De Bom, Emmanuel

Emmanuel ‘Mane’ de Bom werd geboren in een Antwerps kleermakersgezin met negen kinderen waar De Kleine Gazet De Kleine Gazet
De Kleine Gazet (1874-1888) was een Antwerps liberaal, progressief en Vlaamsgezind dag- en weekblad. Het fungeerde als het orgaan van diverse organisaties. Lees meer van de Antwerpse Vlaamsgezinde liberale voormannen Pol de Mont De Mont, Pol
Pol de Mont (1857-1931) was een dichter, essayist, folklorist, journalist, kunstcriticus en redenaar. In al zijn activiteiten gaf hij de Vlaamse strijd absolute prioriteit. Decennialang w... Lees meer , Jan van Rijswijck Van Rijswijck, Jan
De liberaal Jan van Rijswijck (1853-1906) was burgemeester van Antwerpen. Zijn inzet voor de rol van het Nederlands in de lokale politiek en het verenigingswezen alsook zijn volksgezinde ... Lees meer en Max Rooses Rooses, Max
Lees meer werd gelezen. Als kind werd hij ondergedompeld in de muziek van Peter Benoit Benoit, Peter
Peter Benoit (1834-1901) was een Vlaamsgezinde componist en muziekpedagoog. Lees meer en in de literatuur van Hendrik Conscience Conscience, Hendrik
Hendrik Conscience (1812-1883) was de eerste auteur die het in België aandurfde een roman in het Nederlands te schrijven en te publiceren. Zijn oeuvre van zo’n 65 romans, dat ook een bred... Lees meer . In 1885 werd De Bom, samen met de latere advocaat en politicus Louis Franck Franck, Louis
De inzet van Louis Franck (1868-1937) voor de vernederlandsing van het middelbaar onderwijs en de Gentse universiteit bracht hem rond 1910 op het hoogtepunt van zijn Vlaams-liberale roem.... Lees meer , lid van de kring Studie van het Antwerpse Koninklijk Atheneum. Die kring ijverde om de taalwetten Taalpolitiek en -wetgeving
Situaties van taalonderdrukking vindt men wereldwijd. Daarom besteedt deze bijdrage eerst aandacht aan gehanteerde taalpolitieke strategieën. Ook in België verzette een gedomineerde taalg... Lees meer in de staatsscholen te doen respecteren. Na zijn middelbare studies ging De Bom in 1886 aan de slag als klerk bij de stad Antwerpen en publiceerde hij artikelen in het Antwerpse vrijzinnige en flamingante tijdschrift Noord en Zuid Noord en Zuid
Noord en Zuid, maandschrift voor kunsten, letteren en wetenschappen, dat tussen 1862 en 1869 verscheen, eerst in Brussel en vervolgens in Antwerpen, behoorde tot de meest invloedrijke Vl... Lees meer . Vanaf 1891 was hij werkzaam bij de Antwerpse bibliotheken.

