Harmel, Pierre

Pierre Harmel werd in 1911 in Ukkel geboren maar zijn familie is afkomstig uit de buurt van Florenville in de provincie Luxemburg. Door de werkzaamheden van zijn vader, een ingenieur bij de Luikse buurtspoorwegen, bracht hij het eerste deel van zijn leven door in Luik. Hij voltooide er zijn universitaire studies in de rechten, het notariaat en de sociale wetenschappen. Als reserveofficier nam hij deel aan de Achttiendaagse Veldtocht en werd hij krijgsgevangen gemaakt. Na zijn vrijlating in 1943 keerde hij als docent terug naar de universiteit van Luik en werd hij er naderhand gewoon hoogleraar fiscaal recht.

In 1946 werd hij in het arrondissement Luik een eerste keer verkozen tot volksvertegenwoordiger. Harmel is dan al een van de vernieuwers onder de Franstalige christendemocraten. Tijdens zijn studies was hij actief in en zelfs voorzitter van de Katholieke Actie. Hij sloot naderhand ook aan bij La Relève, een denktank met een eigen blad dat een grote invloed uitoefende op de unitaire, niet-confessionele uitbouw van de naoorlogse christendemocratie in Franstalig België.

Centrum Harmel

Als pas verkozen volksvertegenwoordiger diende hij een wetsvoorstel in dat in 1948 leidde tot de oprichting van het ‘Centrum voor onderzoek voor de nationale oplossing van de maatschappelijke en rechtskundige problemen in de Vlaamse en Waalse gewesten van het land’ ( Centrum Harmel Centrum Harmel
Het Centrum Harmel is de benaming van een politiek studiecentrum dat drie jaar na de Tweede Wereldoorlog werd opgericht om een regeling uit te dokteren voor de wrijvingen tussen de taalg... Lees meer ). Het centrum, dat naar hem werd vernoemd, kwam tot stand als een schrikreactie op het eerste Waals Congres. Dat koos in 1945 in een eerste stembeurt voor de aanhechting van Wallonië bij Frankrijk Frankrijk & Vlaanderen
De verhouding tussen Vlaanderen en Frankrijk werd altijd gekenmerkt door een aanzienlijke dubbelzinnigheid. Hoewel er lange tijd een grote affiniteit met de Franse cultuur bestond, werd d... Lees meer , maar in een tweede ronde voor autonomie binnen een Belgisch kader.

In Vlaanderen kreeg de oprichting van het centrum de steun van de CVP’ers Theo Lefèvre Lefèvre, Theo
Theo Lefèvre (1914-1973) was een advocaat en politicus voor de Christelijke Volkspartij. Hij zetelde in de Kamer en was minister en premier in een periode van belangrijke wetgevende initi... Lees meer , Geeraard van den Daele en Alfons Verbist Verbist, Alfons
Alfons Verbist (1888-1974) was een katholiek politicus, die als voorzitter van de KVV fungeerde en mee aan de basis lag van het beginselakkoord KVV-VNV. Na de oorlog was hij minister van ... Lees meer . In 1955 werden de werkzaamheden afgerond. Het eindverslag verscheen pas in 1958. Daarin legde het centrum de vinger op een aantal problemen, zoals de vergrijzing van de Belgische bevolking, maar ook de economische en sociale verschillen tussen Wallonië en Vlaanderen, dat in sommige regio’s met een hoge structurele werkloosheid kampte. Wat het onderwijs Onderwijs
Lees meer betrof, werd in de conclusies de splitsing gevraagd van het onderwijsdepartement. Er werd gewezen op het belang van een degelijk onderwijs van de moedertaal, maar het centrum liet elke Belg de keuze van een tweede, derde en vierde taal.

Het centrum bepleitte een Waals-Vlaamse pariteit in de Belgische bestuursorganen. Bovendien moest de taalgrens Taalgrens
Het begrip ‘taalgrens’ verwijst in het algemeen naar een grens die twee bevolkingsgroepen die een verschillende taal spreken van elkaar scheidt en in het bijzonder naar de grens tussen he... Lees meer worden vastgelegd, waarbij de provincie Brabant Vlaams-Brabant
De naam van de provincie Brabant herinnert aan het vroegere gelijknamige hertogdom, dat tijdens de Middeleeuwen vorm had gekregen en waarvan het noordelijke deel een belangrijke rol speel... Lees meer in drie zou worden verdeeld: Brussel Brussel
In de geschiedenis van de Vlaamse beweging speelde Brussel een unieke rol vanwege haar hoofdstedelijke functies, economische aantrekkingskracht en als symbool van verfransing, die zich v... Lees meer , Leuven en Nijvel. Een en ander maakte volgens het centrum de oprichting noodzakelijk van aparte economische en sociale adviesraden voor Vlaanderen en Wallonië. Critici merkten op dat de aandacht van het centrum voor Brussel ondermaats was. De zeer gematigde belangstelling voor de eindconclusies van het centrum belette niet dat ze een zachte aanzet vormden voor de latere staatshervormingen Staatshervorming
Tussen 1970 en vandaag werden zes staatshervormingen doorgevoerd die België omvormden van een unitaire in een federale staat met drie gewesten, het Vlaamse, het Waalse en het Brussels Hoo... Lees meer .

Minister van Onderwijs en Justitie

In 1950 tot 1954 werd Harmel al minister van Onderwijs in de opeenvolgende regeringen van Jean Duvieusart, Joseph Pholien en Jean van Houtte. Hij was de eerste katholieke minister op die post en voerde een aantal hervormingen door in verband met de subsidiëring van het vrij middelbaar en technische onderwijs en gaf een plaats aan katholieke vertegenwoordigers in de commissies die de oprichting van nieuwe rijksscholen adviseerden.

