Clauwaert, Adolf

Acteur en culturele initiatieven in Brussel

Adolf Clauwaert zette zijn eerste stappen in de theaterwereld als acteur bij de Koninklijke Nederlandse Schouwburg (KNS) Koninklijke Nederlandse Schouwburg
Lees meer en de Koninklijke Vlaamse Opera (KVO) Vlaamse Opera
Lees meer , beide in Antwerpen. Hij huwde er met collega-actrice Clementina Dirks. In 1904 maakte hij samen met zijn vrouw de overstap naar de Koninklijke Vlaamse Schouwburg (KVS) Koninklijke Vlaamse Schouwburg
De Koninklijke Vlaamse Schouwburg (KVS) werd op 23 augustus 1875 opgericht op initiatief van een aantal prominente liberale flaminganten, die ijverden voor een Nederlandstalig beroepstone... Lees meer in Brussel, waar onder zijn impuls werken van Shakespeare werden opgevoerd. Zo speelde hij onder meer de hoofdrol in Othello en Hamlet. In 1913 wilde hij het terugtredende hoofd van het gezelschap van de KVS opvolgen, maar zonder succes.

In Brussel richtte Clauwaert in 1905 samen met onder meer Lodewijk Peerenboom Peerenboom, Lodewijk
Lodewijk Peerenboom (1872-1937) richtte in 1909 in Brussel mee het Vlaams Huis aan de Grote Markt op. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was hij betrokken bij het activisme. Daarna was hij li... Lees meer , Julius Hoste jr. Hoste, Julius (jr.)
Julius Hoste jr. (1884-1954) was een Vlaamsgezinde liberaal die actief was in de pers en de politiek. Hij behoort tot de kopstukken van de Vlaamse beweging. Lees meer en August Caspers een Brusselse afdeling van de Liederavonden voor het Volk op, een vereniging die in Nederland was ontstaan en als doel had vooral kinderen in groep Nederlandstalige liederen aan te leren en te doen zingen.

Uit de Liederavonden voor het Volk groeide het Muziekfonds, een Vlaamsgezinde concert­vereniging die in 1908 werd opgericht door Clauwaert, Hoste jr. en Hendrik Borginon Borginon, Hendrik
Hendrik Borginon (1890-1985) was lid van de leiding van de Frontbeweging en Vlaams-nationalistisch politicus in de Frontpartij en het Vlaamsch Nationaal Verbond. Tijdens de bezetting fung... Lees meer en die als doel had grote massavertoningen op te voeren. Zo voerden eind juli 1910 op de Brusselse Grote Markt een duizendtal kinderen, begeleid door de muziekkapel van het Belgische leger, een grootse vertoning op met werken van Peter Benoit Benoit, Peter
Peter Benoit (1834-1901) was een Vlaamsgezinde componist en muziekpedagoog. Lees meer , waarbij koning Albert en koningin Elisabeth aanwezig waren. Onder het voorzitterschap van Clauwaert organiseerde het Muziekfonds in april 1912 de feestelijkheden voor het honderdjarige jubileum van de geboorte van Hendrik Conscience Conscience, Hendrik
Hendrik Conscience (1812-1883) was de eerste auteur die het in België aandurfde een roman in het Nederlands te schrijven en te publiceren. Zijn oeuvre van zo’n 65 romans, dat ook een bred... Lees meer .

Activisme tijdens de Eerste Wereldoorlog

In oktober 1914 heropende Clauwaert samen met Charles van Daele de Brusselse schouwburg Folies-Bergère als ‘Volksschouwburg’ met een uitsluitend Nederlandstalig programma. Doordat de Franstalige en Belgischgezinde eigenaars van de Folies-Bergère hun schouwburg liever niet meer aan de Vlaamsgezinde Clauwaert verhuurden, moest zijn gezelschap in juni 1915 op zoek naar een nieuwe zaal. Het gezelschap belandde – na een kort intermezzo in het Pradotheater – uiteindelijk in de Alhambraschouwburg Alhambra-schouwburg
De in 1973 afgebroken Alhambraschouwburg aan de Emile Jacqmainlaan was het decor van markante episodes in de geschiedenis van de Vlaamse beweging. Het theater maakte naam als vroege Vlaam... Lees meer , die eigendom was van Engelsen en onder Duits sekwester was geplaatst. Clauwaert werd er met Duitse steun in december 1915 tot directeur benoemd en kreeg van de bezetter een maandelijkse toelage om de zaal om te vormen tot een Nederlandstalige theaterzaal voor zijn eigen groep, Het Vlaamsch Tooneel, dat ook buiten Brussel optrad.

