Vlaamse Conferentie der Balie

Vlaams Pleitgenootschap.

Na 1830 geraakte de rechtspraak in Vlaams-België diepgaand verfranst. In reactie daarop, begon de V.B. vanaf circa 1860 te ijveren voor een taalwet in strafzaken ( gerecht Gerecht
Lees meer , taalwetgeving Taalpolitiek en -wetgeving
Situaties van taalonderdrukking vindt men wereldwijd. Daarom besteedt deze bijdrage eerst aandacht aan gehanteerde taalpolitieke strategieën. Ook in België verzette een gedomineerde taalg... Lees meer ). De pleidooien vormden echter een grote hinderpaal. Hoe van de advocaten verwachten dat zij in het Nederlands zouden pleiten? Wie na 1830 was afgestudeerd had immers een Franse opleiding genoten en kende vaak niet de Nederlandse vakterminologie, die overigens bij gebrek aan praktijkervaring niet meer uniform was. Ook hadden de retoriek en de inhoud van het pleidooi soms te lijden onder het gebruik van de zeer laag-bij-de-grondse volkstaal, die enkel in dialectvorm was gekend.

In die context groeide onder Vlaamsvoelende advocaten het inzicht dat aan de balie pleitoefeningen in de Nederlandse taal moesten worden georganiseerd. Desgewenst kon een advocaat er zich in besloten kring bekwamen in Nederlandse pleidooien, waarbij fictieve zaken werden gepleit. Zonder zulke pleitoefeningen zouden, in de beginjaren van de vernederlandsing, vele advocaten wellicht nooit de drempelvrees hebben overwonnen om in het Nederlands te pleiten. In zulke genootschappen van Vlaamsgezinde juristen lag de weg naar politieke actievoering uiteraard ook open. Het betreden van dat pad zou echter vaak uitlopen op twisten en verdeeldheid. Dat verklaart waarom het politieke gewicht van de meeste pleitgenootschappen uiteindelijk niet mag worden overschat.

De opschudding na de zaak- Jacob Karsman Karsman, Jacob
Lees meer (1863 te Brussel) bracht Julius Vuylsteke Vuylsteke, Julius
Lees meer ertoe te Gent in de loop van 1864 een Vlaamsche Advocatenclub op te richten. De leden kwamen wekelijks samen in de vergaderzaal van het letterkundig genootschap De Tael is gan(t)sch het Volk De Tael is gansch het Volk
Lees meer ; ze oefenden zich in Nederlandse pleidooien en legden zich toe op de studie van het oud-Vlaamse recht. De vereniging hield na enkele jaren op te bestaan nadat verscheidene leden magistraat werden of de stad verlieten. In 1873 bracht de actievoering rond de nakende stemming van de wet- Edward Coremans Coremans, Edward (1835-1910)
Advocaat Edward Coremans (1835-1910) was politicus voor de Meetingpartij en voorzitter van de Nederduitsche Bond. Gedurende 42 jaar was Coremans als kamerlid een leidende figuur van de Vl... Lees meer op het taalgebruik in strafzaken, de Gentse balie in beweging. Naar aanleiding van een nieuw 'schandaal', de zaak- Jozef Schoep Schoep, Jozef
Jozef Schoep (1848-1881) was een Vlaamse arbeider die een centrale rol speelde in een taalincident waarrond de Vlaamse beweging zich mobiliseerde en de regering onder druk zette. Dit sym... Lees meer , verzamelden Albert Fredericq Fredericq, Albert
Albert Fredericq (1844-1911) was een Vlaamsgezinde jurist en liberale politicus die zich inzette voor de vernederlandsing van het openbare leven en in het bijzonder het rechtsleven in Vl... Lees meer en Julius Obrie Obrie, Julius
Julius Obrie (1849-1929) was een Vlaamse jurist, hoogleraar en activist. Als Vlaamsgezinde jurist legde hij zich toe op de ontwikkeling van een Nederlandstalige rechtsspraak en rechtstaal... Lees meer 74 handtekeningen van confraters voor een petitie aan het parlement. Dat bevestigde hoezeer in Gent Gent
Lees meer een flamingantisch Flamingant
Flamingantisme is een term die met verschillende betekenissen wordt toegekend aan actoren binnen de Vlaamse beweging en het Vlaams nationalisme. Lees meer potentieel aanwezig was. In augustus 1873 geraakte de taalwet door het parlement. In Vlaanderen zouden strafzaken in principe in het Nederlands worden behandeld, maar de advocaten bleven vrij om in het Frans te pleiten. In november 1873 richtten Fredericq, Vuylsteke, Alfons Prayon-van Zuylen Prayon-Van Zuylen, Alfons
Jurist en publicist Alfons Prayon-van Zuylen (1848-1916) was een vrijzinnige en progressieve flamingant, die zich zowel engageerde in het (Brusselse) liberale flamingantisme als in de sam... Lees meer en Florimond van Duyse Van Duyse, Florimond
Florimond Van Duyse (1843-1910) ijverde als magistraat voor Nederlandstalige militaire rechtspraak. Ook verzamelde en bestudeerde hij oud-Nederlandse volksliederen. Verder componeerde hij... Lees meer de Vlaamse Conferentie der Balie van Gent op, met de bedoeling hun confraters vertrouwd te maken met Nederlandse strafpleidooien. De resultaten bleven niet uit. In 1874-1883 was in Gent gemiddeld 29% van de correctionele pleidooien in het Nederlands, een hele vooruitgang. Belangrijk was vooral de jaarlijks duidelijk stijgende trend.

