Rode Kruis-Vlaanderen

Historische context

Het Belgische Rode Kruis, dat in 1864 werd opgericht, had zeer lang een francofoon karakter. Als reactie hierop werd in 1927 Het Vlaamse Kruis Het Vlaamse Kruis
Lees meer opgericht. In 1940 werd bepaald dat het Nederlands de voertaal in Vlaanderen werd, maar het duurde nog twintig jaar vooraleer de statuten in overeenstemming met de taalwet werden gebracht. In 1969 eisten afgevaardigden van het Rode Kruis in Vlaanderen een scheiding in een Vlaamse en een Waalse vleugel. Dit leidde in 1972 tot nieuwe statuten, die autonomie aan elke taalgemeenschap verschafte. Twintig jaren later kreeg de organisatie een federale structuur en werd gekozen voor de benaming Rode Kruis-Vlaanderen.

Frans als voertaal

Het Rode Kruis-Vlaanderen is de Vlaamse tak van het Belgische Rode Kruis, dat op 4 februari 1864 werd opgericht onder impuls van dokter André Uytterhoeven, de eerste voorzitter. België was een van de eerste landen waar een Rode Kruisvereniging werd opgericht. De organisatie had tot doel hulp te verlenen aan gewonde en zieke soldaten in oorlogstijd.

Het Belgische Rode Kruis bleef lange tijd een zaak van Franstaligen. In de tweede helft van de 19de en eerste helft van de 20ste eeuw kwamen de bestuursleden haast uitsluitend uit de hogere klassen, met een sterke Brusselse inbreng. De vele artsen en militairen die in de vereniging actief waren, hadden een Franstalige opleiding genoten. Hun achtergrond was niet bevorderlijk voor de bekendheid van de vereniging bij de lagere sociale klassen. Hoewel de eerste plaatselijke afdelingen in Vlaanderen werden opgericht (1866 in Sint-Niklaas, 1867 in Antwerpen), was de voertaal uitsluitend Frans. Dit was ook het geval tijdens de hulpverleningsacties die op nationaal vlak werden georganiseerd, van de Frans-Duitse oorlog in 1870-71 tot de Balkanoorlogen in 1912-13. De Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer , met in niet-bezet gebied onder meer de verzorging van 36.000 gewonden in de Rode Kruis-hospitalen L’Océan in De Panne en Vinkem, bracht in deze situatie weinig verandering. In bezet gebied werd het Rode Kruis in april 1915 overgenomen door de Duitse bezetter, waardoor tussen 1915 en 1917 een wekelijks Rode Kruistijdschrift in het Nederlands, Frans en Duits verscheen.

Eerste sporen van tweetaligheid

Na de Eerste Wereldoorlog startte het Rode Kruis ook met een werking in vredestijd. Geleidelijk aan verschenen de eerste sporen van tweetaligheid Tweetaligheid
Lees meer in de vereniging. In 1922 traden de eerste beroepskrachten in dienst en in het vanaf dan verschijnende maandblad werden sporadisch Nederlandstalige artikels gepubliceerd. De structuur bleef echter sterk francofoon. Mede als reactie hierop werd in 1927 Het Vlaamse Kruis Het Vlaamse Kruis
Lees meer gesticht. Deze vereniging zou zich vrij snel tot een concurrent van het Rode Kruis ontwikkelen. In de loop van de volgende decennia wisselden periodes van wederzijdse onverschilligheid, pogingen tot samenwerking en scherpe vijandigheid tussen de twee organisaties elkaar af.

In de loop van de jaren 1930 groeide bij een aantal bestuursleden van het Rode Kruis het besef dat de Vlaamse aanwezigheid in het Rode Kruis en de aanwezigheid van de vereniging in Vlaanderen moesten worden versterkt. In die periode steeg het aantal afdelingen in het Vlaamse land van 50 tot meer dan 100. Het duurde tot 1940 vooraleer op bestuurlijk vlak een eerste aanzet tot verandering werd gegeven. De algemene raad – het hoogste beleidsorgaan van het Rode Kruis – besloot op 3 augustus 1940 dat de voertaal voor bestuur en vergaderingen van de Vlaamse afdelingen en voor ambulancierscursussen in Vlaanderen voortaan uitsluitend het Nederlands was, en dat de briefwisseling met de Vlaamse afdelingen in het Nederlands gevoerd werd.

De Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer had geen impact op de vernederlandsing van het Belgische Rode Kruis, want in de werking ging toen alle aandacht naar de nationale en internationale hulpacties. Naarmate de oorlogsjaren vorderden, steeg wel de wrevel van de Duitse bezetter over het te patriottische en francofone karakter van het Belgische Rode Kruis. Het Vlaamse Kruis bood echter geen alternatief, want zijn statuten en werking waren niet voorzien op samenwerking met medische diensten en vorming van medisch en verplegend personeel. In de eerste jaren van de Duitse bezetting hadden beide organisaties gezocht naar een vorm van samenwerking, waarbij zelfs een fusie niet uitgesloten leek. Uiteindelijk liepen de onderhandelingen vast op wederzijds wantrouwen en gebrek aan toegevingsbereidheid.

In januari 1942 kwam Marcel Lambin Lambin, Marcel
Marcel Lambin (1896-1977) was adjunct-directeur generaal van het Rode Kruis. In deze functie ijverde hij voor de vernederlandsing van deze organisatie. Lees meer in dienst als eerste Vlaams leidinggevend personeelslid. Als adjunct-directeur-generaal ijverde hij na de oorlog voor een verbetering van de taaltoestand in de organisatie. Onder zijn impuls werden in Vlaanderen tientallen nieuwe afdelingen opgericht. Hij zorgde er ook voor dat een aantal vooraanstaande Vlamingen actief werd in de provinciale en nationale besturen: Constant van Gestel Van Gestel, Constant
Dominicaan Constant van Gestel (1899-1978) was professor in de kerkelijke sociale leer aan de universiteit te Leuven en verwierf bekendheid als radiopredikant. Inzake de Vlaamse kwestie b... Lees meer (hoogleraar godgeleerdheid in Leuven), professor Albert Lacquet (hoogleraar geneeskunde in Leuven), Karel Goddeeris Goddeeris, Karel
De Vlaamsgezinde katholieke arts Karel Godderis (1913-2006) vervulde van in zijn Leuvense studietijd tal van bestuursfuncties in uiteenlopende flamingantische middenveldorganisaties en la... Lees meer (voorzitter van verschillende Vlaamse actiecomités), Jozef Droogmans (kabinetschef van de Limburgse provinciegouverneur), Eugène Mattelaer Mattelaer, Eugène
Eugène Mattelaer (1911-1999) engageerde zich in verschillende Vlaamsgezinde verenigingen en speelde een belangrijke rol in de vernederlandsing van het Belgische Rode Kruis. Lees meer (schepen in Knokke), Norbert de Witte De Witte, Norbert
Norbert de Witte (1911-1983) liet zich opmerken in Dinaso-kringen, onder andere in de studentenwerking van het Verdinaso. Later kwam hij bij Nederland Eén!, Het Spoor voor de Lage Landen,... Lees meer (arrondissementscommissaris van Sint-Niklaas) en Hector Rombaut (arrondissementscommissaris van Mechelen). Dit nam niet weg dat de organisatie tot eind van de jaren 50 overwegend francofoon georiënteerd bleef.

Eis tot scheiding

In 1958 ontstond in de Vlaamse pers, bij een groot aantal Vlaamse culturele verenigingen en bij verschillende Rode Kruisafdelingen commotie wanneer de organisatie een Nederlandsonkundige tot voorzitter wilde verkiezen. Als gevolg van deze protesten verzocht de algemene raad van eind oktober 1958 prins Albert (de latere koning Albert II) het voorzitterschap op zich te nemen.

