Sleeckx, Domien
Domien Sleeckx (1818-1901) was op meerdere vlakken een pionier in de Vlaamse emancipatiestrijd, in het bijzonder in de vernederlandsing van het onderwijs.
Domien Sleeckx volgde middelbaar onderwijs aan het atheneum in zijn geboortestad en werd er in 1836 notarisklerk en in 1838 leraar aan de Rijksmiddelbare school. Van 1844 tot 1861 was Sleeckx journalist, van 1861 tot 1879 leraar aan de normaalschool te Lier, van 1897 tot 1885 hoofdinspecteur van het lager onderwijs voor Leuven en Nijvel. In 1887 werd hij in Schaarbeek tot gemeenteraadslid verkozen. In 1891 ging hij na het overlijden van zijn vrouw, bij zijn dochter in Luik inwonen. Sleeckx was lid van talrijke verenigingen: de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde Maatschappij der Nederlandse Letterkunde
De Maatschappij der Nederlandse Letterkunde is een letterkundig-historisch genootschap dat in 1766 in Leiden werd opgericht. Lees meer (Leiden, 1850), De Dageraed De Dageraed (Antwerpen)
Lees meer (Antwerpen, 1852), De Tael is gan(t)sch het Volk De Tael is gansch het Volk
Lees meer , (Gent, 1858) en Hooger zij ons Doel (Amsterdam, 1871).
Letterkundige en redacteur
In zijn studietijd aan het atheneum kwam Sleeckx in contact met de Vlaamse beweging via de flamingantische Flamingant
Flamingantisme is een term die met verschillende betekenissen wordt toegekend aan actoren binnen de Vlaamse beweging en het Vlaams nationalisme. Lees meer leraar Jan F. Verspreeuwen Verspreeuwen, Jan
Jan Verspreeuwen (1807-1860) was dichter en organisator van het liberale Vlaamse cultuurleven in Antwerpen. Lees meer en Frans H. Mertens Mertens, Frans (1796-1867)
Frans Mertens (1796-1867) was stadsbibliothecaris van Antwerpen en auteur van Nederlandse literaire en historische teksten. Ook was hij lid van De Olijftak, de Nederduitsche Bond en van ... Lees meer en zijn medeleerlingen Pieter F. van Kerckhoven Van Kerckhoven, Pieter F.
Lees meer en Theodoor van Ryswyck Van Ryswyck, Theodoor
Theodoor van Ryswyck (1811-1849) was een Vlaamse dichter die in dichtbundels, kranten en tijdschriften een omvangrijk literair oeuvre bij elkaar schreef. Met zijn gedichten gaf hij vorm a... Lees meer . Onder invloed van het werk van deze laatste en dat van Hendrik Conscience Conscience, Hendrik
Hendrik Conscience (1812-1883) was de eerste auteur die het in België aandurfde een roman in het Nederlands te schrijven en te publiceren. Zijn oeuvre van zo’n 65 romans, dat ook een bred... Lees meer , en na aanmoediging van zijn vriend Van Kerckhoven, begon Sleeckx korte Franse en vervolgens Nederlandse verzen, zangspelen (1839) en prozastukjes (1840) te schrijven. Ook bepleitte hij de noodzaak van een Vlaamse toneelliteratuur. Met een veertigtal stukken behoorde hij tot de eerste generatie schrijvers in Zuid-Nederland sedert 1830. Zijn stijl was aanvankelijk historisch-romantisch maar nadien koos hij voor het naderende realisme, getuige onder meer zijn manifest Over het Realismus in de Letterkunde (1862). Hij gaf zijn werken een opvoedende taak, met een moraliserende ondertoon. De taal was bij Sleeckx geen artistiek expressiemiddel maar had eerder een nuttigheidsfunctie.
