Brunclair, Victor

Eerste Wereldoorlog

De vroegtijdig wees geworden Victor Jozef Brunclair werd door zijn grootmoeder in het Frans opgevoed en wegens geldzorgen leek het twijfelachtig of hij de mogelijkheid zou krijgen zich intellectueel te ontwikkelen. Brunclair werkte deze moeilijkheden weg door zelfstudie en debuteerde tijdens de eerste oorlogsjaren in Jonge Tijd, het blad van de Antwerpse normalisten. Op dat moment was hij ook lid van de nauw hiermee verbonden Johanneskring Johanneskring
De Johanneskring was een Antwerpse culturele studentenvereniging die zich inspireerde op het werk van Frederik van Eeden. Ze kan als de voorloper beschouwd worden van de in 1918 door Lode... Lees meer , een literaire en sociaal-geïnspireerde jongerenbeweging. Deze kring kan als hoeksteen worden beschouwd van de in oktober 1918, door Lode Craeybeckx Craeybeckx, Lode
Lode Craeybeckx (1898-1976) was een socialistische politicus, die zich in zijn jeugd engageerde in het activisme tijdens de Eerste Wereldoorlog. Hoewel hij later afstand nam van het radic... Lees meer officieel opgerichte Jeugdgemeente Jeugdgemeente
Jeugdgemeente was een overkoepelende activistische jeugdbeweging, opgericht in 1918 op initiatief van Lode Craeybeckx. Ze organiseerde twee succesvolle ‘jeugdvergaderingen’, maar werd na... Lees meer . Ook Brunclair was betrokken bij deze activistische Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer jeugdvereniging, die ten doel had de jonge intelligentsia te verenigen. Alhoewel Brunclair als dichter debuteerde met traditionalistische verzen maakte hij al snel en gelijktijdig met de drie jaar oudere Paul van Ostaijen Van Ostaijen, Paul
Paul van Ostaijen (1896-1928) was een schrijver die met zijn poëzie, proza en kritische werk grote invloed heeft uitgeoefend op de Nederlandstalige literatuur. Zijn zoektocht naar een nie... Lees meer , de sprong naar het expressionisme. Deze gedichten verschenen onder de naam Geert Bardemeyer in De Goedendag De Goedendag (1891-1940)
Lees meer , maar werden al gauw in de schaduw gesteld door zijn in hetzelfde studentenblad gepubliceerde opstellen over literatuur en politiek.

Naoorlogs activisme

Na de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer bleef Brunclairs houding gestuurd door de erfenis van het activisme dat – zeker in literair-culturele kringen – niet alleen het politieke streven naar Vlaamse zelfstandigheid behelsde, maar ook een vaak revolutionair geïnspireerd verlangen naar een andere niet-burgerlijke en niet-kapitalistische staatsordening. Brunclair sloot zich aan bij de Clarté Clarté-groep
De Clarté-groep (1919-1921) was een internationale groepering van pacifistische intellectuelen, die ook in Vlaanderen een afdeling had. In haar tijdschrift De Nieuwe Wereldorde werden uit... Lees meer -beweging, een internationale groepering van pacifistische Pacifisme
Lees meer intellectuelen die de mens wilde confronteren met de onverhulde waarheid over de oorlog. In bladen als Staatsgevaarlik Staatsgevaarlik
Lees meer , De Nieuwe Wereldorde en Opstanding Opstanding (1920-1921)
Opstanding (1920-1921) was het orgaan van de Vlaamse Clarté-groep. Lees meer streefde hij naar een verzoening tussen enerzijds een radicaal-linkse stellingname en anderzijds een Vlaams-nationalistisch engagement. Terzelfdertijd werkte Brunclair mee aan het tijdschrift Ruimte Ruimte
Lees meer , dat de bedoeling had de jonge expressionistische generatie te verenigen. Hij speelde bovendien een belangrijke rol in het conflict dat leidde tot de vroegtijdige ondergang van het blad in 1921. Eigenschappen die zich in zijn verdere leven bleven manifesteren, speelden ook hier een rol van betekenis: de eigenzinnige Brunclair had moeite met autoriteit, voelde zich erg snel ‘gepasseerd’ en maakte regelmatig problemen over de honorering van zijn bijdragen.

Jaren 1920: Enfant terrible van de Vlaamse letteren

Literair-historisch gesproken zou juist zijn polemische temperament Brunclair tot een centrale figuur in de jaren 1920 maken. Dit kwam vooral tot uiting in het tijdschrift Vlaamsche Arbeid Vlaamsche Arbeid
Vlaamsche Arbeid was een katholiek en Vlaamsgezind literair tijdschrift dat in Antwerpen verscheen van 1905 tot 1914 en van 1919 tot 1930. Het was het geesteskind van Karel van den Oever ... Lees meer , dat in die periode het merendeel van Brunclairs geschriften publiceerde. Hij schreef zowel poëzie als proza en verdedigde zijn kunstopvattingen in doorwrochte essays en furieuze polemieken, die hem de faam bezorgden het enfant terrible van zijn generatie te zijn. Rond 1926 bleek Brunclairs teleurstelling even groot als de euforische toekomstverwachtingen die eraan vooraf waren gegaan. Hij schreef zijn ontgoocheling van zich af met het lange gedicht ‘De dwaze rondschouw’, dat tevens het slotstuk vormde van zijn gelijknamige eerste bundel: ‘Broederen/ schijnschoonheid neer/ omhelzen wij absurditeit de grote konkubine’. In 1927 trok Brunclair zich een jaar terug om een grootse roman te schrijven, De Monnik in het Westen, waarin hij zijn ganse generatie een spiegel voorhield en de rekening maakte. Tegelijk had Brunclair zich laten inspireren door de ontwikkelingen in de Sovjet-Unie, waar Stalins dictatoriaal regime de communistische droom in een nachtmerrie had veranderd.