In een memorandum, bekendgemaakt op 14 januari 1959, uitten negentien Vlaamse culturele verenigingen, verenigd in het Actiecomité voor het Rode Kruis, een reeks grieven over de niet-naleving van de taalwet van 1932 en de achteruitstelling van Vlamingen in het beheer van het Rode Kruis. Zij wezen op een aantal statutaire bepalingen die de wantoestanden op taalgebied in de hand werkten. Op 18 maart 1959 interpelleerde VU-volksvertegenwoordiger Frans van der Elst Van der Elst, Frans
Frans van der Elst (1920-1997) was repressieadvocaat, medestichter van de Volksunie en voor die partij twintig jaar voorzitter (1955-1975) en bijna dertig jaar parlementslid (1958-1985).... Lees meer minister van volksgezondheid Paul Meyers Meyers, Paul
Advocaat en politicus Paul Meyers (1921-2011) zetelde in tal van commissies, bekleedde twee ministeriële mandaten en was volksvertegenwoordiger voor de CVP. Lokaal drukte hij zijn stempel... Lees meer over de kwestie. De minister twijfelde aan de toepasselijkheid van de taalwet Taalpolitiek en -wetgeving
Situaties van taalonderdrukking vindt men wereldwijd. Daarom besteedt deze bijdrage eerst aandacht aan gehanteerde taalpolitieke strategieën. Ook in België verzette een gedomineerde taalg... Lees meer bij het Rode Kruis en stelde voor de Vaste Commissie voor Taaltoezicht Vaste Commissie voor Taaltoezicht
De Vaste Commissie voor Taaltoezicht (VCT) is een orgaan dat toezicht uitoefent op de toepassing van de bestuurstaalwet. De Commissie werd eerst opgericht in 1932 en later heropgericht in... Lees meer te raadplegen. Het advies van deze commissie bepaalde dat de taalwet van 1932 vanuit juridisch oogpunt niet van toepassing was, behalve voor de medewerking aan de gezondheidsdienst van het leger Leger
Lees meer in oorlogstijd. Nochtans was het volgens het advies niet denkbaar dat het Rode Kruis in oorlogstijd deze wet zou eerbiedigen als ze dat niet in vredestijd deed. In een aanvullend memorandum, op 15 juni 1960, eisten de Vlaamse culturele verenigingen dan ook een uitdrukkelijke statutaire bepaling over de verplichte naleving van de taalwet bij het Rode Kruis. Dit leidde ruim een jaar later tot het in overeenstemming brengen van de statuten met de taalwetgeving.

Onder invloed van de toenemende federalistische Federalisme
Sinds het begin van de 20ste eeuw behoort federalisme tot het programma van eerst de Waalse en vervolgens ook de Vlaamse beweging. Vanaf 1970 is de transformatie van België van unitaire t... Lees meer tendensen in de Belgische samenleving won de gedachte aan structuurhervormingen in het Rode Kruis veld in de loop van de jaren 60. De anti-Vlaamse houding van een aantal Franstaligen in de vereniging, die zich sterk verzetten tegen enige Vlaamse inspraak, werkte als een katalysator. In Vlaamse provinciale en plaatselijke besturen van het Rode Kruis werd steeds openlijker over een splitsing gesproken. In mei-juni 1969 ontstond een perscampagne over het ontslag van de Vlaamse adjunct-directeur-generaal Herman de Dier, volgens de Vlaamse pers veroorzaakt door Franstaligen die zijn rol als verdediger van de Vlaamse Rode Kruisbelangen sterk bemoeilijkten. Twee parlementaire initiatieven uit die periode gingen in de richting van de gevraagde structuurhervormingen. De VU-senatoren Wim Jorissen Jorissen, Wim (sr.)
Wim Jorissen (1922-1982) was een radicaal Vlaams-nationalistisch boegbeeld van de Volksunie (VU), die in de pioniersjaren van de partij en tot het midden van de jaren 1970 het succes en d... Lees meer , Edgard Bouwens Bouwens, Edgard
Edgard Bouwens (1927-1926) was als politicus actief in de Volksunie, onder meer als senator. Zijn interesse ging vooral uit naar het leger, taaltoestanden en onderwijs. Lees meer en Leon Elaut Elaut, Leon
Leon Elaut (1897-1978) was een Vlaamsgezinde hoogleraar geneeskunde aan de Gentse universiteit. Na de Tweede Wereldoorlog werd hij wegens collaboratie veroordeeld tot twee jaar gevangenis... Lees meer dienden op 10 juni 1969 een wetsvoorstel in tot oprichting van een Vlaams en een Waals Rode Kruis. Veertien dagen later pleitte Elaut in een interpellatie voor de aanpassing van het Rode Kruis aan de dualiteit van het land.