In 1840 kwam Sleeckx als lid van de rederijkerskamer De Olijftak De Olijftak
De Olijftak was een in 1835 opgerichte Antwerpse rederijkerskamer, die in de context van het ontluikende Vlaamsgezinde cultuurleven wilde aanknopen bij de bewonderde 16de-eeuwse rederijke... Lees meer in contact met Vlaamsgezinde literatoren en artiesten. Eind 1843 overreedden Van Kerckhoven, Conscience en Jan J. de Laet De Laet, Jan Jacob
Antwerpenaar Jan J. de Laet (1815-1891) was een liberale en flamingantische letterkundige. Ook ijverde hij als Kamerlid van de Meetingpartij voor het stemmen van taalwetten. Lees meer hem om in Brussel redacteur te worden van Vlaemsch België Vlaemsch België
Lees meer . Sleeckx, die liberaalgezind was, had er geen bezwaar tegen dat een ruim deel van de bijdragen een duidelijke katholieke signatuur droeg. Hij bleef ook in de redactie van De Vlaemsche Belgen De Vlaemsche Belgen
Lees meer , de voortzetting vanVlaemsch België (tot 30 juni 1845), die in de groeiende tegenstelling tussen klerikalen en antiklerikalen duidelijk positie koos voor de katholieken. In 1846 begon zijn werk voor De Vlaemsche Stem De Vlaemsche Stem (1846-1853)
Lees meer (tot 1853), een blad dat een sterkere liberalisering van de Vlaamse gedachte in de richting van de principes van de Franse Revolutie beoogde. Hiermee kwam Sleeckx tegenover de (ultramontaanse) katholieke Vlamingen te staan.
Vlaamsgezind
Begin juli 1844 weigerde Sleeckx op het stadhuis te Brussel de geboorteaangifte van zijn zoontje te ondertekenen om aan te tonen dat het gehele overheidsapparaat anti-Vlaams werkte. In 1846 waarschuwde hij tegen al te voorbarige toenadering tussen de jonge staat België en Duitsland. Hij bestreed hierbij voornamelijk Ignaz Kuranda Kuranda, Ignaz
De Oostenrijkse journalist Ignaz Kuranda (1811-1884) woonde tussen 1838 en 1848 in Brussel, waar hij ijverde voor toenadering tussen België en Duitsland, onder meer via het door hem opger... Lees meer en in mindere mate Johann W. Wolf Wolf, Johann W.
Johann Wilhem Wolf (1817-1855) was een Duitse pan-Germanist die tussen 1840 en 1847 in Gent en Brussel verbleef. Hij was een pionier van de volkskunde in Vlaanderen. Hij raakte verstrikt ... Lees meer en Gustav Höfken Höfken, Gustav
De publicist Gustav Höfken (1811-1889) was in de jaren vóór 1848 met zijn visie op de Duits-Vlaamse betrekkingen een ideologische voorloper van de Alduitsers. Lees meer . In 1847 polemiseerde hij in het Vlaemsch Taelverbond Nederduitsch Taelverbond
Het Nederduitsch Taelverbond was een federatie van letterkundige maatschappijen (1845-1855) die middelen wilde bijeenbrengen om werken uit te geven op het gebied van kunst, wetenschap, ge... Lees meer tegen de uitspraken van de Waalse volkvertegenwoordiger Joseph-Désiré Sigart Sigart, Joseph-Désiré
Joseph-Désiré Sigart (1798-1869) was arts, amateur-filoloog en van 1839 tot 1848 liberaal Kamerlid voor Bergen. Lees meer (Bergen) op 12 december 1846, over de minderwaardigheid van het Vlaamse volk. Nog in september van datzelfde jaar – na de vorming van de eerste liberale regering onder Charles Rogier Rogier, Charles
Charles Rogier (1800-1885) was een liberale politicus die meermaals een functie als minister of regeringsleider bekleedde. In zijn streven naar een sterke, geünificeerde en op termijn een... Lees meer – poogde Sleeckx aan te tonen dat de Vlaamse beweging tot geen enkele partij behoorde, omdat zij zelf een partij was. Sleeckx noemde zichzelf ronduit democraat, hoewel hij niet zo ver durfde te gaan als Lucien Jottrand Jottrand, Lucien
Lucien Jottrand (1804-1877) was een progressieve, Vlaamsgezinde democraat. Hij ijverde voor het algemeen stemrecht, waarin volgens hem de sleutel voor een complete Waalse en Vlaamse geli... Lees meer en Jacob Kats Kats, Jacob
Jacob Kats (1804-1886) was een Vlaams meetingleider, journalist, satiricus en theatermaker. Geïnspireerd door een ‘vroegsocialistische’ levensvisie zette hij zich in voor het ontstaan van... Lees meer .
