Jonckx, Alfons

Jonckx studeerde aan het Sint-Barbaracollege in Gent en rechten aan de Rijksuniversiteit Gent, waar hij in 1899 promoveerde tot doctor. Daarna was hij actief als advocaat aan het Gentse hof van beroep. Vanaf 1908 publiceerde hij Vlaamsgezinde en anti-Belgische artikelen in het lokale katholieke burgerblad La Liberté. Enkele artikelen leidden tot bescheiden polemieken in de nationale pers Pers
Van bij het ontstaan van de Vlaamse beweging vervulde de Nederlandstalige pers een belangrijke rol als spreekbuis. De veelheid aan Vlaamse kranten en (week)bladen die in de 19de en 20ste ... Lees meer die snel weer uitdoofden, onder andere een kritiek op het franskiljonisme en de juridische vraagtekens die hij plaatste bij het koningschap van Albert I van Saksen-Coburg, Albert I
Koning Albert I (1875-1934) werd aan de vooravond van en tijdens de Eerste Wereldoorlog geconfronteerd met een radicaliserende Vlaamse beweging. De communautaire kwestie groeide daardoor ... Lees meer . Desondanks bleef Jonckx in de vooroorlogse periode binnen de Vlaamse beweging een nobele onbekende.

Vanaf 1910 nam Jonckx deel aan de internationale nationalistische beweging voor de bevrijding van onderdrukte volken. Hij sympathiseerde in het bijzonder met katholieke volken zoals de Polen en Ieren (zie Ierland). Nationalisme en katholicisme waren bij hem dus nauw verbonden met elkaar. Binnen het katholicisme behoorde Jonckx tot de stroming van het integralisme, een anti-modernistische beweging. Zo was hij lid van Sodalitium Pianum (Verbond van Pius V), een reactionair netwerk opgericht in 1906 door de Italiaanse priester Umberto Benigni. De leden van dit verbond hielden vast aan de kerkelijke tradities en voerden strijd tegen alle uitingen van het modernisme, onder andere tegen het liberalisme, het laïcisme en de democratie. Jonckx’ integralistische, nationalistische en Vlaamsgezinde geloofsovertuigingen zouden hem tijdens de oorlog regelrecht naar de collaboratie voeren.

Radicalisering onder invloed van de Flamenpolitik

In het eerste oorlogsjaar speelden vrijzinnigen een dominante rol binnen het activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer . De Duitsers probeerden om machtspolitieke redenen om ook katholieken bij het activisme te betrekken. In Gent bewerkten ze onder anderen Jonckx, die in 1915 toetrad tot de activistische actiegroep Nationale Jong-Vlaamsche Beweging ( Jong-Vlaanderen Jong-Vlaanderen (1914-1918)
Jong-Vlaanderen (1914-1918) was een in Gent opgerichte activistische drukkingsgroep, die tijdens de Eerste Wereldoorlog een radicaal Vlaams-nationalistisch en anti-Belgisch politiek progr... Lees meer ). Deze groep verdedigde een radicaal programma van Vlaams zelfbestuur en toonde zich bereid om daartoe samen te werken met de Duitse bezetter. 

