Corporatisme

Sterk vereenvoudigd kan een onderscheid worden gemaakt worden tussen politiek en sociaal-economisch corporatisme. Binnen deze twee categorieën bestonden nog talloze varianten en nuances. Het politiek corporatisme impliceerde in zijn meer autoritaire vorm de vervanging van de parlementaire democratie met algemeen stemrecht door een politieke vertegenwoordiging op basis van belangengroepen. Meestal werden de bevoegdheden van deze vertegenwoordiging beperkt tot adviesrecht. Sociaal-economisch corporatisme betekende een of andere vorm van economische reglementering door patronale organisaties of door paritaire raden en de institutionalisering van het sociaal overleg met garanties voor de sociale vrede.

Corporatisme en de Vlaamse beweging

De relatie tussen het corporatisme en de Vlaamse beweging nam uiteenlopende vormen aan. In diverse stromingen binnen de Vlaamse beweging was corporatisme onderdeel van een antidemocratische ideologie. Het concept was er echter veel minder coherent uitgewerkt dan bijvoorbeeld bij de christelijke arbeidersbeweging. Meestal ging het om een verzameling vage concepten, zoals bij het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (VNV) of om een correctie van door andere groepen uitgewerkte voorstellen, zoals de eis van het Vlaams Economisch Verbond Vlaams Economisch Verbond
Het Vlaams Economisch Verbond (VEV) is een Vlaamsgezinde belangengroep en patronale organisatie, die werd opgericht in 1926. Tijdens het interbellum zette het VEV zich in voor algemeen ec... Lees meer (VEV) dat de bedrijfsorganisatie van het wetsontwerp- Paul Heymans Heymans, Paul
Lees meer uit 1938 een federaal karakter moest hebben.

Bepaalde groepen in de Vlaamse beweging hadden wel een meer concreet corporatief programma. Het Verdinaso Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen
Het Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen (Verdinaso) (1931-1941) was een fascistisch geïnspireerde beweging onder leiding van Joris van Severen, die een staats- en maatschappijherv... Lees meer was voorstander van een autoritair-politiek corporatisme: een corporatief parlement met raadgevende taken; concentratie van de wetgevende en uitvoerende macht bij de vorst; oprichting van corporaties met verbod van staking en lock-out; economische reglementering in de vorm van concurrentiebeperking. De met de Katholieke Vlaamsche Volkspartij Katholieke Vlaamsche Volkspartij
De Katholieke Vlaamsche Volkspartij was de Vlaamse vleugel van het Blok der Katholieken van België, opgericht op 11 oktober 1936 met als Franstalige tegenhanger de Parti catholique social... Lees meer gelieerde De Courant De Courant
De Courant was een katholieke Vlaamse krant die tussen 19 september 1937 en 10 mei 1939 in Brussel werd uitgegeven door de samenwerkende vennootschap De Beiaard. Lees meer verdedigde het corporatisme dat het georganiseerde katholieke patronaat (Landelijk Algemeen Christelijk Verbond van Werkgevers) na 1936 uitwerkte en bleef beperkt tot het sociaal-economische terrein. Ongeveer vanaf die tijd ging in de katholieke zuil de voorkeur uit naar de term ‘bedrijfsorganisatie’ omdat ‘corporatisme’ te veel geassocieerd werd met fascisme en soortgelijke bewegingen en regimes.