Jeugdig modernist in liberale kringen

Reeds in 1888 was De Bom medewerker aan het Antwerpse liberale dagblad De Koophandel De Koophandel
Het liberale Antwerpse dagblad De Koophandel was de spreekbuis van de Liberale Associatie. Het zag het Nederlands als belangrijk voor de verspreiding van de liberale en vrijzinnige ideeën... Lees meer , waar hij werd opgemerkt door Pol de Mont, Jan Van Rijswijck en Max Rooses. Die steunden de veelbelovende debutant en schakelden hem in voor de Vlaamse ontvoogdingsstrijd. Hij werd het jongste lid en de secretaris van de Antwerpse afdeling van het Taalverbond Taalverbond
Lees meer en nam ook het secretariaat op zich van de afdeling voor folklore onder leiding van De Mont. Een ontmoeting met August Vermeylen Vermeylen, August
August Vermeylen (1872-1945) was een schrijver, literatuur- en kunsthistoricus, en socialistisch senator. In het tijdschrift Van Nu en Straks, waarvan hij de leiding had, publiceerde hij ... Lees meer in 1890 deed hem echter nieuwe wegen inslaan. Hij begon bijdragen te leveren voor het – mede door Vermeylen gestichte – tijdschrift Jong Vlaanderen (1889-1890) Jong Vlaanderen (1889-1890)
Jong Vlaanderen (1889-1890) was een Brussels studententijdschrift, gesticht door Hubert Langerock, August Vermeylen en Lodewijk de Raet. Lees meer en stichtte na het verdwijnen ervan een nieuw tijdschrift met Vermeylen en Lode Krinkels: Ons Tooneel Het Tooneel
Lees meer (september 1890-januari 1891). Zijn verlangen om het Vlaamse toneelleven omhoog te stuwen deed hem zelf een toneelstuk schrijven: De pessimist (1891). Dat was sterk geïnspireerd door Ibsen, die hij met zijn essay Hendrik Ibsen en zijn Werk (1893) in Vlaanderen introduceerde en van wie hij het stuk Een vijand des volks vertaalde, dat hij in Antwerpen op de planken probeerde te krijgen. Het was een van de eerste daden om de ramen van Vlaanderen open te gooien en vernieuwende stromingen in het Europese geestesleven binnen te laten.

Oprichter van Van Nu en Straks en cultureel vernieuwer

De Boms medewerking aan tijdschriften als De Vlaamsche School De Vlaamsche School
De Vlaamsche School was een aanvankelijk halfmaandelijks, later maandelijks tijdschrift, uitgegeven te Antwerpen van 1855 tot 1901 (van 1855 tot 1864: De Vlaemsche School; vanaf 1897: De ... Lees meer en Nederlandsche Dicht- en Kunsthalle Nederlandse Dicht- en Kunsthalle
Lees meer , waarin een van zijn naturalistische verhalen over vrouwelijke begeerte na een relletje werd geweigerd, bevredigde hem niet meer. Samen met Vermeylen, Cyriel Buysse Buysse, Cyriel
Cyriel Buysse (1859-1932) was een invloedrijk auteur van naturalistische romans en toneelstukken. Lees meer en Prosper van Langendonck Van Langendonck, Prosper (1862-1920)
Prosper van Langendonck (1862-1920) was een dichter en letterkundige die zich ook inzette voor de Vlaamse beweging in Brussel. Lees meer stichtte hij Van Nu en Straks. De Bom was de vertegenwoordiger van dit avant-gardetijdschrift in Antwerpen.

Met talrijke prozaschetsen en vooral met zijn korte roman Wrakken (1898) publiceerde hij de eerste psychologische stadsroman in de Vlaamse literatuur: een evocatie van zijn verschroeiende relatie met de Duitse ‘kabberdoeszangeres’ Clara Gaesch. Zo hielp hij mee het nieuwe geestelijke klimaat scheppen. Hij was tevens medewerker van het anarchistische blad Ontwaking Ontwaking
Ontwaking (1896-1910) was een anarchistisch tijdschrift dat sympathiseerde met de Vlaamse beweging. Het blad kwam op voor de Vlaamse taal en de ‘in het volk gewortelde’ Vlaamse literatuur... Lees meer uit de anarchistische kringen van het vernieuwende kunstencentrum De Kapel van kunstmecenas Frans Franck, broer van Louis Franck. In De Kapel organiseerde De Bom in 1900 de eerste publieke lezing van zijn boezemvriend Stijn Streuvels Lateur, Frank
Lees meer . In 1903 trad De Bom toe tot de redactie van het tijdschrift Vlaanderen.

