Van Beers, Jan

Leraar en dichter

Jan van Beers werd geboren in een Antwerpse welgestelde jenever- en likeurstokersfamilie van Nederlandse origine (’s-Hertogenbosch). Zijn vader stierf in 1921, het geboortejaar van zijn enige zoon. Jan groeide op bij zijn moeder en haar vier dochters. Hij genoot lager onderwijs in de Kammenstraat bij meester Myin, een voormalig lid van het Tael- en Dichtlievend Genootschap, en het middelbaar onderwijs aan het Klein Seminarie van Mechelen Klein Seminarie van Mechelen
Het Klein Seminarie van Mechelen was een belangrijke onderwijsinstelling van het aartsbisdom Mechelen met humaniora en filosofieafdeling voor priesterstudenten. Ze speelde in de 19de eeuw... Lees meer (1833-1839). Daarop volgden twee jaar filosofie, met het oog op het priesterschap. Zijn loopbaan ging echter een andere kant op. In 1842 werd hij leraar Nederlands aan het verfranste Pitzemburg-college (later atheneum) in Mechelen. Na maandenlange inactiviteit ten gevolge van een oogkwaal werd Van Beers in 1844 op initiatief van Frans H. Mertens Mertens, Frans (1796-1867)
Frans Mertens (1796-1867) was stadsbibliothecaris van Antwerpen en auteur van Nederlandse literaire en historische teksten. Ook was hij lid van De Olijftak, de Nederduitsche Bond en van ... Lees meer – die in 1850 zijn schoonvader zou worden – onderbibliothecaris van de stad Antwerpen Antwerpen
Lees meer . In 1849 werd hij leraar Nederlands aan de Rijksnormaalschool van Lier Rijksnormaalschool van Lier
De Rijksnormaalschool in Lier (1817-1830, 1844-2012) ging de concurrentie aan met de vrije normaalscholen en vormde meerdere generaties Nederlandstalige intellectuelen in Vlaanderen: ond... Lees meer . In 1860 werd hij benoemd tot leraar aan het Antwerpse atheneum en in 1861 tot professor declamatie en uiterlijke welsprekendheid aan de muziekschool aldaar.

Zijn engagement voor het onderwijs Onderwijs
Lees meer van het Nederlands vertaalde zich in een forse reeks handboeken voor middelbare - en normaalscholen, te beginnen met Nederduitsche Spraekleer (1852), en meermaals herdrukte bloemlezingen voor het lager en middelbaar onderwijs.  

Al tijdens zijn studiejaren in Mechelen begon hij in het Frans te dichten (zie Literatuur Literatuur
De literatuur heeft een cruciale rol gespeeld in het ontstaan van de Vlaamse ontvoogdingsstrijd en ook in de daaropvolgende fasen van de Vlaamse natiewording zijn schrijvers vaak richting... Lees meer ). Onder invloed van de lectuur van Tollens en vooral van Hendrik Consciences Conscience, Hendrik
Hendrik Conscience (1812-1883) was de eerste auteur die het in België aandurfde een roman in het Nederlands te schrijven en te publiceren. Zijn oeuvre van zo’n 65 romans, dat ook een bred... Lees meer De Leeuw van Vlaenderen (1838) koos hij nog vóór 1842 voor het Nederlands. Naar Antwerpen teruggekeerd, werd hij in de kring der jonge letterkundigen (met onder meer Conscience, Jan J. de Laet De Laet, Jan Jacob
Antwerpenaar Jan J. de Laet (1815-1891) was een liberale en flamingantische letterkundige. Ook ijverde hij als Kamerlid van de Meetingpartij voor het stemmen van taalwetten. Lees meer , Jan Baptist Van Ryswyck, Jan Baptist
Jan Baptist van Ryswyck (1818-1869) was leerkracht, volksdichter, journalist en schrijver. Vanuit zijn radicaal liberalisme, antimilitarisme, flamingantisme en Antwerps particularisme von... Lees meer en Theodoor van Ryswyck Van Ryswyck, Theodoor
Theodoor van Ryswyck (1811-1849) was een Vlaamse dichter die in dichtbundels, kranten en tijdschriften een omvangrijk literair oeuvre bij elkaar schreef. Met zijn gedichten gaf hij vorm a... Lees meer ) opgenomen.

