Steenokkerzeel-besprekingen

Context

Het conclaaf van Steenokkerzeel vatte aan na de vervroegde verkiezingen van 10 maart 1974, die de christendemocraten een duidelijke overwinning opleverden. Voor het eerst sinds hun doorbraak in 1961 staakte de groei van de regionalistische partijen, waaronder het Rassemblement wallon (RW) Rassemblement Wallon
Lees meer , het Front démocratique des francophones (FDF) Démocrate féderaliste indépendant
Lees meer en de Volksunie (VU) Volksunie
Tussen 1954 en 2001 bepaalde de Volksunie (VU) als Vlaams-nationalistische partij mee de politieke evolutie in België, van unitaire staat tot federaal koninkrijk. Ze groeide uit tot de tw... Lees meer . In deze context probeerde formateur Leo Tindemans Tindemans, Leo
De Vlaamse christendemocraat Leo Tindemans (1922-2014) leidde vier Belgische regeringen. Hij werd nadien CVP-voorzitter en later ook minister van Buitenlandse Zaken. Als minister van Geme... Lees meer van de Christelijke Volkspartij (CVP) Christelijke Volkspartij
Lees meer , met het oog op een nieuwe staatshervorming, een tweederdemeerderheid op de been te brengen. Na mislukte gesprekken met de socialisten werd gekozen voor een kabinet van christendemocraten en liberalen. Door met de regionalistische partijen in zee te gaan zou dan alsnog de beoogde meerderheid kunnen worden gevonden. Vanuit die optiek, en op initiatief van de liberale partijvoorzitter Frans Grootjans Grootjans, Frans
Frans Grootjans (1922-1999) was een Vlaamsgezind liberaal politicus en journalist, die in 1966 minister werd in de regering Vanden Boeynants-De Clercq en aan de basis lag van een formele ... Lees meer ( Partij voor Vrijheid en Vooruitgang (PVV) Partij voor Vrijheid en Vooruitgang
Lees meer ), nodigde Tindemans de verschillende regionalistische partijen uit voor een overleg van gemeenschap tot gemeenschap te Steenokkerzeel.

Deze primeur kwam niet volledig onverwacht. RW-kopstuk François Perin Perin, François
François Perin (1921-2013) was decennialang als hoogleraar een briljant expert grondwettelijk recht en als militant wallingant een voorvechter van radicaal federalisme. Als zodanig had hi... Lees meer had het idee al bepleit in een brief aan CVP-voorzitter Wilfried Martens Martens, Wilfried
Lees meer . Ook diverse prominenten, waaronder VEV-voorzitter Vaast Leysen Leysen, Vaast
Vaast Leysen (1921-2016) was een bankier-ondernemer die een groot aandeel had in de organisatie van het Vlaamse bedrijfsleven. In de jaren 1970 speelde hij een belangrijke politieke rol a... Lees meer ( Vlaams Economisch Verbond Vlaams Economisch Verbond
Het Vlaams Economisch Verbond (VEV) is een Vlaamsgezinde belangengroep en patronale organisatie, die werd opgericht in 1926. Tijdens het interbellum zette het VEV zich in voor algemeen ec... Lees meer ), probeerden in de periode voorafgaand aan het conclaaf de CVP en de PVV ervan te overtuigen dat partijen zoals de Volksunie legitieme gesprekspartners konden zijn.

Dossiers en verloop

De onderhandelingen vonden plaats in het kasteel van Ham, een laatmiddeleeuwse waterburcht. Er werden diverse hete hangijzers besproken: Brussel Brussel
In de geschiedenis van de Vlaamse beweging speelde Brussel een unieke rol vanwege haar hoofdstedelijke functies, economische aantrekkingskracht en als symbool van verfransing, die zich v... Lees meer , de Vlaamse Rand Vlaamse Rand
De Vlaamse Rand omvat de negentien gemeenten grenzend aan Brussel of aan een faciliteitengemeente. De relatie tot Brussel leidt er tot specifieke uitdagingen. Lees meer en de gewestvorming (de invulling van artikel 107quater van de Grondwet). De onderhandelaars bereikten eensgezindheid over diverse elementen, maar liepen uiteindelijk (vooral) vast op de Brussel en zijn begrenzing. De Vlaamse onderhandelaars verwierpen de uitbreidingseisen van de Franstaligen, en vooral van het FDF, dat opnieuw eiste dat inwoners van diverse Brusselse randgemeenten via referenda moesten beslissen of ze al dan niet tot Brussel wensten te behoren. Een soortgelijke operatie was onaanvaardbaar voor de Vlaamse onderhandelaars, die hoogstens een beperkte en wederzijdse grensaanpassing wilden accepteren.

De partijen gingen zonder akkoord uit elkaar en geen van de regionalistische partijen kwam in de regering terecht, al boden zij wel gedoogsteun aan het rooms-blauwe minderheidskabinet. Over de reden voor het falen van het overleg liepen en lopen de meningen sterk uiteen. Vooral aan Vlaamse zijde werd de schuld bij het FDF gelegd, terwijl onder meer Tindemans met scherp schoot op de PSC (en vooral minister Vanden Boeynants Vanden Boeynants, Paul
De rechts-conservatieve christendemocraat Paul vanden Boeynants (1919-2001) werd twee keer premier, in 1966-1968 en in 1978-1979. Tegelijk drukte hij zijn stempel op het bestuur van de st... Lees meer ). Aan Franstalige zijde werd de VU geviseerd omdat de partij de amnestie-eis ter sprake had gebracht.

Impact

Het conclaaf had een belangrijke politieke impact die zich op minstens drie vlakken uitte. Ten eerste vormde het overleg het symbolische eindpunt van de tot dan toe vanzelfsprekende oppositierol van de regionalistische partijen. Ook verzachtte het conclaaf het imago van de VU als ‘zwarte partij’. De communautaire partijen werden nu erkend als legitieme gesprekspartners, waarmee in toenemende mate contacten werden uitgebouwd (zie bijvoorbeeld de Lambermont-besprekingen Lambermont-besprekingen
De Lambermont-besprekingen tussen RW, FDF en VU vonden plaats in mei 1974. Agendapunt was de begrenzing van de Brusselse randgemeenten. Er werd geen akkoord bereikt. Lees meer van mei 1974, de regeringsdeelname van het RW (juni 1974) en het Egmontpact Gemeenschapspact
Het Egmontpact of Egmontakkoord maakt samen met de Stuyvenbergakkoorden deel uit van het zogenaamde Gemeenschapspact, dat de definitieve pacificatie van de communautaire problemen tot doe... Lees meer (1977)).

Ten tweede verscherpte het conclaaf de interne spanning binnen de regionalistische partijen (en de Vlaamse beweging) over de strategische en principiële wenselijkheid van Belgische regeringsdeelname.

Ten derde was het conclaaf het eerste communautaire overleg dat niet volgens de klassieke levensbeschouwelijke breuklijnen verliep, maar volgens de communautaire scheidslijn. Het was geen overleg tussen christendemocraten, socialisten en liberalen, maar een dialoog tussen Vlamingen en Franstaligen. Zo vormde het conclaaf het startschot voor een nieuwe, fundamenteel andere onderhandelingsdynamiek, die naadloos aansloot bij de splitsing van de politieke partijen en de toenemende klemtoon op communautaire divergentie.