Na zijn merkwaardige debuut Wrakken verminderde zijn literaire arbeid. Almaar meer werd hij opgeslorpt door zijn taak in de Stadsbibliotheek en door zijn journalistieke arbeid. In 1902 stichtte hij met Victor A. dela Montagne dela Montagne, Victor
Victor dela Montagne (1854-1915) was een Vlaamse dichter, bibliofiel en ambtenaar. Lees meer het Tijdschrift voor Boek- en Bibliotheekwezen, dat baanbrekend is geweest voor de bibliotheekwetenschap in Vlaanderen en Nederland. In 1904 werd hij Antwerps onderbibliothecaris en in 1911 hoofdbibliothecaris. Zijn sociale visie als bibliothecaris vinden we weerspiegeld in zijn studie over William Morris en het Boek (1905) en in zijn ijver om van de bibliotheek een modern centrum voor publieke volksontwikkeling te maken. Hij organiseerde belangrijke tentoonstellingen, zoals in 1904 de Tentoonstelling van het Moderne Boek in het Plantin-Moretusmuseum en in 1912 de grote Hendrik Conscience-tentoonstelling. In de catalogus van die laatste lanceerde hij de idee van een museum gewijd aan de Vlaamse letterkunde, waardoor hij de geestelijke grondlegger is van het huidige Letterenhuis. In 1906 was hij tevens de grondlegger van de Vereniging van Vlaamsche Letterkundigen (VVL) Vereniging van Vlaamse Letterkundigen
De Vereniging van Vlaamse Letterkundigen (VVL), opgericht in 1907 te Antwerpen, pleitte voor culturele toenadering tussen Noord en Zuid. Tijdens de Eerste Wereldoorlog ontstonden interne... Lees meer .

Vooral als kroniekschrijver, als de geestdriftige getuige van wat er tussen 1900 en de Tweede Wereldoorlog in Vlaanderen aan het worden en groeien was, heeft hij het Vlaamse cultuurleven gestimuleerd. Hij schreef bij voorkeur over kunstenaars, schrijvers, geleerden en Vlaamse leiders die zijn vrienden waren of die hij bewonderde. Zijn kronieken in de Nieuwe Rotterdamsche Courant (NRC), waarvan hij reeds in 1904 Antwerps correspondent was als opvolger van Rooses en waar hij Karel van de Woestijne Van de Woestijne, Karel
Karel van de Woestijne (1878-1929) was een Gentse dichter, prozaïst, criticus en journalist. Hij engageerde zich als gematigd flamingant binnen de Vlaamse beweging en was tijdens de Eerst... Lees meer als Brussels correspondent introduceerde, en zijn kronieken in Volksgazet Volksgazet
Volksgazet (1914-1978) was een Antwerps socialistisch dagblad, gesticht door Camille Huysmans en Willem Eekelers, dat regelmatig Vlaamsgezinde standpunten innam. Lees meer , waar hij van 1920 tot 1926 redacteur was, werden gebundeld in Het Levende Vlaanderen (1917), Nieuw Vlaanderen (1925) en Dagwerk voor Vlaanderen. Ontmoetingen en portretten (1928).

Cultureel activist en ontslag als stadsbibliothecaris

De Bom kwam al vanaf zijn jonge jaren onomwonden voor zijn Vlaamse overtuiging uit, wat hem een paar maal in moeilijkheden heeft gebracht. Zo diende hij op 8 juni 1895 voor de tuchtraad van de Burgerwacht te Antwerpen te verschijnen en werd hij tot een boete veroordeeld, omdat hij zijn volgnummer niet in het Frans wilde afroepen. Dat incident en het ophefmakende pleidooi van De Boms advocaat, Louis Franck, leidden in 1897 via de ‘wet Heuvelmans’ tot de – in de praktijk niet altijd gerespecteerde - vernederlandsing van de Burgerwacht.

