De Somer, Pieter

Afkomst en studies

Pieter – vaak ook ‘Piet’ genoemd – de Somer werd op 22 december 1917 geboren in Niel en overleed op 17 juni 1985 in Leuven. Zijn vader overleed toen hij zeven jaar oud was. Hijzelf huwde Paule Legein, afkomstig uit Brugge, en kreeg zes kinderen.

De Somer voltooide in 1935 zijn middelbare studies aan het Sint-Catharinacollege in Geraardsbergen. Tussen 1935 en 1942 studeerde hij aan de Katholieke Universiteit Leuven, waar hij de diploma’s behaalde van baccalaureaat thomistische wijsbegeerte (1938), kandidaat in de biologische wetenschappen (1938) en doctor in de geneeskunde (1942). In 1942-1944 was hij assistent in het Bacteriologisch Instituut te Leuven en aspirant bij het Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek. Daarnaast werd hij in 1942 lesgever aan de Hogere School voor Opleiders (Instituut voor Lichamelijke Opvoeding) en behaalde hij in 1944 het diploma van geneesheer-hygiënist. In de periode 1944-1945 was hij als onderzoeker verbonden aan het Francquifonds voor Wetenschappelijk Onderzoek. In 1944 was hij laureaat van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Geneeskunde, in 1945 laureaat van de Académie Royale de Médicine en in 1948 laureaat in de prijsvraag der Reisbeurzen.

Rega Instituut

Microbioloog De Somer werd in 1952 buitengewoon docent aan de faculteit Geneeskunde, in 1955 buitengewoon hoogleraar en in 1961 gewoon hoogleraar. Hij was lid van de Koninklijke Academie voor Geneeskunde van België Koninklijke Academie voor Geneeskunde van België
De Vlaamse Academie voor Geneeskunde van België, werd in 1938 door Frans van Cauwelaert opgericht vanuit een streven naar Vlaamse culturele autonomie. De Academie kende even moeilijkhede... Lees meer en van diverse nationale en internationale wetenschappelijke verenigingen. Voor zijn baanbrekend werk inzake het onderzoek naar antibiotica, entstoffen en interferon kreeg hij diverse nationale en internationale onderscheidingen en zeven eredoctoraten. Sinds 1949 was De Somer achtereenvolgens wetenschappelijk directeur, beheerder (1953) en afgevaardigd beheerder (1957) van Recherche et Industrié Thérapeutiques (RIT) in Genval. Dit bedrijf spitste zich toe op de productie en ontwikkeling van vaccins en antibiotica. In 1954 stichtte De Somer met de middelen van zijn bedrijf het Rega Instituut te Leuven, waarvan hij ook de leiding nam. Het Rega Instituut voerde het fundamentele onderzoek waarop de farmaceutische productie van het RIT – dat De Somer in 1960 verliet – gevestigd was. Het was een van de vroegste voorbeelden van multidisciplinair onderzoek en van de samenwerking tussen industrie en universiteit. Onder meer de vaccins tegen polio en rubella werden door het Rega Instituut ontwikkeld.

Maatschappelijk engagement

Van 1936 tot 1939 was De Somer gouwleider voor Oost-Vlaanderen Oost-Vlaanderen
Dit artikel onderzoekt de vraag of en in welke mate de Vlaamse beweging in Oost-Vlaanderen een specifieke identiteit vertoonde. Lees meer van de Katholieke Studentenactie – Jong Vlaanderen Katholieke StudentenActie
De Katholieke Studentenactie (KSA) was een (jeugd)beweging rond Katholieke Actie. Ze was gericht op scholieren en beschouwde zichzelf als een erfgenaam van de Katholieke Vlaamse Studenten... Lees meer . In de Universitas Hoogstudentenverbond voor Katholieke Actie
Het Hoogstudentenverbond voor Katholieke Actie (HVKA) (1933 - circa 1965) was een studentenvereniging voor universitaire Katholieke Actie (KA) met als tijdschrift Universitas. Lees meer geest – hij was in 1938-1939 voorzitter van de Universitasgroep rond Mgr. Albert Dondeyne Dondeyne, Albert
Albert Dondeyne (1901-1985) was hoogleraar filosofie aan de KU Leuven en de mentor van Universitas. Hij was tegenstander van de splitsing van de Leuvense universiteit. Lees meer – voelde hij zich ook diep betrokken bij het maatschappelijke gebeuren. In 1958 stond De Somer mee aan de wieg van het tijdschrift De Maand, waarvan hij tot 1971 de algemene directie waarnam. Dit progressieve lekenblad vertegenwoordigde de geest van Vaticanum II in Vlaanderen en pleitte voor een meer wereldse kerk Kerk
De verhouding tussen Kerk en Vlaamse beweging vertoont historisch een tweevoudig beeld. Enerzijds waren de godsdienstige en de Vlaamsgezinde overtuiging innig verstrengeld en vormde de cl... Lees meer . Dat De Somer de eerste lekenrector werd, na de opeenvolgende monseigneurs die sinds 1834 de universiteit geleid hadden, paste helemaal in het programma van De Maand.