Voor wie geduld had kon de situatie te Gent op middellange termijn hoopvol worden genoemd, maar elders liet ze nog veel meer te wensen over. Er gingen stemmen op om de taalvrijheid van de advocaat meer aan banden te leggen, zelfs geheel af te schaffen. Een verslag van minister van justitie Jules Bara in 1884 illustreert ten overvloede dat de taal van de pleidooien een ernstig knelpunt vormde. Mocht het taalgebruik van de pleidooien wel worden geregeld? Overal in Vlaanderen verdeelde de kwestie de advocaten, ook de Vlaamsgezinden. Dat gold niet het minst in Gent. De kwestie werd beïnvloed door de partijstrijd: in de liberale partij Liberale partij
De verhouding tussen de liberale partij en het partijpolitieke liberalisme in België enerzijds, en de Vlaamse beweging anderzijds levert een gevarieerd en ingewikkeld beeld op dat evoluee... Lees meer bevonden de flaminganten zich in een minder comfortabele positie dan bij de katholieken ( katholieke partij Katholieke partij
De katholieke partij, later CVP (vanaf 1945) en CD&V (vanaf 2001) speelde een cruciale rol in de geschiedenis van de Vlaamse beweging. De partij had een belangrijk aandeel in onder m... Lees meer ) en ze stelden zich dan ook vaak gematigder op. Bovendien voelde een liberaal vaak meer voor (taal)vrijheid.

In de Gentse Vlaamse Conferentie was de liberale strekking duidelijk overwegend. In 1884 diende de liberale Gentse advocaat en volksvertegenwoordiger Julius de Vigne De Vigne, Julius
Julius de Vigne (1844-1908) was een Gentse advocaat en een Vlaamsgezind liberaal politicus. Hij was actief in talrijke Gentse Vlaamsgezinde liberale verenigingen. In het belang van de lib... Lees meer een wetsvoorstel in om de wet van 1873 te verbeteren. Het betrof een zeer gematigd voorstel; van de taal van de pleidooien werd niet gerept. De Antwerpenaar Coremans, van de katholieke partij, diende enkele maanden later een ander voorstel in; daarin werden de advocaten zonder meer verplicht in het Nederlands te pleiten in Vlaamse strafprocessen. In deze periode was de Antwerpse V.B. duidelijk de Gentse aan het voorbijsteken.

In oktober 1885 leek de eendracht tussen de Vlaamsgezinden hersteld met de stichting van de Bond der Vlaamsche Rechtsgeleerden Bond der Vlaamsche Rechtsgeleerden
De Bond der Vlaamsche Rechtsgeleerden (1885-…) werd opgericht als een overkoepelende vereniging van Vlaamsgezinde juristen uit alle disciplines. De vereniging zette zich in voor de verned... Lees meer , een overkoepelende vereniging, die over de partijgrenzen heen een nieuwe taalwetgeving in strafzaken zou proberen af te dwingen en de vernederlandsing van de rechtbanken wou bevorderen. Vlaamse Conferenties in de verschillende steden moesten er de kern van vormen.

