Dietsche Warande en Belfort

Ontstaan van het tijdschrift

De eenmaking van de tijdschriften Dietsche Warande Dietsche Warande
Dietsche Warande was een Tijdschrift voor Kunst en Zedegeschiedenis, onder redactie van Pieter Paul Alberdingk Thijm. Het was de Vlaamse voortzetting van het Nederlandse tijdschrift De Di... Lees meer en Het Belfort Het Belfort
Het Belfort was een Vlaams katholiek tijdschrift ‘toegewijd aan Letteren, Wetenschap en Kunst’. Het verscheen van 1886 tot 1899. Lees meer was het belangrijkste resultaat van de actie van het genootschap Eigen Leven Eigen Leven
Lees meer , tot stand gebracht onder impuls van ‘juffrouw’ Marie-Elisabeth Belpaire Belpaire, Marie-Elisabeth
Marie-Elisabeth Belpaire (1853-1948) was een welgestelde Vlaamsgezinde auteur die verschillende projecten realiseerde ter promotie van de literatuur (zoals het tijdschrift Dietsche Warand... Lees meer . Tegen de achtergrond van de strijd tussen katholieken en liberalen of vrijzinnigen, waar de Dietsche Warande zich wegens zijn duidelijk esthetisch uitgangspunt angstvallig had buiten gehouden, poogden een aantal katholieke flaminganten aan het einde van de eeuw hun krachten te bundelen om zo meer invloed te krijgen in het sociale en culturele leven. In een ontwerp van de statuten van het genootschap, door Belpaire opgesteld, leest men een opmerkelijke passage: ‘De Gilde zal in een of meer der bestaande tijdschriften vasten voet zien te krijgen, de ware grondstelsels der gezonde critiek ophouden. Mettertijd ware misschien een tijdschrift te stichten of een gansch meester te worden’. Onderhandelingen werden opgestart, eerst met Het Belfort in Gent, waar uitgever en sterke man Alfons Siffer Siffer, Alfons
Alfons Siffer (1850-1941) was een gematigd Vlaamsgezinde katholieke drukker-uitgever en politicus, die tevens een leidende rol speelde binnen het Davidsfonds. Behalve volksvertegenwoordig... Lees meer nog even het been stijf hield, daarna met Dietsche Warande in Leuven, waar Lodewijk Scharpé Scharpé, Lodewijk
Lodewijk Scharpé (1869-1935) was een taalkundige die aan het begin van de 20ste eeuw bijdroeg tot de vernederlandsing van de Leuvense universiteit. Na de Eerste Wereldoorlog zette hij zic... Lees meer , samen met Emiel Vliebergh Vliebergh, Emiel
Emiel Vliebergh (1872-1925) was een centrale figuur in de katholieke Vlaamse beweging. Hij stuurde aan op taalwetgeving, culturele ontwikkeling en eenheid onder de katholieke flaminganten... Lees meer (beiden lid van Eigen Leven) hun collega Paul Alberdingk Thijm Alberdingk Thijm, Paul
Lees meer wisten te overhalen. Deze laatste meldde in het laatste nummer van 1899 als ‘Hoofdopsteller aan zijn goedgunstige lezers’, dat ‘Het Belfort … met Januari e.k. in de Dietsche Warande versmolten [wordt], onder den titel Dietsche Warande en Belfort’. En hij voegde er terloops aan toe: ‘De algemeene belangstelling in deze schoone zaak, benevens den bijzonderen invloed van eene onzer meest kunstzinnige dichteressen, heeft deze uitbreiding mogelijk gemaakt’.

Minder diplomatisch uitgedrukt zou men kunnen zeggen dat Belpaire, die nogal bemiddeld was, de twee tijdschriften gewoon had opgekocht. Het scheelde trouwens weinig of ze had in 1904 ook nog het studententijdschrift Jong Dietschland Jong Dietschland (1898-1914)
Jong Dietschland (1898-1914) was een driemaandelijks studententijdschrift voor kunst en letteren, uitgegeven op initiatief van Lodewijk Dosfel. Het tijdschrift profileerde zich als kathol... Lees meer ingepalmd.