Van Beers debuteerde als dichter in de vroege jaren 1840. Toen niet hij, maar de Nederlander Adrianus Bogaers gelauwerd werd in de nationale dichtwedstrijd van de Koninklijke Academie van België na het overlijden van koningin Maria Louisa in oktober 1850, riepen flaminganten en recensenten die in hun nationale trots waren gekrenkt, in koor hun verontwaardiging uit. Naar hun oordeel kon alleen een nationaal dichter of Vlaamse Belg een zo gevoelig nationaal thema vertolken. Door de literaire kritiek werd Van Beers overigens begroet als de heraut van een nieuwe Vlaamse originele, natuurlijke en volkse poëzie. Tot aan zijn dood in 1888 zou Van Beers worden geprezen als de ware volksdichter met persoonlijke gevoelspoëzie. Een laatste teken van zijn roem was de postume eeuwfeestuitgave van zijn Gedichten in 1921, ingeleid door Maurits Sabbe Sabbe, Maurits
Maurits Sabbe (1873-1938), zoon van Julius Sabbe, was een Germaans filoloog, een Vlaamsgezinde liberaal en een vrijzinnige letterkundige, hoogleraar en conservator van het museum Plantin-... Lees meer .

Van Beers publiceerde vier bundels: Jongelingsdromen, 1853; Levensbeelden, 1858; Gevoel en Leven, 1869 en Rijzende Blaren, 1884, waarvoor hij in 1885 de staatsprijs kreeg. Typerend voor Van Beers waren zijn verhalende gedichten (zoals ‘De zieke jongeling’, ‘De blinde’ en ‘De bestedeling’) die in een realistische setting en met veel melodramatische verbeeldingskracht het lot van gedupeerden of slachtoffers van sociaal onrecht opriepen en die een burgerlijk lees- en hoorpubliek konden aanspreken. Zijn latere stukken zoals ‘Begga’ uit 1868 verzoenen schoonheid, waarheid en mild realisme. Hij schreef ook opgemerkte en bekroonde gelegenheidsgedichten, zoals De Stoomwagen (1859), naar aanleiding van de vijfentwintigste verjaardag van de invoering van de spoorwegen in België, en Maerlant (1860), bij de onthulling van diens standbeeld in Damme. Hij verwerkte daarin overigens zijn visie op de rol van de intellectueel in de politieke en democratische Vlaamse ontvoogdingsstrijd. Hij is ook de dichter van het oratorium De Oorlog, door Peter Benoit Benoit, Peter
Peter Benoit (1834-1901) was een Vlaamsgezinde componist en muziekpedagoog. Lees meer op muziek Muziek
Lees meer gezet en in 1873 voor het eerst uitgevoerd.

Hij was voorzitter van de jury die in oktober 1878 aan Albrecht Rodenbachs Rodenbach, Albrecht
Albrecht Rodenbach (1856-1880) was een West-Vlaams studentenleider en dichter, die een sleutelrol speelde in het ontstaan van de Blauwvoeterij en de katholieke Vlaamse studentenbeweging. ... Lees meer Gudrun een eervolle onderscheiding toekende, en werd door Rodenbach vereerd met de opdracht van het gedicht De Skald (De Vlaamsche Kunstbode, maart 1879). Opvallend en uitzonderlijk was zijn succes in Nederland Nederland
Nederland is met Vlaanderen verbonden door de economische infrastructuur, de taal en de geschiedenis. Vanaf eind 18de eeuw kreeg die verbondenheid in taal en cultuur op uiteenlopende mani... Lees meer . De doorbraak startte in 1854 op het Nederlands Congres in Utrecht waar Van Beers succes oogstte met zijn voordracht van ‘De blinde’, vooral door de emotionele lading ervan. Van Beers werd in Nederland voortaan een gevierd declamator. Zijn dichtbundels verschenen ook gelijktijdig bij een Antwerpse en een Amsterdamse uitgever. Dit alles leidde er zelfs toe dat een Utrechtse rederijkerskamer sinds 1862 zijn naam droeg. Hij was een van de eerste moderne Vlaamse dichters die in Nederland een voet aan de grond kreeg.

