Grammens, Flor

Flor Grammens was de oudste uit een gezin van drie. Zijn vader was rijkswachter, zijn moeder baatte een stoffenwinkel uit en later een zaak van confectiekleding. Hij studeerde aan het Sint-Vincentiuscollege in Eeklo en de Bisschoppelijke Normaalschool in Sint-Niklaas, waar directeur Amaat Joos Joos, Amaat
Amaat Joos (1855-1937) was een katholiek priester-leraar, pedagoog en taalkundige. Hij was actief en leidinggevend in de Vlaamse katholieke scholierenbeweging en richtte zich als pedagoog... Lees meer tijdens de daaraan voorafgaande kwarteeuw een Vlaams voelend klimaat had gecreëerd. Nadat hij in 1919 het onderwijzersdiploma had behaald, werd Grammens aangesteld in het Bisschoppelijk College Sint-Antonius van Padua in Ronse.

Ronse

In 1925 nam hij in deze Oost-Vlaamse taalgrensstad het secretariaat van de kwijnende Davidsfonds Davidsfonds
Het Davidsfonds is een katholieke Vlaamse cultuurvereniging, die werd opgericht in januari 1875. Lees meer afdeling op zich en voerde hij het ledental sterk op, onder meer door de bibliotheekwerking in de stad en de omliggende dorpen te activeren. Grammens speelde ook in op de belangstelling van het hoofdbestuur van deze katholieke en Vlaamsgezinde cultuurvereniging, en in het bijzonder van secretaris-penningmeester Eduard Amter Amter, Edward
De Vlaamsgezinde katholiek Eduard Amter (1898-1969) was van 1924 tot 1964 algemeen secretaris van het Davidsfonds en vanuit die functie een belangrijke actor in het flamingantische midden... Lees meer , voor de taalgrensproblematiek en fungeerde vanaf 1927 als propagandist voor deze materie. Datzelfde jaar werd door het Davidsfonds, de Vlaamse Toeristenbond Vlaamse Toeristenbond
VTB-VAB (1922) was een cultureel-toeristische organisatie die bijdroeg aan de ontwikkeling van het toerisme en de mobiliteit in Vlaanderen. Ze was door haar financiële en culturele slagkr... Lees meer en het Algemeen-Nederlands Verbond Algemeen-Nederlands Verbond
Het Algemeen-Nederlands Verbond (ANV) werd in 1895 opgericht. Aanvankelijk behartigde het de belangen van de Nederlandse taal. Later en tot op de dag van vandaag ijvert het voor de brede ... Lees meer een comité Taalgrens Wakker! Taalgrens Wakker!
Taalgrens Wakker! (1912-1931) was een vereniging voor taalgrensactie, die gedragen werd door prominente Vlaamsgezinden als Jozef Goossenaerts en Staf de Clercq. Spreekbuis was het halfmaa... Lees meer gevormd met Jozef Goossenaerts Goossenaerts, Jozef
Jozef Goossenaerts (1882-1963) was een Vlaams-nationalistische duivel-doet-al, die gedurende meer dan een halve eeuw betrokken was bij uiteenlopende socioculturele, (partij)politieke en i... Lees meer als voorzitter en Grammens als secretaris. Op basis van persoonlijk onderzoek – onder andere een voettocht langs de taalgrens van bijna een maand – tekende Grammens in 1930 een taalgrenskaart. Ondertussen was hij door Taalgrens Wakker! geroyeerd omwille van zijn onvermogen om in ploegverband te werken en zijn onwil om met niet-katholieken samen te werken.

Taalgrensactivist

Op eigen houtje stichtte Grammens vervolgens de Kristen-Vlaamsche Taalgrensaktie Kristen-Vlaamsche Taalgrensaktie
Lees meer , die zes actiegroepen in verschillende regio’s op en rond de taalgrens Taalgrens
Het begrip ‘taalgrens’ verwijst in het algemeen naar een grens die twee bevolkingsgroepen die een verschillende taal spreken van elkaar scheidt en in het bijzonder naar de grens tussen he... Lees meer overkoepelde. In maart 1930 verzamelden die in 25 Vlaamse gemeenten in de provincies Henegouwen en Luik voldoende handtekeningen van kiesgerechtigden om de respectieve gemeentebesturen te verplichten om niet alleen in het Frans maar ook in het Nederlands met het publiek te communiceren.

