Ganshof Van der Meersch, Walter

Zijn vader was een advocaat van liberale signatuur, zijn grootouders Duitse migranten. Walter Ganshof was afkomstig uit de Brugse Franstalige bourgeoisie, maar perfect Nederlandstalig. Anders dan zijn broer, de Gentse historicus François Ganshof, voegde hij in 1927 de familienaam van zijn moeder toe aan de zijne. In 1923 trouwde hij met Elisabeth Orts, dochter van de diplomaat Pierre Orts.

Van soldaat tot auditeur-generaal

Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer vluchtte het gezin Ganshof achtereenvolgens naar Engeland en naar Frankrijk. Na het halen van zijn baccalaureaat in 1917 meldde hij zich als oorlogsvrijwilliger. In 1921 behaalde hij via een versneld curriculum voor oud-strijders het diploma van doctor in de rechten aan de Université libre de Bruxelles (ULB).

Vervolgens liep hij stage in het advocatenkantoor van de liberale politicus Paul-Emile Janson Janson, Paul-Emile
Lees meer , die een bepalende rol zou spelen in Ganshofs vooroorlogse carrière. In 1923 werd hij substituut van de procureur des konings in Brussel en in 1929 substituut in het militair gerecht. In 1933 – Janson was sinds een jaar weer minister van Justitie – werd Ganshof benoemd tot procureur des konings. Tijdens de jaren 1930 trad hij op in enkele geruchtmakende zaken (onder andere betreffende illegale acties van opkomende fascistische groeperingen). Hij nam ook deel aan de werkzaamheden van het Studiecentrum tot Hervorming van de Staat Studiecentrum tot Hervorming van de Staat
Het Studiecentrum tot Hervorming van de Staat (1936-1939, 1940) was een denktank, geleid door Maurice Lippens. Het beoogde een politieke reorganisatie van het Belgische parlementair beste... Lees meer .

In februari 1940 stond Ganshof op het punt benoemd te worden tot het Hof van Cassatie toen hij door Janson gevraagd werd om het ambt van auditeur-generaal bij het militair gerecht te aanvaarden. Op aandringen van koning Leopold III van Saksen-Coburg, Leopold III
Leopold III (1901-1983) werd aan de vooravond van en tijdens de Tweede Wereldoorlog het boegbeeld van een autoritaire stroming in de Belgische politiek. Zijn controversiële houding en mee... Lees meer en premier Hubert Pierlot ging Ganshof hier op in en werd benoemd op 9 april. Als dusdanig zetelde hij in het pas opgerichte Coördinatiecomité voor burgerlijke en militaire rechtspraak, dat onder meer verantwoordelijk was voor het opstellen van lijsten met potentieel staatsgevaarlijke personen. Bij de Duitse inval op 10 mei 1940 gaf Ganshof, op aangeven van Janson, het bevel tot aanhouding van verdachte Belgen en vreemdelingen. Duizenden arrestanten werden vervolgens naar Frankrijk afgevoerd in de zogenaamde ‘ spooktreinen Spooktreinen
Het begrip Spooktreinen verwijst naar de wegvoering van 2000 tot 3000 verdachten door de Belgische staatsveiligheid in mei 1940. De verdachten, waaronder een aantal prominente Vlaams-nat... Lees meer ’. 21 van hen, onder wie Verdinaso Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen
Het Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen (Verdinaso) (1931-1941) was een fascistisch geïnspireerde beweging onder leiding van Joris van Severen, die een staats- en maatschappijherv... Lees meer -leider Joris van Severen Van Severen, Joris
Joris van Severen (1894-1940) is vooral bekend als de oprichter en leider van het fascistisch geïnspireerde Verdinaso (Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen). Medio jaren 1930 verru... Lees meer , werden op 20 mei door Franse soldaten omgebracht bij Abbeville.

Alhoewel de aanhoudingen geen anti-Vlaams karakter hadden, figureerden prominente Vlaams-nationalisten wel op deze lijsten. Een lijst met de namen van 51 leidende figuren van extremistische groeperingen – het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (VNV), het Verdinaso, Rex Rex
Rex was een Belgische politieke partij (1935-1940) en een collaboratiebeweging in Franstalig België (1940-1944). Lees meer – werd later in Vlaams-nationalistische kringen bekend als de lijst-Ganshof. Deze was dan wel niet door hem opgesteld, maar diende wel als basis voor een deportatiebevel op 12 mei. De lijst werd in VNV-kringen dan ook propagandistisch uitgebuit tegen de Belgische staat en tegen Ganshof zelf.

Op 20 juni 1940 dienden de Vlaams-nationalisten Gerard Romsée Romsée, Gerard
Lees meer en Edmond van Dieren Van Dieren, Edmond
Edmond van Dieren (1879-1961) was een advocaat en een gematigd Vlaams-nationaal en onafhankelijk politicus. Hij was een pleitbezorger van de hereniging van Vlaamse katholieken en Vlaams-n... Lees meer een klacht in tegen onder meer de regering in ballingschap en tegen Ganshof, die zij verantwoordelijk hielden voor de deportaties. Hierop keerde Ganshof, die de regering gevolgd was naar Frankrijk, prompt terug om zich te verdedigen en zijn medewerkers te dekken. Op 1 juli gaf Van Dieren de auditeur-generaal publiekelijk een symbolische kaakslag in het Brusselse Justitiepaleis. De volgende dag werd Ganshof door de bezetter gearresteerd. Op 26 december werd hij vrijgelaten en in oktober 1941 werd de klacht door het Brusselse hof van beroep zonder gevolg geklasseerd.