Flamingant en cultuurpoliticus

Het flamingantische parcours van Van Beers vertoont zowel constanten als breuklijnen. Zijn leven lang was hij loyaal Belgisch- en koningsgezind, wat zijn cultureel Groot-Nederlanderschap niet in de weg stond. Van zijn Groot-Nederlandse Groot-Nederland
Groot-Nederland is een politiek en cultureel begrip dat respectievelijk staat voor een staatkundige vereniging van België of Vlaanderen met Nederland en de culturele en taalkundige samen... Lees meer gezindheid zijn reeds sporen te vinden in het gedicht waarmee hij in 1856 bekroond werd in de wedstrijd ter gelegenheid van de vijfentwintigste verjaardag van ‘s konings troonsbestijging (zie Monarchie Monarchie
In deze bijdrage over de Belgische vorsten, van Leopold I tot en met Albert II (1831-2013), wordt gepeild naar hun oordeel over en aandeel in de ontwikkeling van de Belgische taalstrijd e... Lees meer ). Ideologisch evenwel evolueerde de Mechelse kwekeling van katholiek Meetingist ( Meetingpartij Meetingpartij
De Meeting (1862-1914) was een Antwerpse politieke formatie die ontstond uit een coalitie van flaminganten, progressieve liberalen en katholieken. Ze liet zich kenmerken door een uitgespr... Lees meer ) naar liberaal mandataris (1875) en belijder van een beredeneerde vrijzinnigheid Vrijzinnigheid
Dit artikel belicht de relatie tussen de Vlaamse beweging en de vrijdenkersbeweging van de 19de eeuw tot nu. Lees meer en een door de schoolstrijd aangescherpt antiklerikalisme (Confiteor, 1880). Hij werd ook lid van een loge.

In 1844 werd Van Beers lid van de Antwerpse rederijkerskamer De Olijftak De Olijftak
De Olijftak was een in 1835 opgerichte Antwerpse rederijkerskamer, die in de context van het ontluikende Vlaamsgezinde cultuurleven wilde aanknopen bij de bewonderde 16de-eeuwse rederijke... Lees meer . In 1845 stond hij mede aan de wieg van de vereniging De Toekomst, een vaderlandse vereniging die de Vlaamse rechten wilde laten gelden. Op de oprichtingsvergadering hield hij een toespraak waarin hij de verdeeldheid van de Vlaamse beweging aan de kaak stelde. Van Beers maakte ook deel uit – een tijdlang als secretaris – van het geheime genootschap dat in december 1845 onder de naam Het Heilig Verbond Het Heilig Verbond
Lees meer binnen De Toekomst werd opgericht, een eedverbond van Vlaamse broeders naar het model van de vrijmetselaarsloges. Het doel was om een eigen Vlaamse politieke partij op te richten, wat mislukte. De groeiende verdeeldheid binnen de Vlaamse beweging en de agitatie van Pieter F. van Kerckhoven Van Kerckhoven, Pieter F.
Lees meer leidden in 1847 tot het uiteenvallen van de rederijkerskamer De Olijftak en de uitsluiting van Conscience, De Laet en Vleeschouwer. Van Beers koos de zijde van Conscience c.s. en sloot zich aan bij de nieuwe literaire afdeling van de bestaande zangvereniging Voor Tael en Kunst Voor Tael en Kunst
Lees meer . Die wilde zich onpartijdig opstellen, maar was de facto van katholieke strekking.

Hij werd in 1861 lid van de Nederduitsche Bond Nederduitsche Bond
De Nederduitsche Bond (1861-1914) was een Antwerpse kiesvereniging die flamingantische katholieken en liberalen verenigde. De Bond was een invloedrijke machtsfactor binnen de Meeting, voo... Lees meer en volgde er Julius de Geyter De Geyter, Julius
Julius de Geyter (1830-1905) was een progressief-liberale en Groot-Nederlandse flamingant in Antwerpen, die Nederlandstalige gedichten, liederen en krantenartikelen schreef. Lees meer in het bestuur op, toen die zich in 1866 van de Meetingpartij losmaakte en de Liberale Vlaamsche Bond Liberale Vlaamsche Bond van Antwerpen
De Liberale Vlaamsche Bond was een liberale kiesvereniging die in 1866 in Antwerpen werd opgericht door Julius de Geyter, Hendrik Lenaerts en anderen. Lees meer oprichtte. Van Beers hield voorlopig een afwachtende apolitieke houding aan. Na 1875 sloot Van Beers zich evenwel meer bij de vrijzinnige zijde aan, en dat in de overtuiging dat daarmee meer winst was te halen voor de Vlaamse zaak. Zijn positie als leraar aan het Antwerpse atheneum bemoeilijke overigens elke openlijke sympathie voor de conservatieve katholieken. In 1875 evenwel werd Van Beers liberaal gemeenteraadslid (herkozen in 1881 – met meer dan 5000 voorkeurstemmen – en in 1887). Onmiddellijk na zijn verkiezing werd hij bestuurslid van de Liberale Vlaamsche Bond, waarvan De Geyter voorzitter was. In 1878 stond Van Beers op de liberale lijst voor de parlementsverkiezingen, maar hij werd niet verkozen. In 1880 werd hij erevoorzitter van de Vlaamsche Vrijzinnige Vereniging. In 1885 werd hij nog voorzitter van het pas opgerichte Verbond der Liberale Vlaamsche Verenigingen.