Jaren 1930: Strijd voor artistieke vrijheid

Na het verdwijnen van Vlaamsche Arbeid in 1930 zou Brunclair zichzelf anders positioneren. Hij groeide uit tot een productief journalist en theaterrecensent voor enkele Antwerpse dag- en weekbladen. Brunclairs immer compromisloze houding bleek uit zijn weigering toe te treden tot het fascistische Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (vnv). Het pluralisme en de openheid van de Frontpartij Het Vlaamsche Front
Het Vlaamsche Front was een Vlaams-nationalistische partij, die werd opgericht in 1919 en ook bekend stond onder de couranter gebruikte officieuze benaming Frontpartij. Gesticht als een ... Lees meer hadden volgens hem nu eenmaal meer kans op slagen. Ook vanuit zijn literatuuropvatting keerde Brunclair zich tegen het fascisme, waarin hij een levensgrote bedreiging zag voor de vrijheid van de kunstenaar. Dit bleek uit het mee door hem opgerichte tijdschrift Getuigenis (1936), dat slechts twee nummers kende. Zijn waarschuwingen klonken echter het krachtigst in het door de provincie Antwerpen bekroonde essay Het heilige handvest (1937). Hierin tekende hij protest aan tegen de eenheidskunst van alle totalitaire regimes uit die tijd, en hij ontketende een kleine oorlog tegen Mussolini, Hitler en Stalin, die hij omschreef als ‘regimebouwers door bloeduitstorting’. In 1938 moest Brunclair afstand doen van zijn job bij de diamantfirma waar hij als boekhouder in dienst was. Nog in hetzelfde jaar kon hij aan de slag als secretaris bij de Koninklijke Nederlandse Schouwburg te Antwerpen. Brunclair leverde dat seizoen onder meer een vertaling van Bertolt Brechts beroemde toneelstuk de Dreigroschenoper.

Tussen collaboratie en verzet

Brunclairs alsmaar groeiende obsessie met autonomie had een keerzijde. Zo verleende hij zichzelf de vrijheid om aan bladen van fascistische signatuur mee te werken. Dat resulteerde na de Duitse inval in 1940 in een gevaarlijke evenwichtsoefening. Eigenlijk kon hij zich niet langer de vrijmoedigheid veroorloven waar hij desondanks aanspraak op bleef maken. In plaats van zich op de achtergrond te houden werd hij het uithangbord van het communistische blad Ulenspiegel en nam hij deel aan allerlei literaire prijskampen, die door Duitsgezinde organisaties werden uitgeschreven. Tegelijk met deze illusie van autonomie benam ook zijn ideaal van een zelfstandig Vlaanderen – met als keerzijde een fanatiek anti-Belgicisme – Brunclair het zicht op de situatie en op de ware bedoelingen van de bezetter. In combinatie met praktische overwegingen leidde dit ertoe dat hij een gooi deed naar het oorlogsburgemeesterschap van Kapellen en dat hij toch geen moeite had met bepaalde premissen van het nationaalsocialisme.

Aanhouding en dood

In 1941 kreeg Brunclair een baan als secretaris bij de Koninklijke Vlaamse Opera, een instelling die in de greep van het Duitse cultuurbeleid was gekomen. Uiteindelijk leidde een zoveelste ruzie ertoe toe dat hij einde 1942 werd aangehouden door de Sicherheitzpolizei. In eerste instantie werd Brunclair ervan beschuldigd een naamloze dreigbrief te hebben gericht aan de directie van de opera, waaronder de broers Hendrik Diels, Hendrik
Lees meer en Joris Diels Diels, Joris
Lees meer . Hij werd veroordeeld tot zes maanden cel, maar kwam na het uitzitten van die straf toch niet vrij, onder meer wegens het bezit van illegale vlugschriften, zijn essay Het heilige handvest en vooral een sneer aan het adres van de aan het Oostfront gesneuvelde Reimond Tollenaere Tollenaere, Reimond
Reimond Tollenaere (1909-1942) was een Vlaams-nationalistisch studentenleider in Gent en politicus in het VNV. Hij was parlementair (1936-1942) en propagandaleider. Hij stuurde het VNV in... Lees meer . Na achtereenvolgens opgesloten te zijn geweest in Antwerpen, Hoei en Vught, werd Brunclair op 8 september 1944 op transport gezet naar Sachsenhausen, vanwaar het in oktober naar het concentratiekamp van Neuengamme ging. Uiteindelijk overleed de schrijver op 21 november in het zogenaamde buitenkamp te Ladelund aan de gevolgen van dysenterie. Zijn lichaam werd er bijgezet in een massagraf.