Van meet af aan was het de bedoeling om vanuit een katholieke levensbeschouwing een zo breed mogelijke informatie te verstrekken op alle gebieden, dus zeker niet alleen op het literaire. Ook werd contact gezocht met de jongere Nederlandse katholieken van Van Onzen Tijd. Een te kritische en conservatieve houding tegenover jongere elementen, zowel in Vlaanderen als in Nederland, veroorzaakte voorlopig een zeker isolement. Jongere auteurs zochten hun weg in Vlaanderen en richtten nieuwe tijdschriften op: Vlaamsche Arbeid Vlaamsche Arbeid
Vlaamsche Arbeid was een katholiek en Vlaamsgezind literair tijdschrift dat in Antwerpen verscheen van 1905 tot 1914 en van 1919 tot 1930. Het was het geesteskind van Karel van den Oever ... Lees meer en De Groene Linde.

Aanvankelijk nam de Leuvense groep (met Vliebergh en Scharpé) het initiatief, maar vanaf 1904 kwam de redactie gaandeweg meer in handen van de jonge letterkundige Jules Persyn Persyn, Jules
Lees meer , een vertrouweling van Belpaire, die met zijn omvangrijke kritische en essayistische bedrijvigheid, zijn brede Europese blik en vooral zijn warme geestdrift het maandblad aanzienlijk verruimde en vele jonge elementen voor zijn tijdschrift wist te winnen, onder meer Karel van de Woestijne Van de Woestijne, Karel
Karel van de Woestijne (1878-1929) was een Gentse dichter, prozaïst, criticus en journalist. Hij engageerde zich als gematigd flamingant binnen de Vlaamse beweging en was tijdens de Eerst... Lees meer , Felix Timmermans Timmermans, Felix
Felix Timmermans (1886-1947) is de auteur van een omvangrijk en veelgelezen oeuvre. Tot zijn bekendste romans horen Pallieter (1916) en Boerenpsalm (1935). Tijdens de Eerste Wereldoorlog ... Lees meer , August van Cauwelaert Van Cauwelaert, August
De Vlaamsgezinde katholiek August van Cauwelaert (1885-1945), die professioneel aan de slag was als advocaat en rechter, was ook literair actief als dichter en essayist. Hij was betrokken... Lees meer , Ernest Claes Claes, Ernest
Ernest Claes (1885-1968) was een schrijver van volkse romans en verhalen en een leidend ambtenaar in de Kamer van Volksvertegenwoordigers. Na de Tweede Wereldoorlog werd hij vervolgd wege... Lees meer , Cyriel Verschaeve Verschaeve, Cyriel
Cyriel Verschaeve (1874-1949) was een West-Vlaamse priester, literair auteur, kunstbeschouwer en publicist, die bekend werd als icoon van de Frontbeweging en het opkomende Vlaams-national... Lees meer , Karel van den Oever Van den Oever, Karel
Karel Van den Oever (1879-1926) was de bezieler van het tijdschrift Vlaamsche Arbeid. Hij toonde zich in zijn literair proza een katholieke en strijdende flamingant. Lees meer , Emiel Delrue en Filip de Pillecyn De Pillecyn, Filip
Filip De Pillecyn (1891-1962) was schrijver en journalist. Hij was actief in de Frontbeweging, werkte voor De Standaard en De Tijd en stichtte het satirisch weekblad Pallieter. Tijdens de... Lees meer . Ook niet-katholieken werden aanvaard: Fernand V. Toussaint van Boelaere Toussaint, Fernand Victor
Lees meer , Maurits Sabbe Sabbe, Maurits
Maurits Sabbe (1873-1938), zoon van Julius Sabbe, was een Germaans filoloog, een Vlaamsgezinde liberaal en een vrijzinnige letterkundige, hoogleraar en conservator van het museum Plantin-... Lees meer en Pol de Mont De Mont, Pol
Pol de Mont (1857-1931) was een dichter, essayist, folklorist, journalist, kunstcriticus en redenaar. In al zijn activiteiten gaf hij de Vlaamse strijd absolute prioriteit. Decennialang w... Lees meer . Dankzij Persyns geregelde en met veel kennis en begrip geschreven literaire kronieken konden de lezers het Nederlands geestelijk leven volgen als nooit tevoren in een katholieke periodiek.

