Elaut, Leon

Leon Elaut was het enig kind uit een niet onbemiddeld, katholiek en sociaal voelend landbouwersgezin. Na de kleuter- en de lagere school in zijn geboortedorp Gentbrugge – onderbroken door een kortstondige passage in een kostschool in Sint-Matens-Latem – doorliep hij de middelbare school in achtereenvolgens het Sint-Vincentiuscollege in Eeklo en het Sint-Barbaracollege in Gent. In de lente van 1916 trad hij toe tot de in laatstgenoemd jezuïtencollege pas opgerichte Vlaamsgezinde studentenbond Vlaanderen Herleeft, waarvan hij tijdens het schooljaar 1916-1917 het voorzitterschap op zich nam.

Studies

Hoewel hij deels in een milieu verkeerde waarin het activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer bon ton was, schreef Elaut zich in september 1917 in bij de afdeling chemie van de Hogere Nijverheidsschool van het rijk aan de Lindelei in Gent, een opleiding die werd beschouwd als een goede voorbereiding op de studie geneeskunde die hij later wilde aanvatten. Toen hij in december van dat jaar echter werd opgeroepen voor verplichte tewerkstelling in Duitsland, koos hij ervoor om daaraan te ontkomen door zich in te schrijven voor de eerste kandidatuur natuurwetenschappen aan de door Duitse bezetter vernederlandste Gentse universiteit (zie Hoger onderwijs Gent Hoger onderwijs in Gent
Met de vernederlandsing in 1930 als hoogtepunt is de Gentse universiteit een belangrijk strijdpunt geweest in de Vlaamse beweging. Van het Latijn uit 1817 tot het Engels van vandaag: het ... Lees meer ). Elaut, die af en toe activistische manifestaties bijwoonde en tegelijk de tweewekelijkse lessen van de katholieke Sociale Studiekring in zijn woonplaats Gentbrugge volgde, slaagde in juli 1918 voor de examens van zijn eerste universiteitsjaar.

Nadat hem omwille van zijn studiejaar aan de Vlaamse Hogeschool in januari 1919 een inschrijving aan de opnieuw Franstalige Gentse universiteit was geweigerd en hij in september van dat jaar ook niet werd toegelaten tot de centrale examencommissie, vervulde hij van juni 1920 tot juni 1921 zijn legerdienst. In september 1921 – nadat oud-studenten van de Vlaamse Hogeschool weer academische studies konden volgen – legde Elaut de examens van de eerste kandidatuur natuurwetenschappen opnieuw af voor de centrale examencommissie, net als later de tweede kandidatuur. Van 1922 tot 1927 studeerde hij geneeskunde aan de Gentse universiteit en vervolgens in Parijs, Amsterdam en Rochester (Minnesota).

Arts en docent

In 1930 vestigde Elaut zich in Gent als zelfstandig uroloog en associeerde hij zich voor dat medisch specialisme ook met het Gentse Sint-Vincentiusziekenhuis, waar hij bovendien lesgever was aan de daarmee verbonden verpleegkundeschool. Een van Elauts intellectuele leermesters buiten de universiteit was de Vlaamsgezinde priester en pedagoog Frans de Hovre De Hovre, Frans
Priester en filosoof Frans de Hovre (1884-1956) stichtte samen met Alberic Decoene het Vlaams Opvoedkundig Tijdschrift, waarvoor hij gedurende 35 jaar talrijke artikelen schreef. Via De H... Lees meer .

Na zijn huwelijk met een dochter van de Sint-Niklase fabrikantenfamilie Scheerders in 1931, waardoor hij de zwager werd van de hem uit zijn jeugdjaren al bekende advocaat en christendemocratische politicus August de Schryver De Schryver, August
Lees meer , woonde Elaut in een huis in de Gentse Sint-Pietersnieuwstraat, dat hoogleraar geschiedenis Henri Pirenne Pirenne, Henri
Henri Pirenne (1862-1935) was een van de invloedrijkste Belgische historici uit de 20ste eeuw. Zijn werk, met name zijn zevendelige Histoire de Belgique, reflecteerde een Belgisch-nationa... Lees meer had verlaten omdat hij niet aan de volledig vernederlandste universiteit wilde doceren en naar Brussel was verhuisd. In 1932 behaalde Elaut aan de Rijksuniversiteit Gent het aggregaat voor het hoger onderwijs in de urologie, wat de start vormde voor een universitaire carrière aan zijn alma mater: hij werd assistent in 1932, docent in 1934 en gewoon hoogleraar in 1938, met anatomie en urologie als specialismen. Naast bijdragen in Belgische en internationale medische tijdschriften publiceerde hij in 1935 het boek Urologie ten behoeve van de huisarts.