Als grootste Brusselse schouwburg bleek de Alhambra een geschikte locatie voor massabijeenkomsten. Daarom vonden in de loop van 1916 en 1917 niet alleen theatervoorstellingen, maar ook verschillende Liederavonden voor het Volk, een Guldensporenviering en lezingen van activisten als August Borms Borms, August
August Borms (1878-1946) speelde een prominente rol in de activistische collaboratie tijdens de Eerste Wereldoorlog en groeide nadien uit tot hét symbool van de amnestiebeweging, die een ... Lees meer plaats in de zaal. Op 22 december 1917 stelde Clauwaert, die zich had aangesloten bij het activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer , de Alhambraschouwburg ter beschikking van de Raad van Vlaanderen Raad van Vlaanderen (1917-1918)
De Raad van Vlaanderen (1917-1918) was een activistisch marionettenparlement tijdens de Eerste Wereldoorlog, dat onderdeel was van de Duitse plannen om in Vlaanderen een blijvende invloed... Lees meer , die er de politieke zelfstandigheid van Vlaanderen proclameerde.

Het interbellum

Op het einde van de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer vluchtte Clauwaert met zijn gezin naar Duitsland en later naar Nederland om een veroordeling te ontlopen. Voor de officiële aanklacht, namelijk diefstal van bepaalde zaken uit de Alhambraschouwburg, veroordeelde de correctionele rechtbank van Brussel hem in 1919 bij verstek tot twee jaar gevangenisstraf. In april 1921 keerde hij terug naar zijn familie in Elsene, maar daar werd hij aangehouden en opgesloten in de gevangenis van Vorst. Hij tekende verzet aan tegen het vonnis en uiteindelijk werd hij in juni 1921 vrijgesproken.

In 1922 probeerde Clauwaert de nieuwe Nederlandstalige schouwburg Oud-Brussel te openen in de Mechelsestraat te Brussel. Door hevige concurrentie van andere Nederlandstalige schouwburgen als de KVS en de Folies-Bergère bleek de onderneming financieel niet rendabel en moest hij datzelfde jaar al de deuren sluiten. Voortaan focuste Clauwaert zich op de textielfabriek die hij samen met zijn broer Victor oprichtte in Koekelberg. Tegelijk begon hij de Praktische Handelsschool, een privéschool waar (toekomstige) bedienden van zijn bedrijf in het Nederlands onderricht werden in boekhouding en dactylografie. Clauwaert verleende via schrijfwedstrijden beloftevolle, maar minder gegoede jongeren de kans om bij hem les te volgen, onder wie de latere journalist Gaston Durnez Durnez, Gaston
Lees meer .

De Tweede Wereldoorlog

Tijdens de Tweede Wereldoorlog schreef Clauwaert in juni 1940 de Duitse militaire gouverneur aan met het verzoek om het bestuur van de Alhambraschouwburg terug op zich te mogen nemen, maar zijn brief bleef onbeantwoord. Toch mengde hij zich opnieuw in het Brusselse culturele leven: hij was regisseur van de Guldensporenviering op 11 juli 1940 in de KVS waarbij heel wat prominente leden van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer en de Deutsch-Vlämische Arbeitsgemeinschaft Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap
De Duitsch-Vlaamsche Arbeidersgemeenschap (DeVlag) (1935-1945) was vóór de Tweede Wereldoorlog een organisatie van Vlaamse en Duitse studenten. Tijdens de oorlog ontpopte de DeVlag zich ... Lees meer (DeVlag) present tekenden, waaronder VNV-leider Staf de Clercq De Clercq, Staf
Staf de Clercq (1884-1942) was een Vlaams-nationalistische politicus, die zijn politieke carrière begon als kamerlid voor de Frontpartij. Hij staat vooral bekend als stichter en eerste l... Lees meer . Clauwaert schreef in het programmablad van de viering dat ‘ons geliefd vaderland […] zich nu naar eigen Nederlandsch Germaansch aard vrij [zal] ontplooien in een gelouterd en heringericht Europa waar de volksche orde zal heerschen.’