Op het gebied van de Vlaamse strijd werd Dietsche Warande en Belfort in die jaren het toneel van steeds waardige, maar niet minder heftige polemieken. Gezaghebbende figuren als Belpaire, Edouard de Gryse De Gryse, Edouard
Edward de Gryse (1848-1909) was een priester, deken en seminarieleraar. Hij combineerde en christelijke, sociale en Vlaamse overtuiging. Lees meer , Lodewijk Dosfel Dosfel, Lodewijk
Lodewijk Dosfel (1881–1925) was een jurist die in de Vlaamse beweging bekendheid verwierf door zijn engagement in de Vlaamse katholieke studentenbeweging en in de campagne voor Vlaamse ta... Lees meer , Theodoor van Tichelen Van Tichelen, Theodoor
Priester Theodoor Van Tichelen (1877-1945) publiceerde uitgebreid ten bate van de Vlaamse cultuur. Tijdens WOI werkte hij mee aan het anti-Duitse blad De Vlaamsche Leeuw. Lees meer , Frans Drijvers Drijvers, Frans
Frans Drijvers (1858-1914) was een Vlaamsgezind en sociaal bewogen priester die een belangrijke rol speelde in de katholieke Vlaamse studentenbeweging en de katholieke Vlaamse beweging vo... Lees meer en Jakob Muyldermans Muyldermans, Jakob
Lees meer geraakten verwikkeld in de soms harde strijd voor of tegen de beschikkingen van kardinaal Désiré Mercier Mercier, Désiré
Désiré Mercier (1851-1926) was van 1906 tot 1926 de kardinaal-aartsbisschop van het aarts­bisdom Mechelen. Hij was een vurig propagandist van het Belgisch patriottisme en leefde tijdens ... Lees meer over de vernederlandsing van het onderwijs. Ook de vernederlandsing van de Gentse universiteit vond in het tijdschrift welsprekende verdedigers, onder anderen Alfons van de Perre Van de Perre, Alfons
Lees meer .

De Eerste Wereldoorlog en zijn gevolgen

Het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer veroorzaakte een stopzetting van de publicatie. Vele medewerkers leefden in ballingschap of stonden aan het front. In 1916 raakte Persyn bijna bij het activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer betrokken; alom begon de Vlaamse intelligentsia zich te verdelen in maximalisten (radicale Vlaams-nationalisten) en minimalisten (voorstanders van het minimumprogramma).

De gevolgen van die nieuwe situatie deden zich voelen, toen in 1919 de oud-strijder Dirk Vansina Vansina, Dirk
Dirk Vansina (1894-1967) was een schrijver en schilder. Hij was betrokken bij meerdere tijdschriften, Het Vlaamsche Volkstooneel en de kunstenaarbeweging De Pelgrim. Hij schreef veel en b... Lees meer opnieuw van wal wilde steken met het tijdschrift. Dosfel zat in de gevangenis, vele jongeren uit het milieu van de Dietsche Warande en Belfort waren door de vervolging van de activisten ( repressie Repressie
Lees meer ) verbitterd en wensten een radicale reorganisatie van het maandblad in maximalistische zin. Dat stuitte op heftig verzet van Belpaire en Cuppens. Moeizaam werkte Persyn nu dus met de steun van Vansina en enkele priesters, onder meer Karel Elebaers Elebaers, Karel
Priester, leraar en literatuurrecensent Karel Elebaers (1880-1961) was tijdens de Eerste Wereldoorlog aalmoezenier aan het IJzerfront en engageerde zich later op diverse terreinen in de V... Lees meer en Joris Eeckhout. Uit voorzichtigheid werd voorlopig geen redactieraad vermeld. Maar het vertrouwen van de jeugd kreeg het tijdschrift niet. De jongere generatie zocht haar toevlucht in Ruimte Ruimte
Lees meer , Pogen, Ter Waarheid Ter Waarheid (1921-1924)
Ter Waarheid was een tijdschrift dat in 1921 werd opgericht door Joris van Severen en Achilles Mussche. Het zocht aansluiting bij het humanitaire expressionisme. Humanitaire en pacifistis... Lees meer en Vlaamsche Arbeid Vlaamsche Arbeid
Vlaamsche Arbeid was een katholiek en Vlaamsgezind literair tijdschrift dat in Antwerpen verscheen van 1905 tot 1914 en van 1919 tot 1930. Het was het geesteskind van Karel van den Oever ... Lees meer . Echo's van het expressionisme zijn in Dietsche Warande en Belfort uiterst schaars. Toch werden het bezadigde tijdschrift nog moeilijkheden berokkend: vanwege enkele radicale uitlatingen van De Pillecyn werd de staatssubsidie ingetrokken. Materieel kreeg het maandblad niet de nodige zorg en de redactiesecretaris, Persyn, die onder beschuldiging van activisme uit zijn betrekking ontslagen was, kon zijn taak niet volledig meer aan, hoewel hij in zijn kronieken nog werk van grote waarde bleef leveren.