Als ‘radikaal Vlaamsgezinde’, zoals hij zich in zijn memoires omschreef, zette Elaut zich sterk in voor de vernederlandsing van het wetenschappelijk leven in het algemeen en van de geneeskunde in het bijzonder (zie Zorg). Zo was hij vanaf 1932 hoofdredacteur van het Tijdschrift voor Verpleegkunde, Vroedkunde en Sociale Geneeskunde en vanaf 1936 redactiesecretaris van het Vlaamsch Geneeskundig Tijdschrift, dat werd geleid door zijn Gentse vakgenoot, collega en vriend Frans Daels Daels, Frans
Frans Daels (1882-1974) vormde de spil van de Vlaamsgezinde organisaties aan het IJzerfront en groeide in het interbellum als voorzitter van het IJzerbedevaartcomité en voorvechter van N... Lees meer . Samen met hem stichtte Elaut ook de Federatie van Vlaamse Verpleegsters- en Vroedvrouwscholen, waarvan hij de eerste voorzitter was.

Van bij de oprichting in 1935 was Elaut lid van de Vereniging voor Wetenschap Vereniging voor Wetenschap
De Vereniging voor Wetenschap werd in 1935 opgericht met als doel de wetenschapsbeoefening in Vlaanderen te stimuleren. Vanaf 1981 werd de werking beperk tot de wetenschappelijke studie v... Lees meer en hij publiceerde tot het einde van zijn leven heel regelmatig in haar tijdschrift Wetenschappelijke Tijdingen Wetenschappelijke Tijdingen
Wetenschappelijke Tijdingen is een tijdschrift, in 1935 opgericht door Jozef Goossenaerts als Wetenschap in Vlaanderen. Het blad moest de Nederlandstalige wetenschap bevorderen en verschi... Lees meer . Elaut speelde vanaf het midden van de jaren 1930 ook een rol van betekenis bij de onderhandelingen die in 1938 uiteindelijk leidden tot de oprichting van zelfstandige Vlaamse wetenschappelijke academies. Zelf behoorde hij tot de kern van vijftien wetenschappers die van bij de start deel uitmaakten van de Vlaamse Academie voor Geneeskunde.

Collaboratie en veroordeling

In mei en juni 1940 werd Elaut gemobiliseerd als militair geneesheer-officier en verbleef hij in die hoedanigheid in Noord-Frankrijk. Over deze episode publiceerde hij in 1962 Mijn oorlogsdagboek.

Tijdens de academiejaren 1941-1942 en 1942-1943 was Elaut decaan van de faculteit geneeskunde van de Gentse universiteit. Tegelijk werd hij verplicht om zijn colleges anatomie – na zijn terugkeer van het Oostfront Oostfronters
Het begrip oostfronters duidt in de context van de geschiedenis van de Vlaamse beweging op Vlamingen die als vrijwilliger aan de zijde van Duitsland vochten tegen het Sovjetrussische Rod... Lees meer – af te staan aan Roger Soenen Soenen, Roger
Arts Roger Soenen (1902-1977) was hoogleraar aan de Universiteit Gent. Tijdens de Tweede Wereldoorlogs was hij betrokken bij de Germaansche Werkgemeenschap Vlaanderen en de DeVlag. ... Lees meer , die in 1933 na een incident in verband met het eventuele Gentse rectoraat van Daels was ontslagen als Gents hoogleraar. In de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer ontwikkelde Elaut een aantal activiteiten die na september 1944 als collaboratie Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer werden gekwalificeerd: in augustus 1940 ondertekende hij het manifest van de Eenheidsbeweging van het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (1941), in 1941 en 1942 sprak hij respectievelijk in Gent en in Leuven op grote flamingantische studentenbijeenkomsten, in 1941 werkte hij mee aan het boek Honderd Groote Vlamingen, op vraag van VNV-burgemeester Hendrik Elias Elias, Hendrik
Hendrik Elias (1902-1973) was een historicus en Vlaams-nationalistisch politicus die als leider van het Vlaamsch Nationaal Verbond collaboreerde met de Duitse bezetter tijdens de Tweede W... Lees meer aanvaardde hij na het ontslag van een lid om deel uit te maken van de Gentse Commissie van de Openbare Onderstand en hij was bestuurslid van de Vlaamse Kamer van de geherstructureerde Orde van Geneesheren en voorzitter voor de provincie Oost-Vlaanderen Oost-Vlaanderen
Dit artikel onderzoekt de vraag of en in welke mate de Vlaamse beweging in Oost-Vlaanderen een specifieke identiteit vertoonde. Lees meer . Elaut was in de oorlogsjaren ook lid van de tuchtraad van het Gents Studentenverbond en van de Deutsche Akademie.