Op het Gentse Nederlandsch Letterkundig Congres Nederlandse Congressen
De Nederlandse Congressen waren gemeenschappelijke (culturele) ontmoetingen van Vlamingen en Nederlanders in Vlaanderen en Nederland die met onderbrekingen werden georganiseerd sinds 1849... Lees meer van augustus 1849, gaf Sleeckx uiting aan zijn sociaal-democratische gevoelens, wat nieuw was in de Vlaamse beweging. Toch legde zijn opzienbarende lezing meer de tegenstellingen tussen liberaal en conservatief bloot dan dat ze sociale doorbraak manifesteerde. Op het volgende Nederlands congres (Amsterdam 1850), was Sleeckx niet aanwezig. Wel was hij onuitgesproken de leider van de Zuid-Nederlandse groep in Brussel in augustus 1851, wat de verwijdering tussen Sleeckx en Conscience in de hand werkte.
Liberalisme
Na Consciences verkiezingsnederlaag op 30 oktober 1851 en vooral in de periode tussen mei 1852 en mei 1853 – de periode waarin het liberale kabinet-Rogier vervangen werd door het liberale zakenkabinet-De Brouckère – verschoof Sleeckx duidelijker naar het strijdende liberalisme. Onder zijn impuls namen de bladen De Vlaemsche Stem en de bijdragen in De Schelde De Schelde (1853-1860)
Liberaal en Vlaamsgezind dagblad (15 mei 1853 - mei 1860) uitgegeven in Antwerpen door een commanditaire vennootschap, die eveneens De Vlaemsche Stem publiceerde . Lees meer het steeds meer op voor Vlaamsgezinde eisen en voerde men vanaf 1853 een antiklerikale campagne tegen de ‘verkwezelaers der Vlaemsche beweging’, waarmee Conscience en De Laet werden geviseerd. In de strijd tussen katholieken en antiklerikalen, die te Antwerpen tussen de groep van Conscience en De Laet enerzijds en Van Kerckhoven en zijn vrienden anderzijds werd gevoerd, koos Sleeckx echter niet openlijk partij. Gaandeweg vielen zijn laatste bezwaren weg, vooral na de verkiezingsnederlaag van Conscience in oktober 1851, toen gebleken was dat de Vlaamse beweging nooit een derde politieke macht kon worden. Sleeckx heeft over deze eerste levensperiode (tot 1850-1851) waardevolle en betrouwbare herinneringen neergeschreven in zijn postuum verschenen Indrukken en Ervaringen (1903).
In 1856 verliet hij De Schelde om in 1857 redacteur te worden van de burgerlijke krant Le Précurseur Le Précurseur
Le Précurseur (1835-1914) was een vooraanstaand liberaal Antwerps dagblad, dat aanvankelijk gericht was op de handel en een unionistische oriëntering had. Lees meer ; in 1860 werd hij hoofdredacteur van het neutrale vakblad Le Loyd Anversois. Het volgende jaar volgde Sleeckx Jan van Beers Van Beers, Jan
Jan van Beers (1821-1888) was een Vlaams leraar en dichter uit Antwerpen. Lees meer op als leraar aan de Rijksnormaalschool van Lier Rijksnormaalschool van Lier
De Rijksnormaalschool in Lier (1817-1830, 1844-2012) ging de concurrentie aan met de vrije normaalscholen en vormde meerdere generaties Nederlandstalige intellectuelen in Vlaanderen: ond... Lees meer . Zijn aandeel in de vernederlandsing van het onderwijs en de vorming van een elite Vlaamse onderwijzers kan aldus moeilijk overschat worden. Vanaf 1876 werd hij hoofdredacteur van het Vlaamsgezinde onderwijzerstijdschrift De Toekomst De Toekomst (1857-1898)
De Toekomst (1857-1898) was een pedagogisch en taal- en letterkundig tijdschrift. Lees meer , tot hij het in 1879 overdroeg aan zijn zoon Albert. In het blad schreef Sleeckx in 1876 het artikel ‘Maskers en Aangezichten’ waarin hij zijn ontgoocheling over de Vlaamse beweging uitte, wees op het grondgebrek van het verfranste onderwijs en klaagde over partijpolitieke verslaving.
