Waffelaert, Gustave

Gustave Waffelaert studeerde aan het Sint-Vincentiuscollege in Ieper en volgde daarna de priesteropleiding aan het Klein Seminarie van Roeselare Klein Seminarie van Roeselaere
In het Klein Seminarie van Roeselare, opgericht in 1806, liepen tal van belangrijke figuren uit de Vlaamse beweging school of gaven er les (Gezelle, Verriest, Rodenbach). In 1875 ontstond... Lees meer en het Grootseminarie van Brugge. Na zijn priesterwijding op 17 december 1870 werd Waffelaert wegens zijn wankele gezondheid op 15 februari 1871 tot onderpastoor in Blankenberge benoemd. Toen hij hersteld was, werd hij in 1875 naar de universiteit van Leuven gestuurd, waar hij in 1880 promoveerde tot doctor in de theologie. In oktober 1880 werd hij professor moraaltheologie aan het Grootseminarie in Brugge, in april 1890 werd hij benoemd tot vicaris-generaal en op 28 juni 1895 volgde hij Petrus R. de Brabandere De Brabandere, Petrus
De Vlaams-nationalistische tandarts Petrus de Brabandere (1890-1973) stapte tijdens de Tweede Wereldoorlog in de collaboratie. Lees meer op als bisschop van Brugge. Op 25 juli van dat jaar werd hij tot bisschop gewijd.

Ruusbroec en Gezelle

Waffelaert was een man van studie. In zijn professorentijd publiceerde hij handboeken en werken in het Latijn en het Frans over moraaltheologie. Toen hij bisschop was geworden ging de belangstelling van de ietwat wereldvreemde prelaat meer uit naar de ascese en vooral de mystiek. Zijn meest bekende publicatie in dit verband was Meditationes Theologicae, dat in het Frans en het Nederlands werd vertaald. De Nederlandse vertaling, Goddelijke beschouwingen, liet hij maken door Guido Gezelle Gezelle, Guido
Guido Gezelle (1830-1899) was een Vlaamse priester die de Vlaamse volkstaal verdedigde binnen het algemeen Nederlands. Hij verwierf grote bekendheid als lyrisch dichter van religieuze nat... Lees meer . Hij behoorde immers tot de generatie van West-Vlaamse priesters op wie Gezelle een stempel had gedrukt. Behalve voor de godsdienstig gestemde Gezelliaanse poëzie koesterde de bisschop ook een grote bewondering voor mystici als Ruusbroec en Johannes van het Kruis, over wie hij werkjes in de volkstaal publiceerde in de door hem opgezette reeks ‘Het geestelijk leven’. Het belang dat hij hechtte aan een goede verspreiding van de religieuze boodschap in de volkstaal blijkt onder meer nog uit het nieuwe Nederlandstalige tijdschrift Canisiusblad, dat in 1902 in zijn bisdom begon te verschijnen als ondersteuning voor het godsdienstonderricht in de lagere scholen.

Waffelaert was, in navolging van Gezelle, een voorstander van het behoud van de gelouterde volkstaal. Die werd door hem, zoals door Gezelle, gezien als een essentieel hulpmiddel om het geloof te bewaren en dieper te doen doordringen bij de mensen. De oude Vlaamse taal moest daarom 'ongeschonden' bewaard blijven, niet alleen tegenover het Frans, maar evenzeer tegenover het Algemeen Nederlands, omdat ze anders een hefboom dreigde te worden voor het overbrengen van ongodsdienstige en volksvreemde ideeën. Dat maakte hij onder meer duidelijk in een toespraak aan zijn dekens op 29 mei 1906: ‘de aloude taal, die de draagster is van het christelijk gemoed van het Vlaamse volk en hierdoor van het grootste belang blijft ... Indien onze Vlaamse taal bemind en bewaard moet worden, en behoed tegen de zuiderse demon van de Franse goddeloosheid, opdat tegelijk met de taal ook het katholiek geloof van het land en de nationale christelijke zeden behouden zouden blijven dan moet zij niet minder beschermd en behoed worden tegen de noordelijke demon van de ketterij en het rationalisme.’

