Standaard Boekhandel

1911-1918: aanvangen

De Standaard Boekhandel vindt zijn oorsprong in de sv Volksontwikkeling, die in 1911 door de Vlaamsgezinde arts dr. Alfons van de Perre Van de Perre, Alfons
Lees meer en de apotheker Arnold Hendrickx werd opgericht. De zetel van de sv werd gevestigd in het lokaal van het Antwerpse Katholiek Vlaamsch Secretariaat (KVS), dat vier jaar eerder door Hendrickx was opgericht.

Het KVS en de sv Volksontwikkeling hadden allebei als doel om een steentje bij te dragen aan de geestelijke emancipatie van Vlaanderen. Het KVS maakte zich in dat kader vooral hard voor de vernederlandsing van het universitair onderwijs. De sv Volksontwikkeling legde zich toe op de journalistiek en het boekbedrijf. Vanaf september 1911 begon ze met de uitgave van Ons Volk Ontwaakt, een geïllustreerd weekblad dat zich richtte op katholieke gezinnen, en vanaf 1912 begon ze brochures en boeken uit te geven en te verhandelen onder het imprint sv Volksontwikkeling / Boekhandel Ons Volk.

De activiteiten van de sv Volksontwikkeling en het KVS waren aanvankelijk zeer sterk met elkaar verknoopt. Zo lag de hoofdredactie van Ons Volk Ontwaakt aanvankelijk in handen van de letterkundige Ernest Claes Claes, Ernest
Ernest Claes (1885-1968) was een schrijver van volkse romans en verhalen en een leidend ambtenaar in de Kamer van Volksvertegenwoordigers. Na de Tweede Wereldoorlog werd hij vervolgd wege... Lees meer , die tevens bestuurder van het KVS was. En in 1914 verscheen de eerste druk van D.A. Stracke’s Stracke, Desideratus
Desideratus (Desideer) A. Stracke (1875-1970) was een jezuïet en literatuurhistoricus, die een invloedrijke rol speelde in de katholieke Vlaamse beweging en het Vlaams-nationalisme. ... Lees meer beroemde tekst Arm Vlaanderen onder de dubbele imprint Katholiek Vlaamsch Secretariaat / Boekhandel Ons Volk.

Aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog groeide in de kringen rond de sv Volksontwikkeling bovendien de uitdrukkelijke ambitie om een Vlaamse krant op te richten. Daartoe werd in de lente van 1914 een nieuwe vennootschap opgericht, de nv De Standaard De Standaard
Lees meer , met een zetel in de kantoren van het KVS. Alfons van de Perre werd afgevaardigd bestuurder en Frans van Cauwelaert Van Cauwelaert, Frans
Frans van Cauwelaert (1880-1961) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die een hoofdrol speelde in de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen. Van Cauwelaert lag in 19... Lees meer , die ook al bijdragen in Ons Volk Ontwaakt had gepubliceerd, werd voorzitter. Belangrijk voor de oprichting van de latere Standaard Boekhandel is dat de statuten van deze nieuwe vennootschap toen al anticipeerden op activiteiten als uitgeverij en boekhandel.

1918-1940: verzelfstandiging en uitbouw van een prestigieus fonds

De statuten van de nv De Standaard waren al in 1914 opgesteld, maar op het eerste nummer van de krant was het – vooral door de intussen losgebarsten oorlog – nog een tijd wachten. Dat verscheen pas op 4 december 1918, vanuit een nieuw kantoor in de Brusselse Greepstraat. Enkele maanden later, op 1 april 1919, werd ook de boekhandel op die nieuwe locatie heropend, nu onder de naam Afdeeling Boekhandel van de nv De Standaard. Aanvankelijk werden er vooral overschotten verkocht van de door Van Cauwelaert opgerichte Commissie tot verzending van Vlaamsche boeken naar het Belgische Leger, maar al snel werd de eigen uitgeefactiviteit ook terug opgestart. In 1919 verschenen er verschillende politieke brochures, waaronder de tekst van de Interpellatie Interpellatie van de drie Van's
De Vlaamsgezinde katholieke parlementsleden Frans van Cauwelaert, Alfons van de Perre en Aloïs van de Vyvere interpelleerden in mei 1919 de regering van nationale unie over de taaltoestan... Lees meer van Van Cauwelaert, Van de Perre en Aloïs van de Vyvere Van de Vyvere, Aloïs
Aloïs van de Vyvere (1871-1961) was een advocaat en katholiek politicus. Hij zetelde twintig jaar in de Kamer en vervulde meerdere ministerfuncties. Hij werkte onder andere mee aan initia... Lees meer en een open brief aan koning Albert I van Saksen-Coburg, Albert I
Koning Albert I (1875-1934) werd aan de vooravond van en tijdens de Eerste Wereldoorlog geconfronteerd met een radicaliserende Vlaamse beweging. De communautaire kwestie groeide daardoor ... Lees meer , geschreven door Van Cauwelaert.

