Alhambra-schouwburg

De wieg van het Brussels toneel

In september 1846 opende langs een zijarm van de Zenne het grote Théâtre du Cirque: een goed uitgeruste multifunctionele zaal. Behalve spectaculaire shows, circusnummers als paardendressuur, allerlei massaspelen en zelfs bals waren er ook sporadisch gastvoorstellingen. Zo bracht De Wijngaerd De Wijngaerd
Lees meer er in 1851 een vijftal keer Nederlandstalig theater. Met meer regelmaat gebeurde zoiets in de jaren 1860, toen acteur en toneelschrijver Felix vande Sande Vande Sande, Felix
Felix vande Sande (1824-1890) was vooral actief binnen de Brusselse toneelwereld. Hij streefde naar Nederlandstalig theater en de uitbouw van een professionele schouwburgorganisatie. Hij ... Lees meer gedurende enkele seizoenen de Cirk-Schouwburg huurde voor de voorstellingen van zijn Vlaemsch Kunstverbond. Het faillissement van deze onderneming in 1866 werd toegeschreven aan de subsidiepolitiek van het stadsbestuur, die het Franstalige theater zou bevoordelen. Deze kritiek klonk een jaar later opnieuw tijdens twee druk bijgewoonde meetings in de schouwburg, toen een Vlaams operagezelschap in financiële moeilijkheden kwam.

Op een occasionele manifestatie na (zoals voor Edward Coremans Coremans, Edward (1835-1910)
Advocaat Edward Coremans (1835-1910) was politicus voor de Meetingpartij en voorzitter van de Nederduitsche Bond. Gedurende 42 jaar was Coremans als kamerlid een leidende figuur van de Vl... Lees meer ’ taalvoorstellen), duurde het tot 1875 vooraleer de zaal, intussen bekend als de Alhambra, opnieuw in het centrum van de Vlaamse culturele strijd kwam te staan. Onder de naam van Nationale Schouwburg en met steun van de gemeenteraad werden er twaalf jaar lang theater- en operavoorstellingen in het Nederlands opgevoerd. Het initiatief kreeg bijval uit heel Vlaanderen en eindigde met de verhuis van het Vlaamse theater naar een zaal in de Lakensestraat (waar ook vandaag nog de Koninklijke Vlaamse Schouwburg Koninklijke Vlaamse Schouwburg
De Koninklijke Vlaamse Schouwburg (KVS) werd op 23 augustus 1875 opgericht op initiatief van een aantal prominente liberale flaminganten, die ijverden voor een Nederlandstalig beroepstone... Lees meer (KVS) gevestigd is). De Alhambra werd opnieuw een Franstalige schouwburg, voor een brede waaier aan genres en voorstellingen.

De activistische komedie

De Duitse bezetter plaatste in 1914 de Alhambra, toen met Britse eigenaars, in sekwester. Acteur en activist Adolf Clauwaert Clauwaert, Adolf
Adolf Clauwaert (1879-1958) was een Vlaamsgezinde acteur, industrieel en tijdens beide wereldoorlogen directeur van de Brusselse Alhambraschouwburg. Lees meer , tot dan actief bij de Vlaamsche Schouwburg, stichtte in die periode een nieuw gezelschap, dat na enkele omzwervingen de toelating kreeg om in de Alhambra te spelen. Dat de grootste Brusselse schouwburg met Het Vlaamsch Tooneel niet langer in handen van Franstaligen was, werd als een grote overwinning verwelkomd. De Alhambra, opnieuw de ‘tempel der Vlaamsche kunst’, symboliseerde de Vlaamse successen in de hoofdstad – of toch voor activisten: toen tijdens een voorstelling eind december 1915 het nieuws van de vernederlandsing van de Gentse Hogeschool bekend raakte, veerde het publiek spontaan recht om De Vlaamse Leeuw De Vlaamse Leeuw
De Vlaamse Leeuw (1847) is een nationaal Vlaams lied op tekst van Hippoliet van Peene en muziek van Karel Miry. Op 11 juli 1985 werden tekst en muzikale notatie officieel vastgelegd als V... Lees meer te zingen. Tegenstanders kapittelden de schouwburg al snel als een Duits bastion.