De aantrekkingskracht van het corporatisme werd ook gevoed door de buitenlandse voorbeelden. Het tijdschrift Jong Dietschland (1927-1933) Jong Dietschland (1926-1933)
Jong Dietschland (1926-1933) was een radicaal Vlaamsgezind en Groot-Nederlands weekblad met veel interesse voor kunst en literatuur en met aandacht voor de Nieuwe Orde-stromingen. Het bla... Lees meer was geïnspireerd door de corporatieve staatsopvatting van Othmar Spann. Ook het Italiaans fascistisch corporatisme en het meer etatistisch nazistisch corporatisme lieten hun sporen na. Het corporatief programma van het Verdinaso was ten dele schatplichtig aan het Italiaanse voorbeeld, terwijl het VNV, onder meer onder invloed van Victor Leemans Leemans, Victor
Victor Leemans (1901-1971) was een politiek en sociaaleconomisch theoreticus, die het gedachtegoed van de revolutie van rechts introduceerde in de Vlaamse beweging. Tijdens de Tweede Were... Lees meer , meer aanleunde bij het nazistisch corporatisme. De aan het VNV verbonden corporatieve organisatie Arbeidsorde Vlaamsche Arbeidsorde
Vlaamsche Arbeidsorde (1936-1941) werd opgericht onder de leiding van Victor Leemans als een corporatistische organisatie die in theorie de rexistische vakbonden en het Vlaamsch Nationaal... Lees meer was in beginsel een kopie van het nazistische Arbeitsfront, waarin arbeiders en patroons in een enkele organisatie verenigd waren (in het Italiaans corporatisme hadden beide groepen aparte organisaties). Arbeidsorde telde onder haar leden zowel arbeiders als patroons.

Hoewel de ideologische fundering van het corporatisme in de Vlaamse beweging eerder zwak te noemen is, mag het belang ervan toch niet te zeer worden geminimaliseerd. Het corporatisme was ten dele een antwoord op de politieke en sociale democratisering die zich na de Eerste Wereldoorlog had voltrokken. Het moest een middel zijn tot omkaderen van de lagere sociale klassen door een paternalistische elite en sociale conflicten onmogelijk maken. Zo paste het corporatisme in de autoritaire varianten van de nationalistische ideologie. In dat kader moet de verdediging van het corporatisme begrepen worden door de patroons die aanleunden bij de Vlaamse beweging, zoals Tony Herbert Herbert, Tony
Tony Herbert (1902-1959) was een aanvankelijk radicaal Vlaams-nationalistische en vanaf medio jaren 1930 Belgischgezinde ingenieur en textielindustrieel met autoritaire opvattingen. Hij ... Lees meer en andere textielwerkgevers. Een illustratie hiervan is de Katholieke Textielgroep, een poging uit 1934 om het corporatisme concreet gestalte te geven in de Vlaamse textielsector, waarbij onder meer Leo Vindevogel Vindevogel, Leo
Leo Vindevogel (1888-1945) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die tijdens de bezetting oorlogsburgemeester van Ronse was en daarvoor na de oorlog ter dood veroordeeld werd. Zijn... Lees meer en Romain Moyersoen betrokken waren. Werkgevers, syndicalisten en parlementairen zouden een 'kleine corporatie' moeten vormen. Doelstellingen van het experiment waren de herkerstening van de arbeiders, het uitroeien van de klassenstrijd en de vervlaamsing van het textielbedrijf in Vlaanderen. In diezelfde periode lag het thema corporatisme ook bij het VEV op tafel, waar het initiatief tot het debat daarover van de liberaal Arthur Vanderpoorten Vanderpoorten, Arthur
Arthur Vanderpoorten (1884-1945) was een Vlaamsgezinde liberale politicus uit het Pajottenland. Tijdens het interbellum speelde hij een belangrijke rol in de vernederlandsing van het onde... Lees meer gekomen was.