Begin 1924 ontstond in de redactie even ruzie om een literaire recensie. Persyn trok zich terug en werd vervangen door August Van Cauwelaert, die enkele jaren de ijverige steun van Gerard Walschap Walschap, Gerard
Gerard Walschap (1898-1989) was een Vlaamse auteur. Lees meer kreeg. De uiterlijke verzorging van het tijdschrift verbeterde nu snel. Enkele constanten van betekenis zijn in die jaren vast te stellen, bijvoorbeeld de publicaties van de mediëvist Jozef van Mierlo Van Mierlo, Jozef
Lees meer en het proza van Ernest Claes. Maar duidelijk ging de belangstelling nu meer uit naar het esthetische, terwijl de Vlaamse problematiek ietwat op de achtergrond geraakte. Boeiend is de evolutie van Walschap als essayist en als scheppend kunstenaar. De ‘Roomse ruimheid’ van Van Cauwelaert verbreedde de horizon aanmerkelijk. In die verruiming kwam contact tot stand met de jonge Nederlandse katholieken uit het milieu van Roeping en De Gemeenschap; vele Nederlanders begonnen thans mee te werken, onder meer Frederik van Eeden, Willem de Mérode, Willem Nieuwenhuis en Anton van Duinkerken Asselbergs, Willem
Willem Asselberghs (1903-1968), ook bekend onder zijn pseudoniem Anton van Duinkerken, was hoogleraar taalkunde in Nijmegen. Hij ijverde voor de Vlaams-Nederlandse culturele integratie.... Lees meer . In 1928 verscheen een speciaal nummer, gewijd aan de katholieke jongeren in Nederland. In Vlaanderen zelf werd de kunstkring De Pelgrim De Pelgrim
De Pelgrim was een katholieke kunstenaarsbeweging die in 1924 werd opgericht door Felix Timmermans, Ernest van der Hallen en Flor van Reeth. De beweging wilde het Vlaams-katholieke kunst... Lees meer krachtdadig gesteund, en steeds meer ging de aandacht uit naar de Europese culturele actualiteit: speciale afleveringen verschenen, gewijd aan Italië, Scandinavië, Engeland en Polen, evenals aan de filmkunst. Herdenkingsnummers over Rubens, Beethoven en Sint-Franciscus zagen het licht en in huldigingsartikelen werden Persyn en Van de Woestijne gevierd.