De Eerste Wereldoorlog en de naoorlogse tijd brachten hem bittere ervaringen. Bij het begin van de oorlog werd hij na een conflict met zijn Franstalige politieke bazen door roddels en fake news gedurende enkele dagen gevangengezet. Ook de, via de Duitse Flamenpolitik Flamenpolitik
Met het begrip ‘Flamenpolitik’ wordt verwezen naar de politiek die de Duitse bezetter voerde ten aanzien van de Vlaamse beweging tijdens de Eerste en de Tweede Wereldoorlog. Sommige aute... Lees meer aangestookte, hetze over de capitulatie van Antwerpen onder leiding van Louis Franck, maakte De Bom bitter. Hij publiceerde in januari 1915 de brochure Een bladzijde geschiedenis van Antwerpen, waarin hij het opnam voor Louis Franck die in publicaties als Journal des Réfugiés en in La Belgique als landsverrader werd aangevallen omdat die voor de stad Antwerpen de capitulatie met de bezetter had onderhandeld. De Bom publiceerde die brochure eveneens in de activistische krant De Vlaamsche Post De Vlaamsche Post
Lees meer .

Vooral na het ontslag van de activistische dichter René de Clercq De Clercq, René
Lees meer als leraar aan het Gentse atheneum via een koninklijk besluit, verloor De Bom zijn geloof in de communautaire ‘godsvrede’ tijdens de oorlog. Als culturele activist schreef hij in juli 1917 in de NRC een lofrede op René de Clercq en Antoon Jacob Jacob, Antoon
Antoon Jacob (1889-1947) was een atheneumleraar en later hoogleraar in Hamburg en Gent. Hij was actief bij activistische tijdschriften, nadien in de amnestiebeweging en later de culturele... Lees meer . Beiden waren intussen voortrekkers van de door de bezetter ondersteunde Raad van Vlaanderen Raad van Vlaanderen (1917-1918)
De Raad van Vlaanderen (1917-1918) was een activistisch marionettenparlement tijdens de Eerste Wereldoorlog, dat onderdeel was van de Duitse plannen om in Vlaanderen een blijvende invloed... Lees meer . In die kroniek getuigde De Bom dat hij en zijn kameraden Vlaming waren en wilden blijven: ‘geen Duitschers, geen Franschen, maar oprechte, rechtzinnige Vlamingen in een vrij, onafhankelijk België’. De Bom ondertekende tevens het omstreden eerste manifest ter ondersteuning van de vernederlandsing van de Gentse universiteit Hoger onderwijs in Gent
Met de vernederlandsing in 1930 als hoogtepunt is de Gentse universiteit een belangrijk strijdpunt geweest in de Vlaamse beweging. Van het Latijn uit 1817 tot het Engels van vandaag: het ... Lees meer met de hulp van de Duitse bezetter. Hij organiseerde met de hulp van activistische kringen op 14 oktober 1917 bovendien een grote opvoering van het De Schelde-oratorium van Peter Benoit te Antwerpen. Toen, vanaf eind 1917, extremistische separatisten de overhand kregen in de Tweede Raad van Vlaanderen, onthield De Bom zich van publieke standpunten en concentreerde hij zich op proza en kunstkritieken. Bij uitgever August Remouchamps Remouchamps, August
August Remouchamps (1892-1927) was tijdens WOI lid van de Gentse groep van Jong-Vlaanderen. In Nederland diende hij vervolgens de Duitse propaganda. Na de oorlog was zijn rol uitgespeeld... Lees meer , die goede banden onderhield met de Duitse Politische Abteilung, ondertekende hij een contract om zijn novelle Wrakken te laten (her)uitgeven.