Terwijl de publieke belangstelling voor de theateropvoeringen afnam, opende Clauwaert de deuren van de Alhambra almaar vaker voor onverholen activistische Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer manifestaties. Guldensporenfeesten, liederavonden en andere massameetings door organisaties als de Groeningerwacht Groeningerwachten
De Groeningerwacht was een Vlaamsgezinde jongemannenvereniging, opgericht op 11 juli 1909 en ontbonden bij het einde van de Eerste Wereldoorlog. De organisatie stapte mee in het activisme... Lees meer droegen een radicale boodschap uit. Op 11 november 1917 vroeg Richard de Cneudt De Cneudt, Richard
Richard de Cneudt (1877-1959) was een onderwijzer en dichter die tijdens de Eerste Wereldoorlog mee de Raad van Vlaanderen oprichtte en binnen de Raad vooral actief was rond onderwijs. ... Lees meer de Duitse overheid vanop het podium om de politieke splitsing van België, een voorsmaakje van een bijeenkomst op 20 januari 1918: na een zogenaamde volksraadpleging riep de Raad van Vlaanderen Raad van Vlaanderen (1917-1918)
De Raad van Vlaanderen (1917-1918) was een activistisch marionettenparlement tijdens de Eerste Wereldoorlog, dat onderdeel was van de Duitse plannen om in Vlaanderen een blijvende invloed... Lees meer tijdens een sessie in de Alhambra de Vlaamse onafhankelijkheid uit. Deze en andere bijeenkomsten in de zaal zouden in de vervolging van activisten als August Borms Borms, August
August Borms (1878-1946) speelde een prominente rol in de activistische collaboratie tijdens de Eerste Wereldoorlog en groeide nadien uit tot hét symbool van de amnestiebeweging, die een ... Lees meer vaak als bewijs van schuld worden opgevoerd. De naar Nederland gevluchte Arthur Faingnaert Faingnaert, Arthur
Arthur Leopold Faingnaert (1883-1971) was van opleiding kleermaker, maar verwierf via avondonderwijs een ruime algemene ontwikkeling. Tijdens de Eerste Wereldoorlog engageerde hij zich in... Lees meer keek in zijn Verraad of zelfverdediging? (1932) dan weer nostalgisch terug op de rol van de Alhambra tijdens de oorlog.

Variaties op hetzelfde motief

In het interbellum was de Alhambra opnieuw een Franstalige schouwburg, maar tijdens de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer kwam hij nogmaals in handen van een collaborerend Vlaams gezelschap. Eerst verzamelde DeVlag Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap
De Duitsch-Vlaamsche Arbeidersgemeenschap (DeVlag) (1935-1945) was vóór de Tweede Wereldoorlog een organisatie van Vlaamse en Duitse studenten. Tijdens de oorlog ontpopte de DeVlag zich ... Lees meer echter enkele malen in de zaal voor Duitsgezinde bijeenkomsten, vooraleer in november 1942 Clauwaert voor de tweede maal de leiding nam, met behalve toneel ook opera, operette, ballet en concerten. In nauwe samenwerking met Duitse bestuurders moest de Alhambra uitgroeien tot een ‘burcht van Vlaamsche, Germaansche Kultuur’. Deze nieuwe episode werd meer dan eens gepresenteerd als een aanknopen bij het Vlaamse verleden van de zaal. Dat deed ook Jef Sterkens, die in september de zieke Clauwaert afloste en in de Alhambra een symbool van de Vlaamse strijd in Brussel herkende. Politieke meetings waren er niet meer, maar de schouwburg was duidelijk het terrein van en voor collaborateurs.

Na de oorlog bood de Alhambra nog eenmaal onderdak aan een Vlaams gezelschap, toen de KVS in 1955 door een brand werd getroffen en zijn seizoen in de Emile Jacqmainlaan mocht afwerken. Twee jaar nadien viel het doek definitief: de zaal was niet langer rendabel en raakte in verval. Om veiligheidsredenen werd het gebouw in 1973 gesloopt, onder protest van omwonenden maar niet van Vlaamsgezinden: als gevolg van de vele controverses was de Alhambra niet tot een duurzaam symbool uitgegroeid. Het vrijgekomen perceel bleef ruim twintig jaar onbebouwd en pas eind jaren 1990 verrees een complex van appartementen, handelsruimte en kantoren. Enkel de naam en een architecturale knipoog herinneren nog aan de vroegere bestemming.