Zielens, Lode

Lode Zielens kreeg een aanzienlijke culturele bagage mee van zijn vader, een geschoolde arbeider en een gewaardeerde selfmade musicus die onder meer de romantisch Vlaamsgezinde en sociaal bewogen muziekkring ‘Vlaandrens Kerlen’ voor jonge arbeiders stichtte. Aan de Technische Lagere Hoofdschool aan de Antwerpse Paardenmarkt volgde de jonge Zielens een opleiding tot bankwerker. Flor Mielants Mielants, Flor (sr.)
Flor Mielants sr. (1887-1944) was een leraar, onderwijsinspecteur, pedagoog en auteur van schoolboeken en pedagogische artikels, die actief was in de vereniging Diesterweg en de Antwerpse... Lees meer was er zijn leraar Nederlands.

Activisme

Zielens las erg veel en begon nog tijdens zijn schooltijd een schoolkrantje dat hij nagenoeg alleen volschreef en dat werd opgemerkt door de radicaal Vlaamsgezinde atheneumstudent Herman van den Reeck Van den Reeck, Herman
Herman van den Reeck (1901-1920) was een Vlaamsgezinde links-radicale student, die zich van 1916 tot zijn overlijden in 1920 engageerde in de activistische jongerenbeweging. Toen Van den ... Lees meer . De twee werden bevriend en waren actief in de op 17 maart 1918 gestichte Activistische Schoolbond van Firmin Mortier Mortier, Firmin
Antwerpenaar Firmin Mortier (1899-1972) was tijdens WOI betrokken bij het activisme. Daarna militeerde hij in de Frontpartij en de BWP. Na WOII was hij directeur van de Koninklijke Neder... Lees meer , die in het activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer de weg naar het socialisme zag. Zielens schreef het manifest van de bond.

Door zijn jonge leeftijd ontsnapte Zielens aan de naoorlogse repressie. Hij bleef nog een poos betrokken bij De Goedendag De Goedendag (1891-1940)
Lees meer , het Vlaamse en vrijzinnige studentenblad waarvan Van den Reeck op dat moment hoofdredacteur was, en zag kort na de oorlog de literatuur Literatuur
De literatuur heeft een cruciale rol gespeeld in het ontstaan van de Vlaamse ontvoogdingsstrijd en ook in de daaropvolgende fasen van de Vlaamse natiewording zijn schrijvers vaak richting... Lees meer nog als een belangrijke factor in de Vlaamse strijd. Toen hij in zijn onmiddellijke nabijheid Van den Reeck zag neergeschoten worden, tijdens de 11 juli-manifestatie van 1920, kwam er een einde aan zijn militante flamingantisme. Dat belette hem evenwel niet om in 1924 met veel begrip te schrijven over Emmanuel de Boms De Bom, Emmanuel
Emmanuel de Bom (1868-1953) was een Vlaamse schrijver, redacteur, journalist en bibliothecaris. Lees meer activistische ‘vergissing’, in 1926 publiek zijn vreugde te uiten bij diens herbenoeming tot hoofdbibliothecaris en in 1927 steun te betuigen aan de Vlaams-nationalistische componist Jef van Hoof Van Hoof, Jef
Lees meer .

In zijn literaire werk herinnert slechts een korte passage in de novellebundel De roep (1931) aan het Vlaamse vraagstuk en zijn activistische periode. Voor de tweede editie van de succesvolle encyclopedische band Vlaanderen door de eeuwen heen (1932), schreef hij nog wel een uitgebreide ‘Lof van de Vlaamsche steden’ en in zijn, tijdens de Tweede Wereldoorlog verschenen, verhaal ‘Dagboek van Henri Gelder’ wordt de verwerping van de bestaande (negentiende-eeuwse) orde flamingantisch ingekleurd.