In die periode besloot Moritz von Bissing Von Bissing, Moritz
Moritz von Bissing (1844-1917) was van november 1914 tot aan zijn dood in april 1917 gouverneur-generaal van het bezette België. Lees meer , generaal-gouverneur van het bezette België, om de oude Vlaamse eis in te willigen voor Nederlandstalig hoger onderwijs. Met dit gebaar van Duitse welwillendheid probeerde hij het vertrouwen van de Vlamingen te winnen. Op 24 oktober 1916 opende de Vlaamsche Hoogeschool de deuren. De vernederlandsing van de universiteit door de bezetter vormde een hoogtepunt in de Duitse Flamenpolitik Flamenpolitik
Met het begrip ‘Flamenpolitik’ wordt verwezen naar de politiek die de Duitse bezetter voerde ten aanzien van de Vlaamse beweging tijdens de Eerste en de Tweede Wereldoorlog. Sommige aute... Lees meer . Nochtans hadden bijna alle professoren zich gekeerd tegen de heropening van de universiteit, zelfs diegenen die voor de oorlog achter de vernederlandsing stonden. De bezetter moest bijgevolg een nieuw professorenkorps te rekruteren uit de kringen die haar gunstig gezind waren. Jong-Vlaanderen leverde een derde van de professoren, waaronder Jonckx. In 1916 schopte hij het tot buitengewoon hoogleraar strafrecht, en het jaar daarop beloonden de Duitsers hem voor zijn inschikkelijkheid met een benoeming tot gewoon hoogleraar.

Zelfbestuur en collaboratie

In 1917 slaagden enkele professoren van de Vlaamsche Hoogeschool erin om de bestaande activistische groeperingen te verenigen rond het plan om de Duitse bezetter zo veel mogelijk aan te zetten tot de vervlaamsing van het openbare leven. Daarmee toonden ze hun bereidheid om het kader van de Belgische wetgeving te verlaten. Het plan trad op 4 februari 1917 in werking met de oprichting van de eerste Raad van Vlaanderen Raad van Vlaanderen (1917-1918)
De Raad van Vlaanderen (1917-1918) was een activistisch marionettenparlement tijdens de Eerste Wereldoorlog, dat onderdeel was van de Duitse plannen om in Vlaanderen een blijvende invloed... Lees meer , een officieus Vlaams parlement. Jonckx raakte bij de Raad betrokken vanuit Jong-Vlaanderen. Hij was een van de eerste 46 geheime leden, en bleef ook lid toen de meeste katholieke activisten zich na de gewraakte ‘reis naar Berlijn’ uit de Raad terugtrokken.

Jonckx raakte nauw betrokken bij de juridische activiteiten van de Raad, in het bijzonder bij de Grondwetscommissie. Op 18 juni 1917 stelde de commissie een programma van basisbeginselen voor waaraan de grondwet van een onafhankelijk Vlaanderen moest voldoen. Die basisbeginselen toonden een verregaande Duitsgezindheid. De commissieleden erkenden dat een zelfstandig Vlaanderen Duitse bescherming nodig had, maar tegelijkertijd beklemtoonden ze dat het niet de bedoeling was dat Duitsland Duitsland & Vlaanderen
Van de eerste helft van de 19de eeuw tot 1945 stond het Duitse beeld van Vlaanderen in het teken van etnisch-culturele verbondenheid. Die romantische perceptie leefde vooral bij een beper... Lees meer Vlaanderen zou annexeren. Daarnaast pleitten ze ervoor om niets te ondernemen wat inging tegen het Duitse belang. De deelname van Jonckx aan het opstellen van de basisbeginselen voor een Vlaamse grondwet illustreert zijn bereidwilligheid om het activisme juridisch te onderbouwen.