Het loslaten van de dialectische volkstaal en het streven naar Algemeen Nederlands dat zich na 1900 in de Vlaamse beweging ook bij West-Vlaamse priesters als Robrecht de Smet De Smet, Robrecht
Robrecht de Smet (1875-1937) was een West-Vlaamse priester en kapelaan. Hij evolueerde in radicale anti-Belgische en autoritaire richting en was betrokken bij het Verbond van Vlaamsche Na... Lees meer manifesteerde, bracht volgens de bisschop het gevaar mee dat men ‘met de taal, ook ... de Nederlandse boeken zonder onderscheid gaat overnemen, lezen en verspreiden’. De dekens moesten de jongere priesters ervoor waarschuwen dat zij zelf, hun vrienden en leerlingen geen Nederlandse schriften lazen die rationalisme of religieus scepticisme bevatten. Deze uitval tegen 'de duivel van het Noorden' werd in 1909 aan de kaak gesteld in Alfons van de Perres Van de Perre, Alfons
Lees meer brochure Coremans' Wet en H.H. de Bisschoppen van België. Het Davidsfonds Davidsfonds
Het Davidsfonds is een katholieke Vlaamse cultuurvereniging, die werd opgericht in januari 1875. Lees meer zou reageren tegen de aanbeveling die Waffelaert aan zijn pastoors gaf om te preken in het 'gewestelijk plat'. Op zijn congressen van 1910 en 1912 drukte het Davidsfonds de wens uit dat de bisschoppen aan hun priesters zouden opleggen om altijd een beschaafde taal te spreken.

De houding van Waffelaert tegenover de Vlaamse beweging lag in het verlengde van zijn taalopvatting. Vlaamsgezindheid zag hij als een logisch uitvloeisel van godsdienstigheid en kon volgens hem omgekeerd bijdragen tot een beveiliging van de belangen van Kerk Kerk
De verhouding tussen Kerk en Vlaamse beweging vertoont historisch een tweevoudig beeld. Enerzijds waren de godsdienstige en de Vlaamsgezinde overtuiging innig verstrengeld en vormde de cl... Lees meer en godsdienst. De Vlaamse beweging werd door hem gewaardeerd in zoverre zij, door haar strijd voor het behoud van het Vlaams, het geloof kon dienen, en in zoverre zij ondersteunend werkte voor een katholieke politiek. Maar zij had in de ogen van de bisschop geen waarde op zichzelf. De Vlaamse beweging werd door hem afgewezen in zoverre hij haar werking ervaarde als een bedreiging voor de katholieke en vaderlandse belangen, als een aantasting van het kerkelijk gezag, en als een ondermijning van de gezagsgetrouwheid en de gehoorzaamheid bij de jeugd. In zijn optreden was hij doorgaans zeer autoritair.

Christendemocratie en onderwijs

Voor de Eerste Wereldoorlog kwam Waffelaert op twee terreinen in aanvaring met de Vlaamse beweging: in haar verbinding met de christendemocratie en in haar strijd voor de vernederlandsing van het onderwijs Onderwijs
Lees meer . De bisschop was conservatief en stond met wantrouwen tegenover de christendemocratie die in zijn bisdom vaak verweven was met Vlaamsgezindheid. In zijn prosynodale rede van 1897 haalde hij de Vlaamse en de sociale kwestie aan als de twee bewegingen die de geesten van zijn priesters en gelovigen al te zeer in beroering konden brengen en ophitsen. Hij zag er met Charles Woeste Woeste, Charles
Charles Woeste (1837-1922) was een conservatief politicus. Hij was voorstander van de fundamentele vrijheden, wars van staatsinterventie in maatschappelijke aangelegenheden en kantte zich... Lees meer een gevaar in voor eenheid van de katholieke partij. Dat gold vooral voor de 'scheurmakers' van de Christene Volkspartij Christene Volkspartij
De Christene Volkspartij (1893-1919) was de eerste daensistische politieke partij. Lees meer waarvan, naast de Gentse priester Adolf Daens Daens, Adolf
Priester Adolf Daens (1839-1907) was de grondlegger en het boegbeeld van de daensistische beweging en van de Christene Volkspartij. Lees meer , ook een priester van zijn bisdom, Karel Fonteyne een van de protagonisten was.