De Tweede Wereldoorlog

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden de landbouw en de nijverheid naar nazistisch corporatief model gereorganiseerd. In de landbouw kwam de Nationale Landbouw- en Voedingscorporatie (NLVC) tot stand. In de nijverheid ontstonden warencentrales (belast met de verdeling van de grondstoffen) en groepen (patronale publiekrechtelijke sectoriële eenheidsorganisaties). Lonen- en arbeidsvoorwaarden werden vastgelegd door de algemeen gevolmachtigde voor de arbeid, die geadviseerd werd door comités van sociale experts, waarin werknemers en patroons verenigd waren. Hoewel Leemans als secretaris-generaal voor economische zaken loyaal met de bezetter meewerkte voor de invoering van de groepen en in mindere mate de warencentrales, was er toch geen sprake van een Vlaams-nationalistische machtsgreep in de nijverheid. Met uitzondering van de textielsector kwam de leiding van de organen in handen van de vooroorlogse, door het Comité central industriel overkoepelde patronale federaties, die er een middel in zagen om hun macht en invloed te vergroten. Leo Wouters Wouters, Leo
Leo Wouters (1902-1987) was een radicaal Groot-Nederlandse VNV-politicus, die na de Tweede Wereldoorlog voor de Volksunie in Gent tot volksvertegenwoordiger (1961-1971) en senator (1971-1... Lees meer werd algemeen gevolmachtigde voor de arbeid, maar de comités van sociale experts speelden geen rol van betekenis. De NLVC werd geleid door Piet Meuwissen Meuwissen, Piet
Piet Meuwissen (1909-1968) hervormde in 1932-34 als preses het Leuvense KVHV, steunde het AKVS bij de bouw van het Studentenhuis in Nijlen en streefde naar een verzoening tussen de Vlaams... Lees meer , die zich volgzaam opstelde tegenover de bezetter. Menig Vlaams-nationalist vond in de NLVC een betrekking als functionaris.

Na de Tweede Wereldoorlog

Na de Tweede Wereldoorlog dook een politiek corporatistisch discours weer op in sommige nationalistische organisaties. Dit was uiteraard het geval bij groepen met een neo-Verdinaso signatuur die de autoritaire staat bleven verdedigen, bijvoorbeeld de eerste Volksunie Volksunie
Tussen 1954 en 2001 bepaalde de Volksunie (VU) als Vlaams-nationalistische partij mee de politieke evolutie in België, van unitaire staat tot federaal koninkrijk. Ze groeide uit tot de tw... Lees meer (1949) en de groep rond Louis Gueuning Gueuning, Louis
Louis Gueuning (1898-1971) was een leraar, leider binnen het Verdinaso en later oprichter van de Joris van Severen-Orde. Lees meer . Ook vele marginale extreem-rechtse organisaties bleven pleiten voor een organische en solidaristische samenlevingsopbouw.

In het programma van de Vlaamse Concentratie Vlaamse Concentratie
De Vlaamse Concentratie was een naoorlogse Vlaams-nationale politieke partij (1949-1954) met Alex Donckerwolcke als voorzitter. Ze was voornamelijk anti-repressie. Lees meer (1952) werd nog verwezen naar de organische samenleving en kreeg het sociaal-economisch corporatisme een plaats, zij het in eerder vage termen. Er was sprake van beroepsvereningen met een publiekrechtelijk statuut, die het privé-initiatief zouden omkaderen.

De eerste sociaal-economische ideeën van de Volksunie Volksunie
Tussen 1954 en 2001 bepaalde de Volksunie (VU) als Vlaams-nationalistische partij mee de politieke evolutie in België, van unitaire staat tot federaal koninkrijk. Ze groeide uit tot de tw... Lees meer vertrokken nog steeds van een  katholiek-corporatistisch uitgangspunt. Dit verdween evenwel vanaf 1959 en toen de partij zich in de jaren 1960 programmatorisch ontplooide werd die lijn voortgezet en zocht de partij aansluiting bij toenmalige moderne economisch opvattingen zoals de expansiepolitiek. Het sociaal-economisch corporatisme bleef echter aanhangers bekoren onder traditionele en (extreem)rechtse nationalisten: het Vlaams Blok Vlaams Belang
Vlaams Belang is een radicaal-rechtse Vlaams-nationalistische partij, die in 1978 ontstond onder de naam ‘Vlaams Blok’, als verkiezingskartel van de Vlaamse Volkspartij en de Vlaams Natio... Lees meer nam het solidarisme als uitgangspunt voor zijn sociaal-economische en maatschappelijke visie.