De Bond zelf zou vrij dadelijk ter ziele gaan, maar de oprichting ervan had wel tot gevolg dat in diverse Vlaamse steden initiatieven werden genomen om plaatselijke Conferenties op te richten (Brugge, en misschien ook Kortrijk en/of Ieper). Ze kwamen echter niet van de grond; wellicht waren de balies er te klein om een voldoende aantal leden te bekomen. Succesvol was wel het nog in oktober 1885 aan de Leuvense rechtsfaculteit opgerichte Vlaamsch Rechtsgenootschap. Deze vereniging zou elk jaar pleitoefeningen voor studenten organiseren opdat ze, na een Franse rechtsopleiding, toch niet onvoorbereid naar de balie zouden gaan.

Belangrijker nog was de oprichting van de Vlaamse Conferentie der Balie van Antwerpen (oktober 1885). Het eerste bestuur stond onder leiding van Coremans en Jan van Rijswijck Van Rijswijck, Jan
De liberaal Jan van Rijswijck (1853-1906) was burgemeester van Antwerpen. Zijn inzet voor de rol van het Nederlands in de lokale politiek en het verenigingswezen alsook zijn volksgezinde ... Lees meer ; Florimond Heuvelmans Heuvelmans, Florimond
Florimond Heuvelmans (1858-1931) was een Vlaamsgezinde adovcaat en politicus voor de katholieke Meetingpartij. Lees meer werd secretaris. Coremans en Van Rijswijck hadden diametraal tegengestelde standpunten over de taal van de advocaat, maar in de Conferentie overwoog het radicale standpunt van Coremans. In november 1888 stuurde de Conferentie een petitie naar de Kamer waarin werd aangedrongen op de volledige goedkeuring van het radicale wetsvoorstel-Coremans uit 1884. De Gentse Conferentie ageerde tegen dat wetsvoorstel en bepleitte de taalvrijheid van de advocaat; de petities van de Gentenaars waren een hart onder de riem van de tegenstanders in het parlement, die wat de advocaten betreft ook grotendeels hun slag thuishaalden. In haar verdere bestaan zou de Gentse Conferentie zich nauwelijks nog met politieke actievoering inlaten, behalve dan wanneer het een kwestie betrof waarover gans Vlaanderen het eens was (bijvoorbeeld de Gelijkheidswet Gelijkheidswet
De gelijkheidswet van 1898 stelde het Nederlands voor officiële publicaties gelijk aan het Frans. De wet werd vanuit de Vlaamse beweging breed ondersteund, en leidde, na de Waalse afwijzi... Lees meer van 1898 en de taalwet op het lager onderwijs Lager onderwijs
De ‘taalstrijd’ in Vlaanderen is op het niveau van het lager onderwijs minder problematisch verlopen dan op dat van het middelbaar en van het hoger onderwijs. Toch was de verfransing van ... Lees meer van 1914). In 1913 protesteerde de Gentse Conferentie niet tegen het Franstalige karakter van de wereldtentoonstelling in haar stad; ze nam er integendeel actief aan deel. Voor het overige beperkte de Gentse Conferentie zich tot de pleitoefeningen, en wellicht ook tot de organisatie van culturele en mondaine activiteiten in 'Vlaamse sfeer'.

De Antwerpse Conferentie radicaliseerde verder in de jaren 1890 en na de eeuwwende, onder invloed van jonge radicalen zoals Adolf Pauwels Pauwels, Adolf
Adolf Pauwels (1864-1902) was tijdens zijn jonge jaren erg actief in de katholieke flamingantische scholieren- en studentenbeweging. Als advocaat en als politicus zette hij zich nadien vo... Lees meer en Adelfons Henderickx Henderickx, Adelfons
Adelfons Henderickx (1867-1949) was een Antwerpse katholieke volksvertegenwoordiger. Tijdens de Eerste Wereldoorlog engageerde hij zich in het activisme en tijdens het interbellum in het ... Lees meer . Ze voerde onder meer actie voor een vernederlandsing van de rechtbank van koophandel te Antwerpen, voor de oprichting van een Koninklijk Vlaams Muziekconservatorium Koninklijk Vlaams Conservatorium Antwerpen
Het Koninklijk Conservatorium Antwerpen is een onderwijsinstelling voor dans, drama en muziek. In 1898 was het de eerste Nederlandstalige instelling voor hoger onderwijs in België. ... Lees meer te Antwerpen, voor de vernederlandsing van het lager en middelbaar onderwijs en vooral van de Gentse universiteit.