Toen hij in 1879 hoofdinspecteur werd voor het lager onderwijs, onder Pierre van Humbeeck, was zijn rol zo goed als uitgespeeld; anderen namen zijn pleidooi voor de vernederlandsing van het onderwijs over. Het Koninklijk Besluit van 8 juli 1886 vermeldde hem niet op de eerste ledenlijst van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde
De Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde (KANTL, 1886) is een instelling die zich in de loop van haar geschiedenis heeft ingezet zowel voor taalculturele, -wetenschappeli... Lees meer . Bij het touwtrekken over de dosering tussen katholieke en liberale kandidaten stelden Van Beers- Max Rooses Rooses, Max
Lees meer op 30 oktober 1886, naast Sleeckx, ook Julius Vuylsteke Vuylsteke, Julius
Lees meer , Julius de Geyter De Geyter, Julius
Julius de Geyter (1830-1905) was een progressief-liberale en Groot-Nederlandse flamingant in Antwerpen, die Nederlandstalige gedichten, liederen en krantenartikelen schreef. Lees meer , Pol de Mont De Mont, Pol
Pol de Mont (1857-1931) was een dichter, essayist, folklorist, journalist, kunstcriticus en redenaar. In al zijn activiteiten gaf hij de Vlaamse strijd absolute prioriteit. Decennialang w... Lees meer en Gentil Antheunis Antheunis, Gentil
Magistraat Gentil Antheunis (1840-1907) was de schoonzoon van Hendrik Conscience. Hij genoot bekendheid als Nederlandstalige componist en dichter. Lees meer voor. Ook De Laet en Emanuel Hiel Hiel, Emanuel
Emanuel Hiel (1834-1899) was een Vlaamse dichter en schrijver. Als radicaal-democratische, vrijzinnige flamingant speelde hij een belangrijke rol in het Vlaamsgezinde verenigingsleven in ... Lees meer pleitten voor Sleeckx. Hij werd gekozen, maar nam samen met Van Beers en Rooses onmiddellijk ontslag. In 1893 werd hij tot briefwisselend en in 1898 tot titulair lid van de Académie Royale gekozen. Tot zijn allerlaatste publicaties behoren enkele vulgariserende werkjes over de Aufklärung en de Revolutie.
Werken
– Maskers en aangezichten. Brieven over de Vlaamsche Beweging, in: De Toekomst (1876).
– Verzamelde Werken, 17 dln., 1877-1883.
– Karel VI en Maria Theresia, 1888.
– De jacobijnen in België, 1889.
– De patriottentijd, 1889.
– Indrukken en ervaringen, 1903.
Literatuur
– Th. Coopman, Hulde aan Domien Sleeckx ter gelegenheid van zijn afsterven, in: Verslagen en Mededeelingen Koninklijke Vlaamsche Academie voor Taal- en Letterkunde, 1901, p. 127.
– G. Segers, Sleeckx 1818-1901, in: De Tijdspiegel, 59, 1902, p. 56-88.
– F. van Veerdeghem, Levensschets van J.L.D. Sleeckx, 1902.
– P. Fredericq, Levensschets van Domien Sleeckx, Brussel, 1903.
– A. de Ceuleneer, De levensschets van Domien Sleeckx door de heeren Van Veerdeghem en Fredericq beoordeeld, in: Verslagen en Mededeelingen Koninklijke Vlaamsche Academie voor Taal- en Letterkunde, 1903, p. 35.