Al snel bleek dat de Duitsers de Raad weinig autonomie gunden. Haar activiteiten bleven beperkt tot eindeloos gepraat over de toekomst van een zelfstandig Vlaanderen. Samen met professor Josué de Decker De Decker, Josué
Classicus Josué de Decker (1879-1953) was tijdens de Eerste Wereldoorlog een kopstuk van het activisme en hoogleraar aan de vernederlandste Gentse universiteit. Daarna week hij uit naar N... Lees meer werkte Jonckx daarop een voorstel uit om het zelfbestuur concreet te maken. Op 22 december 1917 legde De Decker, met goedkeuring van Jonckx en August Borms Borms, August
August Borms (1878-1946) speelde een prominente rol in de activistische collaboratie tijdens de Eerste Wereldoorlog en groeide nadien uit tot hét symbool van de amnestiebeweging, die een ... Lees meer , het voorstel voor aan de Raad. De raadsleden besloten, onder druk van Borms, om de politieke zelfstandigheid uit te roepen nadat bekend raakte dat twee Duitse juristen buiten de Raad om een nieuw grondwetsvoorstel voor Vlaanderen uitwerkten. Ook bepaalden ze in navolging van het voorstel van De Decker en Jonckx om een uitvoerend bestuursorgaan op te richten, de Commissie van Gevolmachtigden Commissie van Gevolmachtigden
De Commissie van Gevolmachtigden was in 1918 het uitvoerende orgaan van de Raad van Vlaanderen. De elf gevolmachtigden in de Commissie waren belast met de leiding en vertegenwoordiging va... Lees meer . De tweede Raad van Vlaanderen benoemde Jonckx op 5 januari 1918 tot Gevolmachtigde voor Buitenlandse Zaken. Pas een maand nadat de politieke zelfstandigheid van Vlaanderen was uitgeroepen, werd dat nieuws openbaar gemaakt en traden de gevolmachtigden in de openbaarheid.

Een activistische overwinning die tot weinig leidde

Hoewel de activisten met de afkondiging van Vlaanderens zelfbestuur hun slag hadden thuisgehaald, kon hun overwinning toch op weinig enthousiasme rekenen. Betogingen en protesten volgden elkaar snel op. In Brussel liet het hof van beroep August Borms en Pieter Tack Tack, Pieter
De vrijzinnige flamingant Pieter Tack (1870-1943) was tijdens de Eerste Wereldoorlog een van de leidende figuren van het activisme, onder andere als voorzitter van de Raad van Vlaanderen ... Lees meer arresteren voor hun aandeel in de proclamatie. Deze arrestatie vormde voor de gevolmachtigden de aanleiding om de schuldige magistraten te laten deporteren. Daarop gingen de Belgische magistraten in staking. Als reactie op de staking publiceerde Jonckx een giftig pamflet, getiteld Een Gentsche klucht der Vlaamschverdrukkende rechters op het Paleis van Justitie ofte de geldzak en het Fransch Patriotardismus in drie schuifkens.

De arrestatie van Borms en Tack dreef de leden van de tweede Raad van Vlaanderen tot verdere radicalisering. Dat gold ook voor Jonckx, die in februari 1918 een voorstel uitwerkte voor een militair verdrag met Duitsland. Daarin vroeg hij aan de bezetter om de wetgevende en uitvoerende macht over te dragen aan de Raad. Tegelijkertijd garandeerde hij de vrije doorgang van Duitse troepen over het grondgebied van het onafhankelijke Vlaanderen, en verkregen de Duitse opperbevelhebbers het recht om afdwingbare maatregelen te treffen voor het onderhoud en de veiligheid van hun troepen. Omdat de Duitsers de controle over het bezette gebied niet wilden loslaten, verwierpen ze Jonckx’ voorstel voor hij het aan de Raad kon voorleggen.

Een Gentse pyrrusoverwinning

Intussen was Jonckx in Gent betrokken geraakt bij de oprichting van Jan Wannyns Wannyn, Jan
Lees meer Nationalistische Bond Nationalistische Bond
Lees meer , een organisatie die de voorstanders van zelfbestuur over de partijgrenzen heen wilde verenigen rond de ideologie van Jong-Vlaanderen. Jonckx stond als intellectueel op de kieslijst voor de Nationalistenraad, het bestuur van de Bond. Na zijn verkiezing op 16 juni 1918 werd hij benoemd tot tweede voorzitter. Hoewel de Nationalistenraad daarna geen activiteiten meer ontplooide, hadden de verkiezingen de positie van Jong-Vlaanderen versterkt als dominante groep binnen het Gentse activisme, en in het verlengde daarvan Jonckx’ rol als één van haar voormannen. In die periode was hij dan ook erg actief in het lokale bestuur, onder andere als voorzitter van de Commissie voor Burgerlijke Godshuizen binnen het activistische stadsbestuur en als lid van de Oost-Vlaamse Gouwraad.