Al in mei 1896, aan de vooravond van de verkiezingen, had Waffelaert in de kerken een brief laten voorlezen waarin hij waarschuwde voor mannen die in opstand kwamen tegen het geestelijk gezag. Hij viseerde hiermee de kandidaten van de daensistische Daensistische beweging
Daensistische beweging is de verzamelnaam voor een geheel van feiten, opvattingen, organisaties, personen en strijdmiddelen die tijdens de late 19de en de vroege 20ste eeuw een onderdeel... Lees meer scheurlijsten. In 1897, niet toevallig het jaar waarin de daensisten uit de Volksbond werden gestoten, ondervond de West-Vlaamse studentenbeweging Studentenbeweging
Lees meer plots op verscheidene plaatsen opnieuw tegenwerking. De bisschop was er bevreesd voor dat de Vlaamsgezinde scholieren onder daensistische invloed zouden komen. Hij maande de Tieltse collegedirecteur aan om te verhinderen dat de leerlingen tijdens hun wandelingen herbergen zouden aandoen waar foto's hingen van Daens en Hector Plancquaert Plancquaert, Hector
Hector Plancquaert (1863-1953) was via zijn weekblad Het Recht een spilfiguur binnen de daensistische beweging. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was hij als radicale flamingant betrokken bi... Lees meer en daensistische bladen te lezen waren. Vlaamsgezinde leerlingen van Kortrijk, de stad waar deken Edouard de Gryse De Gryse, Edouard
Edward de Gryse (1848-1909) was een priester, deken en seminarieleraar. Hij combineerde en christelijke, sociale en Vlaamse overtuiging. Lees meer zijn gilde van Neringen en Ambachten had opgericht, werden door hun surveillant uitgescholden voor ‘démocrates républicains en opposition avec l'évêque’. Die angst van het bisdom ebde snel daarna weer weg. De studentenbeweging zou om die reden geen tegenwerking meer ondervinden vanwege de kerkelijke overheid. Waffelaert bleef wel energiek optreden tegen het daensisme. Op een congres van de Volksbond in september 1911 stelde hij, volgens een getuigenis van Frans van Cauwelaert Van Cauwelaert, Frans
Frans van Cauwelaert (1880-1961) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die een hoofdrol speelde in de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen. Van Cauwelaert lag in 19... Lees meer , het (sociaal vooruitstrevend) flamingantisme op één lijn  met andere verderfelijke stromingen als ‘het rationalisme, het modernisme en het losbandig democratisme’.

Inzake het onderwijs was Waffelaert na zijn benoeming onmiddellijk begonnen met een humaniorahervorming die van kracht werd in 1896. Ze hield een versterking in van het moderne talenonderricht en voorzag ook dat Engels en Duits voortaan in het Nederlands moesten worden onderwezen, een maatregel die De Vlaamsche Vlagge De Vlaamsche Vlagge (1875-1933)
De Vlaamsche Vlagge (1875-1933) was een West-Vlaams scholieren- en studententijdschrift onder wisselende redactie van seminaristen, universiteitsstudenten en priester-leraars. Het ademde ... Lees meer (1875-1933) bestempelde als een hervorming 'op papier'. In 1898 werd ze overigens in zekere mate afgezwakt door de bijkomende precisering dat essentiële begrippen wel in het Frans moesten worden toegelicht voor leerlingen die niet voldoende met het Nederlands vertrouwd waren. Niettemin kwam het bisdom Brugge op die wijze, samen met de vernederlandsingsvoorschriften die Waffelaerts voorganger Johannes Faict Faict, Johannes
Johannes Faict (1813-1889) was bisschop van Brugge (1864-1894). In het eerste decennium van zijn episcopaat steunde hij de katholieke Vlaamse beweging. Vanaf 1875 voerde hij een repressie... Lees meer had ingevoerd, in belangrijke mate tegemoet aan de bepalingen van de wet van 1883: de vakken Nederlands, Engels, Duits en catechismus werden in principe in het Nederlands onderwezen, in de lessen van wiskunde, aardrijkskunde en geschiedenis werd de Nederlandstalige terminologie aangeleerd en verder waren er geregeld huiswerken, vertalingen en declamatieoefeningen in het Nederlands.

