Rechtskundig Tijdschrift (voor Vlaamsch-België)

Het Rechtskundig Tijdschrift voor Vlaamsch-België liep met enige onderbrekingen van 1897 tot 1964. Het wordt verkeerdelijk beschouwd als het eerste Nederlandstalige juridische tijdschrift in België. De eerste aflevering verscheen acht jaar na Het Vlaamsch Bestuur en het Bestuurlijk Tijdschrift voor Vlaamsch-België. Vernieuwend was dat het Rechtskundig Tijdschrift zich in het Nederlands tot juristen uit de gerechtelijke wereld richtte, en niet tot de ambtenarij.

Oprichting

De directe aanleiding van het Rechtskundig Tijdschrift vormde de aankondiging van de Gelijkheidswet Gelijkheidswet
De gelijkheidswet van 1898 stelde het Nederlands voor officiële publicaties gelijk aan het Frans. De wet werd vanuit de Vlaamse beweging breed ondersteund, en leidde, na de Waalse afwijzi... Lees meer (1898) die bepaalde dat de wetgeving voortaan zowel in het Nederlands als het Frans moest worden gestemd, afgekondigd en bekrachtigd. De opstart van een professionele periodieke publicatie was een idee dat al langer leefde bij de verschillende Vlaamse conferenties, die sinds 1873 binnen de balies in Vlaanderen waren opgericht. Bij de totstandkoming van het Rechtskundig Tijdschrift voor Vlaamsch-België nam het bestuur van het Vlaams Pleitgenootschap Vlaams Pleitgenootschap bij de Balie te Brussel
Lees meer , opgericht in 1891 te Brussel, het voortouw.

Naast Juliaan van der Linden Van der Linden, Juliaan
Juliaan van der Linden (1848-1911) was advocaat in Brussel. Hij ijverde voor de ontplooiing van de Nederlandse rechtstaal en voor het gebruik van het Nederlands in de rechtbanken. Lees meer , de eerste hoofdredacteur van het tijdschrift  (1897-1911), maakten de Vlaamsgezinden Lambert Ouwerx, Hendrik de Hoon De Hoon, Hendrik
Hendrik de Hoon (1850-1932) was magistraat in Brussel. Hij ijverde voor de vorming van een Nederlandse rechtstaal in Vlaanderen. Lees meer , Alfred Delcroix en Odilon Périer deel uit van de redactie. De dagelijkse leiding werd verzorgd door redactiesecretaris Karel Brants Brants, Karel
De jurist Karel Brants (1856-1934) zette zich in voor het gebruik van het Nederlands als rechts- en bestuurstaal in Vlaanderen. Lees meer , wat de gelijkluidende titels Bestuurlijk Tijdschrift en Rechtskundig Tijdschrift verklaart. De redactie kon bogen op een indrukwekkende lijst van eminente medewerkers. Onder hen onder meer Edward Coremans Coremans, Edward (1835-1910)
Advocaat Edward Coremans (1835-1910) was politicus voor de Meetingpartij en voorzitter van de Nederduitsche Bond. Gedurende 42 jaar was Coremans als kamerlid een leidende figuur van de Vl... Lees meer en Napoléon de Pauw De Pauw, Napoleon
Lees meer . Later doken namen op als Florimond Heuvelmans Heuvelmans, Florimond
Florimond Heuvelmans (1858-1931) was een Vlaamsgezinde adovcaat en politicus voor de katholieke Meetingpartij. Lees meer , Willem Thelen Thelen, Willem
Jurist Willem Thelen (1870-1958) ijverde in Brussel voor een Nederlandstalige rechtspraak. Ook was hij actief binnen het Algemeen-Nederlands Verbond. Lees meer en Hendrik Borginon Borginon, Hendrik
Hendrik Borginon (1890-1985) was lid van de leiding van de Frontbeweging en Vlaams-nationalistisch politicus in de Frontpartij en het Vlaamsch Nationaal Verbond. Tijdens de bezetting fung... Lees meer . Na de Tweede Wereldoorlog werd het tijdschrift geleid door de minder bekende Reinout van Lennep.