Toen Felix Timmermans Timmermans, Felix
Felix Timmermans (1886-1947) is de auteur van een omvangrijk en veelgelezen oeuvre. Tot zijn bekendste romans horen Pallieter (1916) en Boerenpsalm (1935). Tijdens de Eerste Wereldoorlog ... Lees meer in oktober 1938 bij de gemeenteraadsverkiezingen op de lijst van het Vlaamsch Nationaal Blok Vlaamsch Nationaal Blok
Vlaamsch Nationaal Blok (VNB) was de benaming waaronder de Vlaams-nationalistische partij het Vlaamsch Nationaal Verbond bij de parlements- en provincieraadsverkiezingen van 1936 en de p... Lees meer kandideerde, publiceerde Zielens een open brief om hem erop te wijzen dat hij zich schaarde aan de zijde van de boekverbranders en van diegenen, die het socialisme afwezen dat ‘in de herwording van Vlaanderen een zeer groot aandeel had’. Hij vroeg zich bovendien af of de Lierenaar Camille Huysmans Huysmans, Camille
Camille Huysmans (1871-1968) was een Vlaamsgezinde socialistische politicus, die van 1933 tot 1940 burgemeester van Antwerpen was, tweemaal een ministerpositie bekleedde en een jaar lang ... Lees meer en anderen in een concentratiekamp wilde opsluiten.

Socialisme

Zijn sociale engagement bracht Zielens na de Eerste Wereldoorlog bij de socialistische partij, bij het pacifistische Clarté Clarté-groep
De Clarté-groep (1919-1921) was een internationale groepering van pacifistische intellectuelen, die ook in Vlaanderen een afdeling had. In haar tijdschrift De Nieuwe Wereldorde werden uit... Lees meer van Henri Barbusse en bij het internationalistische en pacifistische Lumière Lumière-groep
Lumière (1919-1940) was een internationaal gericht pacifistisch genootschap in Antwerpen, dat een gelijknamig tijdschrift uitgaf. Het steunde sommige eisen van de Vlaamse beweging, zoals ... Lees meer van Roger Avermaete. Tijdens het interbellum zou hij als geen ander het antimilitarisme uitdragen. In 1922 kon hij aan de slag bij het socialistische dagblad De Volksgazet Volksgazet
Volksgazet (1914-1978) was een Antwerps socialistisch dagblad, gesticht door Camille Huysmans en Willem Eekelers, dat regelmatig Vlaamsgezinde standpunten innam. Lees meer , vanaf 1926 gaf hij leiding aan het wekelijkse culturele bijblad.

Via Frans Verschoren, de realistisch-sentimentele auteur die hij toevallig leerde kennen, publiceerde hij vanaf 1920 in Herman Robbers’ Elsevier’s Geïllustreerde Maandschrift. Hij bewonderde de Paul van Ostaijen Van Ostaijen, Paul
Paul van Ostaijen (1896-1928) was een schrijver die met zijn poëzie, proza en kritische werk grote invloed heeft uitgeoefend op de Nederlandstalige literatuur. Zijn zoektocht naar een nie... Lees meer van Het sienjaal en de humanitair expressionistische bundels van zijn leeftijdsgenoot Frank van den Wijngaert. Daarenboven vond hij de tijd rijp voor een kunst waarin de menselijkheid primeerde op het weergeven van stemmingen en waarin mannen en vrouwen op voet van gelijkheid aan bod kwamen. Hij ontgroeide zijn arbeidersachtergrond, maar zowel zijn journalistieke werk als zijn literatuur bleven ervan doordrongen. Na Het jonge leven (1927), een bundel verhalen over kinderen uit het stadsproletariaat, werd de gore ellende van het ouder worden in miserabele omstandigheden een steeds terugkerend thema in zijn werk. De verhalen bezorgden Zielens erkenning en literaire vrienden in Noord en Zuid. Dat liet hem toe te ijveren voor samenwerking van Vlaamse en Nederlandse schrijvers en uitgevers.

Romanvernieuwing

Maurice Roelants Roelants, Maurice
Maurice Roelants (1895-1966) was een Vlaamse literaire auteur en cultuurpromotor. Lees meer , Gerard Walschap Walschap, Gerard
Gerard Walschap (1898-1989) was een Vlaamse auteur. Lees meer en Lode Zielens maakten rond 1930 komaf met de vrijblijvende, vaak louter esthetische literatuur die de norm was en plaatsten hun personages in hun sociale en psychologische realiteit. Zielens vond dat literatuur niet onverschillig mocht laten; zijn kunst was socialistisch geïnspireerd, maar niet propagandistisch. Sociale achteruitstelling was een belangrijk thema, maar hij thematiseerde ook de seksualiteit en de ondergeschiktheid van de vrouw. Het duistere bloed (1930), een verhaal over promiscuïteit, incest en moord werd, ondanks inhoudelijk voorbehoud, positief onthaald in Noord en Zuid. Op de bedenking van Arthur Cornette Cornette, Arthur
Arthur Cornette (1852-1907) was een Vlaamsgezinde liberaal. Hij lag aan de basis van de loge Marnix van Sint-Aldegonde, waar het Nederlands vanaf het begin de voertaal was. Lees meer dat de roman noch van onze tijd, noch van ons ras was, reageerde de auteur dat hij de chroniqueur was van de Vlaamse volksklasse en zonder meer een ‘volks-eigen’ auteur.