Dat kan verklaren waarom Waffelaert op een directeursvergadering op 14 juli 1904, onder druk van de toenemende campagne ten voordele van het in 1901 ingediende wetsvoorstel- Edward Coremans Coremans, Edward (1835-1910)
Advocaat Edward Coremans (1835-1910) was politicus voor de Meetingpartij en voorzitter van de Nederduitsche Bond. Gedurende 42 jaar was Coremans als kamerlid een leidende figuur van de Vl... Lees meer voor een gedeeltelijke vernederlandsing van het middelbaar onderwijs, meedeelde dat er, gezien de overladenheid van de programma's, niet nog meer voor het Vlaams in de middelbare scholen kon worden gedaan. Brugge deed, zo vond de bisschop, al meer dan eender welk ander bisdom. ‘Trouwens uit eigen ervaring weten wij dat vele kinderen bij het verlaten van het lager onderwijs én de Vlaamse grammatica en de syntaxis onder de knie hebben én vlot Vlaams spreken. Ik ben zelf Vlaming en ik ben zeker niet tegen het Vlaams. Ik hou ook van de taal van Vondel en Gezelle.’ Tegelijk haalde de bisschop uit naar de ‘ongehoorde pretentie’ van mensen die meenden de bisschop de les te mogen spellen of stelden dat de kwestie van  de voertaal in het onderwijs buiten zijn geestelijk gezag zou vallen. Waffelaert publiceerde deze toespraak in de Revue pratique de l 'enseignement moyen, het onderwijsblad van het bisdom. Aan deze toespraak werd in 1905 in Vlaamsgezinde kringen ruchtbaarheid gegeven door toedoen van het Antwerpse Ons Recht Ons Recht (1899-1914)
Het Vlaamsgezinde weekblad Ons Recht verscheen in Antwerpen van 1899 tot 1914. Het hield vast aan het programma van de Meetingpartij. Kardinaal Mercier vaardigde in 1910 een verbod uit om... Lees meer .

De uitval van de Brugse bisschop hield wellicht verband met de aanvaring die hij twee maanden voordien met de studentenbeweging had gehad. In april 1904, had hij − ten uitzonderlijken titel − de middelbare scholieren van zijn bisdom namelijk verboden om aanwezig te zijn op de landdag van het Algemeen Katholiek Vlaamsch Studentenverbond Algemeen Katholiek Vlaamsch Studentenverbond
Het Algemeen Katholiek Vlaams Studentenverbond (1903-1935) was de organisatorische vormgeving van de katholieke Vlaamse studentenbeweging: een jeugdbeweging met plaatselijke bonden van ka... Lees meer (AKVS) die dat jaar in Brugge werd georganiseerd. Hij had ook verhinderd dat de mis in de Heilige Bloedkapel zou worden opgedragen. Waffelaert was opgetreden omdat op deze landdag het wetsvoorstel-Coremans aan de orde zou worden gesteld. Hij wilde zijn middelbare scholieren buiten die politieke agitatie houden. Studentenleider Van Cauwelaert had daarop het recht van de scholieren verdedigd om, met toestemming van hun ouders, Vlaamsgezinde vergaderingen bij te wonen.

Binnen het episcopaat stond Waffelaert, samen met kardinaal Désiré Mercier Mercier, Désiré
Désiré Mercier (1851-1926) was van 1906 tot 1926 de kardinaal-aartsbisschop van het aarts­bisdom Mechelen. Hij was een vurig propagandist van het Belgisch patriottisme en leefde tijdens ... Lees meer , vooraan om de goedkeuring van een taalwet voor het middelbaar onderwijs te bestrijden en katholieke politici in die zin te beïnvloeden. Bij het bekendmaken van de Bisschoppelijke Onderrichtingen aan zijn collegedirecteurs op 10 oktober 1906 betitelde hij de katholieken die zich opwierpen als verdedigers van de wettelijke taalregeling als ‘insensé et criminel’. Een dergelijk overheidsingrijpen betekende immers naar zijn overtuiging een aantasting van de vrijheid van het onderwijs. Het zou voor politieke tegenstanders de deur openen om het katholiek onderwijs te verzwakken of zelfs te vernietigen.

Vanuit eenzelfde bekommernis sprak Waffelaert, in een brief van 29 december 1911 aan zijn priesters, een veroordeling uit van katholieken die ijverden voor een vernederlandsing van de Gentse rijksuniversiteit. Het betrof hier immers een concurrent van de Leuvense universiteit aan dewelke katholieke ouders hun kinderen niet mochten toevertrouwen. Strijden voor de vernederlandsing van Gent berokkende daarom, naar het oordeel van de Brugse prelaat, schade aan de katholieke zaak. Dat vele katholieke Vlaamsgezinden zijn richtlijn negeerden vormde voor de bisschop wellicht, afgezien van de afwijkende visie op het gebruik van de gewesttaal, een bijkomende reden dat hij in 1913 ontslag nam als erevoorzitter van de Brugse afdeling van het Davidsfonds Davidsfonds
Het Davidsfonds is een katholieke Vlaamse cultuurvereniging, die werd opgericht in januari 1875. Lees meer , een functie die hij sinds 1898 had waargenomen. Zijn hoger vermelde felle uitval op het congres van de Belgische Volksbond in 1911 dient eveneens in dit licht te worden geïnterpreteerd.