Het ging de jonge vennootschap (dat is: de krantenredactie, de boekhandel en de uitgeverij) in die eerste jaren voor de wind. In 1920 kwam er een forse kapitaalverhoging, waarna de nv De Standaard een tweede boekhandel opende in Antwerpen. Die werd oorspronkelijk gevestigd in de Wiegstraat, maar in 1925 verhuisde ze, samen met de Antwerpse editie van de krant, naar de Sint-Katelijnevest. En ook de uitgeefactiviteiten werden in die periode stevig uitgebreid, onder meer met een reeks kunstuitgaven.

De snelle uitbreiding van de boekhandel en uitgeverij werkte een verzelfstandiging in de hand. Op 14 juli 1924 werd de Standaard Boekhandel een aparte nv, met de krant De Standaard als hoofdaandeelhouder. Van de Perre werd voorzitter en Hendrickx werd beheerder, een functie die hij deelde met Marcel Cordemans Cordemans, Marcel
De Vlaamsgezinde journalist-publicist, leraar, kabinetsmedewerker en ambtenaar Marcel Cordemans (1891-1991) was van 1922 tot 1929 hoofdredacteur van de krant De Standaard. Lees meer en Edmond Rubens. De eerste directeur van de verzelfstandigde Standaard Boekhandel werd de gewezen activist Maurits de Meyer De Meyer, Maurits
Maurits de Meyer (1895-1970) was tijdens de Eerste Wereldoorlog student aan de vernederlandste Gentse universiteit. Daarna was hij directeur van de Standaard Boekhandel en medeorganisator... Lees meer .

Onder De Meyers leiding werd de uitgeefactiviteit verder uitgebreid, met een grote nadruk op de publicatie van Nederlandstalige wetenschappelijk werken. Gezien die wetenschappelijke oriëntatie van het fonds, ging de Standaard Boekhandel in deze periode ook sterk inzetten op haar aanwezigheid in de Vlaamse universiteitssteden. In 1926 nam ze de Vlaamsche Boekenhalle in Leuven over en in 1933 de boekhandel Siffier in Gent.

Naast wetenschappelijke uitgaven, bevatte het fonds ook literaire werken van onder meer August van Cauwelaert, Jozef Simons Simons, Jozef
Jozef Simons (1888-1948) was een Kempische schrijver, die vooral bekendheid vergaarde met zijn oorlogsroman Eer Vlaanderen vergaat (1927). Lees meer en Stijn Streuvels Lateur, Frank
Lees meer . In de jaren 1930 werd bovendien gestart met een aantal grote prestigeprojecten: de Standaard Boekhandel legde zich in deze periode toe op een jubileumuitgave van Guido Gezelles Gezelle, Guido
Guido Gezelle (1830-1899) was een Vlaamse priester die de Vlaamse volkstaal verdedigde binnen het algemeen Nederlands. Hij verwierf grote bekendheid als lyrisch dichter van religieuze nat... Lees meer verzamelde werken en op een grootschalige Geschiedenis van Vlaanderen. In 1939 werd bovendien begonnen aan een Geschiedenis van de Letterkunde der Nederlanden, maar dat project bleef onvoltooid.