Ook als rector woog De Somer op het maatschappelijke debat. Hij sprak zich uit over kernbewapening, technologie en industrie (de zogenaamde ‘ Derde Industriële Revolutie Vlaanderen Derde Industriële Revolutie in Vlaanderen
Lees meer ’) en de rol van de universiteit in de samenleving. Over het thema ‘universiteit en kerk’ sprak hij bij gelegenheid van het bezoek van paus Johannes-Paulus II aan Leuven, op 20 mei 1985.

Splitsing

In het kader van de Vlaamse beweging is De Somers naam onlosmakelijk verbonden met de ontwikkelingen van 'Leuven Vlaams' (zie Hoger onderwijs Leuven Hoger onderwijs in Leuven
De Franstalige Katholieke Universiteit Leuven werd vanaf 1910 geleidelijk vernederlandst. De strijd voor ‘Leuven Vlaams’ leidde in 1968 tot een splitsing, het ontstaan van twee autonome L... Lees meer ). In 1962 was hij een van de stichters van de Vereniging van Leuvense Professoren, de Vlaamse tegenhanger van de ACAPSUL Association du Corps Académique et du Personnel Scientifique de l'Université de Louvain
De Association du Corps académique et du Personnel scientifique de l'Université de Louvain (ACAPSUL) was een vereniging die de Franstalige professoren groepeerde in de periode van ‘Leuven... Lees meer . Twee jaar later behoorde hij, samen met onder anderen professor Aloïs Gerlo Gerlo, Aloïs
Aloïs Gerlo (1915-1998) was een Vlaamsgezinde communist en later socialist, die tijdens de jaren 1960 en 1970 een leidinggevende rol vertolkte in de niet-partijpolitieke Vlaamse beweging ... Lees meer van de Vrije Universiteit Brussel, tot de initiatiefnemers van de Vereniging van Vlaamse Professoren (VVP) Vereniging van Vlaamse Professoren
De Vereniging van Vlaamse Professoren (1964-1970) was een drukkingsgroep aan de Nederlandstalige universiteiten. Doel was om de Vlaamse belangen in het universitaire onderwijs en het wete... Lees meer .

In augustus 1962 kwam er een machtswissel aan de top van de Leuvense universiteit. Mgr. Honoré van Waeyenbergh Van Waeyenbergh, Honoré
Honoré van Waeyenbergh (1891-1971) was vice-rector (1936-1940) en rector (1940-1962) van de Katholieke Universiteit Leuven. Hij droeg bij aan de vernederlandsing van de universiteit. ... Lees meer werd als rector opgevolgd door de perfect tweetalige Mgr. Albert Descamps, die zou worden geassisteerd door twee prorectoren, twee algemeen beheerders, tevens secretarissen-generaal, twee vicerectoren en twee wetenschappelijke raadgevers. De Somer werd benoemd als wetenschappelijk raadgever van de prorector voor het Nederlandstalige stelsel, Louis de Raeymaeker. Hij kreeg ruim baan voor alle benoemingen in de wetenschappelijke sector van de Nederlandstalige afdeling.

Ingevolge van een nieuw organiek reglement (11 oktober 1962) werden in oktober 1963 vier faculteiten (Geneeskunde, Letteren en Wijsbegeerte, Wetenschappen en Rechtsgeleerdheid) opgesplitst in een Nederlandstalige en Franstalige afdeling. In de discussie rond de eerste universitaire expansiewet (1965) liet De Somer zich niet onbetuigd. Hij sprak zich uit voor universitaire spreiding, op voorwaarde dat enkel zuiver wetenschappelijke en academische overwegingen zouden meespelen en geen taalpolitieke of ideologische. Dit kwam tot uiting in de Commissie voor de planning van de Geneeskunde, waarvan De Somer medevoorzitter was – de zogenaamde Commissie-De Somer-Lavenne. Deze Commissie pleitte voor een talige homogeniteit in de medische diensten en ziekenhuizen en voor een gelijke verdeling van de ziekenhuisbedden tussen de Franstalige en Nederlandstalige faculteit. Hiervoor moest onder meer een nieuw ziekenhuiscomplex in Sint-Lambrechts-Woluwe opgetrokken worden voor de Franstaligen.