In de zomer van 1940 richtte Clauwaert opnieuw de Vlaamsgezinde concertvereniging Het Muziekfonds op. Onder meer August Caspers, uitgever van het theatertijdschrift Ons Tooneel (1938-1944), en de Brusselse industrieel Lodewijk Peerenboom traden toe tot het bestuur. Op 11 augustus 1940 organiseerde Clauwaert met Het Muziekfonds een huldebetoon aan August Borms in de Muntschouwburg, waar hij sprak over ‘de Germaanse wedergeboorte van ons Vlaamsch volk’ en over ‘den nieuwen tijd met als motto: orde, tucht en waardigheid.’ In oktober 1940 werkte de concertvereniging onder leiding van dirigent [object=953_598502_1]Jef van Hoof[/object mee aan de heringerichte Liederavonden voor het Volk, die werden ingeleid door Clauwaert en DeVlag-leider Jef van de Wiele Van de Wiele, Jef
Jef van de Wiele (1903-1979) was een leraar, schrijver en leider van de Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap. Hij trad tijdens de Tweede Wereldoorlog in de culturele en politieke collabor... Lees meer .

Onder leiding van Clauwaert organiseerde Het Muziekfonds tussen augustus 1940 en april 1944 verschillende concerten in Brussel, waaronder het achtste Vlaams-Nationaal Zangfeest Vlaams Nationale Zangfeesten
Het Vlaams Nationaal Zangfeest is een Vlaams-nationalistische bijeenkomst die sinds 1933 jaarlijks wordt georganiseerd door het Vlaams Nationaal Zangverbond, later Algemeen Nederlands Zan... Lees meer in augustus 1941 en een feestzitting voor de DeVlag in de Alhambraschouwburg in oktober 1941. Tot 1942 speelde het Symfonie-Orkest van [object=959_636303_1]Zender Brussel[/object de concerten ingericht door Het Muziekfonds in het Paleis voor Schone Kunsten, vaak met Duitse solisten. Toen dat ensemble in 1943 een nog verregaandere samenwerking met de bezetter afwees, werd het vervangen door de DeVlag-gezinde Philharmonie Brussel en later door het orkest van de door Clauwaert geleide Alhambraschouwburg. Hij schreef vanaf eind 1940 ook geregeld voor het theatertijdschrift Ons Tooneel, dat goede banden onderhield met de DeVlag en nam hij actief deel aan de lastercampagne tegen KVS-directeur Jan Poot, die volgens Clauwaert een vertegenwoordiger van de Belgischgezinde ‘oude orde’ was.

Eind november 1941 woonde Clauwaert als directeur van Het Muziekfonds de Mozart-Woche des Deutschen Reiches bij in Wenen, een cultureel festival waarbij de muziek van Mozart gebruikt werd ter promotie van het nationaalsocialisme en Groot-Germanisme. Clauwaert maakte deel uit van de Belgische delegatie, waartoe onder meer ook componist en beschermend lid van de SS-Vlaanderen Algemeene-SS Vlaanderen
De SS-Vlaanderen was een collaborerende militie tijdens de Tweede Wereldoorlog, die deel uitmaakte van de Duitse SS. Ze ijverde voor de aanhechting van Vlaanderen bij Duitsland. Lees meer Hendrik Diels Diels, Hendrik
Lees meer behoorde. Geïnspireerd door het bezoek, organiseerde hij begin mei 1942 samen met de Vlaamse Cultuurraad en Duitse financiële steun een Mozart-herdenking in Gent, Antwerpen en Brussel. In Gent leverde Cyriel Verschaeve Verschaeve, Cyriel
Cyriel Verschaeve (1874-1949) was een West-Vlaamse priester, literair auteur, kunstbeschouwer en publicist, die bekend werd als icoon van de Frontbeweging en het opkomende Vlaams-national... Lees meer de openingsrede.

Samenwerking met Kraft durch Freude

In het voorjaar van 1941 werkte Clauwaert samen met nationaalsocialistische vrijetijdsorganisatie Kraft durch Freude om toneel- en muziekvoorstellingen voor Vlaamse arbeidsvrijwilligers van de Duitse Organisation Todt in het buitenland te organiseren. Hij stelde het gezelschap Zingend Vlaanderen samen, dat bestond uit de twee groepen Brusselsche zangvogels en Brusselsche kluytespelers. Clauwaert rekruteerde vooral onder werkloze acteurs van de KVS, maar ook bestaande artistieke groepen zoals het vocaal kwartet van Zender Brussel Zender Brussel
Zender Brussel (1940-1944) was een collaborerend Vlaams Radio-instituut tijdens de Tweede Wereldoorlog. Lees meer en acrobaten vervoegden de gezelschappen.