Tussen 1930 en 1940 komt het estheticisme en het vitalisme van kunstenaars uit de groepen van De Tijdstroom en Vormen aan bod in bijdragen van P.G. Buckinx, René Verbeeck Verbeeck, René
René Verbeeck (1904-1979) is de auteur van elf dichtbundels. Hij stond mee aan de wieg van de literaire tijdschriften De Tijdstroom (1930-1934) en Vormen (1936-1940) en richtte in 1937 de... Lees meer , Jan Vercammen, Albe (pseudoniem van Renaat Joostens Joostens, Renaat
Renaat Joostens (1902-1973) was dichter en jeugdschrijver. Ook werkte hij mee aan De Vlaamse Linie en Rommelpot. Lees meer ), Paul de Vree De Vree, Paul
Lees meer , André Demedts Demedts, André
André Demedts (1906-1992) was een Vlaamsgezinde auteur, voordrachtgever en inspirator van literaire organisaties. Zo werd hij in Vlaanderen een belangrijke cultuurdrager. Demedts gold bov... Lees meer en José Aerts (pseudoniem: Albert Westerlinck Aerts, José
De priester José Aerts (1914-1984), beter bekend onder zijn pseudoniem Albert Westerlinck, was dichter, schrijver en literair criticus. Hij was vanaf 1969 hoofdredacteur van het literair ... Lees meer ). Minder talrijk zijn echo's uit de nationaliserende groep van het maandschrift Volk Volk
Volk. Maandschrift voor Dietsche kunst en kultuur verscheen van 1935 tot 1941 als blad van Vlaams-nationalistische katholieken en ontwikkelde tijdens de eerste oorlogsjaren een ambigue ho... Lees meer . De inhoud van Dietsche Warande en Belfort is in die jaren tamelijk eclectisch en door de verruiming bood het tijdschrift misschien minder het beeld van een rechtlijnig katholiek ethos, maar de verscheidenheid van de informatie op elk vlak leverde een zeer gevarieerde rijkdom op. Eind 1941 moest de uitgave andermaal ten gevolge van de oorlog worden gestaakt.

Verdere verruiming na de Tweede Wereldoorlog

Nauwelijks een maand na de Duitse capitulatie in 1945 verscheen het tijdschrift opnieuw. Kort daarna overleed Van Cauwelaert. José Aerts werd toen redactiesecretaris. De activiteit van voor de oorlog werd opnieuw opgenomen en ook thans hield men zich op een zekere afstand van de bewogen politieke actualiteit. Alleen waar Aerts ideologische bekrompenheid gewaarwerd, hetzij binnen de eigen katholieke zuil, hetzij bij niet-gelovigen, pakte hij uit met sterk polemische artikelen. In dezelfde geest publiceerde hij in mei 1950 een fel pleidooi voor de afschaffing van artikel 123 sexies van het Strafwetboek, dat een publicatieverbod oplegde aan schrijvers die hun burgerrechten hadden verloren ( repressie Repressie
Lees meer ).

In literair opzicht hield het tijdschrift zich op een academische hoogte, ver van het woelige engagement van talloze kortstondige jongerentijdschriften. Vooral de literaire kritiek en het essay bereikten toen een hoogte die het tijdschrift tevoren nooit had gekend. Dietsche Warande en Belfort werd de rustige verkondiger van een breed-humanistische, christelijke levensvisie met een grote openheid voor niet-gelovigen. Weer werden speciale nummers tot waardevolle bundelingen, bijvoorbeeld afleveringen over Van Cauwelaert, Stijn Streuvels en Guido Gezelle. Van 1969 tot aan zijn dood in 1984 was Aerts hoofdredacteur en trad als redactiesecretaris Ludo Simons Simons, Ludo
Ludo Simons (1939) is emeritus hoogleraar en stond aan het hoofd van het Letterenhuis, de Antwerpse Stadsbibliotheek en de Antwerpse universiteitsbibliotheek. Lees meer op. Na de dood van Aerts werd Marcel Janssens hoofdredacteur.

In 1993 werd hij op zijn beurt opgevolgd door Hugo Bousset, die het tijdschrift een nieuwe wending gaf en met een vernieuwde redactie van jongere schrijvers (Koen Peeters, Yves Petry, Peter Verhelst, Charlotte van den Broeck en anderen) en een beeldredacteur (Luc Derycke) de klemtoon legt op het experiment en de samenwerking (‘cross-over’) tussen literatuur en andere, vooral beeldende kunsten. Van enig ‘Vlaams’ engagement is duidelijk geen sprake meer. Significant is trouwens dat het adjectief ‘Dietsche’ (volkse) uit de titel van het tijdschrift, dat reeds van bij de eerste jaargang in 1855 ‘de wenkbrauwen deed fronsen’, sinds 1972 verdwenen is voor de letters DWB, met of zonder ampersand.