Toen op 13 mei 1966 de bisschoppen duidelijk maakten dat er niet getornd kon worden aan de eenheid van de Leuvense Alma Mater, reageerden een twintigtal Vlaamse professoren, waaronder De Somer, afwijzend op dat mandement. Ook De Maand vond dat het mandement blijk gaf van een ‘voorbijgestreefd klerikalisme en confessionalisme’.

Op 20 mei 1966 werd De Somer door zijn collegae verkozen tot voorzitter van de VVP- afdeling Leuven. Om zijn benoemingskansen in de nieuwe structuren van de universiteit niet in het gedrang te brengen verzaakte hij ten voordele van Raymond Derine Derine, Raymond
Raymond Derine (1926-1987) was jurist, hoogleraar, politicus, auteur en polemist. Hij was Antwerps schepen voor de CVP en voorzitter van het Davidsfonds (1970-1972), en zette zich in voor... Lees meer aan zijn mandaat. Intussen deden de omvang en de hevigheid van de Vlaamse reacties op het mandement het episcopaat opschrikken. Vanaf 7 oktober 1966 kwamen er twee autonome afdelingen in de Leuvense universiteit: een Nederlandstalige en een Franstalige. De Somer werd op 7 juli 1966 benoemd tot prorector van de Nederlandstalige universitaire gemeenschap te Leuven. Deze benoeming werd beschouwd als een gebaar van goede wil van de bisschoppen tegenover de Vlamingen. In een nieuwe verklaring van 15 juli 1966 stelden ze zich ook minder strikt op wat betreft het vraagstuk van de geografische spreiding.

De samenwerking tussen de twee afdelingen van de Leuvense universiteit verliep van bij het begin zeer stroef. Er werd bij de verdeling van laboratoria, auditoria en andere ruimtes gekibbeld over iedere vierkante meter. Eind 1967 waren de relaties zodanig bekoeld dat De Somer in de unitaire raad van beheer elk krediet weigerde goed te keuren voor de Franstalige afdeling. De Franstalige academische raad reageerde met het expansieplan van 14 januari 1968, waar het behoud van de Franstalige afdeling in Leuven voorop gesteld werd. Dat zorgde voor zoveel commotie dat de regering- Vanden Boeynants Vanden Boeynants, Paul
De rechts-conservatieve christendemocraat Paul vanden Boeynants (1919-2001) werd twee keer premier, in 1966-1968 en in 1978-1979. Tegelijk drukte hij zijn stempel op het bestuur van de st... Lees meer I, na een interpellatie van CVP Christelijke Volkspartij
Lees meer -kamerlid Jan Verroken Verroken, Jan
Jan Verroken (1917-2020) was een politicus voor de Christelijke Volkspartij. Hij was volksvertegenwoordiger en burgemeester van Oudenaarde en speelde een belangrijke rol in de totstandkom... Lees meer , ten val kwam. Pas op de historische vergadering van 6 juli 1968 werd het principe van de overheveling door de Franstaligen aanvaard.

Rector

Door het nieuwe Organiek Reglement van 19 november 1968 kreeg De Somer nu officieel de titel van rector, waarmee hij de eerste lekenrector van de Leuvense universiteit werd. In 1970 kregen KU Leuven en Université Catholique de Louvain rechtspersoonlijkheid en het Organiek Reglement van 1 juli 1970 bezegelde de nieuwe toestand: KU Leuven en UCL zouden voortaan elk hun eigen weg bewandelen.

In 1971 werd De Somer door de academische gemeenschap van de KU Leuven verkozen tot rector, voor een termijn van vijf jaar. In 1976 en 1981 zou dit mandaat verlengd worden. De hoofdkenmerken van De Somers rectorale beleid waren de uitbouw van het onderzoek en de internationale positie van de universiteit, die ervoor moesten zorgen dat de universiteit ook als autonome, Nederlandstalige instelling zou excelleren. De Somer behield het katholieke karakter van de universiteit, maar zorgde voor een afbouw van de klerikale structuren en plaatste de academische vrijheid centraal. Op het domein van de universitaire samenwerking droeg hij in 1976 bij tot de totstandkoming van de Vlaamse Interuniversitaire Raad. Directe medewerkers zoals vicerector Herman Servotte omschreven De Somer als non-conformistisch, charismatisch en ongedwongen in de omgang, als een pragmatisch bestuurder en als een rector-zakenman.

De Somer overleed in 1985. Enkele jaren later, op 26 september 1989, werd als eerbetoon de Aula Pieter De Somer ingewijd.