Vlaams en katholiek

Anderzijds moedigde Waffelaert bij de verkiezingen van 1912, toen de katholieken het moesten opnemen tegen een liberaal-socialistisch kartel, zijn clerus aan om voor de katholieke partij steun te werven met de slogan ‘Vlaams en katholiek’. Overigens kende de vooroorlogse West-Vlaamse studentenbeweging onder zijn episcopaat een grote bloeiperiode en was er, afgezien van de enkele bovenvermelde kortstondige strubbelingen, een goede verstandhouding tussen de Vlaamsgezinde scholieren en studenten en de kerkelijke overheid. Op verscheidene terreinen waren er raakpunten of was er zelfs samenwerking tussen de studentenbeweging en bisschoppelijk opgezette initiatieven, zoals de onthoudersbeweging en geloofsverdediging. De bisschop wist de studentenbeweging in die zin naar haar vormende waarde te schatten.

Die houding leek verder in gunstige zin te evolueren in de eerste jaren na de Eerste Wereldoorlog. Waffelaert zag er geen graten in dat zijn priesters in 1919 volop meewerkten aan het tot stand brengen van een Vlaamsgezind klimaat en kwam nauwelijks tegemoet aan de eisen die vanuit de Franstalige pers gesteld werden om op te treden tegen wat de Brugse Patrie noemde ‘le bas clergé empoisonné par le flamingantisme’. Hij trad enkel op tegen individuele priesters, Cyriel Verschaeve Verschaeve, Cyriel
Cyriel Verschaeve (1874-1949) was een West-Vlaamse priester, literair auteur, kunstbeschouwer en publicist, die bekend werd als icoon van de Frontbeweging en het opkomende Vlaams-national... Lees meer , Jules Callewaert Callewaert, Jules
Dominicaan Jules Laurentius Callewaert (1886-1964) verwierf bekendheid als flamingantisch predikant. Zijn sympathie voor het VNV deed hem aan het begin van de Tweede Wereldoorlog de colla... Lees meer en pater Edmond van Thillo, van wie hij oordeelde dat zij het met hun Vlaamsgezinde propaganda te bont maakten. Maar hij liet algemene maatregelen achterwege.

In juni 1920 gaf hij integendeel uitdrukkelijk te kennen dat op de priesters van zijn bisdom een beroep mocht worden gedaan voor de oprichting van Katholieke Vlaamse Bonden. Hij stelde zich zo in eenklank met zijn collega-bisschoppen Martinus-Hubertus Rutten Rutten, Martinus-Hubertus
Martinus-Hubertus Rutten (1841-1927) was een Vlaamsgezinde bisschop in Luik, die zich hoofdzakelijk bezighield met het vernederlandsen van het arbeidersmilieu en het onderwijs. Hij stond ... Lees meer (van Luik) en Emile Seghers Seghers, Emile
Emile Seghers (1855-1927) kwam als bisschop van Gent in conflict met kardinaal Mercier door enkele Vlaamse eisen te steunen en bepaalde activistische daden niet expliciet te verbieden. In... Lees meer (van Gent) in hun openlijke steun aan Van Cauwelaerts minimumprogramma Minimumprogramma
Het Minimumprogramma was de benaming voor het eisenpakket dat de Belgisch-loyale flaminganten, in het bijzonder inzake taalwetgeving, in de periode tussen de beide wereldoorlogen nastreef... Lees meer voor een volledige vernederlandsing van het openbare leven. Op hun congres in Roeselare in augustus 1920 stuurden de 300 afgevaardigden van het Katholiek Vlaamsch Verbond van West-Vlaanderen een telegram aan Waffelaert om hem te danken ‘voor de welwillende steun’ die hij verleende ‘aan onze katholieke Vlaamse werking’. Na de Eerste Wereldoorlog nam de bisschop ook tegenover de christelijke vakbeweging een meer positieve houding aan.