Na herhaalde ziekteverloven nam Grammens in 1929 ontslag uit het onderwijs en werd hij door de Bestendige Deputatie van Oost-Vlaanderen, op dat moment een coalitie van katholieken en Vlaams-nationalisten, benoemd tot inspecteur van de Beroepsleergangen en de Naschoolse Werken. In die functie beschikte hij over meer dan voldoende vrije tijd om zich in te zetten voor de taalgrensactie. Zo wilde hij onder meer juridisch laten vaststellen dat de taalwetgeving niet kon worden nageleefd zonder een aanpassing van de provinciegrenzen, aangezien de Waalse gemeentebesturen en rechtbanken de wettelijk opgelegde tweetaligheid in de omgang met het publiek in gebieden met een aanzienlijk aantal Nederlandssprekenden niet wilden toepassen. Daartoe lokte hij processen uit voor Waalse rechtbanken, die steevast een Nederlandstalige procedure weigerden. Grammens slaagde erin om in de taalwet inzake bestuurszaken Bestuur
Het taalgebruik in het bestuur is een centraal aspect van de Belgische taalkwestie. Het omvat het proces van het afdwingen van taalrechten voor Vlamingen evenals de bestuurstaalwetgeving ... Lees meer van 28 juni 1932 te doen opnemen dat gemeenten die gelegen waren in Waalse provincies maar die volgens de bevolkingstelling een meerderheid van Nederlandstaligen telden, in het Nederlands bestuurd behoorden te worden. Waar een minderheid van ten minste 30% Nederlandstaligen was geteld dienden de gemeenten dan weer tweetaligheid in acht te nemen in hun contacten met het publiek. Zijn weigering om belasting te betalen in Ronse, dat de taalwet overtrad in diverse aangelegenheden, leidde in 1934 tot de openbare verkoop van de meubelen van zijn gezin op de Grote Markt van zijn woonplaats. Ondanks deze successen geraakte Grammens' Kristen-Vlaamsche Taalgrensaktie Kristen-Vlaamsche Taalgrensaktie
Lees meer vanaf 1934 in het slop. Zelf evolueerde hij meer en meer in de richting van het Vlaams-nationalisme, inclusief het meer en meer in vraag stellen van de parlementaire democratie. Bij de provincieraadsverkiezingen van 1936 figureerde hij als onafhankelijke lijsttrekker voor de Vlaams-nationalisten in Oudenaarde.

‘De kladschilder van Edingen’

In januari 1937 begon Grammens aan zijn herhaaldelijk aangekondigde ‘opkuisactie’ in de taalgrensstad Edingen en de omliggende gemeenten, waarbij onwettige eentalig Franse straatnaamborden werden overschilderd en hij zich daarvoor voortdurend liet verbaliseren en oppakken. Nadat de pers deze acties aanvankelijk had genegeerd, werden zij later opgepikt en tot op zekere hoogte gesteund door de Vlaamse katholieke kranten, het liberale Het Laatste Nieuws Het Laatste Nieuws
Het Laatste Nieuws was een liberaal en Vlaamsgezind dagblad, waarvan het eerste nummer op 7 juni 1888 verscheen. In 2023 bestaat de krant nog steeds als een populair dagblad voor een bree... Lees meer en de socialistische Volksgazet Volksgazet
Volksgazet (1914-1978) was een Antwerps socialistisch dagblad, gesticht door Camille Huysmans en Willem Eekelers, dat regelmatig Vlaamsgezinde standpunten innam. Lees meer . Het Brusselse weekblad Pourquoi Pas? plaatste in de editie van 11 juni 1937 een karikatuur van Grammens op de cover en noemde hem ‘le labouilleur d’Enghien’, ‘de kladschilder van Edingen’. Met de medewerking van honderden, vooral Leuvense, studenten werden vervolgens in heel Vlaanderen Franstalige overheidsmededelingen overschilderd en onleesbaar gemaakt onder leiding van de door hem gestuurde geheime Raad van de Daad.

Kamerlid

Als gevolg daarvan werd de regering in juli 1938 gedwongen om, in overeenstemming met de taalwet op het bestuur van 1932, de eentaligheid van de publieke communicatie op te leggen in eentalige gebieden. In januari 1939 hervatte Grammens zijn schildersprotest. Hij belandde opnieuw in de gevangenis en mobiliseerde andermaal tal van flamingantische studenten. Bij de parlementsverkiezingen van 2 april 1939 aanvaardde hij de plaats van onafhankelijk lijsstrekker die het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (VNV) hem in Antwerpen aanbood. Hij behaalde 4300 voorkeurstemmen en leverde een niet onbelangrijke bijdrage tot het electoraal succes van de Vlaams-nationalisten in heel Vlaanderen.Tijdens de eerste vergadering van de Kamer waaraan hij deelnam eiste hij dat alle opschriften in het halfrond tweetalig zouden zijn, wat tegen de volgende zitting werd gerealiseerd.