Als reactie op deze gebeurtenissen vond op 2 augustus 1969 in Schelle, ten huize van nationaal ondervoorzitter Marcel Thienpont, een informele gedachtewisseling plaats over de taal- en structuurproblemen van het Rode Kruis. Zesentwintig afgevaardigden uit de verschillende echelons van het Rode Kruis in Vlaanderen namen hieraan deel. De vergadering eiste een scheiding van de administratieve diensten van het Rode Kruis in een Vlaamse en een Waalse vleugel. Bovendien moest de Vlaamse vleugel zelfbestuur krijgen door de oprichting van een directiecomité en van een gemeenschapsraad voor elke gemeenschap.

Autonomie in 1972

Tijdens de vergadering van de algemene raad op 13 december 1969 verklaarde prins Albert dat het Rode Kruis in zijn geledingen en administratie de weerspiegeling moest zijn van alle sociale, economische en culturele schakeringen van het land. De administratie moest zich aanpassen aan de stijl, het temperament, de aard en de cultuur van elke gemeenschap. Als gevolg van deze verklaring kreeg een werkgroep van tien Nederlands- en tien Franstaligen de opdracht de structuren en activiteiten van de vereniging te bestuderen. In hun eindverslag van 11 december 1971 pleitten zij voor de eerbiediging van de taalpariteit in de hogere organen van het Rode Kruis en voor een doorgedreven democratisering en een decentralisatie met eerbied voor de rechten van de twee gemeenschappen. De werkgroep beval de algemene raad aan om zijn voorstel van statuten goed te keuren. Deze nieuwe statuten, die op 11 september 1972 in het Belgisch Staatsblad verschenen, gingen uit van ‘eenheid in verscheidenheid’: autonomie voor elke taalgemeenschap, maar ook behoud van eenheid van de instelling. Dit laatste was noodzakelijk voor de internationale erkenning, die bepaalde dat er slechts één Rode Kruisvereniging per land mocht bestaan. Een nationale raad was voortaan verantwoordelijk voor het algemeen beleid. Daarnaast bepaalden twee gemeenschapsraden het eigen beleid en de bijzondere activiteiten van iedere gemeenschap. Een Vlaams directiecomité nam het beheer van het Rode Kruis in de Vlaamse gemeenschap op zich. Als benaming werd gekozen voor het Belgische Rode Kruis, Vlaamse Gemeenschap.

Op 25 november 1972 ging de Vlaamse gemeenschapsraad van het Rode Kruis van start, met Thienpont als voorzitter en Carl Vandekerckhove Vandekerckhove, Carl
Carl Vandekerckhove (1929-2005) bekleedde verschillende hoge functies bij het Belgische Rode Kruis en ijverde voor de splitsing van de organisatie. Lees meer als directeur-generaal.

Aansluitend daarop voerde Vandekerckhove gesprekken met dokter Georges Stalpaert, voorzitter van Het Vlaamse Kruis, met het oog op een eventuele samensmelting van beide organisaties. In de daaropvolgende jaren werden meerdere overlegvergaderingen georganiseerd, maar het wantrouwen tussen beide verenigingen bleef groot. Uiteindelijk wees Het Vlaamse Kruis in 1975 de fusie definitief af.

De splitsing van de diensten van het Rode Kruis werd in de loop van de volgende jaren verder uitgewerkt. In 1981 werden de bloedtransfusiediensten gesplitst. In 1986 volgde een volledige financiële autonomie. De goedkeuring van de nieuwe statuten in 1992 gaf aan het Rode Kruis een federale structuur, die officieel bevestigde wat al sinds 1972 de realiteit was. Vanaf 1 juli 1993 werd deze situatie verduidelijkt door de benaming Rode Kruis-Vlaanderen. Voortaan bepaalde de organisatie zijn eigen beleid, op maat gesneden van de noden die voor Vlaanderen prioritair waren. Ter concretisering hiervan werd in 1996 voor het eerst een strategisch werkplan gelanceerd voor de periode 1997-2002. Sindsdien kreeg dit een vervolg door Strategie 2010 (focus op interne efficiëntie), Afspraak 2015 (focus op effectiviteit), Strategie 2020 (focus op innovatie) en Strategie 2025 (focus op migratie en goed bestuur).