In de herfst van 1944 werd Elaut geschorst als hoogleraar en op 31 januari 1945 verscheen hij voor een zuiveringscommissie van de Gentse universiteit. Op 8 april 1945 werd hij ontslagen als hoogleraar en op 25 mei van dat jaar werd hem zijn lidmaatschap van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Geneeskunde van België ontnomen. Hij werd door het Gentse Sint-Vincentiusziekenhuis aan de deur gezet, maar kon wel patiënten zien en opereren in hospitalen in Oost-Vlaanderen en in de regio van Antwerpen, zodat hij zijn urologische praktijk kon aanhouden. Op 16 december 1947 werd Elaut door de Brusselse krijgsraad veroordeeld tot 2 jaar gevangenisstraf, een beslissing die op 28 mei 1948 werd bevestigd door het krijgshof. Die straf heeft hij evenwel niet moeten uitzitten. In die periode werkte Elaut onder diverse schuilnamen mee aan het weekblad Rommelpot Rommelpot
Lees meer (1945-1949), waarin Vlaamsgezinden die ermee in contact waren gekomen de repressie Repressie
Lees meer hekelden. Vanaf 1951 mocht hij opnieuw praktiseren in het Sint-Vincentiusziekenhuis.

Historicus van de geneeskunde

Ondertussen ontwikkelde Elaut, al dan niet onder een pseudoniem, een bijzonder drukke publicistische activiteit als historicus van de geneeskunde in binnen- en buitenlandse tijdschriften. In 1958, het jaar dat hij zijn burgerrechten terugkreeg, promoveerde hij aan de Gentse universiteit bovendien tot geaggregeerde voor het hoger onderwijs in de geschiedenis van de geneeskunde met het proefschrift Van smeinscen lede. Een middelnederlands geneeskundig geschrift. Zijn betekenis in het raam van de medische literatuur in de dertiende eeuw, dat hij overigens al in 1953 had afgerond. In 1959 nam hij mee het initiatief tot de oprichting van het tijdschrift Scientiarium Historia en van 1961 tot 1965 doceerde hij aan de Gentse universiteit een vrije cursus over zijn historisch-medisch vakspecialisme. In die jaren werd hij lid van de Vlaamse afdeling van het Nederlandse genootschap voor de Geschiedenis van de geneeskunde, Wiskunde en Natuurwetenschappen (GEWINA), waarvan hij vanaf 1970 voorzitter was.

Middenveld en politiek

Ondertussen was Elaut – na enige perikelen omwille van zijn veroordeling wegens collaboratie -in 1958 verkozen tot voorzitter van de provinciale raad van Oost-Vlaanderen van de Orde van Geneesheren, een functie die hij bekleedde tot 1965, waarna hij er nog tot 1970 lid van bleef. Eveneens in 1958 publiceerde Elaut, die sinds 1955 lid was van het IJzerbedevaartcomité IJzerbedevaartcomité
Lees meer , onder het pseudoniem A. Testibus de brochure Vlaanderen Eerst. Vertoogschrift ten gerieve van de katholieke kiezer van 1958. Daarin bekritiseerde hij scherp de uitlatingen – naar aanleiding van de parlementsverkiezingen van dat jaar – van de Brugse bisschop Emiel Jozef de Smedt De Smedt, Emiel Jozef
Emiel Jozef de Smedt (1909-1995) was een bisschop van Brugge die de Vlaamse zaak genegen was. Hij speelde een belangrijke rol bij de splitsing van de Leuvense universiteit. Lees meer , die stelde dat het voor katholieken ‘zwaar zondig’ was om voor de Volksunie Volksunie
Tussen 1954 en 2001 bepaalde de Volksunie (VU) als Vlaams-nationalistische partij mee de politieke evolutie in België, van unitaire staat tot federaal koninkrijk. Ze groeide uit tot de tw... Lees meer (VU) te stemmen en dat het een ‘gewetensplicht’ was om een stem uit te brengen op de Christelijke Volkspartij Christelijke Volkspartij
Lees meer (CVP), met de bedoeling op die manier de socialistische-liberale regering van de macht te verdrijven.