Van Hoog Commissaris tot ‘vice-koning’

Begin 1941 verbood de bezetter Ganshof om zijn gerechtelijke functies nog langer waar te nemen, waarna deze betrokken raakte bij de organisatie van de clandestiene inlichtingendiensten Comité Gilles en Zéro. Nadat hij opnieuw twee keer werd aangehouden, achtte hij het midden 1943 veiliger in het geheim naar Londen te vertrekken. Hij werd er door de regering-Pierlot met open armen ontvangen en, na zijn weigering om aan de regering deel te nemen, in augustus benoemd tot de speciaal voor hem gecreëerde functie van Hoog Commissaris voor ’s Rijks Veiligheid. Hij was aldus zowel bevoegd voor de coördinatie van het verzet Verzet
Het georganiseerde verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog in de Vlaamse provincies was doorgaans altijd Belgisch verzet: zowel op het vlak van de ideologische oriëntatie, de motieven en he... Lees meer als de veiligheid en de ordehandhaving bij de bevrijding. Hij was ook belast met het opstellen van een lijst met personen die na de oorlog aangehouden moesten worden en stelde de besluitwetten op in verband met de bestraffing van Belgen die met de bezetter hadden gecollaboreerd.

Bij de bevrijding in september 1944 werd hij bevorderd tot luitenant-generaal en keerde terug naar Brussel om de functie van auditeur-generaal weer op te nemen. Door de combinatie van functies die hij uitoefende, was hij een van de machtigste mannen in het land, wat aanleiding gaf tot de bijnaam ‘vice-koning van België’. Na de val van de regering- Van Acker Van Acker, Achille
Achille van Acker (1898-1975) was een socialistische politicus uit Brugge, die in het begin van zijn carrière een tijdlang lid was van de Frontbeweging. Na de Tweede Wereldoorlog bekleedd... Lees meer over de Koningskwestie Koningskwestie
Constitutioneel, politiek en maatschappelijk vraagstuk rond de persoon en de houding van koning Leopold III tijdens de Tweede Wereldoorlog. Lees meer in juli 1945 vroeg Leopold III Ganshof om een buitenparlementaire regering te vormen, wat die laatste na enige aarzeling weigerde. Het leidde tot een aanhoudende vete met Achille van Acker en koste hem een jaar later het voorzitterschap van de pas opgerichte Raad van State.

Van Dieren werd in februari 1946 tot acht jaar hechtenis veroordeeld wegens smaad aan een magistraat, verklikking en samenwerking met de vijand. Na een procedureslag met verschillende beroepen werd hij uiteindelijk vrijgesproken door het Luikse Krijgshof. Ganshofs dubbele rol als aanklager en betrokken partij leidde tot veel kritiek. Zelf ontkende hij alle aantijgingen betreffende een persoonlijke aansprakelijkheid in de deportaties van mei 1940 en in oktober 1948 stelde het Brusselse Hof van Beroep hem buiten vervolging voor de deportaties en daaropvolgende moorden. Niettemin kreeg het proces-Van Dieren een grote weerklank en bepaalde het mee de beeldvorming over Ganshof in Vlaams-nationalistische middens.

In deze flamingantische beeldvorming werd Ganshof het symbool van een repressie Repressie
Lees meer die als bedoeling had het Vlaams-nationalisme als politieke machtsfactor uit te schakelen. Dit beeld dient grondig genuanceerd te worden. Ganshofs grootste bekommernissen waren het handhaven van de grondwettelijke en bestuurlijke continuïteit, van de stabiliteit van het land en van de rechtsstatelijke beginselen. Zo verzette hij zich succesvol tegen een regeringsvoorstel om verzetslui als burgerlijke rechters in de krijgsraden te laten zetelen. Hij wilde alle vormen van collaboratie Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer , ook de economische, gerechtelijk vervolgen, wat leidde tot een conflict met de regering-Van Acker, die meende dat dit het economisch Economie
Dit artikel gaat over de relatie tussen economie en Vlaamse beweging. Daarmee beoogt deze tekst geen economische geschiedenis te schetsen van wat we vandaag Vlaanderen noemen. Integendee... Lees meer herstel in de weg zou staan. Ook kantte hij zich tegen de vervolging van gewone leden van het VNV en Rex louter op basis van hun lidmaatschap.

Cassatie en latere carrière

Toen het hoogtepunt van de zuiveringen voorbij was in 1947, ruilde Ganshof de functie van auditeur-generaal in voor die van advocaat-generaal bij het Hof van Cassatie. In 1968 werd hij tot procureur-generaal bevorderd. Wederom klonk er ongenoegen in Vlaamsgezinde middens over deze promotie tot hoogste magistraat binnen het openbaar ministerie voor de architect van de repressie, op de Nederlandse taalrol dan nog.