Toen het steeds duidelijker werd dat Duitsland de oorlog zou verliezen, koos Jonckx eieren voor zijn geld. Na de ontbinding van de Commissie van Gevolmachtigden in augustus 1918, maakte hij in de herfst geen deel meer uit van de nieuwe Commissie van zaakgelastigden Commissie van zaakgelastigden
De Commissie van Zaakgelastigden (1918) was een activistisch bestuursorgaan dat de Duitse bezetter adviseerde. De commissie werd in de zomer van 1918 ingesteld, ter vervanging van de afge... Lees meer die haar moest vervangen. Net als veel andere activisten vluchtte Jonckx in oktober 1918 met zijn gezin naar Düsseldorf. Dat bleek geen onnodige voorzorgsmaatregel, want de eerste dagen na de bevrijding bestormde de menigte de huizen van de gehate activisten. Ook in de woning van Jonckx werden ruiten ingegooid, meubels stukgegooid en er werd brandgesticht.

Pleitbezorger van amnestie

Jonckx installeerde zich na de oorlog in Nederland Nederland
Nederland is met Vlaanderen verbonden door de economische infrastructuur, de taal en de geschiedenis. Vanaf eind 18de eeuw kreeg die verbondenheid in taal en cultuur op uiteenlopende mani... Lees meer om te ontsnappen aan het Belgische gerecht dat hem in 1919 tot een levenslange gevangenisstraf had veroordeeld. Hij publiceerde er radicale antidemocratische artikelen in de nationalistische kranten Vlaanderen Vlaanderen (1919-1920)
Het tijdschrift Vlaanderen, later Ontvoogding, Pro Flandria en De Vlaamsch-nationale gedachte, was kort na de Eerste Wereldoorlog de belangrijkste spreekbuis van de uitgeweken activisten ... Lees meer en Jong Dietschland Jong Dietschland (1926-1933)
Jong Dietschland (1926-1933) was een radicaal Vlaamsgezind en Groot-Nederlands weekblad met veel interesse voor kunst en literatuur en met aandacht voor de Nieuwe Orde-stromingen. Het bla... Lees meer , waarin hij zich een voorstander toonde voor de oprichting van een Groot-Nederlandse Groot-Nederland
Groot-Nederland is een politiek en cultureel begrip dat respectievelijk staat voor een staatkundige vereniging van België of Vlaanderen met Nederland en de culturele en taalkundige samen... Lees meer katholiek-corporatistische staat geleid door een elite.

Als voorstander van amnestie publiceerde Jonckx daarnaast meerdere brochures en krantenartikelen waarin hij een clausule van het verdrag van Versailles onder de aandacht bracht waarin gesteld werd dat niemand vervolgd mocht worden voor diens deelname aan de oorlog. De vervolging van de activisten zou dus niet in overeenstemming geweest zijn met het verdrag van Versailles, dat de Belgische overheid nochtans had ondertekend, zo stelde hij. Pas vanaf 1929 kreeg zijn argument politieke navolging, en in 1936 werkte Jonckx actief mee aan een wetsontwerp voor amnestie Amnestie
Lees meer . Tijdens de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer zetelde hij in de Bormscommissie Bormscommissie
De Bormscommissie was een commissie die tijdens de Tweede Wereldoorlog schadevergoedingen uitkeerde aan door de Belgische overheid gestrafte activisten van de Eerste Wereldoorlog. Lees meer , opgericht door de Duitse bezetter om veroordeelde activisten te helpen schadevergoedingen en rechtsherstel te bekomen. Na de oorlog veroordeelde het Belgische gerecht hem daarvoor tot 15 jaar gevangenschap, maar wegens zijn hoge leeftijd hoefde hij zijn straf niet volledig uit te zitten.