In 1965 werd Elaut namens de VU verkozen tot senator voor het arrondissement Gent-Eeklo. Zijn eerste parlementaire interventie, op 9 november 1965, betrof een interpellatie van CVP-minister van Landsverdediging Ludovic Moyersoen Moyersoen, Ludovic
Ludovic Moyersoen (1904-1992) was een Vlaamsgezinde en Belgisch-loyale CVP-politicus, die onder andere Kamerlid was en verschillende ministerposten bekleedde. Lees meer over militaire oefeningen op het IJzerbedevaartterrein enkele maanden voordien, wat ertoe leidde dat de verantwoordelijken werden terechtgewezen. In november 1966 diende hij in de Senaat, terwijl Maurits Coppieters Coppieters, Maurits
De progressieve Vlaams-nationalist en christelijke humanist Maurits Coppieters (1920-2005) was vanaf het midden van de jaren 1960 een van de boegbeelden van de Volksunie (VU). Lees meer hetzelfde deed in de Kamer, een in mei van dat jaar door CVP’er Jan Verroken Verroken, Jan
Jan Verroken (1917-2020) was een politicus voor de Christelijke Volkspartij. Hij was volksvertegenwoordiger en burgemeester van Oudenaarde en speelde een belangrijke rol in de totstandkom... Lees meer in de Kamer ingediend maar niet in overweging genomen wetsvoorstel dat het Nederlands in Vlaanderen tot enige voertaal in universitair en hoger onderwijs wilde maken en dus de overheveling van Leuven-Frans naar Wallonië impliceerde, opnieuw in (zie Taalpolitiek en -wetgeving Taalpolitiek en -wetgeving
Situaties van taalonderdrukking vindt men wereldwijd. Daarom besteedt deze bijdrage eerst aandacht aan gehanteerde taalpolitieke strategieën. Ook in België verzette een gedomineerde taalg... Lees meer ). Het wetsvoorstel werd vervolgens in overweging genomen maar verwezen naar een parlementaire commissie. In 1968 werd Elaut herverkozen als senator en van 1971 tot 1974 was hij gecoöpteerd senator. Voor het overige kwam hij in de Senaat vooral tussen in verband met medische aangelegenheden, vroeg hij de afschaffing van de dotatie van prins Karel (1903-1983) en pleitte hij voor amnestie Amnestie
Lees meer .

Op 7 december 1971 zat Elaut, als ouderdomsdeken, de eerste vergadering voor van de Cultuurraad voor de Nederlandse Cultuurgemeenschap Cultuurraad voor de Nederlandse Cultuurgemeenschap
Lees meer , de verre voorloper van het Vlaams Parlement Vlaams Parlement
Het Vlaams Parlement is de parlementaire vergadering van de Vlaamse deelstaat in het federale België. Zijn geschiedenis kent drie grote fasen: de periode van de Cultuurraad voor de Neder... Lees meer . Dat momentum omschreef hij in zijn openingstoespraak als ‘de affirmatie en de bekroning van een leven dat reeds van vóór de eerst wereldoorlog, in 1910, bij de strijd voor de nationale en dus totale ontwikkeling van het Vlaamse volk betrokken was’.

Afscheid van de politiek

Na zijn afscheid als politicus maakte Elaut in 1975-1976 deel uit van een Staatscommissie voor de Ethische Problemen, waarbij hij zich in een minderheidsnota uitsprak tegen het door deze commissie geformuleerde beleid inzake voorbehoedsmiddelen, maar stemde hij – ondanks principiële bezwaren – in met het advies inzake een eventuele wijziging van de abortuswetgeving.

Samen met de jurist Frans Wildiers Wildiers, Frans
Frans Wildiers (1905-1986) was een advocaat, redacteur en Vlaams-nationalistisch politicus. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was hij gouverneur van de provincie Antwerpen. Na de oorlog was ... Lees meer , die van 1942 tot 1944 gouverneur van de provincie Antwerpen en van 1963 tot 1971 afgevaardigd-bestuurder van het Vlaams Economisch Verbond Vlaams Economisch Verbond
Het Vlaams Economisch Verbond (VEV) is een Vlaamsgezinde belangengroep en patronale organisatie, die werd opgericht in 1926. Tijdens het interbellum zette het VEV zich in voor algemeen ec... Lees meer (VEV) was geweest, lanceerde de VU-getrouwe Elaut op 11 oktober 1977 een oproep ‘waarin ongerustheid werd geuit over de verdeeldheid die het Egmontpakt verwekte in de Vlaamse Beweging en waarin werd gepleit voor overleg en samenwerking en voor het verlenen van politieke armslag aan de ondertekenaars van het akkoord’.

In 1976 publiceerde hij Het leven der Gentse ziekenhuizen en in 1977 Een epos: het Gents academisch ziekenhuis. In 1981 verscheen van hem postuum Mijn Memoires. Van Keiberg tot Blandijnberg, waarvan hij eerder fragmentarische aanzetten had gepubliceerd in Wetenschappelijke Tijdingen. In 1952 had hij al Het Medisch Denken in de Oudheid, de Middeleeuwen en de Renaissance uitgebracht en in 1967 Eskulaperijen. Mijmeringen van een arts. Hij bezorgde ook edities van geschriften van befaamde geneesheren uit vroegere eeuwen.