– L. Baekelmans, De honderdste geboortedag van Domien Sleeckx, in: Vlaamsch Leven, Zelfstandig Vlaamsch Geïllustreerd Weekblad (Brussel), 3, 1917-1918, p. 260-262, 276-287, 292, 294.
– Id., Drie Vlaamsche realisten, Antwerpen, 1918.
– Id., Domien Sleeckx 1818-1901, Antwerpen, 1931.
– M. de Vroede, Het Nederlands congres van 1849, in: Cultureel Jaarboek van de Provincie Oost-Vlaanderen, 4, 1950, p. 289-332.
– L. Wils, De politieke oriëntering van de Vlaamse Beweging in 1840-1857, Antwerpen, 1959.
– M. Oukhow, Sociale belangstelling in de Vlaamse letterkunde, in: J. Dhont, Geschiedenis van de socialistische arbeidersbeweging, Antwerpen, 1960.
– M. de Vroede, De Vlaamse pers in 1855-1856, Leuven, 1960.
– L. Wils, De liberale Antwerpse dagbladen 1857-1864, Leuven, 1962.
– H.J. Elias, Geschiedenis van de Vlaamse gedachte 1780-1914, 4 dln, Antwerpen, 1963-1944 (1971).
– J. Sleeckx, Domien Sleeckx en zijn pseudoniemen. Bij de 150e verjaardag van zijn geboorte, licentiaatsverhandeling U Gent, 1968.
– E. de Bens, Vlaemsch België. Het eerste Vlaamsgezind dagblad, Gent, 1968.
– H. Noels, Zuidnederlandse tijdschriften voor 1850. Nederlandse volkskundige bibliografie, nr. 7, Antwerpen, 1970.
– B. Brouwers (G. Vanheste), Literatuur en revolutie II. De Vlaamse literatuur en de revolutie van 1848, Meppel, 1971.
– K. Wauters, Omtrent “Op ’t Eksterlaar” van Domien Sleeckx, in: Koninklijke Zuidnederlandse Maatschappij voor Taal- en Letterkunde en Geschiedenis, 32, 1978, p. 243-297.
– G. van den Bulck, Het verhalend proza van Domien Sleeckx. Een intrinsieke benadering, licentiaatsverhandeling, U Gent, 1979.
– K. Wauters, Domien Sleeckx als theoreticus van het realisme, in: Verslagen en Mededelingen Koninklijke Nederlandse Academie voor Taal- en Letterkunde, 1981, 1, p. 23-47.
– L. Simons, Nawoord, in: Indrukken en Ervaringen van Domien Sleeckx, Herdrukken uit de Zuidnederlandse letterkunde, KANTL, Gent, 1983, p. 197-212.
– M. Somers, Sleeckx, Domien, in: Nationaal Biografisch Woordenboek, 12, 1987.
– M. Carlier, Domien Sleeckx 1818-1902 en Vlaemsch België 1844, in: Verslagen en Mededelingen Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, 1991, p. 116-147.
– L. Simons, De memoires van Domien Sleeckx, in: Een graf in Westende. Literair-historische randschriften, Kapellen, 1993, p. 31-41.
– K. Wauters, Het Vlaamse fictionele proza van Conscience tot Loveling, in: Hoofdstukken uit de geschiedenis van de Vlaamse letterkunde in de 19de eeuw, I, Gent, 1999, p. 195-202.
– W. Gobbers, Kritiek en betoog. Recenserend, essayistisch en wetenschappelijk proza in de marge van de Vlaamse heropleving, in: A. Deprez, W. Gobbers en K. Wauters, Hoofdstukken uit de geschiedenis van de Vlaamse letterkunde in de 19de eeuw, II, Gent, 2001.
– A. Deprez, W. Gobbers en K. Wauters, Hoofdstukken uit de geschiedenis van de Vlaamse letterkunde, III, Gent, 2003, p. 295-300.
– P. Defosse (red.), Dictionnaire historique de la laïcité en Belgique, Brussel, 2005, p. 253-254.
– Gr. Draye, Laboratorium der natie. Literaire genootschappen in Vlaanderen 1830-1914, Nijmegen, 2009.