Als gemeenteraadslid maakte Van Beers zich verdienstelijk voor het Nederlands toneel Toneel
Het Vlaamse toneel onderhield vanaf zijn ontstaan in de 19de eeuw een complexe en gelaagde verhouding met de Vlaamse beweging. Van een belangrijk emancipatorisch instrument en voorwerp va... Lees meer , de oprichting van het Koninklijk Vlaams Muziekconservatorium Koninklijk Vlaams Conservatorium Antwerpen
Het Koninklijk Conservatorium Antwerpen is een onderwijsinstelling voor dans, drama en muziek. In 1898 was het de eerste Nederlandstalige instelling voor hoger onderwijs in België. ... Lees meer en de vernederlandsing van het stedelijk onderwijs. Bekend werd zijn pleidooi in de gemeenteraadsvergadering van 16 mei 1887, later uitgegeven onder de titel Het Vlaamsch in het Onderwijs, waarin hij – met succes – opkwam voor de vernederlandsing van de zogenaamde betalende lagere jongensscholen in Antwerpen, maar met behoud van een grondig onderwijs in het Frans. In 1879 publiceerde hij de brochure Het Hoofdgebrek van ons Middelbaar Onderwijs, waarin hij pleitte voor de vernederlandsing van de eerste middelbare leerjaren, uitmondend in hogere middelbare leerjaren met gedeeltelijk Frans als onderwijstaal. Dit opstel bracht een tijdelijke scheuring in het bestuur van het Willemsfonds Willemsfonds
Het Willemsfonds (1851-heden) is een liberaal-vrijzinnige culturele vereniging en drukkingsgroep die het gebruik van het Nederlands promoot en ondersteunt. Lees meer teweeg, doordat de radicalere leden ( Max Rooses Rooses, Max
Lees meer , Julius Sabbe Sabbe, Julius
Lees meer , Alfons Prayon-van Zuylen Prayon-Van Zuylen, Alfons
Jurist en publicist Alfons Prayon-van Zuylen (1848-1916) was een vrijzinnige en progressieve flamingant, die zich zowel engageerde in het (Brusselse) liberale flamingantisme als in de sam... Lees meer ) Van Beers volgden, doch de gematigder leden het voorstel als te ingrijpend afwezen. In 1880 bekende Van Beers zich schuldig aan deze twist; de zaak werd naar een commissie verwezen. Op het twaalfde Nederlands taal- en letterkundig congres in Middelburg in 1872 hield hij ook een opgemerkte rede waarin hij het Vlaamse publiek en de theaterdirecties op het matje riep voor het lage peil van het toneelleven in Vlaanderen. De heersende wansmaak moest plaats maken voor een artistieke eis en kwaliteitsbesef. Hij riep de politici op tot een actieve cultuurpolitiek.  

Bij de stichting van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde
De Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde (KANTL, 1886) is een instelling die zich in de loop van haar geschiedenis heeft ingezet zowel voor taalculturele, -wetenschappeli... Lees meer in 1886 werd Van Beers tot werkend lid gekozen. Bij de bekende rel tussen liberalen en katholieken nam hij, samen met Max Rooses en Domien Sleeckx Sleeckx, Domien
Domien Sleeckx (1818-1901) was op meerdere vlakken een pionier in de Vlaamse emancipatiestrijd, in het bijzonder in de vernederlandsing van het onderwijs. Lees meer , evenwel ontslag. Zij waren van mening dat de vrijzinnigen sterk waren ondervertegenwoordigd. De malcontenten verenigden zich in een alternatieve ‘vrije’ Academie, het Taalverbond, een vereniging die de belangen van alle in Vlaanderen gevestigde schrijvers wilde verdedigen.