Vlaams-nationalisme en Katholieke Actie

Toch ontstond na de oorlog al snel een nieuwe breuklijn tussen Waffelaert en de Vlaamse beweging, samenhangend met de groei van het Vlaams-nationalisme, vooral in studentenrangen. Aan de angst voor de aantasting voor de katholieke eenheid paarde zich nu de angst voor de ondermijning van het Belgische vaderland. Naarmate de zelfbestuursgedachte veld won en katholieke flaminganten dreigden over te lopen naar de neutrale Frontpartij Het Vlaamsche Front
Het Vlaamsche Front was een Vlaams-nationalistische partij, die werd opgericht in 1919 en ook bekend stond onder de couranter gebruikte officieuze benaming Frontpartij. Gesticht als een ... Lees meer ging  Waffelaert in het verweer.

Al vanaf het najaar 1920 was een verstrakkende houding te merken tegenover ‘lastige priesters’ en tegenover de studentenbeweging. De verkiezingswinst van de socialisten in de eerste naoorlogse gemeenteraadsverkiezingen van april 1921 versterkte de bisschop in zijn houding. In Collationes Brugenses publiceerde hij de brief die paus Benedictus XV op verzoek van Mercier in februari 1921 had geschreven. Hierin riep de paus de Vlaamsgezinde priesters tot de orde door hen aan te sporen tot een apolitieke houding en tot volgzaamheid tegenover hun bisschop. Als gevolg daarvan nam de 38-jarige priester Oscar Verhaeghe Verhaeghe, Oscar
Lees meer ontslag als hoofdredacteur van De Vlaamsche Vlagge. Waffelaert kwam terug op het thema van de pauselijke brief in zijn prosynodale toespraak van 10 mei 1921 om zijn traditionele opvatting over de Vlaamse beweging kracht bij te zetten, namelijk dat de godsdienst boven alles ging, liefde tot de moedertaal wel goed was als onderpand voor het bewaren van het geloof der vaderen, maar samenwerking met 'kerkvijandige groepen' te allen tijde moest worden vermeden. Dat het bovendien – zo bleef hij stellen – een grove fout was het 'Vlaams' te willen vervangen door het 'Hollands', dat door het protestantisme besmet heette. Om al die redenen keurde de bisschop de deelname van katholieke Vlaamse studenten aan de Willem de Zwijger-hulde op het Groot-Nederlands Studentencongres Groot-Nederlandse Studentencongressen
De Groot-Nederlandse Studentencongressen waren bijeenkomsten van Vlaamse en Nederlandse studenten, gericht op het versterken van de onderlinge banden - vanuit de overtuiging dat Vlamingen... Lees meer in Delft expliciet af. In de volgende weken en maanden namen in de bisschoppelijke colleges in West-Vlaanderen incidenten met Vlaamsgezinde leerlingen toe.

Waffelaert speelde de hoofdrol in het conflict dat zich uiteindelijk in het midden van de jaren 1920 tussen episcopaat en het Vlaams-nationalisme zou afspelen. Precies omdat het Vlaams-nationalisme in West-Vlaanderen het diepst had wortel geschoten en omdat het er een ultrakatholieke signatuur had, voelde de Brugse bisschop zich genoodzaakt als eerste en desnoods alleen op te treden. Bij het begin van het nieuwe schooljaar 1925-1926 zond hij aan de dekens en de directeurs van seminaries en colleges een brief waarin hij de Vlaams- nationalistische politiek afkeurde. Zijn vijf andere collega-bisschoppen kwamen hem te hulp en ondertekenden op 11 oktober eveneens de circulaire van Waffelaert, die nu een gezamenlijk herderlijk schrijven werd.