Intussen was ook in 1891 in de hoofdstad een vereniging van flamingantische advocaten opgericht, het Vlaams Pleitgenootschap bij de Balie te Brussel. De oprichting houdt verband met de taalwet in strafzaken uit 1889. Aanvankelijk was de bepaling daarin over Brussel dode letter gebleven, maar in januari 1891 had het Brusselse hof van beroep een Franse rechtspleging voor de correctionele rechtbank te Brussel vernietigd omdat de beklaagde enkel Nederlands kende. Van dan af velden de strafrechtbanken van de hoofdstad ook Nederlandse vonnissen. Toch werd de taalwet er nog vaak met voeten getreden. Het Vlaams Pleitgenootschap klaagde dat herhaaldelijk aan, niet steeds zonder succes. Ze werd bij deze acties geruggensteund door het Brusselse weekblad De Flamingant De Flamingant
Lees meer . Toch leed het Pleitgenootschap een veeleer kwijnend bestaan. Radicale advocaten zoals Pol Gisseleire Gisseleire, Pol
De Vlaamsgezinde Brusselse advocaat Pol Gisseleire (1863-1959) richtte in 1891 mee het Vlaams Pleitgenootschap bij de Brusselse balie op en was van midden 1896 tot de stopzetting van het ... Lees meer , Maurits Josson Josson, Maurits
Maurits Josson (1855-1926) was een liberale Brusselse jurist die ijverde voor de vernederlandsing van het openbare leven. Tijdens de Eerste Wereldoorlog vervulde hij een trekkersrol binne... Lees meer en Willem Thelen Thelen, Willem
Jurist Willem Thelen (1870-1958) ijverde in Brussel voor een Nederlandstalige rechtspraak. Ook was hij actief binnen het Algemeen-Nederlands Verbond. Lees meer voerden veel eerder actie in eigen naam dan vanuit het Pleitgenootschap.

Naast dit alles moet nog worden vermeld dat in 1899 de Bond der Vlaamsche Rechtsgeleerden werd heropgericht, en dat vanaf 1900 de genootschappen van Antwerpen, Gent en Brussel betrokken waren bij de organisatie van de Vlaamsche Rechtskundige Congressen Vlaamsch Rechtskundige Congressen
Lees meer , wanneer die in hun stad plaatsvond.

In 1907 werd een Vlaamse Conferentie bij de Balie te Leuven opgericht, maar verder dan de eerste openingszitting lijkt het vóór de oorlog niet te zijn gekomen. In 1908 werden plannen gesmeed om in Dendermonde een Conferentie op te richten, maar niemand zou daar ooit iets van horen.

Aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog bleken zowel in Gent als in Antwerpen – de situatie in Brussel is niet gekend, bij gebrek aan archieven – de pleitoefeningen aan belang te hebben ingeboet. De drempelvrees was geweken, het voorbeeld van confraters werkte aanstekelijk. Ook wierp de vernederlandsing van de cursus strafrecht en strafvordering zijn vruchten af. Meer en meer werden de pleitoefeningen vervangen door voordrachten over een juridisch onderwerp.

In het anti-Vlaamse klimaat dadelijk na de Eerste Wereldoorlog kwamen de verenigingen niet meer bijeen. De Antwerpse Conferentie hervatte haar werkzaamheden in december 1919, de Gentse in oktober 1922, het Brussels Pleitgenootschap in de loop van 1920. De Gentse en Brusselse vereniging kwamen niet echt van de grond in dit decennium. De Gentse Conferentie protesteerde in 1923 niet tegen de slechts gedeeltelijke vernederlandsing van de Gentse universiteit en voerde geen actie voor de algehele vernederlandsing ervan. Ze beperkte zich tot lezingen en enkele mondaine activiteiten. De Brusselse vereniging lijkt in deze jaren zelfs dat niet te hebben kunnen waarmaken. Noch Brussel noch Gent nam deel aan de strijd om de algehele vernederlandsing van het gerecht, die vanaf 1928 losbarstte. In de jaren 1920 moet echter wel de Vlaamse Conferentie der Balie van Leuven nieuw leven zijn ingeblazen. En in 1931 werden in Mechelen en Kortrijk een Vlaamsche Conferentie der Jonge Balie opgericht. Van al deze genootschappen is weinig of niets bekend.