De Tweede Wereldoorlog

Grammens, die in juni 1940 van Ronse naar het Brusselse verhuisde, trad tijdens de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer niet toe tot de Eenheidsbeweging van het VNV. Bovendien belette hij als lid van het hoofdbestuur mee dat Davidsfonds-secretaris Eduard Amter dat wel deed en op die manier met de katholieke cultuurvereniging in de collaboratie Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer zou terecht komen. Zelf protesteerde hij bij de Duitse bezetter tegen de annexatie door Duitsland van het gebied rond Montzen in de provincie Luik en klaagde hij de ontoereikende communicatie in het Nederlands van het militair bezettingsbestuur aan. Hij zette zich in voor de terugkeer van Belgische politici die bij de Duitse inval in mei 1940 waren gevlucht, maar evenzeer om de werking van hun partijen tijdens de oorlog te verbieden.

Het was ook zijn intentie om de bezetter ertoe te bewegen via het hoogste in het land aanwezige Belgische politieke gezag, de secretarissen-generaal, de volledige naleving van de taalwetgeving af te dwingen. Een bestuurlijke scheiding De Bestuurlijke Scheiding
Het Gentse weekblad De Bestuurlijke Scheiding pleitte tijdens zijn kortstondige bestaan in de maanden vóór het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog voor het federalisme en voor de opricht... Lees meer van België, zoals tijdens de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer , wees hij af. De secretarissen-generaal richtten onder druk van de Duitsers inderdaad een nieuwe Commissie voor Taaltoezicht Vaste Commissie voor Taaltoezicht
De Vaste Commissie voor Taaltoezicht (VCT) is een orgaan dat toezicht uitoefent op de toepassing van de bestuurstaalwet. De Commissie werd eerst opgericht in 1932 en later heropgericht in... Lees meer op, die over ruimere bevoegdheden beschikte dan haar vooroorlogse voorganger. De Belgische ambtelijke top slaagde erin om te verhinderen dat Grammens er voorzitter van werd, maar dat weerhield hem er niet van om de facto de vergaderingen te domineren.

Nadat er zich grote weerstand ontwikkelde tegen de plannen tot vernederlandsing van het onderwijs in Brussel, benoemden de secretarissen-generaal onder druk van het Duitse bezettingsbestuur uiteindelijk in december 1941 Grammens toch tot voorzitter van de Commissie voor Taaltoezicht, die voortaan uitsluitend onder de secretaris-generaal voor Binnenlandse Zaken Gerard Romsée Romsée, Gerard
Lees meer (VNV) zou ressorteren. De commissie kreeg een nieuw statuut dat haar bevoegdheden verruimde en een ruime personeelsomkadering. Onder de leiding van Grammens werden de wantoestanden inzake de taalverhoudingen en de toepassing van de taalwetgeving Taalpolitiek en -wetgeving
Situaties van taalonderdrukking vindt men wereldwijd. Daarom besteedt deze bijdrage eerst aandacht aan gehanteerde taalpolitieke strategieën. Ook in België verzette een gedomineerde taalg... Lees meer in diverse (semi-)openbare besturen recht getrokken. Tegelijk steeg het leerlingenpercentage in de Nederlandstalige klassen in het Brusselse onderwijs van 19 naar 43.

De naoorlogse jaren

Eind oktober 1944 werd Grammens aangehouden door een verzetsgroep, nadat zijn schuilplaats was verklikt. Ondanks herhaald protest van Kamervoorzitter Frans van Cauwelaert Van Cauwelaert, Frans
Frans van Cauwelaert (1880-1961) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die een hoofdrol speelde in de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen. Van Cauwelaert lag in 19... Lees meer bleef hij geïnterneerd tot 23 april 1945 en opnieuw vanaf 4 mei van dat jaar, hoewel de auditeur-generaal aan de minister van Justitie duidelijk had gemaakt dat er geen juridische gronden bestonden om hem te vervolgen. De regering ging echter over tot preventieve hechtenis, vooral omdat de straatrepressie was herbegonnen. Op 5 juni 1945 werd de inboedel van de woning van de familie Grammens in Oudergem inderdaad vernield.