1940-1976: Verdere uitbouw en afsplitsing van de boekhandel

Tijdens de Tweede Wereldoorlog bleef de boekhandel haar activiteiten verderzetten, met in 1945 de opening van het eerste Nederlandse filiaal in Tilburg. En ook de uitgeverij bleef tijdens de oorlogsjaren actief. Er verschenen enkele significante uitgaven, zoals het prestigewerk 100 groote Vlamingen van Leo Elaut Elaut, Leon
Leon Elaut (1897-1978) was een Vlaamsgezinde hoogleraar geneeskunde aan de Gentse universiteit. Na de Tweede Wereldoorlog werd hij wegens collaboratie veroordeeld tot twee jaar gevangenis... Lees meer en Ludovic Grootaers Grootaers, Ludovic
Lees meer en werk van Dirk Vansina Vansina, Dirk
Dirk Vansina (1894-1967) was een schrijver en schilder. Hij was betrokken bij meerdere tijdschriften, Het Vlaamsche Volkstooneel en de kunstenaarbeweging De Pelgrim. Hij schreef veel en b... Lees meer , Jeanne de Bruyn De Bruyn, Jeanne
Jeanne de Bruyn (1902-1975) was een journaliste en schreef veel over film. Ze was redactrice van Volk en Staat, waarvan ze vanaf februari 1944 het hoofdredacteurschap in handen kreeg, en ... Lees meer en Herman de Vleeschauwer De Vleeschauwer, Herman
Herman de Vleeschauwer (1899-1986) was filosoof, hoogleraar en bibliothecaris. Hij collaboreerde tijdens de Tweede Wereldoorlog in het Vlaamsch Nationaal Verbond en week na de bevrijding ... Lees meer . Aan het einde van de oorlog kwamen er bovendien nog belangrijke aanwinsten bij: de exclusieve publicatierechten op het werk van de striptekenaar Willy Vandersteen en het literaire tijdschrift Dietsche Warande en Belfort Dietsche Warande en Belfort
Dietsche Warande en Belfort was een Vlaams tijdschrift voor literatuur- en geestesleven. Het ontstond in 1900 door de samensmelting van de tijdschriften Dietsche Warande en Het Belfort.... Lees meer (tot 1986).

In de jaren 1950 en 1960 bleven wetenschappelijke werken het gros uitmaken van het uitgeversfonds van de Standaard Boekhandel. Hoogtepunten waren in deze periode de uitgave van Flandria nostra (1957-1960), een vijfdelige boekenreeks over de geschiedenis van Vlaanderen, en de oprichting van een Franstalig fonds onder de titel Editions érasme.

In 1960 werd Maurits de Meyer, na 36 jaar dienst als directeur, opgevolgd door Antoon (Tony) Sap. Sap was de kleinzoon van Gustaaf Sap Sap, Gustaaf
Gustaaf Sap (1886-1940) was een invloedrijk en controversieel katholiek politicus, die op verschillende momenten in zijn leven een ministerpost bekleedde en vanaf 1929 tot zijn overlijden... Lees meer , een katholieke flamingant en voormalig directeur van de krant De Standaard. Zowel het aantal boekhandels als het boekenfonds werden onder Sap stevig uitgebreid. De Standaard Boekhandel verruimde het aanbod stripverhalen, legde zich naast schoolboeken voor middelbaar en technisch onderwijs ook toe op het lager onderwijs en bracht de eerste werken in vierkleurendruk in België uit. Er werd in deze periode ook gestart met de publicatie van een Standaard Encyclopedie in 14 delen (1965-1980), de eerste encyclopedie die uitgegeven werd in Vlaanderen.

In 1967 werd de uitgeverij afgesplitst en ondergebracht in de aparte nv Scriptoria, die werkte onder de handelsbenamingen Standaard Uitgeverij, Standaard Wetenschappelijke uitgeverij en Editions érasme. De naam Standaard Boekhandel werd vanaf nu alleen nog maar gebruikt voor de boekhandelsactiviteiten.