Alleen van de Vlaamse Conferentie der Balie van Antwerpen ging een belangrijke stimulerende actie uit. In 1921 nam zij het initiatief voor het heropstarten van het Rechtskundig Tijdschrift Rechtskundig Tijdschrift (voor Vlaamsch-België)
Het Rechtskundig Tijdschrift (voor Vlaamsch-België) (1897-1964) evolueerde van een gematigd Vlaamsgezind juridisch blad naar een apolitiek vakblad. Tijdens de Tweede Wereldoorlog sympathi... Lees meer . Ze voerde in de jaren 1920 actie voor de diverse themata die Vlaanderen op taalgebied beroerden en zette vanaf 1928 een virulent offensief in dat aanzienlijk zou bijdragen tot de vernederlandsing van het gerecht in 1935 (wet- Hendrik Marck Marck, Hendrik
Lees meer ). In oktober 1931 richtten Antwerpse advocaten in de schoot van de Conferentie het Rechtskundig Weekblad Rechtskundig Weekblad
Het Rechtskundig Weekblad (1931-…) is een juridisch tijdschrift dat initieel voornamelijk gericht was op het stimuleren van de rechtswetenschap in de Nederlandse taal. In de naoorlogse pe... Lees meer op, het politieke strijdorgaan van de Conferentie. Ze kon daarbij ook op de steun rekenen van de Bond der Vlaamsche Rechtsgeleerden. In het parlement waren het ook Antwerpse advocaten – Marck in de Kamer, en Hector Lebon Lebon, Hector
De Vlaamsgezinde en maatschappelijk bewogen advocaat Hector Lebon (1863-1935) begon zijn politieke loopbaan in de daensistische beweging, maar stapte later over naar de katholieke partij.... Lees meer in de Senaat – die de verdediging van het wetsontwerp leidden. Na 1935 bleef de Antwerpse Conferentie politiek actief. Ze waakte over de toepassing van 'haar' wet, steunde de Vlaamse Academiën alsook de taalgrens Taalgrens
Het begrip ‘taalgrens’ verwijst in het algemeen naar een grens die twee bevolkingsgroepen die een verschillende taal spreken van elkaar scheidt en in het bijzonder naar de grens tussen he... Lees meer actie van Flor Grammens Grammens, Flor
Onderwijzer Flor Grammens (1899-1985) verwierf tijdens zijn leven grote bekendheid door zijn herhaalde en soms spectaculaire acties tegen de schendingen van de taalwetgeving. Lees meer . Bij dit alles was de rol van René Victor Victor, René
René Victor (1897-1984) was een advocaat en leverde een belangrijke bijdrage aan de vernederlandsing van het rechtsleven in Vlaanderen, voornamelijk via het Rechtskundig Weekblad en de v... Lees meer primordiaal. Opvallend is wel dat de Antwerpse Conferentie in 1939 de joodse advocaten uit haar vereniging stootte. Tijdens de oorlog, in 1940-1941, was de Antwerpse Conferentie in handen van een Nieuwe Orde-gezind bestuur. In 1942 werd dit weggestemd, waarna de Conferentie de facto elke activiteit staakte; daarmee belandde ze in eenzelfde situatie als in Brussel en Gent.

Na de Tweede Wereldoorlog verdwenen in Antwerpen en in Gent de Conférence du Jeune Barreau, die de Franstalige advocaten hadden gegroepeerd, van het toneel. Aan alle Vlaamse balies hadden de Vlaamse genootschappen van advocaten nu zowat uitsluitend een amicaal verenigingsleven ten doel, met mondaine festiviteiten, worstenavonden, culturele activiteiten en revues.

De politieke actievoering, met als hoogtepunt de actie voor de oprichting van het hof van beroep te Antwerpen (1970), werd nu overgenomen door de Vlaamse Juristenvereniging.