In december 1946 werd Grammens door de krijgsraad veroordeeld tot 12 jaar en een schadevergoeding en in juli 1947, nadat hij daartegen verzet had aangetekend, tot 10 jaar en een fel gereduceerde schadevergoeding. In beroep bracht het krijgshof de vooroorlogse contacten met en de financiële ondersteuning van Grammens door nazi-Duitsland in rekening, verwijzend naar zijn herhaalde publieke protestacties tegen de Belgische neutraliteitspolitiek in de periode tussen september 1939 en mei 1940. Ook het beroep dat hij had gedaan op de Duitse bezetter in verband met de toepassing van de taalwetgeving en de deelname aan manifestaties van collaborerende verenigingen en organisaties werd hem aangerekend. Alles samen leidde dat tot 6 jaar gevangenschap en het levenslange verlies van zijn burgerlijke en politieke rechten. Na de verwerping van het verzet dat hij daartegen had aangetekend door het Hof van Cassatie in november 1949, werd Grammens in januari 1950 vrijgelaten. In 1962 werd hij hersteld in zijn rechten.

De jaren 1950 en daarna

In de jaren 1950 richtte hij een Grammensfonds Grammensfonds
Het Grammensfonds werd in 1937 opgericht om steun te verlenen aan de taalactie van Flor Grammens. Het fonds reikt jaarlijks de Flor Grammensprijs uit aan ‘verenigingen die in de geest van... Lees meer op, dat via de zogeheten Vlaamse Strijdcentrale geld inzamelde voor de opstart van de Vlaamse Volksbeweging Vlaamse Volksbeweging
De Vlaamse Volksbeweging (VVB) was een Vlaams-nationalistische drukkingsgroep, die werd opgericht in 1952 en tot het begin van de jaren 1970 een breder publiek mobiliseerde voor Vlaamsge... Lees meer (VVB), waarmee hij later echter in onmin zou geraken. In 1958 werd Grammens veroordeeld tot 2 maanden detentie omwille van de beschadiging, samen met leden van de VVB, van eentalig Franse opschriften en van informatieborden in het Franse paviljoen op de Wereldtentoonstelling in Brussel Wereldtentoonstelling van 1958
Naar aanleiding van de ondervertegenwoordiging van Nederlandstaligen bij de organisatie van de Wereldtentoonstelling van 1958 in Brussel ontstond commotie vanuit het flamingantische midde... Lees meer . Hij haalde even de wereldpers, maar – in tegenstelling tot in de jaren 1930 – leidde dat in Vlaanderen niet tot grootscheepse protest- en solidariteitsacties. Ook bij het hernemen van zijn ‘politieke’ schilderwerk in de taalgrensgemeente Vloesberg in 1971 en een jaar later in het gemeentehuis van Schaarbeek gebeurde dat niet.

Grammens, rond wie zich tijdens het interbellum een persoonscultus had ontwikkeld, kon na de Tweede Wereldoorlog slechts moeilijk aanvaarden dat zijn leidende rol in de Vlaamse beweging was uitgespeeld. Wel bleef een kern van getrouwen hem omringen en trad hij tot op hoge leeftijd in heel Vlaanderen dikwijls op als spreker.

Postuum

Grammens’ geboortehuis in Bellem werd in 1975 aangekocht en ter beschikking van het gemeentebestuur gesteld door het Grammensfonds. Na de restauratie van het pand bracht Grammens er zijn laatste levensjaren door. In de achtertuin werd een nieuwbouw opgetrokken, waarin het in 1980 opengestelde Historisch Museum van de Vlaamse Strijd Historisch Museum van de Vlaamse Strijd
Het Historisch Museum van de Vlaamse Strijd, dat een overzicht bood van de geschiedenis van de Vlaamse beweging, was gevestigd in het geboortehuis van Flor Grammens in Bellem. Het werd op... Lees meer werd ondergebracht. In 1993 werd het museum bij gebrek aan belangstelling echter gesloten. Grammens’ zorgvuldig bewaarde archief werd kort na zijn overlijden gedeponeerd in de Universiteitsbibliotheek van de KULAK in Kortrijk en geïnventariseerd.

Grammens stond bekend als een koppig en eigengereid man. Een paar maanden na zijn overlijden publiceerde zijn zoon Mark, zijn enige kind, de herinneringen aan zijn vader, die hij tijdens diens leven niet had willen uitbrengen. Ondanks al zijn kritiek op hem als mens en vader, concludeerde Mark Grammens Grammens, Mark
Mark Grammens (1933-2017) was van het begin van de jaren 1960 tot enkele jaren vóór zijn overlijden een Vlaamsgezinde opiniemaker in Vlaanderen: aanvankelijk via het weekblad De Nieuwe, l... Lees meer op de laatste bladzijde ervan toch het volgende: ‘Maar gaarne ging ik voor bij de uitvaart van mijn vader, niet als zijn zoon (een formele aangelegenheid), maar omdat ik van mening was en ervan overtuigd ben dat heel Vlaanderen, en dus ook ikzelf, hem deze hulde verschuldigd was’.