Van Isacker, Karel

Karel van Isacker startte zijn schoolloopbaan in Mechelen, eerst aan het Koninklijk Atheneum waar zijn vader in die jaren nog les gaf, en vervolgens aan het Sint-Romboutscollege waar hij, vanwege zijn weerspannigheid, na enige jaren werd weggestuurd. Hij vervolgde zijn humaniora aan het Aalsterse Jezuïetencollege (1925-1932). Zijn priester-leraren oriënteerden hem in deze Aalsterse periode naar deze religieuze orde.

Aan de universitaire faculteiten Notre Dame de la Paix in Namen, eveneens bestuurd door de Sociëteit van Jezus, legde hij zich aanvankelijk toe op de studie van de rechten (1932-1933), onder andere in het gezelschap van Louis Roppe Roppe, Louis
Louis Roppe (1914-1982) speelde als gouverneur van Limburg een sleutelrol in de sociaaleconomische en culturele ontplooiing van de provincie na de Tweede Wereldoorlog. Lees meer . De Vlamingen vormden er een Vlaamse kring waarvan Roppe voorzitter werd. Van Isacker volgde hem later op. Deze Vlaamse kring speelde toneel en bracht opvoeringen in de streek van Charleroi, waar de minderbroeders-franciscanen een parochie hadden voor de Vlaamse mijnwerkers. In Namen zorgde Leopold Willaert, jezuïet en historicus die zelf nog secretaris van Henri Pirenne Pirenne, Henri
Henri Pirenne (1862-1935) was een van de invloedrijkste Belgische historici uit de 20ste eeuw. Zijn werk, met name zijn zevendelige Histoire de Belgique, reflecteerde een Belgisch-nationa... Lees meer was geweest, als geestelijke leidsman van Van Isacker voor de doorbraak van zijn priesterroeping. Op 23 september 1933 trad de twintigjarige Van Isacker bij de orde in. Hij legde zijn eerste geloften af op 24 september 1935.

Sociëteit van Jezus

Na twee jaar noviciaatsopleiding in de Oude Abdij van Drongen – de belangrijkste periode uit zijn leven, zo getuigde hij later – werd Van Isacker in 1935 naar La Pairelle bij Wépion gestuurd, waar de Waalse provincie haar junioraat voor klassieke studies had. Hier werd ook de basis gelegd voor zijn latere geschiedenisstudies. In 1936 verrichtte hij in Leopoldsburg zijn legerdienst. De eerste licentie Klassieke Filologie – een studie die hij weinig genegen was – legde hij voor de centrale examencommissie in Brussel af. In 1937-1939 werd hij naar de filosofieopleiding van de Waalse medebroeders in Egenhoven gestuurd. In het schooljaar 1939-1940 gaf Van Isacker les in het Brusselse Sint-Jan Berchmanscollege.

Het derde jaar filosofie (1940-1941) deed Van Isacker opnieuw in La Pairelle. Het gevolg hiervan was dat Van Isacker een solide Franse grondslag had, hetgeen hem later zou helpen met de benoeming in de Antwerpse Hogeschool Sint-Ignatius, toen nog opgedeeld in een Frans- en Nederlandstalige sectie, met een overwegend Franstalige communiteit van paters-professoren. 

In Leuven studeerde hij in de jaren 1942-1946 in het studiehuis van de Vlaamse Jezuïeten de theologie Cursus Maior, en behaalde er ook zijn licentie geschiedenis, onder andere bij professor Leon van der Essen Van der Essen, Léon
De Leuvense hoogleraar geschiedenis Léon van der Essen (1883-1963) was tijdens zijn studietijd Vlaamsgezind, ontwikkelde zich tijdens de Eerste Wereldoorlog tot een Belgische ‘patriottard... Lees meer (1883-1963), zijn promotor. Van hem erfde hij de zin voor gedegen historisch onderzoek.