In 1918 belandde De Bom in de hetze tegen de flaminganten en werd hij beschuldigd van ‘wangedrag tijdens de Duitsche bezetting’, hoofdzakelijk omdat hij het manifest tot vernederlandsing van de Gentse universiteit had ondertekend en in een van zijn kronieken verslag had gedaan van de rede tot zelfverdediging die de dichter René de Clercq in Antwerpen had gehouden op 11 juli 1917. Ondanks het uitvoerig gedocumenteerde beroep dat hij tegen deze beschuldiging aantekende, werd hij op 16 december 1918, samen met Hubert Melis Melis, Hubert
Hubert Melis (1872-1949) was een Vlaamse auteur en ambtenaar. Hij was van 1895 tot 1918 ambtenaar bij de stad Antwerpen, waarna hij werd geschorst op beschuldiging van activisme. Lees meer , Jan B. Denucé Denucé, Jan
Jan Denucé (1878-1944) was een Vlaamsgezinde historicus en aardrijkskundige, die als conservator van het Plantin-Moretus Museum en stadsarchivaris een rol speelde in het Antwerpse cultuur... Lees meer en collega-bibliothecaris Marten Rudelsheim Rudelsheim, Marten
Marten Rudelsheim (1873-1920) was een progressief-liberale flamingant die tijdens de Eerste Wereldoorlog koos voor het activisme. Lees meer door de administratieve tuchtcommissie uit zijn ambt ontslagen en verloor inkomen en opgebouwde pensioenrechten.

Na zijn ontslag werkte hij een korte tijd bij de Standaard Boekhandel Standaard Boekhandel
De nv Standaard Boekhandel werd in 1924 afgescheiden van de nv De Standaard, die ook de gelijknamige krant uitgaf. Standaard Boekhandel was oorspronkelijk actief als uitgeverij en boekhan... Lees meer te Brussel. Dankzij bemiddeling van zijn vriend Leo Simons, kreeg hij de leiding over de Vlaamse afdeling van de Wereldbibliotheek Wereldbibliotheek
Lees meer waarin hij De Witte van Ernest Claes Claes, Ernest
Ernest Claes (1885-1968) was een schrijver van volkse romans en verhalen en een leidend ambtenaar in de Kamer van Volksvertegenwoordigers. Na de Tweede Wereldoorlog werd hij vervolgd wege... Lees meer publiceerde. Door bemiddeling van Stijn Streuvels, bij Camille Huysmans Huysmans, Camille
Camille Huysmans (1871-1968) was een Vlaamsgezinde socialistische politicus, die van 1933 tot 1940 burgemeester van Antwerpen was, tweemaal een ministerpositie bekleedde en een jaar lang ... Lees meer werd De Bom in 1920 journalist bij de socialistische Volksgazet. Daar liet Willem Eekelers Eekelers, Willem
Willem Eekelers (1883-1954) was een Antwerpse socialistische vakbondsleider en politicus die gedurende zijn carrière radicale Vlaamse standpunten innam. Lees meer hem de vrije hand bij het schrijven van zijn kronieken. De Bom publiceerde er onder meer beklijvende portretten van gevangengezette activisten zoals Wies Moens Moens, Wies
Lees meer en introduceerde in de Volksgazet nieuw talent zoals Lode Zielens Zielens, Lode
Lode Zielens (1901-1944) was reporter voor het socialistische dagblad De Volksgazet, volksschrijver én romanvernieuwer, auteur van sociaal en politiek geëngageerd werk. Lees meer . Toen in 1921 Frans van Cauwelaert Van Cauwelaert, Frans
Frans van Cauwelaert (1880-1961) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die een hoofdrol speelde in de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen. Van Cauwelaert lag in 19... Lees meer en Camille Huysmans het Antwerpse stadsbestuur overnamen van de liberalen, werd het ontslag van De Bom herzien en gemilderd waardoor hij een wachtuitkering ontving. Na het overlijden van L. Jacobs, die De Boms plaats in de Stadsbibliotheek had ingenomen, werd hij in 1926 met de steun van Eekelers en Frans van Cauwelaert opnieuw tot stadsbibliothecaris benoemd.