De groepen trokken in de lente en zomer van 1941 op tournee. Aan Het Laatste Nieuws berichtte Clauwaert dat ‘deze gezelschappen niet enkel tot doel hebben ontspanning te bezorgen aan onze Vlaamsche arbeiders, maar dat tevens zal worden gezorgd voor een kultureele en rasbewuste opleiding.’ Clauwaert zelf bezocht enkele werkkampen waar de artiesten optraden. Van september tot december 1941 trok nog een derde groep onder de naam De Brusselsche Zonnekloppers en onder leiding van acteur Frits Vaerewijck naar verschillende werkkampen in Frankrijk Frankrijk & Vlaanderen
De verhouding tussen Vlaanderen en Frankrijk werd altijd gekenmerkt door een aanzienlijke dubbelzinnigheid. Hoewel er lange tijd een grote affiniteit met de Franse cultuur bestond, werd d... Lees meer en Duitsland Duitsland & Vlaanderen
Van de eerste helft van de 19de eeuw tot 1945 stond het Duitse beeld van Vlaanderen in het teken van etnisch-culturele verbondenheid. Die romantische perceptie leefde vooral bij een beper... Lees meer .

Tweede maal directeur van de Alhambraschouwburg met Duitse steun

Nadat eind 1941 zijn poging om de Lunaschouwburg om te vormen tot een ‘Vlaamse schouwburg’ was mislukt, vroeg Clauwaert in oktober 1942 opnieuw om de Alhambraschouwburg te mogen uitbaten. Hij verkreeg die toelating, inclusief financiële steun van de Duitse bezetter en de DeVlag, die graag een concurrent van de VNV-gezinde KVS promootte. Het DeVlag-gezinde theatertijdschrift Ons Tooneel was bovendien lovend over de opvoeringen in de Alhambraschouwburg en voorzag in elke uitgave minstens een volledige bladzijde voor de schouwburg.

Dankzij deze financiële steun kon Clauwaert hogere lonen uitkeren, waardoor heel wat acteurs – onder wie Nand Buyl (1923-2009) en Vic Moeremans (1913-1999) – de overstap maakten naar de Alhambraschouwburg. Onder Clauwaert werden in de schouwburg vanaf november 1942 voornamelijk Duitse opera’s, operettes, ballet- en theatervoorstellingen opgevoerd, maar er bleef ruimte voorbehouden voor werken van ‘Vlaamse componisten’ zoals Peter Benoit en Jef van Hoof. Clauwaert presenteerde de schouwburg in de pers als de ‘Germaanse stem’ in een ‘oorspronkelijk Vlaams Brussel’. Ook het nationaalsocialistisch-geïnspireerde theaterstuk Wederopstanding van Frans Beckers Beckers, Frans
Frans Beckers (1905-1993) was een Vlaamsgezinde auteur van koloniale romans en theaterstukken. Voor zijn rol in de collaborerende pers tijdens de Tweede Wereldoorlog werd hij in 1946 bij ... Lees meer over een Vlaamse oostfronter werd er opgevoerd. In oktober 1942 pleegden verzetslieden een bomaanslag op Clauwaerts woning in Sint-Jans-Molenbeek, waarbij materiële schade werd aangericht.

Gedwongen vertrek in de Alhambra en naoorlogse veroordeling

In het najaar van 1943 werd Clauwaert door het bezettingsbestuur afgezet als directeur van de Alhambraschouwburg, officieel omwille van een zwakke gezondheid. De echte reden was wellicht zijn herhaalde weigering om een lijst van medewerkers af te leveren die in aanmerking kwamen voor verplichte tewerkstelling in Duitsland. Daarnaast verzette hij zich tegen de steeds verregaandere invloed van de DeVlag, die de Vlaams-nationalistisch-geïnspireerde opvoeringen wilden bannen ten voordele van hun groot-Duitse opvattingen. Clauwaert wilde meer stukken van ‘Vlaamse componisten’ in de programmatie opnemen, terwijl de DeVlag een volledig Duitse programmatie voorstond. Jef Sterkens (1893-1952), die tot dan directeur was van de Koninklijke Vlaamse Opera te Antwerpen, volgde Clauwaert op als schouwburgdirecteur

Bij de bevrijding in september 1944 werd de textielfabriek van Clauwaert in Sint-Jans-Molenbeek geplunderd en op 30 september werd hijzelf aangehouden. Wat later kwam hij vrij onder voorwaarden en vestigde hij zich in Wemmel. Op zijn proces probeerde Clauwaert zijn banden met de DeVlag te minimaliseren. In mei 1947 veroordeelde de krijgsraad van Brussel hem tot acht jaar hechtenis, levenslange ontzetting uit zijn burgerrechten, verbeurdverklaring van zijn goederen en een zware geldboete, een straf die in september 1948 werd bevestigd. Er werd ook een gerechtelijk onderzoek ingesteld naar de textielfabriek van Clauwaert – intussen in handen van zijn schoonzoon – voor economische collaboratie.

Clauwaert overleed op 23 juni 1958 in Wemmel.