Op 24 augustus 1945 werd Van Isacker in Leuven tot priester gewijd. Zijn tertiaat of derde jaar noviciaat deed Van Isacker in 1946-1947 bij de Engelse Jezuïeten van het St.-Beuno’s College in St.-Asaph (Wales). Op 2 februari 1952 behaalde hij als coadjutor spiritualis of priester met drie geloften zijn graad in Antwerpen. Na een korte tijd als minister van het ordestudiehuis in Leuven actief te zijn geweest (1947), kreeg Van Isacker, nadat hij enige tijd wegens ziekte voor rust naar het retraitehuis van Alken was gestuurd, zijn nieuwe status en verhuisde in november 1948 naar de Brusselse Gèsu-residentie. Als secretaris van de provinciale overste bekommerde hij zich over de administratie van de provincie. 

Begin 1949 werd Karel Van Isacker medewerker en weldra hoofdredacteur van het jezuïetenblad De Vlaamse Linie De Vlaamse Linie
Lees meer . Onder zijn invloed legde dat blad niet langer de nadruk op een strijdend katholicisme, maar op openheid en op uitgesproken Vlaamsgezindheid, met onder meer aandacht voor de (uitwassen van de) repressie Repressie
Lees meer . Lode Claes Claes, Lode
Lode Claes (1913-1997) was een Vlaams-nationalistisch politicus, publicist en zakenman die een Vlaamse elite wilde vormen om de Vlaamse demografische meerderheid de leiding te laten nemen... Lees meer werd politiek redacteur van het tijdschrift. Karel Van Isacker nam ook enkele figuren met een collaboratieverleden in de kern op, zoals Victor Leemans Leemans, Victor
Victor Leemans (1901-1971) was een politiek en sociaaleconomisch theoreticus, die het gedachtegoed van de revolutie van rechts introduceerde in de Vlaamse beweging. Tijdens de Tweede Were... Lees meer en Arthur de Bruyne De Bruyne, Arthur
Arthur de Bruyne (1912-1992) was een Vlaams-nationalistisch geëngageerde kroniekschrijver en historicus van de Vlaamse beweging, die met zijn vele publicaties in belangrijke mate bijdroeg... Lees meer . De kerkelijke overheden noemden een dergelijke verschuiving en de samenstelling van de redactie betreurenswaardig. De provinciaal van de Vlaamse Jezuïeten verving Van Isacker in 1950 als hoofdredacteur. Hij kreeg wel de leiding van het literaire tijdschrift Nieuwe Stemmen, een Vlaams maandblad van De Katholieke Jongeren-Gemeenschap. 

Van Isacker als historicus en academicus

In 1950 werd Van Isacker assistent aan de Handelshogeschool Sint-Ignatius te Antwerpen, later omgevormd tot Universitaire Faculteiten Sint-Ignatius. In 1954 behaalde hij aan de Leuvense universiteit zijn doctoraatstitel met een studie over de reacties van de Kerk Kerk
De verhouding tussen Kerk en Vlaamse beweging vertoont historisch een tweevoudig beeld. Enerzijds waren de godsdienstige en de Vlaamsgezinde overtuiging innig verstrengeld en vormde de cl... Lees meer en de klerikale opinie in België op de laïcisering va de samenleving sinds de Franse Revolutie. Zijn proefschrift werd het jaar daarop uitgegeven en droeg de titel Werkelijk en wettelijk land. De katholieke opinie tegenover de rechterzijde, 1863-1884. Na zijn promotie werd hij tot professor Hedendaagse en Belgische Geschiedenis aangesteld, een leerstoel die hij tot aan zijn emeritaat in 1980 bekleedde. In 1971 was Van Isacker medeoprichter van het Departement Geschiedenis aan de UFSIA op (zie Hoger onderwijs in Antwerpen Hoger onderwijs in Antwerpen
In Antwerpen klonk vanaf de tweede helft van de 19de eeuw herhaaldelijk de eis om een Vlaamse universiteit. In de jaren 1950 herwon dit pleidooi aan kracht, wat leidde tot de stichting va... Lees meer ).

Van Isacker was een boeiend lesgever en leverde een baanbrekende bijdrage aan de hedendaagse geschiedschrijving in Vlaanderen. In 1959 verscheen het boek Het Daensisme. De teleurgang van een onafhankelijke, christelijke arbeidersbeweging in Vlaanderen, 1898-1914 (1959) dat bij het ruime publiek doorbrak en Van Isacker als schrijver op het voorplan zette. In 1963 verscheen zijn bekende werk De Antwerpse dokwerker. Voor dit laatste ontving pater Van Isacker de driejaarlijkse prijs Camille Huysmans en de Lode Baekelmansprijs.