Worstelen met de Nieuwe Orde

In de jaren dertig ondersteunde De Bom nieuwe literaire stemmen zoals zijn vriend Maurice Gilliams of Frans Carolina Ridwit. Tijdens de opkomst van de Nieuwe Orde en de Tweede Wereldoorlog, onderhield De Bom goede contacten met enkele Nieuwe Orde-gezinde ambtenaren zoals Antwerps oorlogsgouverneur Jan Grauls Grauls, Jan
Jan Grauls (1887-1960) was een ambtenaar en taalkundige afkomstig uit Hasselt. Tijdens de Tweede Wereldoorlog oefende hij achtereenvolgens de ambten uit van provinciegouverneur van Antwer... Lees meer . Ook liet hij in de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde
De Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde (KANTL, 1886) is een instelling die zich in de loop van haar geschiedenis heeft ingezet zowel voor taalculturele, -wetenschappeli... Lees meer een steunmotie voor koning Leopold III en diens omstreden capitulatiebeslissing goedkeuren. Tevens publiceerde hij in 1940 een enkele keer een verhaal in de VNV-krant Volk en Staat Volk en Staat
Volk en staat (15 november 1936 - 3 september 1944) was een Vlaams-nationalistisch dagblad en orgaan van het Vlaamsch Nationaal Verbond. Het blad verscheen als opvolger van De Schelde (1... Lees meer .

Onder meer door zijn vriendschap met de joodse uitgeverijmedewerker Harry Klagsbald Klagsbald, Harry
Harry Klagsbald (1897-1945) was een joodse boekhandelaar en uitgever uit Antwerpen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd hij gedeporteerd naar en vermoord in Buchenwald. Lees meer hield hij almaar meer afstand ten aanzien van de Nieuwe Orde en betoonde hij zijn solidariteit met de door de Duitsers uit het publieke leven gebannen August Vermeylen. Voor Klagsbald in 1942 naar Auschwitz en Buchenwald werd gedeporteerd, intervenieerden De Bom en Felix Timmermans Timmermans, Felix
Felix Timmermans (1886-1947) is de auteur van een omvangrijk en veelgelezen oeuvre. Tot zijn bekendste romans horen Pallieter (1916) en Boerenpsalm (1935). Tijdens de Eerste Wereldoorlog ... Lees meer bij de bezetter om de deportatie te beletten – aanvankelijk met succes tot de Antwerpse VNV-gouwleider Jan Timmermans Timmermans, Jan
Jan Timmermans (1901-1962) was VNV-kamerlid (1939-1940) en oorlogsschepen (1941-1944) en -burgemeester (1944) van Antwerpen. Lees meer hierover in het antisemitisch blad Volkse Aanval werd aangevallen.

Tot het eind van zijn leven bleef De Bom proza schrijven, niet meer als de innerlijk gekwelde en sociaal opstandige, doch meer en meer als een rustige laudator temporis acti. Hij publiceerde verhalen, een aantal monografieën over schilders zoals over zijn vriend Marten Melsen en een toneelbewerking van een verhaal van Streuvels (Swane, 1928). In enkele werken bezong hij zijn liefde voor (het oude) Antwerpen en voor Vlaanderen: De Psychologie van de Antwerpenaar (1929), Vlaanderen, o welig huis. Zooals Vlaamsche schrijvers hun land zien (1939) en Op reis door het Vlaamsche Land (1941). In Het Land van Hambeloke (1947), zijn 'magnum opus' waarvan hij jaren droomde maar dat beneden de verwachtingen bleef, gaf hij een rijk beeld van het leven in een groot gezin te Antwerpen in de tweede helft van de 19de eeuw. In 1940 werd De Bom onderbestuurder en in 1941 bestuurder van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde, waarvan hij in 1931 al briefwisselend en in 1935 werkend lid was geworden. In 1940 werd hem de vijfjaarlijkse Prijs voor Vlaamse Letterkunde toegekend.
Na De Boms dood in 1953 in zijn Huis ten Heuvel en het overlijden van zijn door godsdienst geobsedeerde vrouw Nora Aulit, werd zijn literair archief met brieven en teksten van tal van auteurs onderwerp van een omstreden uitverkoop georganiseerd door de kerkfabriek van Essen. De stad Antwerpen wist het allergrootste deel van De Boms archieven aan te schaffen. Ze vormen vandaag een belangrijk onderdeel van de collectie van het Letterenhuis.