Profiel en inhoud vóór 1914

Het Rechtskundig Tijdschrift probeerde zich aanvankelijk in het Brusselse gerechtelijke milieu te verankeren, maar de Brusselse advocaten en rechtbanken bedienden zich amper van het Nederlands. De redactie hoopte een stevigere achterban te vinden in de Vlaamse Conferentie van Antwerpen, die vanaf 1906  instond voor het dagelijkse beheer van het tijdschrift. Hector Lebon Lebon, Hector
De Vlaamsgezinde en maatschappelijk bewogen advocaat Hector Lebon (1863-1935) begon zijn politieke loopbaan in de daensistische beweging, maar stapte later over naar de katholieke partij.... Lees meer werd hoofdredacteur, terwijl Johan Eggen Eggen van Terlan, Johan
Johan Eggen van Terlan (1883-1952) was een Gentse jurist die tijdens de Eerste Wereldoorlog koos voor het activisme. Lees meer en Nico Gunzburg Gunzburg, Nico
Nico Gunzburg (1882-1984) was een Vlaamsgezinde rechtsgeleerde en criminoloog, die in 1923 benoemd werd aan de Rijksuniversiteit Gent. Lees meer het secretariaat op zich namen. Het blad gaf ook de in 1885 opgerichte, maar moeizaam op gang gekomen Bond der Vlaamse Rechtsgeleerden Bond der Vlaamsche Rechtsgeleerden
De Bond der Vlaamsche Rechtsgeleerden (1885-…) werd opgericht als een overkoepelende vereniging van Vlaamsgezinde juristen uit alle disciplines. De vereniging zette zich in voor de verned... Lees meer in 1899 een nieuwe adem. Er ontstond een duidelijke affiliatie tussen laatstgenoemde vereniging en het blad dat als ‘het officieel orgaan’ ervan fungeerde. Ook met de Vlaamse conferenties aan de verschillende balies werden banden onderhouden.

De eerste editie van het Rechtskundig Tijdschrift opende met de leuze ‘In Vlaanderen Vlaamsch’. Het blad streefde twee doelen na. Vooreerst ijverde het tijdschrift voor het gebruik van het Nederlands in de gerechtelijke wereld in het Vlaamse landsdeel. Ten tweede propageerde het een correct Nederlandstalig juridisch taalgebruik. Het Rechtskundig Tijdschrift stelde vast dat het gebruik van het Nederlands, ondanks de taalwetten en de Vlaamse verenigingen, voor veel praktijkjuristen niet voor de hand lag. De oorzaak was volgens de redactie een gebrek aan degelijke Nederlandstalige werken die de Vlaamse jurist konden voorzien van de passende woordenschat. Het tijdschrift publiceerde de in het Nederlands opgestelde rechtspraak (aanvankelijk vooral van de strafrechtbanken), drukte de Nederlandse tekst van de belangrijkste wetten af, en besprak de Nederlandstalige juridische werken die in België verschenen.

De nadruk van het Rechtskundig Tijdschrift lag aanvankelijk vooral op taal. Zo stonden Karel Brants en Felix Rodenbach in voor taalkundige bijdragen en verklarende woordenlijsten. In navolging van de ideeën van Hendrik de Hoon, moest volgens hen geen nieuwe rechtstaal worden uitgevonden, aangezien de Nederlandse rechtstaal al in Nederland bestond. Na verloop van tijd werd echter duidelijk dat de focus op de ontwikkeling van de Nederlandse rechtstaal te weinig lezers opleverde. Om de praktijkjurist te overtuigen een abonnement te nemen moest het culturele doel wijken voor een praktische en wetenschappelijke klemtoon. De aandacht voor rechtsgeleerde bijdragen over actuele juridische thema’s groeide, net als de aandacht voor de rechtspraak.

Hoewel sommige betrokkenen van mening waren dat het Rechtskundig Tijdschrift zich als Vlaamsgezind strijdorgaan moest profileren, stelde het tijdschrift zich al met al gematigd op met betrekking tot de Vlaamse zaak. Politiek getinte artikelen waren uitzonderlijk. Wel werd het flamingantische verenigingsleven van juristen ondersteund. Zo berichtte het tijdschrift over het wel en wee van de Vlaamse Conferenties der Balie Vlaamse Conferentie der Balie
Lees meer . Ook trad het in sommige jaren op als officieel orgaan van de Vlaamsche Rechtskundige Congressen Vlaamsch Rechtskundige Congressen
Lees meer , door het afdrukken van het programma en van de referaten.