Dat Van Isacker een bijzonder actief schrijver was, bewijst het gegeven dat al snel vele nieuwe publicaties verschenen, onder andere Afscheid van de havenarbeider (1967), Herderlijke Brieven over politiek (1969) en Geschiedenis voor mensen (1964). In de volgende kwarteeuw dat hij hoogleraar aan het toenmalige UFSIA was (1965-1980) publiceerde hij nog twaalf boeken, vaak over hedendaagse sociale geschiedenis en in het bijzonder over de christendemocratie en het politieke katholicisme.

Ook het respect voor de natuur vond zijn weg in tal van engagementen en publicaties.  In zijn ecologische pamflet Het Land der Dwazen (1970) - gedrukt op grijs recyclage-papier - maakte hij zijn beklag over de hebzucht van de medemensen, en de onnavolgbare jacht op bezit en aanzien, wat volgens Van Isacker alleen maar tot de stelselmatige vernietiging van natuur en schoonheid leidde. ‘Oorspronkelijkheid werd opgeofferd aan de welvaart’, zo oordeelde Van Isacker.

Pater Van Isacker was ook een van de redacteurs van het vijftiendelige encyclopedisch naslagwerk Twintig Eeuwen Vlaanderen (1972-1979), en ook leidde hij vele jaren de reeks Mens en Tijd, waarin diverse van zijn eigen publicaties verschenen, maar waarin ook werden opgenomen: Dagboek van mijn gevangenisleven van Theo Brouns Brouns, Theo
Lees meer , Gedenkschriften over Belgische politiek en Vlaamse Beweging van Frans van Cauwelaert Van Cauwelaert, Frans
Frans van Cauwelaert (1880-1961) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die een hoofdrol speelde in de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen. Van Cauwelaert lag in 19... Lees meer , het vierdelige 25 jaar Vlaamse Beweging 1914-1939 van Hendrik Elias Elias, Hendrik
Hendrik Elias (1902-1973) was een historicus en Vlaams-nationalistisch politicus die als leider van het Vlaamsch Nationaal Verbond collaboreerde met de Duitse bezetter tijdens de Tweede W... Lees meer , de drie delen correspondentie Geyl en Vlaanderen door Pieter van Hees Van Hees, Pieter
De Nederlandse historicus Pieter van Hees (1937-2021) was vanaf de jaren 1960 gedurende meer dan een halve eeuw – naast de Vlaming Lode Wils, met wie hij meermaals polemiseerde – de histo... Lees meer en Arie W. Willemsen Willemsen, Arie W.
De Nederlandse historicus Arie Wolter Willemsen (1930-2003) was een specialist inzake de geschiedenis van de Vlaamse beweging in het algemeen en van het Vlaams-nationalisme tijdens het in... Lees meer , Sociale Collaboratie van Edgard Delvo Delvo, Edgard
Edgard Delvo (1905-1999) was een, socialistisch kaderlid en volgeling van Hendrik de Man. Hij trad toe tot de VNV-leiding in 1940 en werd in 1942 leider van de Unie van Hand- en Geestesar... Lees meer en de Herinneringen van een V.U. parlementslid van Evrard Raskin Raskin, Evrard
Lees meer .

