 15 oktober tekende hij een principeakkoord met het Verdinaso Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen
Het Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen (Verdinaso) (1931-1941) was een fascistisch geïnspireerde beweging onder leiding van Joris van Severen, die een staats- en maatschappijherv... Lees meer , dat evenwel zonder gevolgen bleef. Rex-Vlaanderen hoopte als Vlaamse vleugel van Rex een nieuwe politieke rol te kunnen spelen. Daem verklaarde in een circulaire aan de leden dat Rex ijverde voor een ‘vrij nationaal-socialistisch België in Europa onder de leiding van Adolf Hitler’. De ‘noodzakelijkheid van een eerlijke Vlaams-Waalse verstandhouding’ maakte Rex-Vlaanderen noodzakelijk.

Het militaire bezettingsbestuur schudde de politieke kaarten echter anders. Nadat Degrelle zijn beweging in januari 1941 openlijk in de onvoorwaardelijke collaboratie Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer stortte, werd Rex gedwongen zijn politieke activiteiten te beperken tot Franstalig België. Rex-Vlaanderen werd door de bezetter voor de keuze geplaatst zich te ontbinden of aan te sluiten bij de Eenheidsbeweging-VNV. De leiding van Rex-Vlaanderen koos voor het laatste. Daem trad in mei 1941 in de leiding van de Eenheidsbeweging-VNV. In de rexistische pers werd het verdwijnen van Rex-Vlaanderen voorgesteld als een terreinafbakening. De schaarse rexisten die effectief overstapten naar het VNV speelden geen rol van betekenis in de partij. Daem stapte al in 1941 uit de leiding omdat hij de politieke koers van het VNV niet wilde volgen.

Naar een totale collaboratie

Degrelle probeerde in Wallonië en Brussel aanhang te verwerven met het argument dat een sterk Rex een garantie was tegen een imperialistisch Vlaanderen. Hij trachtte uit het politieke isolement te geraken door als gewoon soldaat dienst te nemen in de Duitse Wehrmacht nadat hij een Waals Legioen voor het oostfront Oostfronters
Het begrip oostfronters duidt in de context van de geschiedenis van de Vlaamse beweging op Vlamingen die als vrijwilliger aan de zijde van Duitsland vochten tegen het Sovjetrussische Rod... Lees meer had opgericht. Reeds in 1942 ondernam hij stappen om in de gunst van de SS te geraken. In januari 1943 verklaarde hij dat de Walen verfranste Germanen waren. Rex moest de aansluiting van Wallonië bij het Germaanse Rijk voorbereiden. Zelf trad Degrelle met het Waals Legioen in de Waffen-SS. In 1943 onderhandelde hij over een machtsverdeling met Jef van de Wiele Van de Wiele, Jef
Jef van de Wiele (1903-1979) was een leraar, schrijver en leider van de Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap. Hij trad tijdens de Tweede Wereldoorlog in de culturele en politieke collabor... Lees meer . Op hetzelfde moment legde hij contacten met enkele gewezen leiders van Rex-Vlaanderen om hen voor te bereiden op een eventuele heropstarting van Rex-Vlaanderen. Het VNV beschouwde hij als een verloren zaak. Degrelle zou pas in december 1944 officieel door het Derde Rijk erkend worden als leider der Walen.

Meer nog dan het VNV werd Rex, mede door de politieke bokkensprongen van Degrelle, herleid tot een kleine, geïsoleerde, fel gehate en belaagde groep die in een bloedige spiraal van geweld terechtkwam. Daardoor had de collaboratie van Rex een gewelddadiger karakter. Na de oorlog heeft dit het collectieve geheugen in Wallonië getekend en zo mee het amnestiedossier geblokkeerd.