De bisschoppen schreven daarin dat ‘al de rechten en rechtmatige wensen van onze Vlamingen volstrekt in overeenstemming kunnen en moeten gebracht worden met het hoogste goed van de godsdienst en met de onverdeelde eenheid van het vaderland’. Het minimumprogramma werd dus impliciet goedgekeurd, maar alle politieke acties die openlijk of bedekt de eenheid van het land bedreigden werden veroordeeld. Met dat laatste werd de nationalistische politiek geviseerd, zowel de Waalse als de Vlaamse. Priesters en clerici in het algemeen kregen de strikte opdracht zich ervan te onthouden, op straffe van zich ‘in een zwaar zondige materie’ schuldig te maken aan ongehoorzaamheid en opstandigheid ‘tegen het wettige, zelfs kerkelijke gezag’. Anders dan in andere bisdommen werd in het bisdom Brugge de brief geïnterpreteerd als een bindende richtlijn, niet enkel voor de clerus, maar ook voor de gewone gelovigen, en a fortiori voor de studerende jeugd. Die borstel veegde echter zo grof dat na een aanvankelijke paniek naar mogelijkheden en een argumentatie werd gezocht om het verbod te omzeilen of te ontkrachten, waardoor het na korte tijd zijn uitwerking verloor.

In het begin van 1927 maakte Waffelaert daarom van zijn vastenbrief gebruik om zijn veroordeling van het Vlaams-nationalisme te herhalen. Dit keer richtte zijn verbod nationalistische bladen te lezen zich uitdrukkelijk zowel tot geestelijken als leken, zodat geen betwisting meer mogelijk was. Waffelaert beargumenteerde zijn tussenkomst met de overweging dat de staatshervorming die het Vlaams-nationalisme voorstond opstand was tegen het gezag en dus ‘zedelijk kwaad’, omdat het automatisch ook ‘opstand tegen het gezag van de Kerk’ inhield. Niettemin was het effect opnieuw klein. Het AKVS bleef nog steeds de supervisie opeisen van alle scholieren- en studentenwerking. In de zomer van 1927 reageerde Waffelaert hierop door, zoals Rutten in Limburg al in 1925 had gedaan, te eisen dat de scholierenwerking zich zou losmaken van de nationalistische AKVS-leiding van Leuven en zich zou stellen onder leiding van priesters en seminaristen. Deze maatregel sorteerde wél effect, onder meer omdat hij gelijktijdig ook in andere bisdommen werd genomen en omdat er een alternatief zou worden aangeboden met de bisschoppelijke Katholieke Studentenactie Katholieke StudentenActie
De Katholieke Studentenactie (KSA) was een (jeugd)beweging rond Katholieke Actie. Ze was gericht op scholieren en beschouwde zichzelf als een erfgenaam van de Katholieke Vlaamse Studenten... Lees meer (KSA).

Gealarmeerd door het succes van de Bormsverkiezing Bormsverkiezing
De Bormsverkiezing – de verkiezing van de onverkiesbare, in de gevangenis verblijvende ex-activist August Borms tot Kamerlid bij tussentijdse verkiezingen in 1929 – was een politiek feit ... Lees meer sprak Waffelaert, zoals verscheidene andere bisschoppen, bij de verkiezingscampagne van 1929 opnieuw een veroordeling uit tegen de katholieke scheurlijsten en de katholieke Vlaams-nationalisten. Van de kansel liet hij een brief aflezen waarin hij de gelovigen waarschuwde dat zij ‘eerstdaags voor de Opperste rechter’ rekenschap zouden moeten afleggen over de stem die zij zouden uitbrengen. Toch boekten de Vlaams-nationalisten winst.

Bij de uitbouw van de KSA in zijn bisdom zag Waffelaert, anders dan zijn Luikse en Gentse collega's, helemaal geen heil in samenwerking met het AKVS. Hij stond Karel Dubois Dubois, Karel
Karel Dubois (1895-1956) werd in 1928 de proost-stichter van de Katholieke Studentenactie in het bisdom Brugge, dat hij in gehoorzaamheid aan zijn bisschop Lamiroy en met diens mandaat wi... Lees meer toe een eigen formule uit te werken die een nieuwe Katholieke Actie (KA)-organisatie impliceerde, volledig naast en los van de bestaande studentenbonden. De nieuw benoemde coadjutor Henri Lamiroy Lamiroy, Henricus
Als hulpbisschop en bisschop van West-Vlaanderen zette Henri Lamiroy (1883-1952) eind jaren 1920, begin jaren 1930 met ijzeren hand de kerkelijke politiek van zijn voorganger mgr. Waffela... Lees meer , die in 1929 naast de oude bisschop werd benoemd en hem in 1931 zou opvolgen, zou hieraan een andere wending geven: hij stuurde wel aan op een combinatie van Vlaamse en KA in een bisschoppelijk gecontroleerde studentenbeweging en pakte tegelijkertijd de repressie van het AKVS nog harder aan.