In 1958 stapte Harmel als minister van Justitie in de tweede homogeen katholieke regering van Gaston Eyskens Eyskens, Gaston
Gaston Eyskens (1905-1988) was een Vlaamsgezinde katholieke econoom en politicus, die onder andere eerste minister was ten tijde van de Koningskwestie en aan de basis lag van de eerste st... Lees meer . Samen met Eyskens bracht hij met die regering het Schoolpact tot stand. Harmel zorgde ervoor dat de communicatiekanalen met de Waalse liberalen en socialisten open bleven.

Toen Eyskens zijn regering versterkte met de liberalen, nam Harmel het departement Culturele Zaken voor zijn rekening en hervormde hij het Nationaal Instituut voor de Radio-Omroep tot de Belgische Radio en Televisie (BRT) met een grote autonomie voor de Nederlandstalige en Franstalige omroepen. In dezelfde regering kreeg hij in 1960 ook Openbaar Ambt onder zijn bevoegdheid.

Na de verkiezingen van 1961 legde hij als informateur de basis voor de regering van Theo Lefèvre, maar zelf bleef hij aan de zijlijn. Deze regering zou de taalgrens vastleggen, zoals gevraagd in de conclusies van het Centrum Harmel. In 1964 werd Harmel voorzitter van de Waalse vleugel van de nog unitaire CVP-PSC.

Eerste minister

Na de verkiezingen van 1965 nam Pierre Harmel als premier de leiding van een regering van christendemocraten Christelijke Volkspartij
Lees meer en socialisten Belgische Socialistische Partij
Lees meer . Eerst probeerde hij een drieledige regering op de been te brengen in de hoop te komen tot een hervorming van de instellingen. De liberalen Liberale Partij (1846-1961)
Lees meer weigerden echter de culturele autonomie van de regio’s en de economische decentralisatie die door de christendemocraten en socialisten werden gesteund. De socialisten, beducht voor nieuwe besparingen, traden na een 65 dagen durende formatie schoorvoetend toe tot de nieuwe regering.

Premier Harmel werd meteen geconfronteerd met financiële problemen. Minister van Financiën Gaston Eyskens Eyskens, Gaston
Gaston Eyskens (1905-1988) was een Vlaamsgezinde katholieke econoom en politicus, die onder andere eerste minister was ten tijde van de Koningskwestie en aan de basis lag van de eerste st... Lees meer ijverde voor het terugdringen van de overheidsuitgaven, vooral in de gezondheidszorg. Daarnaast drong de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) aan op de verdere sluiting van steenkoolmijnen. Dat leidde tot een staking in Limburg Limburg
Lees meer . In Zwartberg Zwartberg
Zwartberg (1966) was een sociaal conflict naar aanleiding van de sluiting van de Limburgse steenkoolmijnen. Lees meer kwam het tot incidenten tussen stakers en rijkswachters. Twee stakers kwamen om het leven. Wanneer de socialisten in de regering zich verzetten tegen een toepassing van het remgeld in de socialistische ziekenhuizen, bood premier Harmel op 10 februari zijn ontslag aan bij koning Boudewijn van Saksen-Coburg, Boudewijn I
Boudewijn (1930-1993) moest als gevolg van de koningskwestie op jonge leeftijd en onvoorbereid zijn vader opvolgen. Zijn koningschap werd getekend door de Congolese dekolonisatie, staatsh... Lees meer . Zijn regering hield nauwelijks acht maanden stand.

Minister van Buitenlandse Zaken

In de daaropvolgende regeringen van Paul vanden Boeynants Vanden Boeynants, Paul
De rechts-conservatieve christendemocraat Paul vanden Boeynants (1919-2001) werd twee keer premier, in 1966-1968 en in 1978-1979. Tegelijk drukte hij zijn stempel op het bestuur van de st... Lees meer en Gaston Eyskens trad Pierre Harmel als minister van Buitenlandse Zaken naar voren op de internationale scène. Dat belette hem echter niet om de eerste staatshervorming uitgewerkt door premier Eyskens te ondersteunen. Vooral de aanzet voor een regionalisering beantwoordde aan Waalse verzuchtingen en aan de conclusies van het Centrum Harmel.

Als minister van Buitenlandse Zaken stuwde Harmel de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) naar een versterking van haar defensieve rol tegen de Sovjet-Unie en tegelijk naar een toenadering tot de landen van het Oostblok. Voor wat in diplomatieke kringen wordt omschreven als de Harmeldoctrine kreeg hij in 1987 de Atlantische Prijs.

Afscheid van de politiek

Na het ontslag van de regering-Eyskens werd Harmel voorzitter van de Senaat tot hij in 1977 met pensioen ging. Zijn gemeentelijke mandaat in zijn gemeente Sint-Pieters-Woluwe legde hij neer in 1984.

Na het afsluiten van zijn politieke loopbaan keerde Pierre Harmel als gewoon hoogleraar terug naar de universiteit van Luik en werd hij lid van de Koninklijke Academie van België Koninklijke Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België
Lees meer . In 1984 aanvaardde hij het voorzitterschap van het comité belast met de voorbereiding van het bezoek van paus Johannes Paulus II in 1985. Na zijn benoeming tot minister van Staat in 1973 kende koning Boudewijn hem in 1991 ook de titel van graaf toe. Pierre Harmel overleed op 15 november 2009.