Van oorlog tot oorlog

Tijdens de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer verdween het blad van het toneel. Enkele medewerkers, waaronder Florimond Heuvelmans, Willem Thelen en Paul Bellefroid Bellefroid, Paul
Jurist Paul Bellefroid (1869-1959) was politicus voor de katholieke partij en zette zich in voor de vernederlandsing van de rechtspraak. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was hij betrokken b... Lees meer engageerden zich in het activisme. Dat verklaart waarom het Rechtskundig Tijdschrift van België pas op 1 juli 1921 opnieuw verscheen en het woord ’Vlaamsch’ uit de titel werd geschrapt. De tweedracht rond het amnestie Amnestie
Lees meer vraagstuk zou er uiteindelijk toe leiden dat een in nationalistisch opzicht radicalere redactie, met onder meer Hendrik Borginon, aan het roer kwam. Vanaf 1932 luidde de naam van het periodiek zonder meer Rechtskundig Tijdschrift. Toch kon het maandblad nooit zijn stempel drukken op de Vlaamse juridische wereld. Het Rechtskundig Weekblad drumde het tijdschrift vanaf 1931 geleidelijk weg.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer kreeg het tijdschrift van de Duitsers toelating om verder te verschijnen, zij het met grote vertraging. In de oorlogsjaargangen besteedde het ruim aandacht aan de Nieuwe Orde in de rechtswereld. Juristen als J. Rondou, C. Ketelaer, Maurits Langohr Langohr, Maurice
Jurist Maurits Langohr (1909-1990) was docent aan de UGent en magistraat. Hij was actief in de Vlaams-nationale studentenbeweging. Tijdens het Interbellum was hij betrokken bij het VNV.... Lees meer en Jan de Meyer publiceerden kritiekloze en breedvoerige artikels over fascistische wetgeving in Italië en Duitsland. Ook werd soms een status quaestionis gemaakt van de eigen wetgeving, in het licht van de te verwachten hervormingen (bijvoorbeeld René Victor Victor, René
René Victor (1897-1984) was een advocaat en leverde een belangrijke bijdrage aan de vernederlandsing van het rechtsleven in Vlaanderen, voornamelijk via het Rechtskundig Weekblad en de v... Lees meer over het administratief recht in België). Zeer opvallend is de totale ommekeer in het tijdschrift na de oorlog. Zo kon Hermann Bekaert Bekaert, Hermann
Lees meer , procureur-generaal bij het hof van beroep te Gent, er in 1946 een artikel in kwijt over de Maatschappelijke problemen van het incivisme, waarin hij bijvoorbeeld aangaande het interbellum poneerde: ‘Het Belgische feit, zo vruchtbaar in economische, zedelijke en sociale voordelen, was onbekend of misprezen in onze Vlaamse gewesten.’

Na de Tweede Wereldoorlog bleef het blad op zeer onregelmatige basis verschijnen. Professor Louis van Bauwel, de toenmalige hoofdredacteur, overleed in 1948 en de Antwerpse advocaat Reinold van Lennep slaagde er niet in om de publicatie van het blad aan de gang te houden. Het succes van de APR en het Rechtskundig Weekblad en het feit dat van Lennep zijn tijdschrift steeds vaker zelf vulde met vaak oppervlakkige commentaren op nieuwe wetgeving, zorgden ervoor dat het Rechtskundig Tijdschrift fossiliseerde. Het strijdblad van weleer vermeldde nauwelijks iets over de communautaire spanningen begin jaren 1960. Toen Marcel Storme in deze periode aan Van Lennep aanbood om het Rechtskundig Tijdschrift over te nemen, weigerde deze, waarop de oprichting van het Tijdschrift voor Privaatrecht het langstlopende Nederlandstalige juridische tijdschrift de doodsteek gaf.

Het belang van het Rechtskundig Tijdschrift schuilt erin dat het de weg bereidde voor latere invloedrijke Vlaamse juridische tijdschriften zoals het Rechtskundig Weekblad en het Tijdschrift voor Notarissen.