In 1960 werd hij kortstondig opgenomen in de regering- Eyskens Eyskens, Gaston
Gaston Eyskens (1905-1988) was een Vlaamsgezinde katholieke econoom en politicus, die onder andere eerste minister was ten tijde van de Koningskwestie en aan de basis lag van de eerste st... Lees meer III als minister zonder portefeuille belast met Algemene Zaken in Afrika. In die hoedanigheid werd hij naar Congo Congo
Lees meer gezonden om de orde tijdens de regimewisseling te handhaven. Zo speelde hij een rol in de totstandkoming van de regering-Lumumba.

Daarnaast bouwde hij verder aan een indrukwekkende academische carrière. Voor de oorlog doceerde hij strafrecht aan de ULB; in 1944 werd hij er benoemd tot hoogleraar grondwettelijk en publiek recht. Hij stichtte en leidde er verschillende onderzoeksinstituten, onder meer met betrekking tot Europees en vergelijkend recht. Hij werd lid van de Koninklijke Academie voor Wetenschappen, Kunsten en Letteren in 1978 en voorzitter in 1985.

In mei 1974 ging hij bij Cassatie op emeritaat en werd later dat jaar als burggraaf opgenomen in de erfelijke adelstand. Hij was echter nog ver van het einde van zijn carrière: tussen 1973 en 1986 zetelde hij als rechter in het Europees Hof voor de Rechten van de Mens te Straatsburg, het laatste jaar als vicevoorzitter.

In mei 1976 werd hij als speciaal regeringscommissaris aangesteld om het gemeentebestuur van Schaarbeek (onder burgemeester Roger Nols Nols, Roger
Roger Nols (1922-2004) was een Belgisch politicus en burgemeester van Schaarbeek van 1971 tot 1989. Lees meer ) de taalwetgeving te doen naleven in de zogenaamde ‘ lokettenkwestie Lokettenzaak Schaarbeek
De Schaarbeekse FDF-burgemeester vulde de taalwetgeving in zijn gemeente verkeerdelijk in door geen tweetaligheid van de ambtenaar, zoals wettelijk voorzien, maar de tweetaligheid van de ... Lees meer ’. De als anti-Vlaams gebrandmerkte Ganshof begaf zich in de vroege ochtend van 2 juni naar het gemeentehuis om daar de gewraakte borden weg te halen. Dit tot groot jolijt van de Vlaams-nationalistische pers Pers
Van bij het ontstaan van de Vlaamse beweging vervulde de Nederlandstalige pers een belangrijke rol als spreekbuis. De veelheid aan Vlaamse kranten en (week)bladen die in de 19de en 20ste ... Lees meer , die graag uitpakte met het spectaculaire beeld van Ganshof die de deur van het gemeentehuis liet inbeuken – een feit dat later zou worden ontkend in de memoires van Leo Tindemans Tindemans, Leo
De Vlaamse christendemocraat Leo Tindemans (1922-2014) leidde vier Belgische regeringen. Hij werd nadien CVP-voorzitter en later ook minister van Buitenlandse Zaken. Als minister van Geme... Lees meer .

De staatshervorming

In juni 1971 richtten Ganshof en eerste voorzitter van Cassatie Carlos Louveaux een open brief aan premier Gaston Eyskens om hun bezorgdheid uit te drukken om het behoud van een hiërarchie der normen in het staatsvormingsproces. Ze waren met name bezorgd over ontwerpen waarin Cassatie ondergeschikt zou worden aan andere juridische instanties bij bevoegdheidsconflicten tussen de grondwet, wetten en decreten. In zijn mercuriale van 1972 uitte Ganshof nogmaals de bezorgdheid dat de grondwetsherziening tot bevoegdheidsconflicten zou leiden.

Begin jaren 1970 ging hij, ironisch in het licht van zijn eigen traject, in de clinch met minister van justitie Herman Vanderpoorten Vanderpoorten, Herman
Herman Vanderpoorten (1922-1984) was een liberale, Vlaamsgezinde politicus. Hij was nauw betrokken bij de pogingen tot staatshervorming in periode van 1960 tot 1970 en was een van de arch... Lees meer over politieke benoemingen bij de magistratuur. Ganshofs pleidooien voor ‘politieke neutraliteit’ binnen de magistratuur vielen echter moeilijk te rijmen met zijn eigen verzet tegen de staatshervorming en zijn visie op Cassatie als ‘factor van nationale eenheid’.

In 1983 ten slotte deed de regering- Martens Martens, Wilfried
Lees meer V een laatste maal een beroep op Ganshof als expert voor een nieuw Studiecentrum voor de Hervorming van de Staat, dat de basis zou leggen voor de staatshervorming Staatshervorming
Tussen 1970 en vandaag werden zes staatshervormingen doorgevoerd die België omvormden van een unitaire in een federale staat met drie gewesten, het Vlaamse, het Waalse en het Brussels Hoo... Lees meer van 1983. Ook hem leek een evolutie van de Belgische instellingen nu onvermijdelijk.