In de roman De gele roos (1933) behandelde hij vriendschap als een gesublimeerde vorm van (incestueuze) liefde. Zijn werk mocht dan wel controversieel zijn, hij bereikte er toch een groot lezerspubliek mee. Zielens was overtuigd van de maatschappelijke verantwoordelijkheid van de schrijver en in 1932 pleitte hij voor romans met inhoud, nationaal relevant en internationaal gericht, met oog voor de zin van het leven, de eigen tijd en de toekomst. Door zijn Moeder, waarom leven wij? (1932), een evocatie van de ellende van drie generaties verschoppelingen, een tekst die hij brandend actueel noemde, is de droom van een zegevierend socialisme geweven. Voor de roman kreeg hij in 1933 de driejaarlijkse staatsprijs.

Feminisme

Heel vaak behandelde hij in zijn fictie de realiteit vanuit het oogpunt van de vrouw, en dat deed hij ook in de ‘Brieven van Elisabeth’ die hij wekelijks in De Volksgazet plaatste. Daarin ging hij uit van de absolute gelijkheid van mannen en vrouwen en vertaalde hij de standpunten van zijn partij naar een vrouwelijke context. Bij ontstentenis van vrouwelijke redacteurs kroop hij dus in de huid van een vrouw. Zijn onderwerpen gingen van alledaagse zaken tot thema’s met grote maatschappelijke relevantie. Hij had het over kunst en over politiek, schreef tegen Franco, de fascisten en de nazi’s, en over kinderen en geweld. Zijn vertoog was socialistisch, syndicaal en democratisch en gericht op de politieke bewustmaking en integratie van de vrouw in de socialistische strijd. Het hoofdpersonage in de roman De dag van morgen (1938) illustreert het vrouwbeeld dat Zielens tijdens de crisisjaren op het einde van het interbellum wilde uitdragen: niet lijdzaam het lot ondergaan, maar de weg wijzen, en tegelijk ook lief en natuurlijk zijn, medelevend en offerbereid, vol levensvreugde en kracht.

Pacifisme en oorlogsangst

Zielens bleef betrokken bij de verschoppelingen en pleitte voor internationale solidariteit en asielrecht; zeker vanaf 1933 pleitte hij ook uitdrukkelijk voor vrede en ontwapening. In de roman Nu begint het leven (1935) schetste hij de re-integratie van frontsoldaten en ging zijn aandacht naar de Spaanse burgeroorlog. Het erg politiek geladen en toen actuele De dag van morgen (1938) pakte de Spaanse burgeroorlog aan en beklemtoonde ieders individuele verantwoordelijkheid. De briefroman Op een namiddag in september (1940) thematiseerde de oorlogsdreiging tijdens de Sudetencrisis. Ondanks zijn angst voor de bezetter publiceerde Zielens tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn roman Terug tot de bron (1944) waarin hij onder meer de idee van de raciale zuiverheid op de korrel nam. Tijdens de oorlog schreef hij Alles wordt betaald (1945) en Menschen als wij (1946), twee delen van een geplande trilogie, waarin hij als terloops de internationale gemeenschap verweet dat ze tijdens het interbellum de Duitse hakenkruisen had genegeerd.

Na de bevrijding was Zielens meteen weer actief bij De Volksgazet, onder meer met een reeks over Breendonk, en – zoals in bijna al zijn werk – zinderde ook hier het geloof in de socialistisch geïnspireerde maakbaarheid van de wereld door. Al lijkt hij in literatuur toch vooral te vertrouwen op de individuele mens, eerder dan in het revolutionair bereiken van een socialistische heilsstaat.
Zielens liet nog tijdens de oorlog het leven bij de inslag van een V-bom op 28 november 1944.