Van Isacker en de zaak Laplasse

Van Isackers Vlaams-sociaal engagement werd bijzonder duidelijk in de boeken die hij in 1970-1971 publiceerde over de in 1945 op verdenking van verraad en verklikking gefusilleerde West-Vlaamse boerin Irma Laplasse-Swertvaeger Swertvaeger, Irma
Irma Swertvaeger (1904-1945) werd terechtgesteld nadat zeven verzetslieden om het leven kwamen na haar tussenkomst bij Duitse soldaten, om haar door het Geheim Leger gevangen genomen zoon... Lees meer . Decennialang werd de onschuld van Laplasse in Vlaams-nationalistische kringen verkondigd en werd om een herziening van het proces gevraagd. In 1970 kwam een sterke morele ondersteuning vanwege Van Isacker, onder andere met zijn boek De zaak Irma Laplasse. Stukken voor een dossier, het jaar daarna al gevolgd door Het Dossier Irma Laplasse, waarbij Van Isacker ten stelligste van de onschuld van de vrouw overtuigd was en de zaak-Laplasse als een door wraakgevoelens gedreven en uit de hand gelopen Belgische naoorlogse rechtspraak afschilderde. Meer dan twintig jaar later zou Van Isacker bij justitieminister Melchior Wathelet met succes een herziening van haar proces bepleiten.  Het resulteerde in 1996 echter niet in de verhoopte (uiteraard postume) vrijspraak. Laplasse werd andermaal schuldig bevonden wegens verklikking en werd veroordeeld tot levenslange opsluiting. 

Mijn land in de kering

Na 1971 publiceerde Van Isacker een hele poos niets meer. Toch liet hij vrienden weten dat hij volop materiaal verzamelde voor een groot en nieuwsoortig werk als bekroning van zijn oeuvre.  Dat magnum opus werd het tweedelige Mijn land in de kering, een met veel liefde geschreven essayistische sociale geschiedenis van het Vlaamse volk in de jaren 1830-1980 waarin hij een analyse maakte van de politieke en maatschappelijke evoluties in zijn land. Het verscheen in de jaren 1978 en 1983. Mijn Land in Kering werd een subjectieve, vaak somber-nostalgische en conservatieve weergave van zijn visie op de totaal veranderde en veranderende samenleving.  Of zoals Van Isacker zelf aangaf: ‘Dit boek is geen objectieve beschrijving van het verleden. Het is een poging om de actualiteit van honderdvijftig jaar geschiedenis te begrijpen, het is een schouwen van de stroom gebeurtenissen die, anderhalve eeuw lang, de mensen in ons land hebben getekend en van een nog vriendelijke samenleving de betonmaatschappij maakten die ons kwelt en ergert. Er is slechts kans op een toekomst, als de mens er slaagt te breken met de doem van een bestaan dat op louter stoffelijke welvaart is gericht’. Voor dit werk ontving Van Isacker in 1983 de Prijs De Standaard.

Van polemist naar kluizenaar

In 1980 ging pater Van Isacker met emeritaat, en nam hij afscheid van de academische wereld en de Universitaire Faculteiten Sint-Ignatius. Hij droeg binnen zijn religieuze gemeenschap in Antwerpen nog tal van functies, zoals subminister en huisarchivaris. 

In 1995 verliet hij zijn communiteit in de Antwerpse Prinsstraat en verhuisde hij naar Limburg.  In Niel-bij-As begon hij een nieuw religieus initiatief in de Caelenberg. Hij woonde in een oude langgevelhoeve, de schuur werd tot een bescheiden kapel omgebouwd. Daar vierde pater Van Isacker, met goedkeuring van de pauselijke commissie Ecclesia Dei, de liturgie volgens de oude Tridentijnse ritus, echter zonder zich als dissident ten aanzien van de Kerk op te stellen. Hij bleef het gezag van Rome en van zijn orde erkennen. In zijn boek Ontwijding (1989) kaartte Van Isacker in een doordringende commentaar de malaise in de Rooms-katholieke Kerk van de tweede helft van de 20e eeuw aan. Een crisis die voortkwam uit de bezetenheid of zoals hij het zelf noemde ‘de rage van het opruimen’. De Kerk wilde zich aanpassen aan de moderne wereld, zonder zich af te vragen waar die moderne wereld eigenlijk voor stond. 

In 1997 nam pater Van Isacker het peterschap van het actiecomité Doel 2020 aan en ijverde hij, samen met zijn medebroeder Luc Versteylen en de montfortaan Phil Bosmans, mee voor het behoud van het polderdorp Doel.

Karel Van Isacker overleed op 25 augustus 2010, de dag na zijn briljanten priesterjubileum, op 97-jarige leeftijd in Niel-bij-As. Hij werd op het kerkhof van De Jacht in Heverlee bij zijn medebroeders begraven.