1976-2012: Overnames en herstructureringen

In de zomer van 1976 werd Periodica, de vennootschap die de krant De Standaard beheerde, failliet verklaard. Hoewel de krant, en het boekbedrijf al lang uit elkaar gegroeid waren, bracht dit faillissement de onderneming toch in grote problemen. Het kapitaal van Standaard Boekhandel en van Scriptoria lag namelijk nog voor 65 procent in handen van de krantenmaatschappij. De – in wezen kerngezonde – ondernemingen moesten daarom worden overgenomen door het Nederlandse papierconcern Bührmann-Tetterode. Er volgde opnieuw een herstructurering, waarbij nu drie vennootschappen werden opgericht: de Standaard Uitgeverij, de Standaard Boekhandel en het Standaard Dienstencentrum.

Tien jaar later, in november 1986, verkocht Bührmann-Tetterode de Standaard Uitgeverij aan het Nederlandse bedrijf Malherbe, dat ook al een paar andere fondsen in zijn bezit had. De boekhandels, die sinds 1984 onder de leiding van de Vlaamse ceo Frans Schotte stonden, bleven aanvankelijk wel in het bezit van Bührmann-Tetterode. Maar in 1990 werden ook die overgenomen door het Europese investeringsfonds (Gimv 35%), de Nederlandse groep Malherbe (36%), het Nederlandse logistieke bedrijf Scholtens (15%) en de Vlaamse vennootschap Schotte Management, van Frans Schotte (15%).

Met de gedeeltelijke overname door Schotte Management kwam Standaard Boekhandel voor het eerst sinds veertien jaar weer (deels) in Vlaamse handen. Tot een volledige Vlaamse overname kwam het pas een paar jaar later met de overname door de Zuidnederlandse Uitgeverij (ZNU). In 1994 nam die de helft van de aandelen over en in 2002 volgde de andere helft. Frans Schotte bleef bij deze overname wel aan als algemeen directeur.

Ondanks de vele overnames en herstructureringen, slaagde de Standaard Boekhandel er in deze periode in om zijn bestuurlijke continuïteit te behouden en te blijven groeien. In 2006 opende de honderdste winkel zijn deuren. En in 2011 was Standaard Boekhandel er vroeg bij met de opening van een eigen webwinkel. Na Schottes pensioen in 2012 volgde zijn zoon, Geert Schotte, hem op als ceo. Onder zijn leiding nam Standaard Boekhandel in 2014, samen met het moederbedrijf ZNU, de Waalse boeken- en papierwinkel Club over.

Een boekhandel voor de 21ste eeuw?

In de voorbije eeuw groeide de Standaard Boekhandel gestaag uit tot één van de machtigste spelers op de Vlaamse boekenmarkt. In 2012 waren er 150 winkels in Vlaanderen en draaide het bedrijf een omzet van bijna 200 miljoen euro, oftewel een kleine 50% van het Vlaamse marktaandeel.

Die continue groei komt nu (2023) langzaam tot stilstand. De Standaard Boekhandel kenmerkt zich door een bijzonder breed aanbod: van binnen- en buitenlandse literatuur, over non-fictie en kookboeken, tot papierwaren, e-boeken en gezelschapsspelen. Die brede focus was lange tijd zeer lucratief, maar heeft ook als gevolg dat Standaard Boekhandel meer nog dan andere boekhandels de concurrentie ondervindt van online aanbieders, zoals Bol.com en Amazon.com. Die online platformen bieden een gelijkaardig aanbod aan, maar kunnen dat op nog grotere schaal doen en tegen gunstigere voorwaarden voor de koper. Daar komt nog bij dat de coronapandemie in de periode 2020-2022 extra kopers naar de online markt leidde en dus voor een nog grotere terugslag in de omzet zorgde.

De druk op de rentabiliteit van het bedrijf had als gevolg dat ceo Geert Schotte in april 2021 besloot om zijn functie neer te leggen. Hij werd tijdelijk vervangen door zijn vader, Frans Schotte, en in december van datzelfde jaar werd Carl Lenaerts aangesteld als nieuwe ceo. Die functie legde hij echter al in de zomer van 2023 neer om ceo van Plopsa te worden. Wie Lenaerts gaat opvolgen, werd nog niet bekend gemaakt.